Xem mẫu
H C VI N CHÍNH TR QU C GIA H
Công trình ư c hoàn thành t i
CHÍ MINH
NGUY N NG C ANH
H c vi n chính tr qu c gia H Chí Minh
Ngư i hư ng d n khoa h c: GS.TS Lê Ng c Hùng
Ph n bi n 1: ....................................................................
....................................................................
C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH
NG B NG SÔNG H NG HI N NAY
(Nghiên c u trư ng h p hai làng ngh
Ph n bi n 2: ....................................................................
....................................................................
huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i)
Ph n bi n 3: ....................................................................
Chuyên ngành: Xã h i h c
....................................................................
Mã s : 62 31 30 01
Lu n án s
ư c b o v trư c H i
ng ch m lu n án c p H c vi n
h p t i H c vi n Chính tr qu c gia H Chí Minh
TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ XÃ H I H C
HÀ N I - 2014
Vào h i.......gi ........ngày.......tháng........năm 201…
Có th tìm hi u lu n án t i: Thư vi n Qu c gia và
Thư vi n H c vi n Chính tr qu c gia H Chí Minh
1
M
2
U
1. Tính c p thi t c a tài
1.1 Tính c p thi t v m t th c ti n
Các làng ngh
ng b ng sông H ng t xa xưa ã óng vai trò
quan tr ng trong vi c s n xu t hàng hóa ph c v
i s ng c a nhân
dân. V i nh ng l i th v i u ki n t nhiên, kinh t , xã h i và văn
hóa, nhi u làng ngh
ng b ng sông H ng ư c khôi ph c và phát
tri n khá nhanh so v i các a phương khác.
Thành ph Hà N i là vùng t a linh nhân ki t, có b dày văn
hóa lâu i trong l ch s dân t c và t p trung nhi u làng ngh . Trong
ó, huy n Thư ng Tín là m t trong nh ng huy n c a Hà N i có
nhi u làng ngh truy n th ng v i nh ng s n ph m n i ti ng như: ti n
g
xã Nh Khê, Sơn Mài xã Duyên Thái, Thêu xã Qu t
ng,
Mây tre an Xã Ninh S , g
xã V n i m...
1.2 Tính c p thi t v m t lý lu n
T năm 1840 n cu i nh ng năm 1880, K.Marx ã chú tr ng
phân tích c u trúc xã h i và xem xét c u trúc xã h i trên n n t ng
c a c u trúc kinh t . Ngoài ra, trên th gi i, các nhà xã h i h c r t
quan tâm nghiên c u nguyên nhân và các bi u hi n c a c u trúc xã
h i. Vi t Nam ã có m t s công trình nghiên c u lý lu n và th c
ti n v nh ng v n
c a c u trúc xã h i và phân t ng xã h i trong
b i c nh công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c.
Các nghiên c u c u trúc xã h i ch y u v i “tư cách” là các nhóm
l n (các phân h cơ b n c a c u trúc xã h i). C u trúc xã h i nư c ta
v a có c u trúc "ngang", v a có c u trúc "d c". C u trúc nhi u thành
ph n, ó là m t t p h p các giai c p, t ng l p, các nhóm ngh
nghi p, các t ch c trong xã h i mà trong ó khó có th ch rõ giai
c p nào, t ng l p nào có v th
trên giai c p, hay t ng l p nào. C u
trúc "d c", c u trúc phân t ng xã h i, ư c xem xét và bi u hi n ba
d u hi u cơ b n khác nhau: a v kinh t (tài s n, thu nh p), a v
chính tr (quy n l c), a v xã h i (uy tín). Tuy nhiên, các nghiên
c u c u trúc xã h i làng ngh chưa nhi u, nh t là nh ng nghiên c u
chuyên sâu t góc
xã h i h c v làng ngh và c u trúc xã h i c a
cư dân làng ngh
Vi t Nam.
V i nh ng phân tích nêu trên, tác gi l a ch n tài C u trúc xã
h i c a cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n nay (Nghiên
c u trư ng h p hai làng ngh
huy n Thư ng Tín, thành ph Hà
N i) làm tài lu n án ti n sĩ xã h i h c.
2. M c ích nghiên c u
T góc
xã h i h c, lu n án tìm hi u nh ng v n
lý lu n và
ánh giá th c tr ng các phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh ;
phân tích nh ng y u t tác ng n c u trúc xã h i c a cư dân làng
ngh . Trên cơ s ó, nh n nh m t s v n
t ra và g i ý m t s
gi i pháp nh m phát huy nh ng th m nh c a c u trúc xã h i c a cư
dân làng ngh
ng b ng sông H ng trong th i kỳ i m i t nư c.
3. Nhi m v nghiên c u
th c hi n m c ích nghiên c u, tài t p trung vào các nhi m
v nghiên c u như sau:
Th nh t, làm rõ cơ s lý lu n, các khái ni m nghiên c u c u trúc
xã h i c a cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n nay.
Th hai, kh o sát th c a, phân tích th c tr ng các phân h c a
c u trúc xã h i cư dân làng ngh
g V n i m xã V n i m và
làng ngh sơn mài H Thái xã Duyên Thái huy n Thư ng Tín,
thành ph Hà N i.
Th ba, phân tích các y u t tác ng n các phân h c u trúc xã
h i cư dân làng ngh .
Th tư, nh n nh m t s v n
t ra và g i ý m t s gi i pháp
nh m hoàn thi n c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh
ng b ng
sông H ng.
4.
i tư ng, khách th và ph m vi nghiên c u
4.1.
i tư ng nghiên c u: Các phân h c u trúc xã h i c a cư
dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n nay.
4.2. Khách th nghiên c u: Cư dân làng ngh
g và làng ngh
sơn mài huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i.
4.3. Ph m vi nghiên c u
Ph m vi th i gian: năm 2012-2014
Ph m vi không gian: làng V n i m, xã V n i m (làng ngh
g V n i m) và làng H Thái, xã Duyên Thái (làng ngh sơn mài
H Thái) huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i.
tài l a ch n nghiên c u trư ng h p hai làng
ng b ng sông
H ng: sơn mài H Thái và
g V n i m
ti n hành nghiên c u
v c u trúc cư dân làng ngh v i nh ng tiêu chí như sau:
V
a lý: Thư ng Tín là m t huy n c a thành ph Hà N i,
Thư ng Tín t p trung nhi u làng ngh tiêu bi u c a
ng b ng sông
H ng. Tác gi l a ch n 01 làng ngh sơn mài H Thái
u huy n
Thư ng Tín (giáp Trung tâm thành ph Hà N i) và 01 làng ngh
g V n i m cu i huy n Thư ng Tín.
3
4
V l ch s phát tri n ngh : Làng ngh
g V n i m xu t hi n
g n 50 năm và phát tri n m nh trong th i kỳ i m i và làng ngh
sơn mài Hà Thái ã có t trư c i m i v i l ch s hơn 200 năm.
Như v y, có th so sánh ư c c u trúc xã h i c a hai làng ngh này.
V m t kinh t - xã h i: C hai làng ngh này thu c hai xã trong
cùng m t huy n, do v y có th nghiên c u
xem s khác nhau v
ngh nghi p có th t o ra nh ng s khác nhau như th nào trong c u
trúc xã h i, ng th i có th xem xét m i tương quan gi a các phân h
c u trúc xã h i v i c u trúc xã h i - ngh nghi p c a hai làng ngh .
5. Cơ s lý lu n và phương pháp nghiên c u
5.1. Cơ s lý lu n
Nghiên c u này d a trên quan i m lý lu n, phương pháp lu n
c a ch nghĩa Mác - Lênin, tư tư ng H Chí Minh và các quan i m
c a ng, chính sách pháp lu t c a Nhà nư c phát tri n làng ngh .
Là m t tài thu c chuyên ngành xã h i h c, nghiên c u này v n
d ng lý thuy t h th ng xã h i c a Talcott Parsons và lý thuy t c u
trúc hóa c a Anthony Giddens làm cơ s lý lu n cho vi c xem xét,
ánh giá th c tr ng c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh làng ngh
g V n i m (xã V n i m) và làng ngh sơn H Thái (xã Duyên
Thái) huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i.
5.2. Phương pháp nghiên c u
- Phân tích tài li u: Thu th p, phân tích s li u, các nghiên c u ã có
v c u trúc xã h i và c u trúc xã h i làng ngh Vi t Nam. Thu th p,
phân tích các báo cáo v tình hình phát tri n kinh t xã h i, v c u trúc
xã h i làng ngh
g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái, huy n
Thư ng Tín, thành ph Hà N i.
- Phương pháp nh tính:
+ Ph ng v n sâu 36 ch h gia ình làm ngh truy n th ng, 08 giám
c công ty làm ngh trong làng ngh , 02 ch t ch UBND xã, 02 trư ng
thôn, 04 ngh nhân, 02 ch t ch hi p h i làng ngh ; th o lu n nhóm t p
trung v i lãnh o 02 xã.
+ Phương pháp quan sát th c a t i m t s cơ s s n xu t - kinh
doanh và h gia ình. Tác gi lu n án nhi u l n n thăm, nghiên c u,
quan sát tham d
i s ng c a cư dân làng ngh
g V n i m và
làng ngh sơn mài H Thái, huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i.
+ Phương pháp nh lư ng: Tác gi thu th p thông tin v c u trúc xã
h i c a cư dân làng ngh qua phi u thu th p thông tin, do chính ch h
gia ình tr l i b ng cách tr c ti p ghi, i n vào b ng h i i u tra. Ch
h gia ình trong nghiên c u này là ngư i i di n h gia ình, có vai trò
quy t nh v kinh t c a gia ình, ư c các thành viên trong gia ình
th a nh n.
+ Phương pháp phân tích s li u
S li u c a cu c i u tra ư c x lý b ng chương trình SPSS và
ư c phân tích t n su t, tương quan hai chi u.
Phương pháp x lý s li u: S li u c a cu c i u tra ư c x lý b ng
chương trình SPSS và ư c phân tích t n su t, tương quan hai chi u.
5.3. M u nghiên c u
V c m u:
Căn c danh sách h gia ình do UBND xã cung c p năm 2012,
làng V n i m có 708 h gia ình, làng H Thái có 1.046 h gia ình,
tác gi d a theo công th c Krejcie and Morgan (1970) có ư c kích
thư c m u cho m i làng ngh như sau: Làng ngh
g V n i mN
= 708, tính ư c S = 249. Làng sơn mài H Thái N = 1046, tính ư c
S = 281. Do v y, t ng c hai làng ngh c m u là 530 h gia ình. Ch
h gia ình là ngư i i di n h gia ình, ư c các thành viên trong
gia ình th a nh n. T 530 phi u i u tra ư c phát ra, k t qu thu
ư c 515 phi u ưa vào x lý, g m có 246 phi u làng ngh
g V n
i m, 269 phi u làng ngh sơn mài H Thái.
Căn c danh sách h gia ình do UBND hai xã V n i m và
Duyên Thái cung c p năm 2012: Làng V n i m có 708 h gia ình,
làng H Thái có 1.046 h gia ình. Kích thư c m u cho làng ngh
g 249. Làng sơn mài H 281. Do v y, t ng c hai làng ngh c m u là
530 h gia ình.
Phương pháp ch n m u xác su t ng u nhiên ơn gi n.
6. Câu h i, gi thuy t và khung nghiên c u
6.1. Câu h i nghiên c u
- C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n
nay bi u hi n như th nào qua các phân h c u trúc xã h i?
- Phân h c u trúc xã h i nào là n i b t nh t trong c u trúc xã h i
c a cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n nay?
- C u trúc xã h i v i các phân h c a nó ch u tác ng như th
nào t các y u t nào làng ngh
ng b ng sông H ng?
6.2. Gi thuy t nghiên c u
Gi thuy t th nh t: C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh
ng
b ng sông H ng hi n nay g m các phân h cơ b n c u trúc xã h i -
5
6
dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u trúc xã h i - ngh nghi p, c u
trúc xã h i - m c s ng.
Gi thuy t th hai: C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh
ng
b ng sông H ng hi n nay n i b t nh t là phân h c u trúc xã h i ngh nghi p theo mô hình gia ình ngh và mô hình công ty ngh .
Gi thuy t th ba: Các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng
ngh
ng b ng sông H ng ch u tác ng ch y u t
c i m nhân
kh u - xã h i c a ch h gia ình và lo i ngh c a h gia ình.
xã h i, trình
tay ngh , mô hình gia ình ngh , mô hình công ty
ngh ; C u trúc xã h i - m c s ng: Thu nh p, chi tiêu
- Các y u t môi trư ng kinh t -xã h i: ư ng l i, ch trương,
chính sách, pháp lu t v phát tri n làng ngh ; Môi trư ng: kinh t ,
chính tr , văn hóa, xã h i c a làng - xã.
7. Ý nghĩa lý lu n, th c ti n c a lu n án
7.1 Ý nghĩa lý lu n
Nghiên c u và v n d ng lý thuy t h th ng xã h i c a Parsons và
lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens vào vi c tìm hi u c u trúc
xã h i cư dân hai làng ngh
ng b ng sông H ng
làm rõ các c
trưng c a các phân h c u trúc xã h i làng ngh .
Lu n án v n d ng và góp ph n phát tri n thêm m t s khái ni m
như c u trúc xã h i, các phân h c u trúc xã h i, c u trúc xã h i c a
cư dân làng ngh , gia ình ngh , công ty ngh .
7.2 Ý nghĩa th c ti n
C u trúc xã h i - ngh nghi p c a cư dân làng ngh g m: Mô hình
gia ình ngh và mô hình công ty ngh ang ư c c u trúc hóa thông
qua các hành ng c a các thành ph n c a c u trúc xã h i cư dân làng
ngh , trong quá trình i m i kinh t xã h i Vi t Nam hi n nay.
- Lu n án góp ph n b sung thêm thông tin c n thi t trong nghiên
c u c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng nói
riêng và nghiên c u v làng ngh nói chung Vi t Nam.
- Lu n án g i m hư ng nghiên c u ti p theo cho ch
này,
cung c p s li u, c li u phong phú, a d ng khi nghiên c u c u trúc
xã h i c a cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n nay. Lu n án
có th g i ra nh ng suy nghĩ cho vi c
xu t nh ng gi i pháp i
v i nh ng v n
t ra nh m góp ph n phát tri n phát tri n kinh t xã h i.
- Lu n án có th s d ng làm tài li u tham kh o trong nghiên
c u gi ng d y v c u trúc xã h i .
Chương 1
T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U
6.3. Khung nghiên c u
Ư NG L I, CH TRƯƠNG, CHÍNH SÁCH,
PHÁP LU T V PHÁT TRI N LÀNG NGH
c i m lo i ngh
c a gia ình
c i m nhân kh u xã h i c a ch h
gia ình
C u trúc xã h i - dân s
C U TRÚC
XÃ H I C A
CƯ DÂN
LÀNG NGH
C u trúc xã h i - gia ình
C u trúc xã h i - ngh nghi p
C u trúc xã h i - m c s ng
MÔI TRƯ NG T NHIÊN, KINH T ,
VĂN HÓA, XÃ H I C A LÀNG - XÃ
6.4. Các bi n s
- Bi n s
cl p
+
c i m nhân kh u - xã h i c a ch h gia ình - ch cơ s
s n xu t: tu i, gi i tính.
+
c i m c a gia ình: Lo i h gia ình, g m h làm ngh
truy n th ng, h không làm ngh truy n th ng, h làm nông nghi p
k t h p làm ngh truy n th ng.
- Bi n s ph thu c: C u trúc xã h i - dân s : tu i, gi i tính, trình
h c v n c a cư dân làng ngh ; C u trúc xã h i - gia ình: quy mô
gia ình, s ngư i làm ngh , s th h làm ngh truy n th ng; C u
trúc xã h i - ngh nghi p: lo i hình ngh nghi p, quy mô, m ng lư i
1.1. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - DÂN S
LÀNG NGH
Lu n án ã lư c kh o m t s công trình nghiên c u v c u trúc xã
h i - dân s làng ngh t ó rút ra nh n nh: các nghiên c u v c u
trúc xã h i - dân s có ý nghĩa v m t th c ti n h t s c to l n i v i
quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa công nghi p nông thôn Vi t
Nam. Thông qua quá trình nghiên c u tài li u c a các tác gi ã gi i
7
8
quy t ư c nhi u v n
v dân s ang t n ng t i các làng ngh
c a nông thôn Vi t Nam như th t nghi p, t n n, nghèo ói, ào t o...
Tuy nhiên, bên c nh ó các làng ngh v n không tránh kh i
nh ng bi n i tiêu c c trong quá trình bi n i c u trúc xã h i - dân
s , i u ó òi h i c n có s nghiên c u khoa h c và lâu dài i v i
các i tư ng c a c u trúc xã h i - dân s làng ngh nh m phát tri n
làng ngh nói chung và phát tri n c u trúc xã h i - dân s b n v ng
trong các làng ngh nói riêng.
m c s ng t i nông thôn Vi t Nam nói chung và làng ngh t i nông
thôn nói riêng. M c s ng luôn là m t trong nh ng tiêu chí quan tr ng
ánh giá s bi n i c u trúc xã h i thông qua s phân t ng gi a
các nhóm thu nh p. Các tác gi phân chia m c s ng c a làng, xã
thành các nhóm c trưng, th hi n nh ng bi n i rõ ràng c a các
c u trúc trong làng, xã. C th là s phân t ng xã h i thành các t ng:
gia ình giàu, khá gi , trung bình và nghèo luôn g n li n v i ho t
ng ngh nghi p. Trong ó, nh ng gia ình có m c s ng khá gi tr
lên thư ng d a vào ngh phi nông nghi p và nh ng gia ình có m c
s ng nghèo thư ng d a vào ngh nông nghi p v i di n tích t nh
h p. Các nghiên c u v c u trúc xã h i - m c s ng cho th y các h
th ng c a phân t ng xã h i v m c s ng g n li n v i ho t ng ngh
nghi p c a các cá nhân và gia ình.
1.2. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - GIA
LÀNG NGH
ÌNH
S bi n i c a kinh t th trư ng ã khi n cho c u trúc xã h i gia ình b bi n i theo, c bi t là v v th và vai trò c a t ng
thành viên trong gia ình. K t qu nghiên c u khoa h c c a các công
trình này ã cung c p nhi u thông tin, nhi u d li u v các mô hình
c u trúc xã h i - gia ình trong chi u dài l ch s phát tri n c a các
làng ngh truy n th ng Vi t Nam. ng th i, các công trình này có
ý nghĩa quan tr ng trong vi c xác nh ngu n g c và c trưng c a
các phân h c u trúc xã h i - gia ình, t ó góp ph n làm rõ nh ng
tác ng c a các chính sách, th ch , h th ng giá tr văn hóa, phong
t c t p quán c truy n c a các làng ngh qua t ng giai o n phát
tri n khác nhau.
1.3. HƯ NG NGHIÊN C U V
NGHI P C A LÀNG NGH
C U TRÚC XÃ H I - NGH
C u trúc xã h i - ngh nghi p thư ng ư c các tác gi g n v i các
nghiên c u v c u trúc xã h i c a nông thôn như: s chuy n i c u
trúc xã h i thông qua các mô hình ho t ng s n xu t c a các h ;
chuy n i lao ng ngh nghi p và s phân t ng xã h i trong làng.
Các ho t ng c a làng ngh gi ng như m t ngành “ph ”, “ki m
thêm” lúc nông nghi p nhàn r i c a ngư i nông dân. M t s v n
t ch c s n xu t các làng ngh th công ã ưa ra các lo i mô hình
làng ngh theo t ng giai o n phát tri n. Hư ng nghiên c u này g i
cho tác gi lu n án ý tư ng tìm hi u mô hình “công ty ngh ” trong
c u trúc xã h i - ngh nghi p c a làng ngh . c bi t là quá trình hình
thành và phát tri n các mô hình s n xu t c a làng ngh v i các c u trúc
xã h i - ngh nghi p mang c trưng cho t ng giai o n, t ng mô hình.
1.4. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - M C S NG C A
LÀNG NGH
C u trúc xã h i - m c s ng làng ngh , ư c lu n án tìm hi u s
hình thành và phát tri n c u trúc thông qua các mô hình phân t ng v
K T LU N CHƯƠNG 1
T ng quan tình hình nghiên c u c u trúc xã h i c a cư dân làng
ngh ư c phân tích t p trung vào b n hư ng nghiên c u chính là:
hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - dân s làng ngh ; hư ng
nghiên c u v c u trúc xã h i - gia ình làng ngh ; hư ng nghiên c u
v c u trúc xã h i - ngh nghi p làng ngh ; hư ng nghiên c u v c u
trúc xã h i - m c s ng làng ngh . Tuy nhiên, các hư ng nghiên c u
v th c tr ng và gi i pháp phát tri n làng ngh chưa i sâu phân tích
ho c phân tích chưa y các phân h c a c u trúc xã h i làng ngh
và r t ít nghiên c u chuyên sâu t góc
xã h i h c. Các nghiên c u
hi n có v c u trúc xã h i, làng ngh như ã phân tích trong chương
1, ã giúp tác gi lu n án có cơ s lý lu n, phương pháp nghiên c u
và g i ra nhi u ý tư ng nghiên c u v th c tr ng c u trúc xã h i c a
cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n nay.
Chương 2
CƠ S LÝ LU N V C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH
2.1. CÁC KHÁI NI M CƠ B N
2.1.1. C u trúc xã h i
Lu n án này s d ng nh nghĩa như sau: C u trúc xã h i là các
ki u quan h tương i n nh, b n v ng c a các thành ph n cơ b n;
bi u hi n m t s phân h cơ b n. Không t p trung vào phân tích
các thành t c a c u trúc xã h i, lu n án này t ra nhi m v phân
tích làm rõ các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh , ó là
các phân h c u trúc xã h i - dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u
trúc xã h i - ngh nghi p, c u trúc xã h i - m c s ng; các thành ph n
nguon tai.lieu . vn
Công trình ư c hoàn thành t i
CHÍ MINH
NGUY N NG C ANH
H c vi n chính tr qu c gia H Chí Minh
Ngư i hư ng d n khoa h c: GS.TS Lê Ng c Hùng
Ph n bi n 1: ....................................................................
....................................................................
C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH
NG B NG SÔNG H NG HI N NAY
(Nghiên c u trư ng h p hai làng ngh
Ph n bi n 2: ....................................................................
....................................................................
huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i)
Ph n bi n 3: ....................................................................
Chuyên ngành: Xã h i h c
....................................................................
Mã s : 62 31 30 01
Lu n án s
ư c b o v trư c H i
ng ch m lu n án c p H c vi n
h p t i H c vi n Chính tr qu c gia H Chí Minh
TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ XÃ H I H C
HÀ N I - 2014
Vào h i.......gi ........ngày.......tháng........năm 201…
Có th tìm hi u lu n án t i: Thư vi n Qu c gia và
Thư vi n H c vi n Chính tr qu c gia H Chí Minh
1
M
2
U
1. Tính c p thi t c a tài
1.1 Tính c p thi t v m t th c ti n
Các làng ngh
ng b ng sông H ng t xa xưa ã óng vai trò
quan tr ng trong vi c s n xu t hàng hóa ph c v
i s ng c a nhân
dân. V i nh ng l i th v i u ki n t nhiên, kinh t , xã h i và văn
hóa, nhi u làng ngh
ng b ng sông H ng ư c khôi ph c và phát
tri n khá nhanh so v i các a phương khác.
Thành ph Hà N i là vùng t a linh nhân ki t, có b dày văn
hóa lâu i trong l ch s dân t c và t p trung nhi u làng ngh . Trong
ó, huy n Thư ng Tín là m t trong nh ng huy n c a Hà N i có
nhi u làng ngh truy n th ng v i nh ng s n ph m n i ti ng như: ti n
g
xã Nh Khê, Sơn Mài xã Duyên Thái, Thêu xã Qu t
ng,
Mây tre an Xã Ninh S , g
xã V n i m...
1.2 Tính c p thi t v m t lý lu n
T năm 1840 n cu i nh ng năm 1880, K.Marx ã chú tr ng
phân tích c u trúc xã h i và xem xét c u trúc xã h i trên n n t ng
c a c u trúc kinh t . Ngoài ra, trên th gi i, các nhà xã h i h c r t
quan tâm nghiên c u nguyên nhân và các bi u hi n c a c u trúc xã
h i. Vi t Nam ã có m t s công trình nghiên c u lý lu n và th c
ti n v nh ng v n
c a c u trúc xã h i và phân t ng xã h i trong
b i c nh công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c.
Các nghiên c u c u trúc xã h i ch y u v i “tư cách” là các nhóm
l n (các phân h cơ b n c a c u trúc xã h i). C u trúc xã h i nư c ta
v a có c u trúc "ngang", v a có c u trúc "d c". C u trúc nhi u thành
ph n, ó là m t t p h p các giai c p, t ng l p, các nhóm ngh
nghi p, các t ch c trong xã h i mà trong ó khó có th ch rõ giai
c p nào, t ng l p nào có v th
trên giai c p, hay t ng l p nào. C u
trúc "d c", c u trúc phân t ng xã h i, ư c xem xét và bi u hi n ba
d u hi u cơ b n khác nhau: a v kinh t (tài s n, thu nh p), a v
chính tr (quy n l c), a v xã h i (uy tín). Tuy nhiên, các nghiên
c u c u trúc xã h i làng ngh chưa nhi u, nh t là nh ng nghiên c u
chuyên sâu t góc
xã h i h c v làng ngh và c u trúc xã h i c a
cư dân làng ngh
Vi t Nam.
V i nh ng phân tích nêu trên, tác gi l a ch n tài C u trúc xã
h i c a cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n nay (Nghiên
c u trư ng h p hai làng ngh
huy n Thư ng Tín, thành ph Hà
N i) làm tài lu n án ti n sĩ xã h i h c.
2. M c ích nghiên c u
T góc
xã h i h c, lu n án tìm hi u nh ng v n
lý lu n và
ánh giá th c tr ng các phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh ;
phân tích nh ng y u t tác ng n c u trúc xã h i c a cư dân làng
ngh . Trên cơ s ó, nh n nh m t s v n
t ra và g i ý m t s
gi i pháp nh m phát huy nh ng th m nh c a c u trúc xã h i c a cư
dân làng ngh
ng b ng sông H ng trong th i kỳ i m i t nư c.
3. Nhi m v nghiên c u
th c hi n m c ích nghiên c u, tài t p trung vào các nhi m
v nghiên c u như sau:
Th nh t, làm rõ cơ s lý lu n, các khái ni m nghiên c u c u trúc
xã h i c a cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n nay.
Th hai, kh o sát th c a, phân tích th c tr ng các phân h c a
c u trúc xã h i cư dân làng ngh
g V n i m xã V n i m và
làng ngh sơn mài H Thái xã Duyên Thái huy n Thư ng Tín,
thành ph Hà N i.
Th ba, phân tích các y u t tác ng n các phân h c u trúc xã
h i cư dân làng ngh .
Th tư, nh n nh m t s v n
t ra và g i ý m t s gi i pháp
nh m hoàn thi n c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh
ng b ng
sông H ng.
4.
i tư ng, khách th và ph m vi nghiên c u
4.1.
i tư ng nghiên c u: Các phân h c u trúc xã h i c a cư
dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n nay.
4.2. Khách th nghiên c u: Cư dân làng ngh
g và làng ngh
sơn mài huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i.
4.3. Ph m vi nghiên c u
Ph m vi th i gian: năm 2012-2014
Ph m vi không gian: làng V n i m, xã V n i m (làng ngh
g V n i m) và làng H Thái, xã Duyên Thái (làng ngh sơn mài
H Thái) huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i.
tài l a ch n nghiên c u trư ng h p hai làng
ng b ng sông
H ng: sơn mài H Thái và
g V n i m
ti n hành nghiên c u
v c u trúc cư dân làng ngh v i nh ng tiêu chí như sau:
V
a lý: Thư ng Tín là m t huy n c a thành ph Hà N i,
Thư ng Tín t p trung nhi u làng ngh tiêu bi u c a
ng b ng sông
H ng. Tác gi l a ch n 01 làng ngh sơn mài H Thái
u huy n
Thư ng Tín (giáp Trung tâm thành ph Hà N i) và 01 làng ngh
g V n i m cu i huy n Thư ng Tín.
3
4
V l ch s phát tri n ngh : Làng ngh
g V n i m xu t hi n
g n 50 năm và phát tri n m nh trong th i kỳ i m i và làng ngh
sơn mài Hà Thái ã có t trư c i m i v i l ch s hơn 200 năm.
Như v y, có th so sánh ư c c u trúc xã h i c a hai làng ngh này.
V m t kinh t - xã h i: C hai làng ngh này thu c hai xã trong
cùng m t huy n, do v y có th nghiên c u
xem s khác nhau v
ngh nghi p có th t o ra nh ng s khác nhau như th nào trong c u
trúc xã h i, ng th i có th xem xét m i tương quan gi a các phân h
c u trúc xã h i v i c u trúc xã h i - ngh nghi p c a hai làng ngh .
5. Cơ s lý lu n và phương pháp nghiên c u
5.1. Cơ s lý lu n
Nghiên c u này d a trên quan i m lý lu n, phương pháp lu n
c a ch nghĩa Mác - Lênin, tư tư ng H Chí Minh và các quan i m
c a ng, chính sách pháp lu t c a Nhà nư c phát tri n làng ngh .
Là m t tài thu c chuyên ngành xã h i h c, nghiên c u này v n
d ng lý thuy t h th ng xã h i c a Talcott Parsons và lý thuy t c u
trúc hóa c a Anthony Giddens làm cơ s lý lu n cho vi c xem xét,
ánh giá th c tr ng c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh làng ngh
g V n i m (xã V n i m) và làng ngh sơn H Thái (xã Duyên
Thái) huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i.
5.2. Phương pháp nghiên c u
- Phân tích tài li u: Thu th p, phân tích s li u, các nghiên c u ã có
v c u trúc xã h i và c u trúc xã h i làng ngh Vi t Nam. Thu th p,
phân tích các báo cáo v tình hình phát tri n kinh t xã h i, v c u trúc
xã h i làng ngh
g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái, huy n
Thư ng Tín, thành ph Hà N i.
- Phương pháp nh tính:
+ Ph ng v n sâu 36 ch h gia ình làm ngh truy n th ng, 08 giám
c công ty làm ngh trong làng ngh , 02 ch t ch UBND xã, 02 trư ng
thôn, 04 ngh nhân, 02 ch t ch hi p h i làng ngh ; th o lu n nhóm t p
trung v i lãnh o 02 xã.
+ Phương pháp quan sát th c a t i m t s cơ s s n xu t - kinh
doanh và h gia ình. Tác gi lu n án nhi u l n n thăm, nghiên c u,
quan sát tham d
i s ng c a cư dân làng ngh
g V n i m và
làng ngh sơn mài H Thái, huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i.
+ Phương pháp nh lư ng: Tác gi thu th p thông tin v c u trúc xã
h i c a cư dân làng ngh qua phi u thu th p thông tin, do chính ch h
gia ình tr l i b ng cách tr c ti p ghi, i n vào b ng h i i u tra. Ch
h gia ình trong nghiên c u này là ngư i i di n h gia ình, có vai trò
quy t nh v kinh t c a gia ình, ư c các thành viên trong gia ình
th a nh n.
+ Phương pháp phân tích s li u
S li u c a cu c i u tra ư c x lý b ng chương trình SPSS và
ư c phân tích t n su t, tương quan hai chi u.
Phương pháp x lý s li u: S li u c a cu c i u tra ư c x lý b ng
chương trình SPSS và ư c phân tích t n su t, tương quan hai chi u.
5.3. M u nghiên c u
V c m u:
Căn c danh sách h gia ình do UBND xã cung c p năm 2012,
làng V n i m có 708 h gia ình, làng H Thái có 1.046 h gia ình,
tác gi d a theo công th c Krejcie and Morgan (1970) có ư c kích
thư c m u cho m i làng ngh như sau: Làng ngh
g V n i mN
= 708, tính ư c S = 249. Làng sơn mài H Thái N = 1046, tính ư c
S = 281. Do v y, t ng c hai làng ngh c m u là 530 h gia ình. Ch
h gia ình là ngư i i di n h gia ình, ư c các thành viên trong
gia ình th a nh n. T 530 phi u i u tra ư c phát ra, k t qu thu
ư c 515 phi u ưa vào x lý, g m có 246 phi u làng ngh
g V n
i m, 269 phi u làng ngh sơn mài H Thái.
Căn c danh sách h gia ình do UBND hai xã V n i m và
Duyên Thái cung c p năm 2012: Làng V n i m có 708 h gia ình,
làng H Thái có 1.046 h gia ình. Kích thư c m u cho làng ngh
g 249. Làng sơn mài H 281. Do v y, t ng c hai làng ngh c m u là
530 h gia ình.
Phương pháp ch n m u xác su t ng u nhiên ơn gi n.
6. Câu h i, gi thuy t và khung nghiên c u
6.1. Câu h i nghiên c u
- C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n
nay bi u hi n như th nào qua các phân h c u trúc xã h i?
- Phân h c u trúc xã h i nào là n i b t nh t trong c u trúc xã h i
c a cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n nay?
- C u trúc xã h i v i các phân h c a nó ch u tác ng như th
nào t các y u t nào làng ngh
ng b ng sông H ng?
6.2. Gi thuy t nghiên c u
Gi thuy t th nh t: C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh
ng
b ng sông H ng hi n nay g m các phân h cơ b n c u trúc xã h i -
5
6
dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u trúc xã h i - ngh nghi p, c u
trúc xã h i - m c s ng.
Gi thuy t th hai: C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh
ng
b ng sông H ng hi n nay n i b t nh t là phân h c u trúc xã h i ngh nghi p theo mô hình gia ình ngh và mô hình công ty ngh .
Gi thuy t th ba: Các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng
ngh
ng b ng sông H ng ch u tác ng ch y u t
c i m nhân
kh u - xã h i c a ch h gia ình và lo i ngh c a h gia ình.
xã h i, trình
tay ngh , mô hình gia ình ngh , mô hình công ty
ngh ; C u trúc xã h i - m c s ng: Thu nh p, chi tiêu
- Các y u t môi trư ng kinh t -xã h i: ư ng l i, ch trương,
chính sách, pháp lu t v phát tri n làng ngh ; Môi trư ng: kinh t ,
chính tr , văn hóa, xã h i c a làng - xã.
7. Ý nghĩa lý lu n, th c ti n c a lu n án
7.1 Ý nghĩa lý lu n
Nghiên c u và v n d ng lý thuy t h th ng xã h i c a Parsons và
lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens vào vi c tìm hi u c u trúc
xã h i cư dân hai làng ngh
ng b ng sông H ng
làm rõ các c
trưng c a các phân h c u trúc xã h i làng ngh .
Lu n án v n d ng và góp ph n phát tri n thêm m t s khái ni m
như c u trúc xã h i, các phân h c u trúc xã h i, c u trúc xã h i c a
cư dân làng ngh , gia ình ngh , công ty ngh .
7.2 Ý nghĩa th c ti n
C u trúc xã h i - ngh nghi p c a cư dân làng ngh g m: Mô hình
gia ình ngh và mô hình công ty ngh ang ư c c u trúc hóa thông
qua các hành ng c a các thành ph n c a c u trúc xã h i cư dân làng
ngh , trong quá trình i m i kinh t xã h i Vi t Nam hi n nay.
- Lu n án góp ph n b sung thêm thông tin c n thi t trong nghiên
c u c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng nói
riêng và nghiên c u v làng ngh nói chung Vi t Nam.
- Lu n án g i m hư ng nghiên c u ti p theo cho ch
này,
cung c p s li u, c li u phong phú, a d ng khi nghiên c u c u trúc
xã h i c a cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n nay. Lu n án
có th g i ra nh ng suy nghĩ cho vi c
xu t nh ng gi i pháp i
v i nh ng v n
t ra nh m góp ph n phát tri n phát tri n kinh t xã h i.
- Lu n án có th s d ng làm tài li u tham kh o trong nghiên
c u gi ng d y v c u trúc xã h i .
Chương 1
T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U
6.3. Khung nghiên c u
Ư NG L I, CH TRƯƠNG, CHÍNH SÁCH,
PHÁP LU T V PHÁT TRI N LÀNG NGH
c i m lo i ngh
c a gia ình
c i m nhân kh u xã h i c a ch h
gia ình
C u trúc xã h i - dân s
C U TRÚC
XÃ H I C A
CƯ DÂN
LÀNG NGH
C u trúc xã h i - gia ình
C u trúc xã h i - ngh nghi p
C u trúc xã h i - m c s ng
MÔI TRƯ NG T NHIÊN, KINH T ,
VĂN HÓA, XÃ H I C A LÀNG - XÃ
6.4. Các bi n s
- Bi n s
cl p
+
c i m nhân kh u - xã h i c a ch h gia ình - ch cơ s
s n xu t: tu i, gi i tính.
+
c i m c a gia ình: Lo i h gia ình, g m h làm ngh
truy n th ng, h không làm ngh truy n th ng, h làm nông nghi p
k t h p làm ngh truy n th ng.
- Bi n s ph thu c: C u trúc xã h i - dân s : tu i, gi i tính, trình
h c v n c a cư dân làng ngh ; C u trúc xã h i - gia ình: quy mô
gia ình, s ngư i làm ngh , s th h làm ngh truy n th ng; C u
trúc xã h i - ngh nghi p: lo i hình ngh nghi p, quy mô, m ng lư i
1.1. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - DÂN S
LÀNG NGH
Lu n án ã lư c kh o m t s công trình nghiên c u v c u trúc xã
h i - dân s làng ngh t ó rút ra nh n nh: các nghiên c u v c u
trúc xã h i - dân s có ý nghĩa v m t th c ti n h t s c to l n i v i
quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa công nghi p nông thôn Vi t
Nam. Thông qua quá trình nghiên c u tài li u c a các tác gi ã gi i
7
8
quy t ư c nhi u v n
v dân s ang t n ng t i các làng ngh
c a nông thôn Vi t Nam như th t nghi p, t n n, nghèo ói, ào t o...
Tuy nhiên, bên c nh ó các làng ngh v n không tránh kh i
nh ng bi n i tiêu c c trong quá trình bi n i c u trúc xã h i - dân
s , i u ó òi h i c n có s nghiên c u khoa h c và lâu dài i v i
các i tư ng c a c u trúc xã h i - dân s làng ngh nh m phát tri n
làng ngh nói chung và phát tri n c u trúc xã h i - dân s b n v ng
trong các làng ngh nói riêng.
m c s ng t i nông thôn Vi t Nam nói chung và làng ngh t i nông
thôn nói riêng. M c s ng luôn là m t trong nh ng tiêu chí quan tr ng
ánh giá s bi n i c u trúc xã h i thông qua s phân t ng gi a
các nhóm thu nh p. Các tác gi phân chia m c s ng c a làng, xã
thành các nhóm c trưng, th hi n nh ng bi n i rõ ràng c a các
c u trúc trong làng, xã. C th là s phân t ng xã h i thành các t ng:
gia ình giàu, khá gi , trung bình và nghèo luôn g n li n v i ho t
ng ngh nghi p. Trong ó, nh ng gia ình có m c s ng khá gi tr
lên thư ng d a vào ngh phi nông nghi p và nh ng gia ình có m c
s ng nghèo thư ng d a vào ngh nông nghi p v i di n tích t nh
h p. Các nghiên c u v c u trúc xã h i - m c s ng cho th y các h
th ng c a phân t ng xã h i v m c s ng g n li n v i ho t ng ngh
nghi p c a các cá nhân và gia ình.
1.2. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - GIA
LÀNG NGH
ÌNH
S bi n i c a kinh t th trư ng ã khi n cho c u trúc xã h i gia ình b bi n i theo, c bi t là v v th và vai trò c a t ng
thành viên trong gia ình. K t qu nghiên c u khoa h c c a các công
trình này ã cung c p nhi u thông tin, nhi u d li u v các mô hình
c u trúc xã h i - gia ình trong chi u dài l ch s phát tri n c a các
làng ngh truy n th ng Vi t Nam. ng th i, các công trình này có
ý nghĩa quan tr ng trong vi c xác nh ngu n g c và c trưng c a
các phân h c u trúc xã h i - gia ình, t ó góp ph n làm rõ nh ng
tác ng c a các chính sách, th ch , h th ng giá tr văn hóa, phong
t c t p quán c truy n c a các làng ngh qua t ng giai o n phát
tri n khác nhau.
1.3. HƯ NG NGHIÊN C U V
NGHI P C A LÀNG NGH
C U TRÚC XÃ H I - NGH
C u trúc xã h i - ngh nghi p thư ng ư c các tác gi g n v i các
nghiên c u v c u trúc xã h i c a nông thôn như: s chuy n i c u
trúc xã h i thông qua các mô hình ho t ng s n xu t c a các h ;
chuy n i lao ng ngh nghi p và s phân t ng xã h i trong làng.
Các ho t ng c a làng ngh gi ng như m t ngành “ph ”, “ki m
thêm” lúc nông nghi p nhàn r i c a ngư i nông dân. M t s v n
t ch c s n xu t các làng ngh th công ã ưa ra các lo i mô hình
làng ngh theo t ng giai o n phát tri n. Hư ng nghiên c u này g i
cho tác gi lu n án ý tư ng tìm hi u mô hình “công ty ngh ” trong
c u trúc xã h i - ngh nghi p c a làng ngh . c bi t là quá trình hình
thành và phát tri n các mô hình s n xu t c a làng ngh v i các c u trúc
xã h i - ngh nghi p mang c trưng cho t ng giai o n, t ng mô hình.
1.4. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - M C S NG C A
LÀNG NGH
C u trúc xã h i - m c s ng làng ngh , ư c lu n án tìm hi u s
hình thành và phát tri n c u trúc thông qua các mô hình phân t ng v
K T LU N CHƯƠNG 1
T ng quan tình hình nghiên c u c u trúc xã h i c a cư dân làng
ngh ư c phân tích t p trung vào b n hư ng nghiên c u chính là:
hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - dân s làng ngh ; hư ng
nghiên c u v c u trúc xã h i - gia ình làng ngh ; hư ng nghiên c u
v c u trúc xã h i - ngh nghi p làng ngh ; hư ng nghiên c u v c u
trúc xã h i - m c s ng làng ngh . Tuy nhiên, các hư ng nghiên c u
v th c tr ng và gi i pháp phát tri n làng ngh chưa i sâu phân tích
ho c phân tích chưa y các phân h c a c u trúc xã h i làng ngh
và r t ít nghiên c u chuyên sâu t góc
xã h i h c. Các nghiên c u
hi n có v c u trúc xã h i, làng ngh như ã phân tích trong chương
1, ã giúp tác gi lu n án có cơ s lý lu n, phương pháp nghiên c u
và g i ra nhi u ý tư ng nghiên c u v th c tr ng c u trúc xã h i c a
cư dân làng ngh
ng b ng sông H ng hi n nay.
Chương 2
CƠ S LÝ LU N V C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH
2.1. CÁC KHÁI NI M CƠ B N
2.1.1. C u trúc xã h i
Lu n án này s d ng nh nghĩa như sau: C u trúc xã h i là các
ki u quan h tương i n nh, b n v ng c a các thành ph n cơ b n;
bi u hi n m t s phân h cơ b n. Không t p trung vào phân tích
các thành t c a c u trúc xã h i, lu n án này t ra nhi m v phân
tích làm rõ các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh , ó là
các phân h c u trúc xã h i - dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u
trúc xã h i - ngh nghi p, c u trúc xã h i - m c s ng; các thành ph n