Triết lý phát triển xã hội của Hồ Chí Minh, một triết lý nhân sinh và hành động - Giá trị và ý nghĩa thời đại

Triết lý phát triển xã hội của Hồ Chí Minh,
một triết lý nhân sinh và hành động Giá trị và ý nghĩa thời đại
Hoµng ChÝ B¶o (*)
Tãm t¾t: Néi dung bµi viÕt luËn gi¶i vµ kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn vµ cã ý
nghÜa c¶i t¹o thùc tiÔn s©u s¾c trong triÕt lý ph¸t triÓn x· héi cña Hå ChÝ Minh mét triÕt lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng mang gi¸ trÞ vµ ý nghÜa thêi ®¹i cã sù g¾n kÕt
h÷u c¬ vµ toµn diÖn, lµ kÕt qu¶ cña sù vËn dông vµ ph¸t triÓn s¸ng t¹o chñ nghÜa
Marx-Lenin vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n−íc ta vµ lµ sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c gi¸
trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc, tiÕp thu tinh hoa v¨n hãa nh©n lo¹i. Quan
®iÓm ®ã, triÕt lý ®ã lÊy thùc tiÔn cuéc sèng lµm ®iÓm xuÊt ph¸t, lÊy gi¶i phãng vµ
ph¸t triÓn con ng−êi lµm môc tiªu. Víi Hå ChÝ Minh, x©y dùng chñ nghÜa x· héi
kh«ng chØ g¾n liÒn víi ®éc lËp d©n téc, mµ cßn lµ con ®−êng, ph−¬ng thøc ®Ó gi÷
v÷ng ®éc lËp d©n téc, thùc hiÖn d©n sinh vµ an sinh x· héi.
Tõ khãa: TriÕt lý Hå ChÝ Minh, TriÕt lý ph¸t triÓn, TriÕt lý nh©n sinh, Chñ nghÜa
x· héi, D©n chñ
1.(*)Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cã vèn
sèng vµ kinh nghiÖm v« cïng phong phó
trong tr−êng ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng,
trong tiÕp xóc víi mäi ng−êi thuéc mäi
giai tÇng, mäi tÇng líp, mäi ®èi t−îng,
kh«ng chØ víi ®ång bµo m×nh vµ n−íc
m×nh mµ cßn ®èi víi c¸c d©n téc kh¸c,
c¸c n−íc kh¸c nªn triÕt lý Hå ChÝ Minh
phong phó, s©u s¾c vµ tinh tÕ. Cã thÓ
nãi, triÕt lý lµ mét h×nh thøc ®éc ®¸o vµ
næi bËt trong sù biÓu ®¹t t− t−ëng Hå
ChÝ Minh. Mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x·
héi ®Òu ®−îc Ng−êi chó träng nh− nhau,
ngang nhau, kh«ng xem nhÑ mét lÜnh
(*)

GS.TS., Chuyªn gia cao cÊp, Héi ®ång Lý luËn
Trung −¬ng.

vùc nµo, h¬n n÷a triÕt lý cña Ng−êi
thÊm vµo c¸c lÜnh vùc ®ã, ®−îc lý luËn
hãa, thµnh t− t−ëng triÕt häc, ®Æc biÖt
lµ triÕt häc nh©n sinh. Trong ho¹t ®éng
vµ trong øng xö cña con ng−êi, Hå ChÝ
Minh chó träng tíi c¸c quan hÖ, c¸c líp
quan hÖ - víi tù m×nh, víi ng−êi, víi
viÖc, víi ®oµn thÓ. Th«ng qua c¸c mèi
quan hÖ ®ã, Ng−êi chó träng tíi triÕt lý
cña nã vµ vÒ nã.
C¸ch m¹ng lµ vÊn ®Ò lín lao, hÖ
träng, ®−îc c¸c nhµ t− t−ëng lý luËn x¸c
lËp thµnh häc thuyÕt. VËy mµ Hå ChÝ
Minh ®Ò cËp tíi t− t−ëng c¸ch m¹ng mét
c¸ch dung dÞ, gi¶n dÞ hãa nã thµnh ra
triÕt lý. Ng−êi nãi c¸ch m¹ng lµ ph¸ c¸i
cò l¹c hËu, lçi thêi, ®æi ra c¸i míi tèt

4
t−¬i, tiÕn bé. Quan niÖm hay ®Þnh nghÜa
Êy mang tÝnh triÕt lý. Ng−êi cßn nãi,
muèn c¸ch m¹ng trong x· héi, tr−íc hÕt
ph¶i c¸ch m¹ng chÝnh b¶n th©n m×nh
®·. §ã lµ mét triÕt lý.
Ngµy nay, §¶ng khëi x−íng vµ l·nh
®¹o c«ng cuéc §æi míi, viÖc vËn dông triÕt
lý cña Ng−êi trë nªn cÇn thiÕt, cã ý nghÜa
s©u s¾c kh«ng chØ ®èi víi hiÖn t¹i mµ cßn
®èi víi sù ph¸t triÓn trong t−¬ng lai.
Trong Di chóc, Ng−êi c¨n dÆn c¸c
thÕ hÖ sau, x©y dùng ®Êt n−íc sau chiÕn
tranh cã nhiÒu viÖc ph¶i lµm, ph¶i cã
ch−¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch thËt cô thÓ, chu
®¸o, ph¶i chñ ®éng, tr¸nh r¬i vµo bÞ
®éng, thiÕu sãt, sai lÇm. Ng−êi nhÊn
m¹nh, tr−íc hÕt nãi vÒ §¶ng, trong
§¶ng ph¶i gi÷ g×n sù ®oµn kÕt thèng
nhÊt nh− gi÷ g×n con ng−¬i cña m¾t
m×nh. C«ng viÖc ®Çu tiªn lµ c«ng viÖc
víi con ng−êi. Ng−êi quan t©m tíi cuéc
sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n
d©n, tíi c¸c tÇng líp, c¸c ®èi t−îng, c¸c
thÕ hÖ, kh«ng sãt mét ai. Vµ ®©y còng
lµ triÕt lý cña Ng−êi. T×nh th−¬ng yªu
cña Ng−êi víi d©n, víi §¶ng cµng thÓ
hiÖn triÕt lý cña Ng−êi lµ mét triÕt lý
ph¸t triÓn x· héi, triÕt lý nh©n sinh vµ
hµnh ®éng. §ã lµ triÕt lý sèng v× d©n.
Ng−êi h×nh dung nh÷ng c«ng viÖc
ph¶i lµm, tøc lµ thùc hiÖn ®æi míi toµn
diÖn c¸c lÜnh vùc nh− chóng ta nãi hiÖn
nay, ®ã thùc sù lµ mét cuéc chiÕn ®Êu
khæng lå gi÷a nh÷ng c¸i míi mÎ, tèt
t−¬i, tiÕn bé víi nh÷ng c¸i cò kü, lçi
thêi, l¹c hËu, nh÷ng c¸i xÊu xa, h−
háng. Ph¶i ®éng viªn søc d©n, tËp hîp
lùc l−îng nh©n d©n, tæ chøc c¸c phong
trµo cña d©n ®Ó thùc hiÖn. §ã lµ sù
nghiÖp cña toµn d©n. C¸n bé ®¶ng viªn
ph¶i tiªn phong, g−¬ng mÉu ®Ó d©n noi
theo. Theo ®ã, §¶ng ph¶i tù ®æi míi
chÝnh m×nh ®Ó thóc ®Èy ®æi míi x· héi.
§ã lµ ®iÒu cÇn thiÕt, thiÕt thùc nhÊt tá

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 7.2015

râ §¶ng vËn dông, thùc hµnh triÕt lý Hå
ChÝ Minh.
Lµ mét nhµ t− t−ëng cã t− t−ëng
c¸ch t©n, cã ®Çu ãc ®éc lËp tù chñ vµ
s¸ng t¹o, Ng−êi nh¹y c¶m víi c¸i míi vµ
nç lùc ®æi míi, tõ ®æi míi t− duy ®Õn ®æi
míi hµnh ®éng, nghÜ míi ®Ó lµm míi.
Chó träng tíi ph−¬ng ph¸p, coi träng
tÝnh thiÕt thùc vµ hiÖu qu¶ nªn Hå ChÝ
Minh th−êng nhÊn m¹nh tíi c¸ch nghÜ
(ph−¬ng ph¸p t− duy) vµ c¸ch lµm
(ph−¬ng ph¸p hµnh ®éng). §Ó ®æi míi,
®Ó ®¹t ®−îc tiÕn bé vµ ph¸t triÓn ph¶i
v−ît qua c¸i cò l¹c hËu, lçi thêi vµ v−¬n
tíi c¸i míi tiªn tiÕn, tÝch cùc. Xö lý mèi
quan hÖ gi÷a cò vµ míi mét c¸ch biÖn
chøng, Ng−êi ý thøc râ sù cÇn thiÕt ph¶i
kÕ thõa trªn tinh thÇn phª ph¸n. Chän
läc tõ c¸i cò nh÷ng g× cßn ®óng ®¾n, hîp
lý, cßn cã Ých ®Ó x©y dùng c¸i míi th× gi÷
l¹i, c¶i biÕn vµ ph¸t huy, nh÷ng g× tá ra
kh«ng cßn phï hîp, thËm chÝ ®· qu¸
thêi, c¶n trë sù ph¸t triÓn th× ph¶i läc
bá, lo¹i bá. C¸i míi còng vËy. ChØ c¸i
míi nµo thùc sù lµ tÝch cùc, thóc ®Èy
tiÕn bé vµ ph¸t triÓn míi theo ®uæi vµ
¸p dông. Ph©n biÖt râ rµng, chÝnh x¸c
gi÷a thùc vµ gi¶ trong nh÷ng hiÖn
t−îng, sù vËt, sù kiÖn gäi lµ míi ®Ó øng
xö vµ hµnh ®éng cho ®óng, ®ã lµ ®iÒu
kh«ng ®¬n gi¶n. B»ng quan s¸t vµ ph©n
tÝch, Ng−êi ®· tõ hiÖn t−îng mµ nhËn
ra b¶n chÊt, nãi nh− Marx, biÕt ph©n
biÖt nh÷ng hiÖn t−îng ph¶n ¸nh ®óng
b¶n chÊt vµ nh÷ng gi¶ t−îng xuyªn t¹c
b¶n chÊt. Dùa vµo ®©u ®Ó nhËn râ ®iÒu
®ã? §ã chÝnh lµ thùc tiÔn, thùc tÕ ®êi
sèng hµng ngµy, ë ®©y lµ cuéc sèng cña
ng−êi d©n. §ßi hái cña cuéc sèng vµ
tiÕng nãi cña ng−êi d©n lu«n lu«n lµ
nh÷ng së cø v÷ng ch¾c nhÊt gióp cho t−
duy ®óng vµ hµnh ®éng ®óng. Ph−¬ng
ph¸p Hå ChÝ Minh lµ nh− vËy, ®ã còng
lµ t− t−ëng, lµ quan ®iÓm t− t−ëng cña

TriÕt lý ph¸t triÓn x· héi...

Ng−êi - quan ®iÓm thùc tiÔn, quan ®iÓm
ph¸t triÓn.
Ng−êi còng ý thøc s©u s¾c r»ng,
theo ®uæi mét c¸i míi tiÕn bé vµ tõ bá
mét c¸i cò l¹c hËu, ®ã lµ c¶ mét cuéc
®Êu tranh phøc t¹p, nhÊt lµ trong t©m
lý, ý thøc con ng−êi, bëi nã ®ông ch¹m
tíi nhËn thøc vµ thãi quen.
Lenin ®· tõng nãi, thãi quen lµ ®iÒu
®¸ng sî nhÊt. Nh÷ng thãi quen xÊu, Hå
ChÝ Minh gäi lµ mét kÎ ®Þch, nÕu kh«ng
tù v−ît qua, tù ®¸nh th¾ng th× kh«ng
thÓ ph¸t triÓn ®−îc. §Êu tranh cho c¸i
míi th¾ng lîi lµ mét cuéc ®Êu tranh rÊt
gian nan, khã nhäc, kh«ng chØ cÇn cã
®éng c¬, môc ®Ých ®óng, cã ý chÝ vµ nghÞ
lùc mµ cßn cÇn ®Õn ®øc tin, niÒm tin
khoa häc, t×nh c¶m c¸ch m¹ng trong
s¸ng vµ ph−¬ng ph¸p s¸ng t¹o.
Qua ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ nghiªn
cøu lý luËn, Hå ChÝ Minh ®· thÓ nghiÖm
trùc tiÕp trong ®Êu tranh, ®· tr¶i
nghiÖm tõ chÝnh cuéc sèng, tõ sù dÊn
th©n cña m×nh trong phong trµo c¸ch
m¹ng ®Ó t×m ra vµ chøng thùc ch©n lý.
V−ît qua biÕt bao thö th¸ch, sãng giã,
v−ît qua nh÷ng hiÓm nguy, c¶ nh÷ng Ðo
le tr¾c trë, Ng−êi ®· gi÷ v÷ng niÒm tin,
kiªn tr× h−íng ®i, bÒn bØ thùc hµnh lý
t−ëng. Nhê ®ã, nh÷ng tr¶i nghiÖm,
chiªm nghiÖm cña Ng−êi ®−îc ®óc kÕt
l¹i thµnh triÕt lý cã ý nghÜa s©u s¾c vÒ
nhiÒu mÆt. §ã lµ ý nghÜa ®èi víi sù tu
d−ìng, rÌn luyÖn ®¹o ®øc vµ thùc hµnh
lèi sèng cña c¸ nh©n. §ã cßn lµ ý nghÜa
®èi víi sù nghiÖp c¸ch m¹ng cña §¶ng,
cña d©n téc, ®èi víi c«ng cuéc ®æi míi vµ
ph¸t triÓn hiÖn nay.
Ng−êi ®· tõng nãi, thãi quen rÊt
khã ®æi. C¸i tèt mµ l¹, ng−êi ta cã thÓ
cho lµ xÊu. C¸i xÊu mµ quen ng−êi ta
cho lµ th−êng (Hå ChÝ Minh, toµn tËp,
1995, TËp 5, tr.107).

5
Do ®ã, thãi quen vµ truyÒn thèng l¹c
hËu còng lµ kÎ ®Þch to. Nã ngÊm ngÇm
ng¨n trë c¸ch m¹ng tiÕn bé, chóng ta l¹i
kh«ng thÓ trÊn ¸p nã, mµ ph¶i c¶i t¹o
nã mét c¸ch rÊt cÈn thËn, rÊt chÞu khã,
rÊt l©u dµi (Hå ChÝ Minh, toµn tËp,
1996, TËp 9, tr.287).
Chóng ta ph¶i thay ®æi triÖt ®Ó
nh÷ng nÕp sèng, thãi quen, ý nghÜ vµ
thµnh kiÕn cã gèc rÔ s©u xa hµng ngµn
n¨m (Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp
8, tr.493).
§èi víi ViÖt Nam, con ®−êng gi¶i
phãng ®Ó ph¸t triÓn lµ con ®−êng ®éc
lËp d©n téc g¾n liÒn víi CNXH. §i tíi
®Ých trªn con ®−êng ®ã, Ng−êi nhËn râ,
x©y dùng CNXH kh«ng thÓ mét sím
mét chiÒu. §ã lµ c¶ mét c«ng t¸c tæ chøc
vµ gi¸o dôc (Hå ChÝ Minh, toµn tËp,
1996, TËp 8, tr.228).
Nh− vËy, triÕt lý Hå ChÝ Minh, triÕt
lý nh©n sinh vµ hµnh ®éng v× d©n, thùc
chÊt lµ mét triÕt lý ph¸t triÓn. Gi¶i
phãng ®Ó thùc hiÖn ph¸t triÓn, mµ ph¸t
triÓn v× cuéc sèng ngµy cµng tèt ®Ñp
h¬n, v× mçi mét ng−êi d©n cña d©n téc
ViÖt Nam, còng v× tÊt c¶ mäi ng−êi trªn
tr¸i ®Êt, v× nh©n lo¹i.
Ch÷ D¢N lµ ®iÓm quy tô tÊt c¶ mäi
suy t−, mäi hµnh ®éng trong sù nghiÖp
Hå ChÝ Minh, lµ tÊt c¶ trong cuéc ®êi Hå
ChÝ Minh. Trong ng«n ng÷ cña Ng−êi,
trong b¶ng tõ vùng cña Ng−êi, ch÷ D¢N
®−îc sö dông nhiÒu nhÊt, cã tÇn sè lín
nhÊt. Ng−êi nh¾c tíi ®¹o lµm ng−êi,
Ng−êi t×m thÊy §−êng c¸ch m¹ng còng
lµ ®Ó v¹ch ra ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng v×
d©n. Bëi thÕ, Ng−êi dµnh trän cuéc ®êi
vµ sù nghiÖp ®Ó thùc hµnh triÕt lý th©n
d©n vµ chÝnh t©m, võa noi theo ®¹o
th¸nh hiÒn, võa n©ng cao lªn, v−¬n tíi
tÇm thêi ®¹i vµ hiÖn ®¹i, ®em vµo triÕt
lý truyÒn thèng ®ã mét tr×nh ®é ph¸t

6
triÓn míi thµnh ra mét chÊt l−îng nh¶y
vät míi - triÕt lý D©n chñ vµ §¹o ®øc
c¸ch m¹ng, cña §¶ng c¸ch m¹ng vµ mçi
ng−êi c¸ch m¹ng.
TriÕt lý ph¸t triÓn x· héi, triÕt lý
nh©n sinh vµ hµnh ®éng cña Hå ChÝ
Minh lµ chñ nghÜa nh©n v¨n Hå ChÝ
Minh - mét chñ nghÜa nh©n v¨n céng
s¶n. Ng−êi céng s¶n Hå ChÝ Minh ®ång
thêi lµ nhµ nh©n v¨n chñ nghÜa trªn lËp
tr−êng c¸ch m¹ng céng s¶n, thÓ hiÖn
s©u s¾c tinh thÇn d©n téc, truyÒn thèng
vµ b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc, nhuÇn
nhuyÔn gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i,
gi÷a d©n téc víi nh©n lo¹i.
Trong triÕt lý Hå ChÝ Minh, Ng−êi
kh«ng chØ nhÊn m¹nh ch÷ d©n mµ cßn
chó träng ch÷ nh©n, ®Æc biÖt ®Ò cao t−
t−ëng “nh©n hßa”, coi nh©n hßa lµ gèc, lµ
quan träng nhÊt, quyÕt ®Þnh nhÊt trong
mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt víi “Thiªn thêi”
vµ “§Þa lîi”, hîp thµnh mét chØnh thÓ:
Thiªn thêi, §Þa lîi, Nh©n hßa.
Khi ®Ò cËp tíi “Nh©n” vµ “D©n”,
Ng−êi thÊy ë ®ã c¶ ®¹o ®øc, ®ã lµ nh©n
nghÜa vµ nh©n ¸i, lµ khoan hßa, ®é
l−îng, lµ t×nh yªu vµ t×nh th−¬ng, lµ
®iÒu thiÖn, sù l−¬ng thiÖn, nh©n tÝnh c¶ tÝnh ng−êi (tÝnh c¸ch) vµ t×nh ng−êi
(®· lµ ng−êi th× dï xÊu, tèt, v¨n minh
hay d· man, xÐt ra ®Òu cã t×nh). ChiÒu
s©u nh©n b¶n, nh©n ®¹o vµ nh©n v¨n Êy
kh«ng ph¶i ë ®êi ai còng nh×n thÊy vµ
nhËn ra. Hå ChÝ Minh - con ng−êi rÊt
mùc nh©n t×nh ®· thÊy rÊt s©u ®Ó nhËn
ra rÊt râ c¸i b¶n chÊt Êy cña con ng−êi.
§ã lµ phÈm chÊt cña bËc minh triÕt ë
nhµ hiÒn triÕt, cèt c¸ch ¸ §«ng vµ b¶n
s¾c ViÖt Nam.
TriÕt lý Hå ChÝ Minh næi bËt tÝnh
chÊt vµ néi dung ®¹o ®øc bëi Ng−êi
kh«ng chØ nhÊn m¹nh “Nh©n” víi t−
c¸ch con ng−êi mµ cßn lµ ®¹o ®øc, lµ con

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 7.2015

ng−êi ®¹o ®øc, lµ ®¹o Nh©n - ®¹o lµm
ng−êi, trong ®ã cã ®¹o lµm t−íng. Ng−êi
x¸c ®Þnh b¶ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc: Nh©n TrÝ - Dòng - Liªm - Trung víi néi dung
chuÈn mùc cña ®¹o ®øc c¸ch m¹ng cÇn
kiÖm liªm chÝnh, chÝ c«ng v« t−. Trong
triÕt lý Êy, ngoµi ch÷ Nh©n cßn cã ch÷
D©n, ®−îc tiÕp cËn tõ lîi Ých vµ quyÒn
lùc, tõ vai trß vµ ®Þa vÞ cña d©n trong t−
c¸ch chñ thÓ. D©n lµ gèc, gèc cña n−íc,
gèc cña chÕ ®é, cña giang s¬n, x· t¾c,
cña quèc gia - d©n téc, cña thÕ giíi nh©n
lo¹i. Søc m¹nh s©u xa, b¶n chÊt cña d©n
lµ søc m¹nh cña ng−êi chñ vµ lµm chñ,
lµ tù do chø kh«ng cam chÞu lµm n« lÖ.
Bëi thÕ, trong triÕt lý Hå ChÝ Minh, D©n
chñ, lµm chñ lµ ®iÒu hÖ träng, cao c¶, lµ
®éng lùc cña ph¸t triÓn, tiÕn bé, lµ ®¶m
b¶o cho sù bÒn v÷ng kh«ng chØ ®èi víi
chÝnh thÓ, víi chñ thÓ cÇm quyÒn mµ
cßn ®èi víi d©n téc, réng ra víi c¶ thÕ
giíi nh©n lo¹i. Sù nèi liÒn kh«ng thÓ
t¸ch rêi gi÷a NH¢N vµ D¢N còng lµ thÓ
thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a con ng−êi c¸ thÓ
víi céng ®ång x· héi, gi÷a ®¹o ®øc vµ
chÝnh trÞ, gi÷a kinh tÕ víi chÝnh trÞ, víi
v¨n hãa, trong ®ã cã cèt lâi §¹o ®øc.
Bëi thÕ, Hå ChÝ Minh kh«ng chØ nãi
nh©n d©n mµ cßn nãi quÇn chóng, ®ång
bµo, nãi d©n téc mµ còng nãi nh©n lo¹i.
Trªn ph−¬ng diÖn con ng−êi vµ
nh©n c¸ch, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh coi
®øc lµ gèc. §øc Êy chÝnh lµ lßng nh©n,
sù nh©n tõ b¸c ¸i, ®é l−îng, vÞ tha. Trªn
ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ, Chñ tÞch Hå ChÝ
Minh coi d©n vµ ®Þa vÞ lµm chñ cña d©n
lµ cao nhÊt, quý nhÊt vµ søc m¹nh ®oµn
kÕt cña d©n lµ søc m¹nh to lín, quyÕt
®Þnh nhÊt: trong bÇu trêi kh«ng g× quý
b»ng nh©n d©n, trªn thÕ giíi kh«ng g×
m¹nh b»ng søc m¹nh ®oµn kÕt cña
nh©n d©n vµ d©n chñ lµ cña quý b¸u
nhÊt trªn ®êi cña d©n (Hå ChÝ Minh,
toµn tËp, 1987, TËp 7, tr.544-548).

TriÕt lý ph¸t triÓn x· héi...

Bao nhiªu lîi Ých ®Òu v× d©n. Bao
nhiªu quyÒn h¹n ®Òu cña d©n... quyÒn
hµnh vµ lùc l−îng ®Òu ë n¬i d©n (Hå ChÝ
Minh, toµn tËp, 1995, TËp 5, tr.698).
Mét nÒn chÝnh trÞ d©n chñ, biÕt t«n
träng, ®Ò cao ®Þa vÞ, vai trß cña d©n, biÕt
thùc hiÖn lîi Ých v× d©n, biÕt b¶o vÖ
quyÒn lµm chñ cña d©n th× luËt ph¸p
cña Nhµ n−íc ph¶i thÓ hiÖn ®−îc ý chÝ
cña d©n, ®¸p øng lîi Ých vµ nguyÖn väng
cña d©n, do ®ã ph¶i träng d©n vµ träng
ph¸p. Mét nÒn chÝnh trÞ nh− thÕ lµ
chÝnh trÞ d©n chñ, nh©n nghÜa, ®¹o ®øc.
ThuËn theo lßng d©n, kh«ng lµm
tr¸i ý d©n, ®ã lµ ®ßi hái ®¹o ®øc cña
chÝnh trÞ, ®èi víi viÖc cÇm quyÒn.
ThÊu hiÓu ®iÒu ®ã, Hå ChÝ Minh vµ
triÕt lý Hå ChÝ Minh chñ tr−¬ng ®−a
®oµn kÕt vµ thanh khiÕt vµo nh÷ng
chuÈn mùc cña chÝnh trÞ. Cã nh÷ng ®¶m
b¶o ®¹o ®øc nh− thÕ cho chÝnh trÞ th×
míi tr¸nh ®−îc nguy c¬ tha hãa quyÒn
lùc, míi lµm cho viÖc chÝnh sù vµ ho¹t
®éng tham chÝnh thùc hiÖn ®−îc triÕt lý
nh©n sinh vµ hµnh ®éng v× d©n. §ã lµ
®iÓm s©u s¾c vµ tinh tÕ trong t− t−ëng
còng nh− trong triÕt lý Hå ChÝ Minh.
2. §Ó h×nh thµnh vµ thùc hµnh triÕt
lý Êy, Hå ChÝ Minh ®· nghiÒn ngÉm rÊt
s©u tõ nh÷ng tinh hoa t− t−ëng, v¨n hãa
trong di s¶n cña nhiÒu thêi ®¹i, tõ nhiÒu
ngän nguån còng nh− tæng kÕt tõ thùc
tiÔn ®êi sèng x· héi, tõ nh÷ng tr¶i
nghiÖm cña chÝnh m×nh. TriÕt lý Hå ChÝ
Minh cã sù kÕ thõa, chän läc tõ nh÷ng
®iÓm tinh tóy, nh÷ng chØ dÉn s©u s¾c cña
PhËt gi¸o, cña Kinh dÞch, cña t− t−ëng
ph−¬ng §«ng nãi chung còng nh− cña
v¨n hãa ph−¬ng T©y... th«ng qua n¨ng
lùc s¸ng t¹o, b¶n lÜnh v¨n hãa cña Ng−êi.
Theo Hå ChÝ Minh, §øc PhËt lµ ®¹i
tõ ®¹i bi, cøu khæ cøu n¹n, muèn cøu
chóng sinh ra khái khæ n¹n. §øc PhËt

7
ph¶i hy sinh tranh ®Êu diÖt lò ¸c ma
(Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1995, TËp 5,
tr.197). ThÊy râ ®¹o ®øc cao c¶ cña PhËt
gi¸o, lý t−ëng x· héi thÊm s©u chÊt
nh©n v¨n v× con ng−êi, nh©n lÔ PhËt
§¶n, Ng−êi nãi víi ®ång bµo, trong ®ã cã
c¸c phËt tö r»ng, t«n chØ, môc ®Ých cña
®¹o PhËt nh»m x©y dùng cuéc ®êi thuÇn
mü, chÝ thiÖn, b×nh ®¼ng, yªn vui, no Êm
(Hå ChÝ Minh, toµn tËp, 1996, TËp 8,
tr.290). §iÒu Êy còng gièng, còng phï
hîp víi môc ®Ých cña c¸ch m¹ng. C¸c
bËc ch©n tu - nh÷ng ®¹i ®øc, hßa th−îng
còng nh− c¸c linh môc trong ®¹o Thiªn
Chóa dèc lßng ch¨m sãc phÇn hån cho
c¸c gi¸o d©n, nh÷ng ng−êi c¸ch m¹ng
lµm c¸ch m¹ng ®Ó gi¶i phãng cho d©n ra
khái ¸ch ¸p bøc thèng trÞ cña ®Õ quèc
thùc d©n, lo giµnh lÊy ®éc lËp ®Ó d©n cã
tù do, lo ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh tÕ ®Ó
d©n ®−îc sèng no Êm, yªn vui, h¹nh
phóc. PhÇn x¸c cã no ®ñ th× phÇn hån
míi thong dong ®−îc. §øc tin t«n gi¸o
vµ ®¹o ®øc t«n gi¸o mang gi¸ trÞ vµ ý
nghÜa v¨n hãa. Bëi vËy ®¹o ph¸p ®ång
hµnh cïng d©n téc, trong ®Êu tranh
c¸ch m¹ng vµ hµnh tr×nh tíi chñ nghÜa
x· héi. §Ñp ®êi tèt ®¹o lµ mét sù hµi
hßa, h÷u Ých cho ph¸t triÓn.
Trong th− göi Héi nghÞ ®¹i biÓu
PhËt gi¸o n¨m 1964, Hå ChÝ Minh viÕt:
§ång bµo PhËt gi¸o c¶ n−íc, tõ B¾c ®Õn
Nam, ®Òu cè g¾ng thùc hiÖn lêi PhËt
d¹y lµ: lîi l¹c quÇn sinh, v« ng· vÞ tha,
®em l¹i lîi Ých cho mäi nhµ, quªn m×nh,
v× ng−êi kh¸c (Hå ChÝ Minh, toµn tËp,
1996, TËp 11, tr.315). T«n träng tù do
tÝn ng−ìng cña d©n, Ng−êi khÐo lÐo g¾n
bã §¹o víi §êi, §êi víi §¹o, tÊt c¶ v×
quyÒn sèng, quyÒn tù do, quyÒn m−u
cÇu h¹nh phóc cña mçi ng−êi d©n.
Ng−êi nãi râ, PhËt ph¸p kh«ng xa rêi
thÕ gian, mäi ng−êi h·y tham gia cøu
®ãi, diÖt dèt (Hå ChÝ Minh, 1990,