Xem mẫu

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TƯ NHIÊN

NGUYỄN VĂN NGHĨA

HIỆU ỨNG ÂM - ĐIỆN - TỪ
TRONG CÁC HỆ BÁN DẪN MỘT CHIỀU

Chuyên ngành : Vật lý lý thuyết và vật lý toán
Mã số
: 62.44.01.03

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ VẬT LÝ

Hà Nội, 2015
1

Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Khoa học Tự nhiênĐại học Quốc gia Hà Nội
Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS. TS. Nguyễn Vũ Nhân
2. GS. TS. Nguyễn Quang Báu

Phản biện 1: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Phản biện 2: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Phản biện 3: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng cấp nhà nước chấm
luận án tiến sĩ họp tại . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..............................................
vào hồi . . . . . giờ. . . . . ngày . . . . . tháng . . . . . năm. . . . .

Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Trung tâm Thông tin - Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội.

2

Mở đầu
1. Lý do chọn đề tài
Trong những thập niên gần đây, sự tiến bộ của vật lí bán dẫn
được đặc trưng bởi sự chuyển hướng nghiên cứu chính từ các khối
tinh thể sang các cấu trúc thấp chiều như hố lượng tử, siêu mạng, các
dây lượng tử và chấm lượng tử. Trong các cấu trúc bán dẫn thấp
chiều, các quy luật lượng tử bắt đầu có hiệu lực, làm thay đổi đáng kể
cả về mặt định tính lẫn định lượng nhiều tính chất vật lí, như tính chất
cơ, quang, nhiệt, điện và một số tính chất mới khác. Việc biến đổi các
tính chất vật lí trên thông qua sự thay đổi đặc trưng cơ bản nhất của
hệ điện tử là hàm sóng và phổ năng lượng của nó.
Như chúng ta đã biết, sự lan truyền của sóng âm ngoài vào bán
dẫn đã làm gia tăng sự chuyển năng lượng và xung lượng của sóng
âm cho các hạt dẫn và làm xuất hiện hiệu ứng âm - điện dọc theo
chiều truyền sóng âm. Nếu mẫu bán dẫn tạo ra mạch khép kín thì sẽ
tạo ra dòng âm - điện chạy dọc theo chiều truyền sóng âm, nếu mạch
hở thì tạo ra trường âm - điện. Khi có thêm từ trường ngoài thì trong
mẫu bán dẫn này xuất hiện một hiệu ứng khác gọi là hiệu ứng âm –
điện – từ, nếu mạch kín sẽ có dòng âm - điện - từ xuất hiện, nếu mạch
hở thì xuất hiện trường âm - điện - từ. Hiệu ứng âm – điện – từ tương
tự như hiệu ứng Hall trong bán dẫn mà dòng âm đóng vai trò như
dòng điện. Bản chất của hiệu ứng âm – điện – từ là do sự tồn tại của
các dòng riêng phần được tạo ra bởi các nhóm năng lượng khác nhau
của các điện tử, khi dòng âm – điện toàn phần trong mẫu bán dẫn
bằng không.
Trong thời gian gần đây, bài toán liên quan đến hiệu ứng âm điện - từ được rất nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu cả lý
thuyết và thực nghiệm trong bán dẫn khối và bán dẫn hai chiều. Tuy
nhiên, lý thuyết lượng tử về hiệu ứng âm - điện - từ trong hệ bán dẫn
một chiều (dây lượng tử) vẫn còn bỏ ngỏ, chưa được nghiên cứu. Vì
vậy, chúng tôi lựa chọn đề tài luận án với tiêu đề “Hiệu ứng âm điện - từ trong các hệ bán dẫn một chiều”. Trong luận án này, lần
đầu tiên lý thuyết lượng tử về hiệu ứng âm - điện - từ được nghiên

3

cứu có hệ thống cho hệ một chiều, cụ thể cho dây lượng tử hình trụ
với hố thế cao vô hạn, dây lượng tử hình chữ nhật với hố thế cao vô
hạn và dây lượng tử hình trụ với hố thế parabol.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Xây dựng lý thuyết lượng tử về hiệu ứng âm - điện - từ cho dây lượng
tử hình trụ với hố thế cao vô hạn, dây lượng tử hình chữ nhật với hố
thế cao vô hạn và dây lượng tử hình trụ với hố thế parabol. Thu nhận
biểu thức giải tích của dòng âm - điện và trường âm - điện - từ. So
sánh các kết quả thu được trong các dây lượng tử này với kết quả đã
được nghiên cứu trong bán dẫn khối, siêu mạng và hố lượng tử để
thấy sự khác biệt.
3. Phương pháp nghiên cứu
Hiệu ứng âm - điện - từ trong các hệ bán dẫn một chiều được nghiên
cứu bằng phương pháp phương trình động lượng tử, kết hợp với
phương pháp tính số dựa trên phần mềm Matlab.
4. Nội dung nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
Với mục tiêu đã đề ra, luận án nghiên cứu dòng âm – điện trong dây
lượng tử hình trụ với hố thế cao vô hạn, dây lượng tử hình chữ nhật
với hố thế cao vô hạn; nghiên cứu sự ảnh hưởng của sóng điện từ lên
dòng âm - điện trong dây lượng tử hình chữ nhật với hố thế cao vô
hạn; tính toán trường âm – điện – từ trong dây lượng tử hình trụ với
hố thế cao vô hạn, dây lượng tử hình chữ nhật với hố thế cao vô hạn
và dây lượng tử hình trụ với hố thế parabol.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Những kết quả thu được của luận án đóng góp một phần vào việc
hoàn thiện lý thuyết về các hiệu ứng động trong hệ thấp chiều nói
chung và lý thuyết về hiệu ứng âm - điện - từ trong hệ một chiều nói
riêng. Với những kết quả thu được từ việc sử dụng phương pháp
phương trình động lượng tử, luận án góp phần khẳng định thêm tính
hiệu quả và sự đúng đắn của phương pháp này cho việc sử dụng để
nghiên cứu các hiệu ứng động trong các hệ thấp chiều. Sự phụ thuộc
của dòng âm - điện và trường âm - điện – từ vào tham số đặc trưng
cho cấu trúc dây lượng tử có thể được sử dụng làm thước đo, làm tiêu
chuẩn hoàn thiện công nghệ chế tạo vật liệu cấu trúc nano ứng dụng

4

trong các thiết bị điện tử siêu nhỏ, thông minh và đa năng hiện nay.
6. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, các tài liệu tham khảo và phụ lục,
phần nội dung của luận án gồm 4 chương như sau:
Chương 1: Hiệu ứng âm - điện - từ trong bán dẫn khối và hàm
sóng, phổ năng lượng của các dây lượng tử.
Chương 2: Hiệu ứng âm - điện – từ trong dây lượng tử hình trụ
với thế cao vô hạn.
Chương 3: Hiệu ứng âm - điện – từ trong dây lượng tử hình chữ
nhật với thế cao vô hạn.
Chương 4: Hiệu ứng âm - điện – từ trong dây lượng tử hình trụ
với hố thế parabol.
Các kết quả lý thuyết được tính số, vẽ đồ thị và so sánh với các
kết quả trong bán dẫn khối và trong hệ bán dẫn hai chiều.
7. Các kết quả nghiên cứu
Các kết quả nghiên cứu của luận án được công bố trong 10 công trình
dưới dạng các bài báo và báo cáo khoa học đăng trên tạp chí và kỷ
yếu hội nghị khoa học quốc tế và trong nước, trong đó có 02 bài tại
tạp chí chuyên ngành quốc tế có SCI bao gồm: 01 bài tại tạp chí
Materials Transactions (Japan); 01 chấp nhận đăng tại tạp chí
Physical and Mathematical Sciences-World Academy of Science,
Engineering and Technology (Singapore) quý 1 năm 2016; 02 bài
đăng toàn văn trong hội nghị quốc tế Progress In Electromagnetics
Research Symposium gồm: 01 bài tại Kuala Lumpur-Malaysia, 01
bài tại Taipei-Taiwan; 05 bài đăng tại các tạp chí trong nước gồm:
02 bài tại tạp chí VNU Journal of Science, Mathematics – Physics
của Đại học Quốc gia Hà Nội, 02 bài tại tạp chí Nghiên cứu khoa
học và công nghệ quân sự, 01 bài tại tạp chí Journal of Science and
Technology của Viện khoa học và công nghệ Việt Nam; 01 bài đăng
toàn văn trong hội nghị Vật lý lý thuyết toàn quốc lần thứ 37.

5

nguon tai.lieu . vn