Xem mẫu
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
TRẦN VĂN THẠCH
biÕn ®æi ph©n tÇng x· héi nghÒ nghiÖp
ë thµnh phè ®µ n½ng tõ n¨m 2002 ®Õn n¨m 2010
Chuyên ngành : Xã hội học
Mã số
: 62 31 30 01
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ XÃ HỘI HỌC
HÀ NỘI - 2014
Công trình được hoàn thành tại
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Người hướng dẫn khoa học: 1. GS, TS Lê Ngọc Hùng
2. PGS, TS Nguyễn Chí Dũng
Phản biện 1:.........................................................
.........................................................
Phản biện 2:.........................................................
.........................................................
Phản biện 3:.........................................................
.........................................................
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện
họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Vào hồi...... giờ....... ngày...... tháng...... năm 2014
Có thể tìm hiểu luận án tại: Thư viện Quốc gia
và Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
1.1. Tính cấp thiết về mặt lý luận
Phân tầng xã hội (PTXH) là một trong những chủ đề nghiên cứu cơ bản của
Xã hội học. Ở nước ta, từ đầu thập niên 90 của thế kỷ XX đến nay, đã có nhiều tổ
chức, cá nhân quan tâm nghiên cứu, lí giải vấn đề PTXH trên cả phương diện lí
luận và thực tiễn. Tuy nhiên, các nghiên cứu chủ yếu tập trung vào khía cạnh
PTXH về mức sống; mô tả, đo lường mức độ giàu nghèo… Còn về phương diện
PTXH nghề nghiệp và sự biến đổi của quá trình này thì chưa có nhiều những
nghiên cứu. Vì vậy, xây dựng cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu biến đổi
PTXH nghề nghiệp nhằm cung cấp cứ liệu cho việc hoạch định chính sách điều
chỉnh PTXH nghề nghiệp, phát triển xã hội bền vững đang là yêu cầu rất cấp thiết
hiện nay.
1.2. Tính cấp thiết về mặt thực tiễn
Quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường cùng với việc đẩy mạnh
công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế đã và đang tác động tạo ra sự
thay đổi nhiều mặt trong đời sống kinh tế - xã hội. Các loại hình nghề nghiệp thì
ngày càng phát triển theo hướng phong phú đa dạng hơn. Sự dịch chuyển lao động
giữa các lĩnh vực nghề nghiệp diễn ra mạnh mẽ theo hướng giảm dần lao động
trong các nghề mang đặc trưng của xã hội nông nghiệp truyền thống và tăng lên
đáng kể lao động trong các nghề của xã hội công nghiệp hiện đại. Từ sự biến đổi
cơ cấu kinh tế đã kéo theo sự biến đổi phân tầng xã hội diễn ra khá gay gắt giữa
các giai tầng xã hội, cũng như giữa các nhóm xã hội nghề nghiệp.
Đà Nẵng được tách ra từ tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng để trở thành đơn vị
hành chính trực thuộc Trung ương từ năm 1997; những năm sau đó, nhất là từ năm
2002 đến năm 2010 là giai đoạn thành phố thực hiện quá trình công nghiệp hóa,
đô thị hóa rộng khắp với quy mô, tốc độ rất nhanh (sau năm 2010, do ảnh hưởng
cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới nên quá trình đô thị hóa chậm lại). Từ khi trở
thành đơn vị hành chính trực thuộc trung ương, đến năm 2010, Đà Nẵng đã thu
hồi đất với tổng diện tích 11.488 ha; tổng số hộ thuộc diện giải tỏa đền bù gần
90.000 hộ. Trong đó, số hộ giải tỏa thu hồi đi hẳn là 41.282 hộ, số hộ giải tỏa thu
hồi một phần 21.125 hộ, số hộ giải tỏa đất nông nghiệp, lâm nghiệp 20.333 hộ.
Với các chủ trương, chính sách quy hoạch, chỉnh trang đô thị đã tạo ra những sự
thay đổi lớn về không gian vật chất đô thị, về cơ cấu kinh tế - xã hội và chiến lược
phát triển nền kinh tế của thành phố...Tất cả những yếu tố đó đã tác động mạnh mẽ
đến biến đổi PTXH nghề nghiệp.
2
Thực tế nói trên cho thấy, việc việc vận dụng lý thuyết và phương pháp Xã
hội học vào nghiên cứu biến đổi kinh tế - xã hội nói chung và đặc biệt là sự biến
đổi PTXH nghề nghiệp nói riêng, trên quy mô toàn quốc cũng như ở thành phố Đà
Nẵng là nhiệm vụ cần thiết nhằm nhận diện thực trạng biến đổi, luận giải những
yếu tố tác động đến sự biến đổi cũng như đánh giá hệ quả của sự biến đổi PTXH
nghề nghiệp đến sự phát triển kinh tế - xã hội, từ đó kiến nghị những giải pháp hợp
lý, hướng đến sự phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững là điều hết sức cần
thiết. Việc lựa chọn đề tài: Biến đổi phân tầng xã hội nghề nghiệp ở thành phố
Đà Nẵng từ năm 2002 đến năm 2010 để nghiên cứu là nhằm đáp ứng các yêu cầu
quan trọng nói trên.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của Luận án
2.1. Mục tiêu nghiên cứu: Làm rõ thêm những vấn đề lý luận và phương
pháp nghiên cứu về biến đổi PTXH nghề nghiệp; nhận diện thực trạng biến đổi
PTXH nghề nghiệp từ năm 2002 -2014, tìm hiểu những yếu tố tác động đến sự
biến đổi cũng như đánh giá hệ quả của những biến đổi đó đến sự phát triển kinh tế
- xã hội ở thành phố Đà Nẵng; đề xuất các giải pháp nhằm phát triển xã hội bền
vững.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục tiêu nói trên, Luận án có các
nhiệm vụ sau:
- Xác định cơ sở lý luận, phương pháp luận và các khái niệm PTXH nghề
nghiệp và biến đổi PTXH nghề nghiệp.
- Phân tích dữ liệu để nhận diện thực trạng biến đổi PTXH nghề nghiệp.
- Tìm hiểu những nhân tố chủ yếu tác động làm biến đổi PTXH nghề nghiệp
- Đánh giá ảnh hưởng của sự biến đổi PTXH nghề nghiệp đến sự phát triển
kinh tế - xã hội. Dự báo xu hướng biến đổi PTXH nghề nghiệp trong những năm
tới ở thành phố Đà Nẵng.
- Đề xuất giải pháp điều chỉnh PTXH nghề nghiệp hướng đến phát triển xã
hội bền vững.
3. Đối tượng, khách thể, phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng: Luận án nghiên cứu sự biến đổi phân tầng xã hội
nghề nghiệp.
3.2. Khách thể: Luận án nghiên cứu các nhóm xã hội nghề nghiệp đang hoạt
động kinh tế thường xuyên trong 12 tháng qua ở thời điểm điều tra.
3.3. Phạm vi nghiên cứu: Luận án nghiên cứu sự biến đổi phân tầng xã hội
nghề nghiệp ở thành phố Đà Nẵng từ năm 2002 đến 2010.
3
4. Câu hỏi nghiên cứu: Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, các câu
hỏi nghiên cứu được xác định như sau:
Câu hỏi 1: Cần dựa trên cơ sở phương pháp luận nào để nghiên cứu quá trình
biến đổi PTXH nghề nghiệp hiệu quả nhất.
Câu hỏi 2: Thực trạng biến đổi PTXH nghề nghiệp ở thành phố Đà Nẵng từ
năm 2002 - 2010 diễn ra như thế nào?
Câu hỏi 3: Những yếu tố chủ yếu nào đã và đang tác động đến sự biến đổi
PTXH nghề nghiệp ở thành phố Đà Nẵng ?
Câu hỏi 4: PTXH nghề nghiệp sẽ biến đổi theo xu hướng nào và cần các giải
pháp gì để điều chỉnh PTXH nghề nghiệp, phát triển xã hội bền vững?
5. Giả thuyết nghiên cứu và khung phân tích
5.1. Giả thuyết nghiên cứu
- Giả thuyết 1: Từ sau năm 2000 đến nay, sự PTXH nghề nghiệp ở thành
phố Đà Nẵng diễn ra nhanh hơn về cả quy mô, mức độ so với tình hình chung
của cả nước.
- Giả thuyết 2: Các yếu tố giới tính, tuổi, địa bàn sinh sống, trình độ học vấn
đã tác động mạnh đến sự biến đổi PTXH nghề nghiệp.
- Giả thuyết 3: Chủ trương đẩy nhanh tiến trình đô thị hóa và chính sách ưu
tiên phát triển giáo dục - đào tạo nguồn nhân lực là những yếu tố quan trọng thúc
đẩy sự biến đổi PTXH nghề nghiệp của thành phố Đà Nẵng.
5.2. Khung phân tích
Môi trường tự nhiên, kinh tế - xã hội
Hệ thống chính sách
Đặc điểm cá nhân
người lao động
Biến đổi
PTXH nghề
nghiệp
Vị thế quyền
lực nghề nghiệp
Vị thế kinh tế
nghề nghiệp
Hệ quả xã hội
Vị thế xã hội
nghề nghiệp
nguon tai.lieu . vn
TRẦN VĂN THẠCH
biÕn ®æi ph©n tÇng x· héi nghÒ nghiÖp
ë thµnh phè ®µ n½ng tõ n¨m 2002 ®Õn n¨m 2010
Chuyên ngành : Xã hội học
Mã số
: 62 31 30 01
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ XÃ HỘI HỌC
HÀ NỘI - 2014
Công trình được hoàn thành tại
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Người hướng dẫn khoa học: 1. GS, TS Lê Ngọc Hùng
2. PGS, TS Nguyễn Chí Dũng
Phản biện 1:.........................................................
.........................................................
Phản biện 2:.........................................................
.........................................................
Phản biện 3:.........................................................
.........................................................
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện
họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Vào hồi...... giờ....... ngày...... tháng...... năm 2014
Có thể tìm hiểu luận án tại: Thư viện Quốc gia
và Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
1.1. Tính cấp thiết về mặt lý luận
Phân tầng xã hội (PTXH) là một trong những chủ đề nghiên cứu cơ bản của
Xã hội học. Ở nước ta, từ đầu thập niên 90 của thế kỷ XX đến nay, đã có nhiều tổ
chức, cá nhân quan tâm nghiên cứu, lí giải vấn đề PTXH trên cả phương diện lí
luận và thực tiễn. Tuy nhiên, các nghiên cứu chủ yếu tập trung vào khía cạnh
PTXH về mức sống; mô tả, đo lường mức độ giàu nghèo… Còn về phương diện
PTXH nghề nghiệp và sự biến đổi của quá trình này thì chưa có nhiều những
nghiên cứu. Vì vậy, xây dựng cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu biến đổi
PTXH nghề nghiệp nhằm cung cấp cứ liệu cho việc hoạch định chính sách điều
chỉnh PTXH nghề nghiệp, phát triển xã hội bền vững đang là yêu cầu rất cấp thiết
hiện nay.
1.2. Tính cấp thiết về mặt thực tiễn
Quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường cùng với việc đẩy mạnh
công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế đã và đang tác động tạo ra sự
thay đổi nhiều mặt trong đời sống kinh tế - xã hội. Các loại hình nghề nghiệp thì
ngày càng phát triển theo hướng phong phú đa dạng hơn. Sự dịch chuyển lao động
giữa các lĩnh vực nghề nghiệp diễn ra mạnh mẽ theo hướng giảm dần lao động
trong các nghề mang đặc trưng của xã hội nông nghiệp truyền thống và tăng lên
đáng kể lao động trong các nghề của xã hội công nghiệp hiện đại. Từ sự biến đổi
cơ cấu kinh tế đã kéo theo sự biến đổi phân tầng xã hội diễn ra khá gay gắt giữa
các giai tầng xã hội, cũng như giữa các nhóm xã hội nghề nghiệp.
Đà Nẵng được tách ra từ tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng để trở thành đơn vị
hành chính trực thuộc Trung ương từ năm 1997; những năm sau đó, nhất là từ năm
2002 đến năm 2010 là giai đoạn thành phố thực hiện quá trình công nghiệp hóa,
đô thị hóa rộng khắp với quy mô, tốc độ rất nhanh (sau năm 2010, do ảnh hưởng
cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới nên quá trình đô thị hóa chậm lại). Từ khi trở
thành đơn vị hành chính trực thuộc trung ương, đến năm 2010, Đà Nẵng đã thu
hồi đất với tổng diện tích 11.488 ha; tổng số hộ thuộc diện giải tỏa đền bù gần
90.000 hộ. Trong đó, số hộ giải tỏa thu hồi đi hẳn là 41.282 hộ, số hộ giải tỏa thu
hồi một phần 21.125 hộ, số hộ giải tỏa đất nông nghiệp, lâm nghiệp 20.333 hộ.
Với các chủ trương, chính sách quy hoạch, chỉnh trang đô thị đã tạo ra những sự
thay đổi lớn về không gian vật chất đô thị, về cơ cấu kinh tế - xã hội và chiến lược
phát triển nền kinh tế của thành phố...Tất cả những yếu tố đó đã tác động mạnh mẽ
đến biến đổi PTXH nghề nghiệp.
2
Thực tế nói trên cho thấy, việc việc vận dụng lý thuyết và phương pháp Xã
hội học vào nghiên cứu biến đổi kinh tế - xã hội nói chung và đặc biệt là sự biến
đổi PTXH nghề nghiệp nói riêng, trên quy mô toàn quốc cũng như ở thành phố Đà
Nẵng là nhiệm vụ cần thiết nhằm nhận diện thực trạng biến đổi, luận giải những
yếu tố tác động đến sự biến đổi cũng như đánh giá hệ quả của sự biến đổi PTXH
nghề nghiệp đến sự phát triển kinh tế - xã hội, từ đó kiến nghị những giải pháp hợp
lý, hướng đến sự phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững là điều hết sức cần
thiết. Việc lựa chọn đề tài: Biến đổi phân tầng xã hội nghề nghiệp ở thành phố
Đà Nẵng từ năm 2002 đến năm 2010 để nghiên cứu là nhằm đáp ứng các yêu cầu
quan trọng nói trên.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của Luận án
2.1. Mục tiêu nghiên cứu: Làm rõ thêm những vấn đề lý luận và phương
pháp nghiên cứu về biến đổi PTXH nghề nghiệp; nhận diện thực trạng biến đổi
PTXH nghề nghiệp từ năm 2002 -2014, tìm hiểu những yếu tố tác động đến sự
biến đổi cũng như đánh giá hệ quả của những biến đổi đó đến sự phát triển kinh tế
- xã hội ở thành phố Đà Nẵng; đề xuất các giải pháp nhằm phát triển xã hội bền
vững.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục tiêu nói trên, Luận án có các
nhiệm vụ sau:
- Xác định cơ sở lý luận, phương pháp luận và các khái niệm PTXH nghề
nghiệp và biến đổi PTXH nghề nghiệp.
- Phân tích dữ liệu để nhận diện thực trạng biến đổi PTXH nghề nghiệp.
- Tìm hiểu những nhân tố chủ yếu tác động làm biến đổi PTXH nghề nghiệp
- Đánh giá ảnh hưởng của sự biến đổi PTXH nghề nghiệp đến sự phát triển
kinh tế - xã hội. Dự báo xu hướng biến đổi PTXH nghề nghiệp trong những năm
tới ở thành phố Đà Nẵng.
- Đề xuất giải pháp điều chỉnh PTXH nghề nghiệp hướng đến phát triển xã
hội bền vững.
3. Đối tượng, khách thể, phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng: Luận án nghiên cứu sự biến đổi phân tầng xã hội
nghề nghiệp.
3.2. Khách thể: Luận án nghiên cứu các nhóm xã hội nghề nghiệp đang hoạt
động kinh tế thường xuyên trong 12 tháng qua ở thời điểm điều tra.
3.3. Phạm vi nghiên cứu: Luận án nghiên cứu sự biến đổi phân tầng xã hội
nghề nghiệp ở thành phố Đà Nẵng từ năm 2002 đến 2010.
3
4. Câu hỏi nghiên cứu: Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, các câu
hỏi nghiên cứu được xác định như sau:
Câu hỏi 1: Cần dựa trên cơ sở phương pháp luận nào để nghiên cứu quá trình
biến đổi PTXH nghề nghiệp hiệu quả nhất.
Câu hỏi 2: Thực trạng biến đổi PTXH nghề nghiệp ở thành phố Đà Nẵng từ
năm 2002 - 2010 diễn ra như thế nào?
Câu hỏi 3: Những yếu tố chủ yếu nào đã và đang tác động đến sự biến đổi
PTXH nghề nghiệp ở thành phố Đà Nẵng ?
Câu hỏi 4: PTXH nghề nghiệp sẽ biến đổi theo xu hướng nào và cần các giải
pháp gì để điều chỉnh PTXH nghề nghiệp, phát triển xã hội bền vững?
5. Giả thuyết nghiên cứu và khung phân tích
5.1. Giả thuyết nghiên cứu
- Giả thuyết 1: Từ sau năm 2000 đến nay, sự PTXH nghề nghiệp ở thành
phố Đà Nẵng diễn ra nhanh hơn về cả quy mô, mức độ so với tình hình chung
của cả nước.
- Giả thuyết 2: Các yếu tố giới tính, tuổi, địa bàn sinh sống, trình độ học vấn
đã tác động mạnh đến sự biến đổi PTXH nghề nghiệp.
- Giả thuyết 3: Chủ trương đẩy nhanh tiến trình đô thị hóa và chính sách ưu
tiên phát triển giáo dục - đào tạo nguồn nhân lực là những yếu tố quan trọng thúc
đẩy sự biến đổi PTXH nghề nghiệp của thành phố Đà Nẵng.
5.2. Khung phân tích
Môi trường tự nhiên, kinh tế - xã hội
Hệ thống chính sách
Đặc điểm cá nhân
người lao động
Biến đổi
PTXH nghề
nghiệp
Vị thế quyền
lực nghề nghiệp
Vị thế kinh tế
nghề nghiệp
Hệ quả xã hội
Vị thế xã hội
nghề nghiệp