Tổng lược về lý thuyết tái tạo trong xã hội học giáo dục: Các lối tiếp cận và đối tượng nghiên cứu - Nguyễn Khánh Trung

Trao ®æi nghiÖp vô X· héi häc sè 3 (103), 2008 107 Tæng l­îc vÒ lý thuyÕt t¸it¹o trong x· héi häc gi¸o dôc: c¸c lèi tiÕp cËn vµ ®èi t­îng nghiªn cøu NguyÔn Kh¸nh Trung Víi mong muèn gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn c¸c chuyªn ngµnh cña x· héi häc, trong bµi viÕt nµy, chóng t«i sÏ tæng l­îc mét sè lý thuyÕt trong x· héi häc gi¸o dôc, cô thÓ lµ c¸c lý thuyÕt #t¸i t¹o # (reproduction) b»ng c¸ch ®Ò cËp ®Õn mét sè ®iÓm chÝnh lý thuyÕt vµ ®èi t­îng nghiªn cøu mµ c¸c nhµ x· héi häc ®· khai th¸c qua c¸c thêi kú kh¸c nhau. Cè g¾ng nµy võa gãp phÇn vµo nghiªn cøu lý thuyÕt trong x· héi häc, võa gãp phÇn lµm s¸ng tá c¸c vÊn ®Ò mµ nÒn gi¸o dôc cña chóng ta hiÖn nay nãi chung vµ gi¸o dôc ®¹i häc nãi riªng ®ang ph¶i ®èi diÖn. 1. Sù xuÊt hiÖn vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c lý thuyÕt t¸i t¹o trong x· héi häc gi¸o dôc Kh¸i niÖm # t¸i t¹o # ®­îc nhiÒu nhµ x· héi häc lín nh­ P. Bourdieu, A. Petitat sö dông ®Ó ®Æt tªn cho c¸c lý thuyÕt nhÊn m¹nh ®Õn chøc n¨ng t¹o ra vµ t¸i t¹o l¹i c¸c chuÈn mùc, c¸c gi¸ trÞ, c¸c trËt tù, c¸c kiÕn thøc, kinh nghiÖm... cã s½n trong x· héi cña tr­êng häc. Sau ®©y chóng ta sÏ lÇn l­ît xem xÐt c¸c tr­êng ph¸i kh¸c nhau trong dßng ch¶y lý thuyÕt t¸i t¹o nµy. a. Ð. Durkheim vµ tr­êng ph¸i chøc n¨ng luËn Theo chóng t«i, Ð. Durkheim (1858 - 1917) cã thÓ ®­îc xem lµ nhµ s¸ng lËp ra x· héi häc gi¸o dôc mét c¸ch chÝnh thøc bëi nh÷ng lý do chÝnh: thø nhÊt, xÐt vÒ mÆt chuyªn m«n, gi¸o dôc lµ lÜnh vùc riªng trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng khoa häc vµ nghÒ nghiÖp cña «ng. Durkheim tr­íc hÕt lµ gi¸o s­ m«n gi¸o dôc häc vµ khoa häc x· héi cña #¹i häc V¨n khoa Bordeaux cña Ph¸p. Sau nµy, v× nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu næi tiÕng vÒ lÜnh vùc x· héi häc vµ ®Æc biÖt lµ khoa häc gi¸o dôc, «ng ®uîc chÝnh phñ Ph¸p ®Ò b¹t lµm gi¸o s­ khoa häc gi¸o dôc t¹i tr­êng ®¹i häc Sorbonne - Paris. Thø hai, xÐt vÒ mÆt t­ t­ëng, trong c¸c c«ng tr×nh cña «ng, Durkheim ®· cã nhiÒu suy t­ vÒ gi¸o dôc, «ng tù ®Æt cho m×nh c©u hái: # gi¸o dôc ch¼ng ph¶i lµ con ®­êng ­u tiªn ®­a c¸ thÓ héi nhËp vµo x· héi ®ã sao ? # (trÝch bëi Bernard.P, trong Dictionnaire de la Sociologie,1998, tr. 261). ¤ng lµ nhµ x· héi häc ®Çu tiªn ®· thiÕt lËp c¸c ®Æc tÝnh Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 108 Tæng l­îc vÒ lý thuyÕt t¸i t¹o trong x· héi häc gi¸o dôc: c¸c lèi tiÕp cËn vµ... khoa häc, ®Þnh nghÜa ®èi t­îng vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cho x· héi häc nãi chung vµ cho x· héi häc gi¸o dôc nãi riªng. ThËt vËy, Durkheim lµ ng­êi ®Çu tiªn xem gi¸o dôc lµ mét khoa häc. Trong t¸c phÈm cña «ng mang tªn GÝao dôc vµ X· héi häc, nhµ khoa häc nµy ®· chøng minh gi¸o dôc cã thÓ trë thµnh kh¸ch thÓ nghiªn cøu tháa m·n tÊt c¶ c¸c ®iÒu kiÖn vµ ®Æc tÝnh cña mét khoa häc, nh­ vËy chóng ta cã thÓ hiÓu, so s¸nh, gi¶i thÝch nguyªn nh©n, ®Þnh vÞ kÕt qu¶ cña gi¸o dôc. HÖ thèng gi¸o dôc cña mét quèc gia lu«n tïy thuéc vµo t«n gi¸o, tæ chøc chÝnh trÞ, møc ®é ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghiÖp, bèi c¶nh v¨n hãa x· héi cña quèc gia ®ã. HÖ thèng gi¸o dôc cña mét d©n téc lµ s¶n phÈm lÞch sö cña d©n téc ®ã, nã diÔn t¶ nh÷ng ®Æc tÝnh v¨n ho¸, ý thøc hÖ chÝnh trÞ, nã chÞu ¶nh h­ëng bëi nh÷ng yÕu tè truyÒn thèng, nh÷ng thãi quen, nh÷ng luËt lÖ, nh÷ng nguyªn t¾c chÝnh thøc hay phi chÝnh thøc, nã hµm chøa nh÷ng t×nh c¶m tËp thÓ vµ d­ luËn chung cña d©n téc ®ã. Cã bao nhiªu lo¹i h×nh gi¸o dôc th× cã bÊy nhiªu m«i tr­êng x· héi kh¸c nhau. Muèn hiÓu mét hÖ thèng gi¸o dôc, chóng ta ph¶i nghiªn cøu lÞch sö, ph­¬ng c¸ch mµ hÖ thèng gi¸o dôc ®ã ®­îc thiÕt lËp còng nh­ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nã. Tõ nh÷ng suy t­ mang tÝnh thùc chøng vµ víi th¸i ®é kh¸ch quan khoa häc, Durkheim xem gi¸o dôc nh­ mét hiÖn t­îng, mét #sù vËt # ®Ó quan s¸t. HiÖn t­îng nµy rÊt x· héi, lµ mét bé m¸y x· héi ho¸ giíi trÎ. Theo Durkheim, chóng ta cã thÓ hiÓu kh¸i niÖm # khoa häc gi¸o dôc # lµ # X· héi häc gi¸o dôc # nh­ Paul Fauconnet ®· viÕt trong phÇn dÉn nhËp vµo t¸c phÈm Gi¸o dôc vµ X· héi häc cña Durkheim: # khoa häc gi¸o dôc lµ khoa häc x· héi häc # ( Durkheim.E, 1922, tr. 10). #iÒu nµy thÓ hiÖn trong c¸ch lý luËn vµ ®Þnh nghÜa cña «ng vÒ gi¸o dôc còng nh­ vÒ ®èi t­îng nghiªn cøu cña gi¸o dôc. Theo Durkheim, gi¸o dôc n¶y sinh vµ h×nh thµnh tõ x· héi, ph¸t triÓn vµ thay ®æi còng tõ x· héi, chøc n¨ng cña nã lµ chuyÓn t¶i nh÷ng kinh nghiÖm, tri thøc, c¸c gi¸ trÞ x· héi, tinh thÇn tõ thÕ hÖ tr­íc ®Õn thÕ hÖ sau. Tõ quan ®iÓm nµy, Durkheim ®­a ra ®Þnh nghÜa : #gi¸o dôc lµ hµnh ®éng thùc hiÖn bëi thÕ hÖ tr­ëng thµnh cho thÕ hÖ trÎ. Nã cã môc ®Ých lµ kh¬i gîi vµ ph¸t triÓn n¬itrÎ em mét vµi tr¹ng th¸i thÓ lý, tinh thÇn vµ tri thøc theo ý muèn cñachÕ ®é chÝnh trÞ trong tæng thÓ x· héi nãi chung vµ m«i tr­êng mµ ®øa trÎ sèng nãi riªng# (s®d, tr. 49). Nh­ vËy, gi¸o dôc ®Æt trÎ em ®èi diÖn víi mét x· héi cô thÓ, trong mét giai ®o¹n lÞnh sö nhÊt ®Þnh, nã thùc hiÖn sù ¸p ®Æt c¸c gi¸ trÞ hay tri thøc cã s½n cña ng­êi lín lªn trÎ em. Gi¸o dôc ®­îc xem lµ ®Þa bµn x· héi hãa thÕ hÖ trÎ cã ph­¬ng ph¸p, lµ ph­¬ng tiÖn t¸i t¹o c¸c gi¸ trÞ tËp thÓ. Gi¸o dôc cã môc ®Ých lµ # duy tr× vµ cñng cè tÝnh ®ång nhÊt (homogÐnÐitÐ) b»ng c¸ch ®Þnh tr­íc trong t©m hån trÎ em nh÷ng yÕu tè chung cña ®êi sèng tËp thÓ # (s®d, tr. 48). Tõ c¸ch nh×n nµy, tr­êng häc xuÊt hiÖn nh­ mét bé phËn quan träng vµ tèi cÇn trong bé m¸y x· héi, nã ®­îc vÝ nh­ mét c«ng ty, mét bé m¸y mang tÝnh thiÕt chÕ hay tËp qu¸n ®¶m ®­¬ng viÖc chuyÓn t¶i nÒn v¨n ho¸ ®­îc kÕ thõa tõ qu¸ khø vµ c¸c lý thuyÕt cò cña thÕ hÖ tr­íc tíi thÕ hÖ sau (xem Boudon. R, 2000, tr. 187). Qu¸ tr×nh gi¸o dôc ®­îc ®¸nh gi¸ nh­ lµ qu¸ tr×nh t¹o ra Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn NguyÔn Kh¸nh Trung 109 c¸c # b¶n thÓ x· héi #FP01P (ªtres sociaux). Durkheim lu«n nhÊn m¹nh ®Õn vai trß chuyÓn t¶i c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng, lÞch sö vµ tËp qu¸n cña gi¸o dôc. Gi¸o dôc cã nhiÖm vô x©y dùng con ng­êi theo h×nh ¶nh mµ x· héi muèn, ®ã lµ nh÷ng chuÈn mùc, nh÷ng gi¸ trÞ mµ mét mÆt ®­îc kÕ thõa tõ qu¸ khø vµ mÆt kh¸c ®­îc chän lùa tõ x· héi hiÖn t¹i. #Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu nµy, gi¸o dôc ph¶i lµm cho trÎ em tiÕp xóc víi # nh÷ng t­ t­ëng tinh thÇn lín cña d©n téc trong thêi ®¹i mµ c¸c em ®ang sèng # (Snyders. G, le Monde, th¸ng 3, 4, 5, 1970, tr.5). C¸ thÓ cÇn ph¶i ®­îc gi¸o dôc theo nh÷ng g× tèt ®Ñp nhÊt trong x· héi mµ hä ®ang sèng. Durkheim kh«ng ®ång ý víi t­ t­ëng cña c¸c nhµ c¶i c¸chgi¸o dôc trong thêi cña «ng nh­ Condillac (®­îc xem nh­ t¸c gi¶ cña tr­êng ph¸igi¸o dôc míi) hay ClaparÌde, Dewey, FerriÌre, Freinet, Montessori. C¸c nhµ c¶i c¸ch nµy muèn xãa bá gi¸o dôc truyÒn thèng vµ nh÷ng liªn hÖ gß bã trong gi¸o dôc. Gi¸o dôccña hä dùa trªn nh÷ng ho¹t ®éng riªng, nh÷ng n¨ng lùc c¸ biÖt vµ lîi Ých cña häc sinh v.v. Víi lý do nµy, Durkheim ®­îc xem lµ nhµ lý thuyÕt lín cña gi¸o dôc cæ truyÒn, «ng bÞ chØ trÝch lµ mét nhµ # b¶o thñ #2P so víi mét sè nhµ triÕt häc vµ x· héi häc trong c¸c thÕ kû XVIII vµ XIX. Tr­êng ph¸i chøc n¨ng luËn ¶nh h­ëng tõ c¸c t­ t­ëng cña «ng ®· b¸ chñ x· héi häc gi¸o dôc ®Õn nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû tr­íc, khi c¸c nhµ x· héi häc gi¸o dôc xoay quanh c¸c chñ ®Ò cho r»ng chøc n¨ng chÝnh yÕu cña gi¸o dôc lµ # ¸p ®Æt c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn trªn trÎ em, c¸c gi¸ trÞ nµy t¹o ra chÊt xi m¨ng cho x· héi (...), chøc n¨ng cña nhµ tr­êng lµ chuyÈn bÞ cho c¸ thÓ vÞ trÝ vµ vai trß mµ hä sÏ ®¶m nhiÖm trong sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi # (xem Duru - Bellat. M, Van Zanten. A, 1999, ch. 4). C¸c nhµ x· héi häc theo tr­êng ph¸i durkheimien tiÕp tôc ph¸t triÓn lý thuyÕt nµy trong thêi ®¹i chóng ta, mét thêi ®¹i ®¸nh dÊu bëi sù chuyªn m«n hãa nghÒ nghiÖp, sù tuyÓn lùa c¸c vai trß, tri thøc hay sù ®¸nh gi¸ vµ tuyÓn chän c¸c c¸ thÓ ®­îc coi lµ nh÷ng ®ßi hái cÇn thiÕt cho sù liªn ®íi x· héi, còng nh­ vÊn ®Ò héi nhËp x· héi vµ nghÒ nghiÖp cña c¸ nh©n. Tr­êng häc ®­îc xem nh­ # dÞnh vô x· héi ho¸ # (agence de socialisation) lµm cho häc sinh néi t©m ho¸ c¸c gi¸ trÞ chÝnh, nh÷ng g× tèt 1 Theo Durkheim, trong mçi c¸ thÓ tån t¹i hai b¶n thÓ : b¶n thÓ thø nhÊt bao gåm nh÷ng t©m tÝnh chØ thuéc vÒ riªng c¸ thÓ, nã g¾n liÒn víi nh÷ng biÕn cè cã tÝnh riªng t­ trong ®êi sèng. B¶n thÓ thø hai lµ mét hÖ thèng c¸c t­ t­ëng, t×nh c¶m vµ thãi quen, nh÷ng ®iÒu nµy nãi cho biÕt c¸ thÓ thuéc vÒ nhãm nµo, ®ã lµ b¶n thÓ x· héi. (xem Durkheim.E, 1922. tr. 119) 2 Chóng ta thö so s¸ch Condorcet vµ Durkheim: mÆc dÇu nhµ s¸ng s¸ng lËp ra xhh cña Ph¸p viÕt lý thuyÕt cña m×nh sau sau Condorcet 90 n¨m nh­ng Condorcet ®· cã nhiÒu t­ t­ëng d©n chñ h¬n Durkheim. Qu¶ vËy, ng­îc l¹i víi Durkheim, Condorcet ®· viÕt trong # b¸o c¸o vÒ gi¸o dôc c«ng # tr×nh tr­íc Quèc héi Ph¸p häp ngµy 20 - 21, th¸ng 4, n¨m 1792 : # môc ®Ých cña gi¸o dôc kh«ng ph¶i lµm cho con ng­êi quy phôc nÒn hiÕn ph¸p ®· cã s½n, nh­ng lµm cho hä cã kh¶ n¨ng nhËn xÐt vµ söa ®æi nÒn hiÕn ph¸p ®ã, kh«ng ph¶i ®Ó b¾t buéc thÕ hÖ hiÖn t¹i ph¶i tu©n phôc theo nh÷ng t­ t­ëng, ý chÝ cña thÕ hÖ tr­íc, nh­ng ®Ó soi s¸ng nh÷ng ®iÒu nµy nh»m môc ®Ých lµm cho mçi ng­êi ngµy cµng xøng ®¸ng víi phÈm gi¸, vµ dïng lý trÝ cña riªng m×nh ®Ó tù ®iÒu chØnh lÊy b¶n th©n # (TrÝch bëi Michel Eliard trong Revue fran#aise de PÐdagogie, s° 104, 1993, tr. 57). Theo Condorcet, ®Ó thiÕt lËp mét x· héi c«ng b»ng vµ c«ng lý, viÖc n¾m b¾t c¸c tri thøc lµ con ®­êng hiÖu qu¶ nhÊt, bëi mçi c¸ nh©n nÕu biÕt tù gd lÊy chÝnh b¶n th©n, hä sÏ cã thÓ qu¶ng b¸ nh÷ng nhËn xÐt dùa trªn lý trÝ cña hä. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 110 Tæng l­îc vÒ lý thuyÕt t¸i t¹o trong x· héi häc gi¸o dôc: c¸c lèi tiÕp cËn vµ... ®Ñp, nh÷ng t­ t­ëng lín, hîp ph¸p trong x· héi mµ c¸c em sinh sèng. b. C¸c lý thuyÕt xung ®ét Chóng t«i sÏ sö dông c¸ch xÕp lo¹i cña A. Petitat. Trong khi ph©n tÝch, nhµ x· héi häc ng­êi Ph¸p nµy ®· chia lý thuyÕt xung ®ét ra lµm hai nh¸nh: tr­êng ph¸i theo chñ nghÜa Marx vµ tr­êng ph¸i theo c¸c nhµ x· héi häc kh¸c nh­ P. Bourdieu vµ J.C.Passeron , R. Collins. C¸c lý thuyÕt xung ®ét M¸c-xit K. Marx (1818 - 1883) sinh tr­íc Ð. Durkheim nöa thÕ kû nh­ng t­ t­ëng cña «ng c¸ch m¹ng triÖt ®Ó h¬n Durkheim xÐt vÒ khÝa c¹nh chÝnh trÞ. Marx xem x· héi t­ b¶n nh­ mét cÊu tróc m©u thuÉn gi÷a vèn t­ b¶n vµ ng­êi lao ®éng l¶nh l­¬ng, gi÷a giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ. Trong mét x· héi nh­ vËy, c¸c thiÕt chÕ nh­ t«n gi¸o, nhµ n­íc, nhµ tr­êng..., ®­îc xem lµ nh÷ng ph­¬ng tiÖn cai trÞ cña giai cÊp thèng trÞ. Kh¸i niÖm # xung ®ét giai cÊp # chiÕm mét vÞ trÝ chÝnh yÕu trong lý thuyÕt cña Marx nh­ chÝnh «ng viÕt trong B¶n tuyªn ng«n : # lÞch sö cña tÊt c¶ c¸c x· héi cho ®Õn thêi ®¹i chóng ta chØ lµ lÞch sö cña xung ®ét x· héi #. N¾m ®­îc nh÷ng yÕu tè then chèt nµy trong lý luËn cña Marx, chóng ta sÏ hiÓu ®­îc t­ t­ëng cña «ng vÒ gi¸o dôc, bëi Marx vµ Engels ph©n tÝch gi¸o dôc cïng mét c¸ch thøc nh­ ph©n tÝch t­ b¶n, lu«n lu«n d­íi c¸ch tiÕp cËn kinh tÕ vµ xung ®ét giai cÊp. Marx vµ Engels chØ trÝch triÖt ®Ó nÒn gi¸o dôc t­ b¶n cña giai cÊp t­ s¶n vµ ®Ò cËp ®Õn mét lo¹i h×nh gi¸o dôc v« s¶n. Víi c¸c t¸c gi¶ nµy: # gi¸o dôc t­ b¶n lµ ph­¬ng tiÖn thèng trÞ cña giai cÊp t­ s¶n g¾n kÕt chÆt chÏ víi Gi¸o Héi trong Nhµ n­íc # (Lª Thµnh Kh«i, 1991, tr. 86) , trong hÖ thèng gi¸o dôc nµy, Marx xem c¸c gi¸o viªn nh­ nh÷ng ng­êi # nguy hiÓm # v× hä ®­îc bè trÝ bëi giai cÊp n¾m quyÒn, ®ãng vai trß nh­ nh÷ng ng­êi ph¸t ng«n viªn, nh÷ng ng­êi diÔn dÞch ý thøc hÖ cña giai cÊp thèng trÞ cho giai cÊp bÞ trÞ. #Ó gi¶i phãng giai cÊp bÞ trÞ, Marx vµ Engels muèn xo¸ bá h×nh thøc gi¸o dôc t­ b¶n ®Ó x©y dùng mét h×nh thøc gi¸o dôc kh¸c nh­ Engels viÕt: # chóng ta cho c¸c em mét h×nh thøc gi¸o dôc thùc sù v« s¶n, xo¸ bá mäi ¶nh h­ëng cña giai cÊp t­ s¶n # (s®d, tr.56). H×nh thøc gi¸o dôc míi nµy ph¶i lµ lèi gi¸o dôc toµn diÖn nh»m trang bÞ cho c¸c em kh¶ n¨ng xoay xë ®Ó cã thÓ dÉn ®Õn xo¸ bá sù ph©n c«ng lao ®éng. Ng­îc l¹i víi quan ®iÓm cña Durkheim, Marx lý luËn r»ng sù ph©n c«ng lao ®éng lµ nguån gèc cña bÊt c«ng x· héi. #Ó cã thÓ thiÕt lËp mét x· héi c«ng b»ng, gi¸o dôc ph¶i lµ ph­¬ng tiÖn ®µo t¹o c¸c chiÕn sÜ ®Êu tranh b»ng c¸ch d¹y cho líp trÎ tinh thÇn c¸ch m¹ng. TiÕp tôc dßng lý thuyÕt nµy, Louis Althousser (1918 - 1990), nhµ triÕt häc marxiste ng­êi Ph¸p ®· tr×nh bµy luËn ®Ò cña «ng n¨m 1969, theo ®ã nhµ tr­êng xuÊt hiÖn nh­ # cæ m¸y ý thøc hÖ cña Nhµ n­íc # (appareil idÐologique d’Etat). LuËn ®Ò nµy tiÕp tôc ®­îc C. Baudelot, R. Establet ph¸t triÓn, theo hä nhµ tr­êng lµ # mét c«ng cô truyÒn b¸ ý thøc hÖ t­ s¶n bªn c¹nh nh÷ng c«ng cô chñ yÕu kh¸c nh»m t¸i Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn NguyÔn Kh¸nh Trung 111 t¹o sù thèng trÞ cña giai cÊp nµy. Nhµ tr­êng kh«ng hÒ lµ sù biÓu lé cña x· héi trong tæng thÓ cña nã, nh­ng lµ mét ph­¬ng tiÖn ®· ®­îc thiÕt chÕ ho¸ víi môc ®Ých duy tr× quyÒn thèng trÞ cña giai cÊp t­ s¶n # (Petitat. A, 1982, tr. 47 - 48). C¸c t¸c gi¶ cña luËn ®Ò nµy coi nhµ tr­êng nh­ mét ph­¬ng tiÖn thèng trÞ, mét cç m¸y truyÒn b¸ ý thøc hÖ chÝnh trÞ cña giai cÊp cÇm quyÒn víi chøc n¨ng lµ thuyÕt phôc d©n chóng, lµm cho hä v©ng lêi.... Còng vËy, c¸c nhµ x· héi häc ng­êi Mü nh­ D. Bowles vµ H. Gintis còng cã lý luËn t­¬ng tù. Theo hä, nhµ tr­êng lu«n lµ ph­¬ng tiÖn lµm t¸i thiÕt lËp c¸c quan hÖ x· héi. Trong x· héi hiÖn ®¹i, nhµ tr­êng cã vai trß lµ lùa chän nh÷ng néi dung tèt nhÊt, nh÷ng c¸ nh©n cã kh¶ n¨ng nhÊt cho nh÷ng vÞ trÝ tèt nhÊt vµ ®ång thêi còng ®­îc tr¶ l­¬ng cao nhÊt trong x· héi. NghÜa lµ nhµ tr­êng lµm nhiÖm vô cñng cè trËt tù x· héi, cñng cè quan hÖ x· héi ®· cã s½n gi÷a ng­êi giµu vµ ng­êi nghÌo, gi÷a «ng chñ vµ c«ng nh©n, gi÷a ng­êi cã quyÒn vµ ng­êi kh«ng cã quyÒn. Gi¸o dôc ®Æt nh÷ng c¸ thÓ héi ®ñ ®iÒu kiÖn nhÊt trong nh÷ng vÞ trÝ tèt nhÊt xÐt vÒ mäi khÝa c¹nh: quyÒn lùc, kinh tÕ, nghÒ nghiÖp, uy tÝn x· héi. Nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy ®­îc ®Þnh nghÜa vµ qui ®Þnh bëi giai cÊp thèng trÞ. Gi¸o dôc duy tr× vµ cñng cè c¸c quan hÖ x· héi theo trËt tù kiÓu # con vua th× l¹i lµm vua, con s·i ë chïa l¹i quÐt l¸ ®a #. Nãi tãm l¹i, lý thuyÕt xung ®ét theo chñ nghÜa Marx lu«n xem chøc n¨ng truyÒn b¸ hÖ t­ t­ëng vµ duy tr× trËt tù x· héi nh»m cñng cè quyÒn thèng trÞ cña giai cÊp cÇm quyÒn lµ chøc n¨ng chñ yÕu cña hÖ thèng gi¸o dôc. C¸c lý thuyÕt xung ®ét ngoµi M¸c-xit §¹i diÖn cho lý thuyÕt nµy lµ PiÌrre Bourdieu (1930 - 2002), «ng ®­îc xem lµ mét nhµ triÕt häc, mét nhµ x· héi häc lín trong thêi hiÖn ®¹i cña Ph¸p, mét nhµ phª b×nh c«ng kÝch sù bÊt c«ng x· héi. ¤ng phª b×nh mét c¸ch gay g¾t, s¾c bÐn sù bÊt c«ng x· héi trªn nhiÒu lÜnh vùc nh­ v¨n hãa nghÖ thuËt, truyÒn th«ng ®¹i chóng, giíi, vµ ®Æc biÖt lµ gi¸o dôc. Trong t¸c phÈm # T¸i t¹o # (La reproduction), cïng víi Jean Claude Passeron, Bourdieu ®· xem nhµ tr­êng nãi chung nh­ lµ n¬i ®ãng vai trß then chèt trong viÖc t¹o vµ t¸i t¹o nh÷ng # thãi quen # (habitus). Hµnh ®éng t¹o vµ t¸i t¹o l¹i nh÷ng thãi quen nµy ®­îc «ng gäi lµ hµnh ®éng # ¸p ®Æt v¨n ho¸ # (arbitraire culturel). Lµ hµnh ®éng ¸p ®Æt nh÷ng ®iÒu # cã nghÜa # (significations), nh÷ng ®iÒu ®· tån t¹i, ®· ®­îc ph¸p lý hãa, ®· ®i s©u vµo ®êi sèng x· héi nh­ lµ nh÷ng nÐt v¨n hãa mµ mäi ng­êi ®· chÊp nhËn mét c¸ch mÆc nhiªn. Nh÷ng ®iÒu gäi lµ # v¨n hãa # nµy xuÊt hiÖn nh­ nÒn v¨n hãa chÝnh thøc phæ qu¸t vµ duy nhÊt trong x· héi. Nh÷ng ®iÒu # cã ý nghÜa # cÊu thµnh nÒn v¨n hãa hîp ph¸p chÝnh thøc nµy ®uîc lùa chän vµ ®Þnh nghÜa bëi giai cÊp thèng trÞ. Vai trß cña nhµ tr­êng lµ duy tr× trËt tù x· héi b»ng c¸ch ¸p ®Æt mét c¸ch hîp ph¸p nÒn # v¨n hãa # cña giai cÊp thèng trÞ trªn giai cÊp bÞ trÞ. Hµnh ®éng nµy cña gi¸o dôc ®­îc Bourdieu gäi lµ # b¹o lùc biÓu t­îng # (violence symbolique) bëi ng­êi häc cã muèn hay kh«ng còng ph¶i chÞu bÞ ¸p ®Æt nh÷ng g× mµ nÒn gi¸o dôc ®· cã s½n th«ng qua néi dung ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc, ph­¬ng ph¸p s­ ph¹m vµ c¸c ho¹t ®éng häc ®­êng kh¸c mµ c¸c tiªu chuÈn, Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn