Xem mẫu

®¹i häc quèc gia Hμ Néi
tr−êng ®¹i häc khoa häc x· héi vμ nh©n v¨n

Ng« thÞ thanh quý

tôc ng÷ ng−êi viÖt
víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian
(vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp)
Chuyªn ngμnh: V¨n häc d©n gian
M· sè: 62.22.36.01

Tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ v¨n häc

Hμ Néi - 2007

C«ng tr×nh ®−îc hoμn thμnh t¹i:
Tr−êng Khoa häc x· héi nh©n v¨n - §¹i häc Quèc gia Hμ Néi

danh môc c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu
v¨n häc d©n gian cã liªn quan ®Õn luËn ¸n cña t¸c gi¶

1.
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: GS.TS Lª ChÝ QuÕ
PGS.TS Vò Anh TuÊn

Ng« ThÞ Thanh Quý (2002), "Tôc ng÷ ng−êi ViÖt víi viÖc
ph¶n ¸nh tri thøc tù nhiªn, tri thøc øng xö x· héi", in kØ yÕu
Th«ng b¸o v¨n ho¸ d©n gian, Nxb Khoa häc x· héi (tr.812).

2.

Ng« ThÞ Thanh Quý (2005), "Nh÷ng c©u tôc ng÷ nãi vÒ
mèi quan hÖ thÇy trß", T¹p chÝ nguån s¸ng d©n gian, sè
th¸ng 4 (tr.61).

Ph¶n biÖn 1: PGS.TS. Vâ Quang Träng

3.

Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. NguyÔn Xu©n §øc
Ph¶n biÖn 3: PGS.TS. NguyÔn ChÝ BÒn

Ng« ThÞ Thanh Quý (2007), "Tôc ng÷ ng−êi ViÖt víi v¨n
ho¸ Èm thùc", T¹p chÝ V¨n ho¸ d©n gian, sè th¸ng1 (tr.63).

4.

Ng« ThÞ Thanh Quý (2007), "Gãp phÇn d¹y tèt néi dung
tôc ng÷ trong ch−¬ng tr×nh ng÷ v¨n phæ th«ng qua t×m hiÓu
tri thøc tôc ng÷ vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp trong ®êi sèng hiÖn

LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc héi ®ång cÊp Nhµ n−íc chÊm luËn ¸n
tiÕn sÜ häp t¹i:…………………………………………..
Vµo håi: …… giê…… ngµy….. th¸ng …. n¨m 2007

Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i:
Th− viÖn Quèc gia ViÖt Nam - TT Th«ng tin th− viÖn
§¹i häc Quèc gia Hμ Néi

®¹i", T¹p chÝ Gi¸o dôc, sè 171 th¸ng 9.

thøc tôc ng÷. Cã lÏ v× thÕ mµ tôc ng÷ ®· ®−îc sù quan t©m cña nhiÒu

2.2. Trªn c¬ së nghiªn cøu, kh¶o s¸t, ph©n tÝch t− liÖu tri thøc
n«ng nghiÖp ®−îc ph¶n ¸nh trong tôc ng÷, luËn ¸n võa cã thÓ t×m
hiÓu s©u h¬n nÒn v¨n ho¸ lóa n−íc võa cã thÓ thÊy ®−îc sù chi
phèi cña v¨n ho¸ lóa n−íc ®Õn tôc ng÷.
2.3. Tõ viÖc nghiªn cøu, chóng ta cã thÓ ®èi chiÕu, kÕ thõa vµ
truyÒn b¸, ph¸t huy nh÷ng −u viÖt cña tôc ng÷ vÒ v¨n ho¸ n«ng
nghiÖp trong cuéc sèng míi. LuËn ¸n còng b−íc ®Çu ®Æt ra viÖc t×m
hiÓu tôc ng÷ cña mét giai ®o¹n míi.

nhµ khoa häc trong nh÷ng n¨m qua.

3. LÞch sö vÊn ®Ò

Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tμi

1.1. Trong thêi ®¹i ngµy nay, nh÷ng vÊn ®Ò vÒ tôc ng÷ vÉn lu«n
cã tÝnh thêi sù, kh«ng cã mét ngµnh khoa häc nh©n v¨n nµo tõ d©n
téc häc ®Õn ng«n ng÷ häc còng nh− nghiªn cøu v¨n häc, thËm chÝ
ngay kÓ c¶ khoa häc kü thuËt l¹i kh«ng cÇn ®Õn nh÷ng tµi liÖu vÒ tri

1.2. Tôc ng÷ ng−êi ViÖt ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian ViÖt Nam,
thÓ hiÖn t− duy cña d©n téc ViÖt, ph¶n ¸nh lèi nghÜ, lèi c¶m cña ng−êi
ViÖt Nam. V× thÕ viÖc ®i s©u nghiªn cøu tôc ng÷ ®Ó lµm giµu cã thªm
vèn v¨n ho¸ mang b¶n s¾c d©n téc trong mçi ng−êi lµ mét viÖc lµm
cÇn thiÕt.
1.3. Th«ng qua viÖc nghiªn cøu tôc ng÷ vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp
ng−êi ®äc thÊy râ h¬n b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam. Chóng ta hiÓu ®Ó tiÕp
thu, biÓu hiÖn v¨n ho¸ d©n téc mét c¸ch tèt h¬n, hiÓu ®Ó nu«i d−ìng, båi
®¾p cho “dßng sinh mÖnh v¨n ho¸” (Lý §¹i Nguyªn) cña d©n téc m×nh
thªm phong phó trong cuéc héi nhËp quèc tÕ h«m nay.
1.4. Víi ®Ò tµi nµy, chóng t«i hy väng sÏ cã sù ®ãng gãp trong
viÖc gi¶ng d¹y, nghiªn cøu s©u h¬n vÒ tôc ng÷ ë nh÷ng khÝa c¹nh
míi vµ gãp phÇn nµo ®ã vµo trong c«ng t¸c b¶o tån tôc ng÷ truyÒn
thèng vµ s−u tÇm tôc ng÷ hiÖn ®¹i.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu

Lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò sau:
2.1. Nghiªn cøu tôc ng÷ ng−êi ViÖt víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc
d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp lµ sù kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ vµ t¸c dông
cña tôc ng÷ trong kho tµng folklore nãi riªng vµ nÒn v¨n häc d©n téc
nãi chung.
1

Ch−a cã c«ng tr×nh nµo ®i s©u nghiªn cøu tôc ng÷ ng−êi ViÖt
víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp, mµ chØ
cã mét sè gi¸o tr×nh, chuyªn luËn, bµi b¸o ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy
trong mét sè ch−¬ng môc nh−:
3.1. Gi¸o tr×nh ®¹i häc
Trong gi¸o tr×nh ®¹i häc LÞch sö v¨n häc ViÖt Nam, tËp 1 (t¸c gi¶
Bïi V¨n Nguyªn, NguyÔn Ngäc C«n, NguyÔn NghÜa D©n, LÝ H÷u
TÊn, Hoµng TiÕn Tùu, §ç B×nh TrÞ, Lª TrÝ ViÔn, tõ n¨m 1961 ®Õn
n¨m 1978 in n¨m lÇn) khi viÕt vÒ tôc ng÷ c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn
bèn vÊn ®Ò vÒ tôc ng÷: §Þnh nghÜa vÒ tôc ng÷, nguån gèc vµ sù ph¸t
triÓn, néi dung vµ nghÖ thuËt cña tôc ng÷. Víi dung l−îng cña mét
cuèn gi¸o tr×nh vÒ lÞch sö v¨n häc nãi chung vÊn ®Ò tôc ng÷ ng−êi
ViÖt víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp ch−a
®−îc ®Ò cËp ®Õn nhiÒu.
Víi cuèn V¨n häc d©n gian (in lÇn ®Çu n¨m 1972,1973, in
lÇn hai 1977, in lÇn ba 1991), t¸c gi¶ §inh Gia Kh¸nh, Chu Xu©n
Diªn ®· ®Ò cËp phÇn nµo ®Õn tôc ng÷ ng−êi ViÖt víi viÖc ph¶n
¸nh tri thøc d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp, ®iÒu ®ã ®−îc thÓ
hiÖn trong phÇn ph¸c th¶o nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña tôc ng÷.
Hoµng TiÕn Tùu trong c«ng tr×nh: V¨n häc d©n gian ViÖt Nam
(1990), tËp II, ®· ®−a ra ®Þnh nghÜa vÒ tôc ng÷, ph©n biÖt tôc ng÷
2

víi c¸c h×nh thøc gÇn gòi kh¸c. ChÝnh v× thÕ mµ viÖc ®Ò cËp ®Õn
v¨n ho¸ n«ng nghiÖp qua tôc ng÷ kh«ng nhiÒu.
Trong gi¸o tr×nh V¨n häc d©n gian ViÖt Nam (1990), in l¹i lÇn 2:
n¨m 1996, in l¹i lÇn 3: n¨m1998, nhãm t¸c gi¶ Lª ChÝ QuÕ, Vâ Quang
Nh¬n, NguyÔn Hïng VÜ ®· ®Ò cËp ®Õn nguån t− liÖu vµ nh÷ng c«ng
tr×nh nghiªn cøu tiªu biÓu vÒ tôc ng÷, b¶n chÊt thÓ lo¹i cña tôc ng÷. Khi
®i vµo néi dung ph¶n ¸nh cña tôc ng÷, t¸c gi¶ ®i s©u vµo kinh nghiÖm
trong lao ®éng n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i, chµi l−íi...
Gi¸o tr×nh v¨n häc d©n gian cña nhãm t¸c gi¶ Ph¹m Thu YÕn,
Lª Tr−êng Ph¸t, NguyÔn BÝch Hµ (2002) ®· ®−a ra kh¸i niÖm vÒ tôc
ng÷ vµ kh¸i qu¸t nh÷ng néi dung cô thÓ cña tôc ng÷: Tôc ng÷ vÒ thiªn
nhiªn vµ lao ®éng s¶n xuÊt, tôc ng÷ vÒ x· héi lÞch sö, tôc ng÷ vÒ con
ng−êi. Trong phÇn triÓn khai vÒ néi dung cña tôc ng÷ c¸c t¸c gi¶ phÇn
nµo còng ®· ®Ò cËp ®Õn tôc ng÷ vÒ n«ng nghiÖp. Vµ thùc sù ®©y lµ
nh÷ng gîi më b−íc ®Çu ®Ó chóng t«i tiÕp tôc t×m hiÓu tôc ng÷ ng−êi
ViÖt víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp.
3.2. C¸c chuyªn luËn
Tr−íc tiªn lµ cuèn s¸ch TiÕng nãi cña ®ång ruéng, ra ®êi 1949
cña t¸c gi¶ NguyÔn Träng Lùc. Cuèn s¸ch nµy ®· ®Ò cËp ®Õn mét sè
vÊn ®Ò vÒ tri thøc n«ng nghiÖp ®−îc ph¶n ¸nh trong tôc ng÷.
Còng trong h−íng nghiªn cøu nµy, cuèn s¸ch Tôc ng÷ ViÖt Nam
cña ba t¸c gi¶ Chu Xu©n Diªn, L−¬ng V¨n §ang, Ph−¬ng Tri (1975)
lµ cuèn chuyªn luËn cung cÊp kh¸ nhiÒu vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tri thøc
tôc ng÷ vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp.
Gi¸o s− NguyÔn §æng Chi trong trong cuèn §Þa chÝ v¨n ho¸ d©n
gian NghÖ TÜnh (1995), ë ch−¬ng viÕt vÒ Tri thøc d©n gian ®· dµnh
kho¶ng 120 trang ®Ó viÕt vÒ tri thøc d©n gian NghÖ TÜnh. Cã thÓ nãi §Þa
chÝ v¨n ho¸ d©n gian NghÖ TÜnh lµ mét c«ng tr×nh lín mµ trong ®ã bµn
vÒ tri thøc d©n gian cña mét ®Þa ph−¬ng ®· ®−îc t¸c gi¶ NguyÔn §æng
Chi tr×nh bµy kh¸ gi¶n dÞ, dÔ hiÓu. Nã cã tÝnh chÊt ®Þnh h−íng cho sù

nghiªn cøu tri thøc d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp ®−îc thÓ hiÖn qua
tôc ng÷ ng−êi ViÖt nãi chung.
T¸c gi¶ Ng« Xu©n Minh vµ TrÇn V¨n Do·n trong cuèn s¸ch
"Kinh nghiÖm lµm chiªm qua ca dao tôc ng÷" (1961), ®· ®Ò cËp tíi
c¸c vÊn ®Ò vÒ lóa chiªm, tõ ®ã t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh: Tôc ng÷ lµ kho
tµng kinh nghiÖm rÊt phong phó nã ph¶n ¸nh tÝnh chÊt quÇn chóng
cña khoa häc.
T¸c gi¶ Hoµng H÷u TriÕt trong cuèn B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ khÝ
t−îng d©n gian ViÖt Nam (1973) ®· nghiªn cøu ca dao tôc ng÷ nãi vÒ
khÝ hËu thêi tiÕt trong n¨m cña n−íc ta qua c¸c mïa.
T¸c gi¶ Bïi Huy §¸p trong cuèn Ca dao tôc ng÷ víi khoa häc
n«ng nghiÖp (1999) ®· ®i vµo ph©n tÝch nh÷ng c©u tôc ng÷ vÒ chñ ®Ò
®Êt ®ai vµ lao ®éng, thêi tiÕt vµ mïa vô n«ng nghiÖp trong x· héi.
C¸c chuyªn luËn nghiªn cøu vÒ tôc ng÷ c¬ b¶n tËp trung vµo hai
h−íng nghiªn cøu chÝnh ®ã lµ h−íng nghiªn cøu cña c¸c nhµ ng÷ v¨n
häc vµ h−íng nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc kü thuËt. C¶ hai mÆt
nghiªn cøu ®Òu nh»m môc ®Ých ph¸t hiÖn nh÷ng gi¸ trÞ tri thøc ®−îc
ph¶n ¸nh trong tôc ng÷. Tôc ng÷ hiÖn lªn víi t− c¸ch lµ mét ph−¬ng
tiÖn ng«n ng÷, kho v¨n liÖu quý gi¸ ®−îc nh©n d©n lao ®éng s¸ng t¹o
tÝch luü tõ hµng ngh×n n¨m nay. Trong ®ã, tôc ng÷ ®· kÕt tinh ®−îc c¬
b¶n nhÊt lèi nãi d©n gian, lèi nghÜ cña d©n téc vµ phÇn nµo ®· ph¶n
¸nh ®−îc vÎ ®éc ®¸o cña v¨n ho¸ n«ng nghiÖp ViÖt nam.
3.3. C¸c bµi b¸o
3.3.1. ViÕt vÒ tù nhiªn thêi tiÕt, kü thuËt trång cÊy ch¨n nu«i
3.3.2. C¸c bµi b¸o viÕt vÒ tôc ng÷ víi vÊn ®Ò ¨n uèng
3.3.3. C¸c bµi b¸o viÕt vÒ søc sèng cña tôc ng÷
3.3.4. C¸c bµi viÕt vÒ tôc ng÷ míi ph¶n ¸nh v¨n ho¸ n«ng nghiÖp
VÊn ®Ò tôc ng÷ ng−êi ViÖt víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ
v¨n ho¸ n«ng nghiÖp ë khÝa c¹nh nµy hay khÝa c¹nh kh¸c ®· ®−îc c¸c
bµi b¸o ®Ò cËp ®Õn kh¸ phong phó.

3

4

§Ò tµi: Tôc ng÷ víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian (vÒ v¨n ho¸
n«ng nghiÖp) sÏ ®−îc kÕ thõa tõ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña ng−êi
®i tr−íc, nh÷ng th«ng tin cã tÝnh chÊt gîi më, nh÷ng kiÕn gi¶i s©u s¾c
cã c¨n cø, nh÷ng ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn tÝch cùc. §ã lµ tiÒn ®Ò khoa
häc quý b¸u mµ nÕu thiÕu nã chóng t«i khã cã thÓ thùc hiÖn ®−îc
luËn ¸n nµy.
4. §èi t−îng ph¹m vi nghiªn cøu

4.1. §èi t−îng
§èi t−îng nghiªn cøu chÝnh cña ®Ò tµi luËn ¸n lµ tôc ng÷ truyÒn
thèng vµ tôc ng÷ míi ph¶n ¸nh v¨n ho¸ n«ng nghiÖp.
4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
Trong kho tµng tri thøc d©n gian cña d©n téc ViÖt, cã rÊt nhiÒu
vÊn ®Ò cã thÓ ®Ò cËp ®Õn nh−: Tri thøc vÒ n«ng nghiÖp, tri thøc vÒ øng
xö x· héi, tri thøc d©n gian vÒ gi¸o dôc, ch÷a bÖnh… Tuy nhiªn trong
ph¹m vi cña luËn ¸n nµy chóng t«i chØ nghiªn cøu tôc ng÷ ng−êi ViÖt
víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp.
5. §ãng gãp cña luËn ¸n

5.1. §©y lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn nghiªn cøu mét c¸ch t−¬ng ®èi hÖ
thèng vÒ tôc ng÷ ng−êi ViÖt víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ
v¨n ho¸ n«ng nghiÖp.
5.2. Còng qua viÖc nghiªn cøu tri thøc d©n gian trong tôc ng÷, ng−êi
ta cã thÓ t×m ra sù chi phèi, sù hiÖn diÖn, l−u truyÒn cña tri thøc tôc
ng÷ trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc, b¸o chÝ. §ã còng lµ mét h−íng
nghiªn cøu ®Æt tôc ng÷ truyÒn thèng trong ®êi sèng v¨n häc, v¨n
hãa hiÖn ®¹i.
5.3. LuËn ¸n còng gãp phÇn vµo thµnh tùu nghiªn cøu thÓ lo¹i tôc
ng÷ - mét thÓ lo¹i quan träng cña folklore. LuËn ¸n còng b−íc
®Çu ®Æt ra viÖc nghiªn cøu, s−u tÇm tôc ng÷ ph¶n ¸nh vÒ n«ng
nghiÖp trong mét thêi kú míi, ®ã lµ viÖc lµm cÇn thiÕt trong c«ng
t¸c b¶o tån tôc ng÷.
5

6. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

6.1. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu liªn ngµnh
6.2. Ph−¬ng ph¸p hÖ thèng
6.3. Ph−¬ng ph¸p thèng kª, ph©n tÝch so s¸nh tæng hîp
7. CÊu tróc cña ®Ò tμi

Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, c¸c bµi viÕt cña t¸c gi¶ ®· ®−îc
c«ng bè, tµi liÖu tham kh¶o, luËn ¸n ®−îc chia lµm 3 ch−¬ng.
Ch−¬ng 1: Tôc ng÷ ng−êi ViÖt ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ
v¨n ho¸ n«ng nghiÖp - mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung.
Ch−¬ng 2: Tôc ng÷ ng−êi ViÖt ph¶n ¸nh lèi øng xö n«ng nghiÖp
cña con ng−êi trong x· héi ViÖt Nam truyÒn thèng.
Ch−¬ng 3: Tri thøc tôc ng÷ vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp trong x· héi
hiÖn ®¹i.
Ch−¬ng 1
Tôc ng÷ ng−êi viÖt ph¶n ¸nh tri thøc d©n
gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp - mét sè vÊn ®Ò
lý luËn chung
1.1. §Æc thï V¨n ho¸ n«ng nghiÖp ViÖt Nam

1.1.1. Kh¸i niÖm v¨n ho¸
Trong khoa häc nh©n v¨n, kh¸i niÖm v¨n ho¸ lµ mét trong
nh÷ng kh¸i niÖm ®· t¹o nªn sù tranh luËn hÕt søc phong phó. Tuú
theo tõng gãc ®é tiÕp cËn, c¸c t¸c gi¶ ®· ®−a ra nh÷ng c¸ch hiÓu
kh¸c nhau vÒ v¨n hãa.
Tõ nh÷ng ®Þnh nghÜa vÒ v¨n ho¸, chóng t«i kh¸i qu¸t mét c¸ch
hiÓu vÒ v¨n ho¸ nh− sau: V¨n ho¸ lµ ho¹t ®éng nh»m biÕn ®æi tù
nhiªn s½n cã trong thÕ giíi thµnh tù nhiªn mang dÊu Ên con ng−êi.
Trong qu¸ tr×nh ®ã con ng−êi ®· s¸ng t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ
6

nguon tai.lieu . vn