Xem mẫu

  1. TCNCYH 29 (3) - 2004 T×nh tr¹ng thõa c©n-bÐo ph× ë trÎ 4-6 tuæi t¹i quËn Ba §×nh - Hµ Néi vµ mét sè yÕu tè liªn quan TrÇn ThÞ Phóc NguyÖt Bé m«n Dinh d−ìng vµ An toµn thùc phÈm- §¹i häc Y Hµ Néi §Ó gãp phÇn ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p can thiÖp thõa c©n bÐo ph× cã hiÖu qu¶ t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu c¾t ngang m« t¶ 352 trÎ 4-6 tuæi t¹i quËn Ba §×nh, Hµ Néi ®Ó x¸c ®Þnh tû lÖ TCBP vµ t×m hiÓu mét sè yÕu tè nguy c¬ g©y thõa c©n bÐo ph× ë trÎ . Tû lÖ thõa c©n lµ 7,1%, bÐo ph× lµ 3,9%, trÎ nam m¾c thõa c©n cao h¬n trÎ n÷ (10,5% vµ 3,0%). Nh÷ng trÎ cã nguy c¬ cao thõa c©n bÐo ph× lµ nh÷ng trÎ cã tÇn xuÊt sö dông thùc phÈm 3-5 lÇn trong 1 tuÇn (®−êng, n−íc ngät), trªn 5 lÇn/1tuÇn (b¸nh keo, thÞt c¸c lo¹i) vµ nh÷ng thøc ¨n chÕ biÕn b»ng ph−¬ng ph¸p xµo r¸n. Thùc hµnh ®¸nh gi¸ sai t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña trÎ ®«i víi c¸c bµ mÑ lµ nguy c¬ g©y cao thõa c©n vµ bÐo ph× ë trÎ (p < 0,01). I. §Æt vÊn ®Ò II. §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p C¸c bÖnh m¹n tÝnh, ®Æc biÖt lµ thõa c©n vµ nghiªn cøu bÐo ph×, bÖnh tim m¹ch, bÖnh ®¸i th¸o ®−êng 1. §èi t−îng: TrÎ em tõ 4-6 tuæi vµ bè mÑ ngµy cµng t¨ng ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, hoÆc ng−êi ch¨m sãc trÎ trong ®ã cã n−íc ta. T×nh tr¹ng ®ã tån t¹i 2. ThiÕt kÕ nghiªn cøu: song song víi tû lÖ suy dinh d−ìng vµ thiÕu vi - MÉu chän cho nghiªn cøu c¾t ngang m« chÊt dinh d−ìng cßn cao, t¹o nªn mét g¸nh t¶ [10] nÆng “kÐp” vÒ dinh d−ìng [3]. HiÖn nay cã h¬n 1 tû ng−êi lín bÞ thõa c©n sèng ë c¸c Z 2 1- α/2 p(1- p) n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ Ýt nhÊt 300 triÖu trong n = ------------------------------- d2 sè nµy lµ bÐo ph× [9], theo Serdula cã tíi 26% n: Cì mÉu (sè trÎ 4-6 tuæi cÇn ®iÒu tra). ®Õn 41% bÐo ph× trÎ em tr−íc tuæi ®Õn tr−êng trë thµnh bÐo ph× ng−êi lín [8]. T¹i ViÖt Nam, Víi ®é tin cËy 95% th× Z 1- α/2 = 1,96. c¸c cuéc ®iÒu tra dÞch tÔ häc diÖn réng cho P: ¦íc tÝnh tû lÖ thõa c©n løa tuæi nµy thÊy tr−íc n¨m 1995, tû lÖ thõa c©n kh«ng kh«ng qu¸ 10% [4]. ®¸ng kÓ, bÐo ph× hÇu nh− kh«ng cã nh−ng d = 0,045 (®é chÝnh x¸c mong muèn). nghiªn cøu t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh tû lÖ thõa c©n 4-5 tuæi vµo n¨m 1995 lµ 2,5%, Cì mÉu tÝnh ®−îc cho c¶ 3 líp tuæi lµ : n¨m 2000 lµ 3,1% vµ 2001 lµ 3,3% [1]. Ba 352 (hiÖu øng thiÕt kÕ =2). §×nh lµ mét trong nh÷ng quËn trung t©m - §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu: Nghiªn thµnh phè Hµ Néi, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cøu c¾t ngang x¸c ®Þnh tû lÖ TCBP vµ nghiªn cã nhiÒu thay ®æi vÒ ®iÒu kiÖn sèng, kinh tÕ cøu håi cøu cã so s¸nh ®èi chøng ®Ó t×m c¸c vµ c¬ cÊu d©n sè. Víi ý t−ëng gãp phÇn lµm yÕu tè nguy c¬ g©y thõa c©n vµ bÐo ph× t¹i 3 gi¶m tû lÖ thõa c©n-bÐo ph× (TCBP) ë trÎ em tr−êng mÉu gi¸o vµ tiÓu häc cña quËn Ba Hµ Néi, nghiªn cøu thùc tr¹ng TCBP vµ c¸c §×nh tõ n¨m 2002 ®Õn 2003. yÕu tè nguy c¬ g©y TCBP cho løa tuæi 4-6 t¹i 3. Ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu vµ quËn Ba §×nh, néi thµnh Hµ Néi ®· ®−îc tiÕn ®¸nh gi¸ hµnh vµo n¨m 2002. - T×nh tr¹ng dinh d−ìng: tiÕn hµnh ®o c©n nÆng, chiÒu cao vµ líp mì d−íi da c¬ tam ®Çu. Sö dông c©n ®iÖn tö SECA 890, th−íc 78
  2. TCNCYH 29 (3) - 2004 ®o gç chiÒu cao ®øng vµ m¸y ®o lío mì d−íi - §iÒu tra tÇn suÊt tiªu thô l−¬ng thùc thùc da Holtain. §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng thõa c©n b»ng phÈm vµ c¸c yÕu tè liªn quan nh− tiÒn sö chØ tiªu c©n nÆng theo chiÒu cao (CN/CC > + dinh d−ìng vµ thùc hµnh ch¨m sãc cña c¸c 2 SD) so víi quÇn thÓ tham kh¶o NCHS. bµ mÑ theo bé c©u hái ®−îc thiÕt kÕ s½n. §¸nh gi¸ bÐo ph× khi CN/CC > + 2SD vµ - Sè liÖu xö lÝ vµ ph©n tÝch theo ch−¬ng BDLMDD c¬ tam ®Çu > 90 percentile. (WHO tr×nh Epi-info 6.04, SPSS víi c¸c test thèng 1995). kª y häc. - §Ó m« t¶ c¸c yÕu tè liªn quan, chän tÊt c¶ III. KÕt qu¶ nh÷ng trÎ ®−îc ph©n lo¹i lµ thõa c©n vµ bÐo ph× 1. T×nh tr¹ng thõa c©n vµ bÐo ph× cña trong nghiªn cøu c¾t ngang, chän nhãm chøng trÎ 4-6 tuæi t¹i quËn Ba §×nh, Hµ Néi. (NC) lµ trÎ b×nh th−êng cã cïng líp tuæi, cïng giíi víi nhãm TCBP vµ kh«ng m¾c c¸c bÖnh bÈm sinh (tû lÖ 1 thõa c©n: 3 ®èi chøng). B¶ng 1: T×nh tr¹ng thõa c©n vµ bÐo ph× t¹i quËn Ba §×nh. Tuæi Giíi n Thõa c©n BÐo ph× n % N % Nam 189 20 10,5 * 12 6,3 * 4–6 N÷ 163 5 3,0 2 1,2 Chung 352 25 7,1 14 3,9 * P < 0,05 B¶ng 1 cho thÊy: Tû lÖ thõa c©n chung 4-6 tuæi quËn Ba §×nh lµ 7,1%. Thõa c©n ë nam lµ 10,5% cao h¬n n÷ (3,0%). Tû lÖ bÐo ph× chung lµ 3,9%, nam (6,3%) cao h¬n n÷ (1,2%) víi P < 0,05. 2. Ph©n tÝch mét sè yÕu tè nguy c¬ g©y thõa c©n vµ bÐo ph× B¶ng 2. TÇn suÊt tiªu thô c¸c l−¬ng thùc thùc phÈm cña trÎ trong tuÇn qua TÇn suÊt < 3 lÇn (%) 3-5 lÇn (%) > 5 lÇn (%) Thõa c©n Nhãm chøng Thõa c©n Nhãm chøng Thõa c©n Nhãm chøng BP (n=25) (n=75) BP (n=25) (n=75) BP (n=25) (n=75) B¸nh kÑo 40,0 72,0* 33,3 24.0 24.0 ** 4.0 S÷a bß 64,0 70,7 24,0 24,0 12,0 5,3 S÷a ®Ëu nµnh 68,0 62,7 8,0 21,3 24,0 16,0 N−íc ngät 4,0 86,7** 56,0 ** 9,3 4,0 4,0 §−êng 64,0 89,3 ** 32,0 * 9,3 4,0 1,3 ThÞt c¸c lo¹i 0,0 13,3 60,0 69,3 40,0 * 17,3 B¬, pho mat 96,0 82,7 4,0 16,0 0,0 1,3 T«m/cua 40,0 54,7 60,0 42,7 0,0 2,7 C¸ 56,0 56,0 44,0 42,7 0,0 1,3 Trøng 36,0 34,7 40,0 50,7 24,0 14,7 Rau xanh 12,0 13,3 80,0 68,0 8,0 18,7 Hoa qu¶ 12,0 1,3 76,0 73,3 12,0 25,3 T¡ luéc 14,0 8,0 68,0 76,0 8,0 16,0 T¡ xµo r¸n 8,0 12,0 68,0 81,3 24,0 * 6,7 * P < 0,05 ** P < 0,01 (test χ )2 79
  3. TCNCYH 29 (3) - 2004 B¶ng 2 cho thÊy c¸c thùc phÈm bµ mÑ cho vµ n−íc ngät (56,0 vµ 9,3%) (P
  4. TCNCYH 29 (3) - 2004 (1,1%) ®Õn n¨m 2000 (2,7%). Thõa c©n 6 tuæi 3. TiÒn sö dinh d−ìng vµ t×nh tr¹ng xuÊt hiÖn tû lÖ kh¸ cao ë c¸c thµnh phè lín thõa c©n bÐo ph× nh− thµnh phè Hå ChÝ Minh 12,9% (1997), Nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy trÎ Hµ Néi 7,4% (2000), H¶i Phßng 12,0% (2000) kh«ng ®−îc bó mÑ ®Çy ®ñ (cai s÷a tr−íc 12 vµ Nha Trang 5,8% (2001) [2]. Nh− vËy trÎ th¸ng ) cã nguy c¬ m¾c thõa c©n vµ bÐo ph× em thõa c©n-bÐo ph× t¨ng lªn kh¸ nhanh cao h¬n so víi trÎ ®−îc bó mÑ ®Çy ®ñ (b¶ng trong thêi gian gÇn ®©y, tû lÖ TCBP t¨ng 3). KÕt qu¶ nµy còng phï hîp víi Gillman cho nhanh ph¶i ch¨ng do sù thay ®æi m« h×nh r»ng trÎ ®−îc bó mÑ hoÆc bó mÑ thêi gian dµi chÕ ®é ¨n vµ ho¹t ®éng thÓ lùc trong thêi k× Ýt nhÊt lµ 7 th¸ng th× cã nguy c¬ bÞ thõa c©n- chuyÓn tiÕp mµ hËu qu¶ sÏ dÉn ®Õn thay ®æi bÐo ph× thÊp h¬n khi tr−ëng thµnh so víi trÎ cÊu tróc c¬ thÓ vµ h×nh thµnh t×nh tr¹ng bÐo nu«i b»ng s÷a bß [6], khi cho con bó th× ng−êi ph× ë trÎ em trong thêi gian tiÕp theo. mÑ cã kh¶ n¨ng tËp trung khèng chÕ viÖc ¨n Thõa c©n ë nam lµ 10,5% cao h¬n n÷ qu¸ nhiÒu cña trÎ. KÕt qu¶ nghiªn cøu còng (3,0%) víi P < 0,05. KÕt qu¶ cña chóng t«i cho thÊy trÎ lóc sinh cã c©n nÆng tõ 3,6 kg trë t−¬ng tù víi Lª ThÞ H¶i, NguyÔn T.K.H−ng, lªn cã nguy c¬ m¾c thõa c©n bÐo ph× lµ 2,9 lÇn NguyÔn T.T. HiÒn vµ §ç T.K.Liªn [2]. Ng−îc so víi trÎ sinh ra cã c©n nÆng thÊp h¬n 3,6 kg, l¹i ë Mü thõa c©n n÷ nhiÒu h¬n nam (trai 5,0% theo Frisancho th× c©n nÆng lóc sinh cao lµ yÕu vµ g¸i 10,8%) ë trÎ 4-5 tuæi [7]. Theo chóng tè nguy c¬ cho viÖc t¨ng sinh tÕ bµo mì khi lín t«i sù kh¸c biÖt gi÷a nam vµ n÷ ë ViÖt Nam lªn vµ tiÕp tôc cho ®Õn khi tr−ëng thµnh, mét cã thÓ cã nh÷ng sù kh¸c nhau trong ch¨m nghiªn cøu kh¸c cña Metzger cho thÊy nh÷ng sãc gi÷a trÎ trai vµ trÎ g¸i. trÎ con cña ng−êi mÑ m¾c bªnh ®¸i ®−êng cã 2. M« h×nh tiªu thô l−¬ng thùc thùc c©n n¨ng lóc sinh cao th× cã nguy c¬ cao bÞ phÈm vµ t×nh tr¹ng thõa c©n bÐo ph× thõa c©n lóc 14 tuæi [7]. Do vËy phßng thõa c©n- bÐo ph× cho trÎ nªn ®−îc b¾t ®Çu ngay tõ Qu¸ tr×nh g©y thõa c©n vµ bÐo ph× ë trÎ em khi ng−êi mÑ mang thai, chó ý nh÷ng ng−êi mÑ bÞ t¸c ®éng bëi hai yÕu tè c¬ b¶n ®−îc nhiÒu bÞ bÖnh ®¸i ®−êng còng nh− trÎ cã c©n nÆng t¸c gi¶ trong n−íc còng nh− ngoµi n−íc ®Ò lóc sinh cao vµ thÊp. cËp ®Õn lµ khÈu phÇn ¨n vµ c¸c ho¹t ®éng thÓ lùc, chÕ ®é ¨n uèng thay ®æi mét c¸ch 4. Thùc hµnh dinh d−ìng vµ ch¨m sãc nhanh chãng theo thu nhËp vµ lèi sèng [2]. trÎ cña bµ mÑ vµ t×nh tr¹ng thõa c©n bÐo ph× Qua nhiÒu thËp kØ c¸c nghiªn cøu ®· ph¸t Mét sè thùc hµnh ch¨m sãc trÎ ch−a ®óng hiÖn ra mèi liªn quan gi÷a chÕ ®é ¨n vµ tû lÖ nh− ®¸nh gi¸ sai vÒ t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña thõa c©n ë trÎ em. Theo Stewat (1999) cho trÎ hay kh«ng chÊp nhËn con m×nh thõa c©n, r»ng trÎ thõa c©n ¨n Ýt n¨ng l−îng h¬n trÎ Ðp trÎ ¨n trong b÷a ¨n hµng ngµy, kh«ng theo b×nh th−êng. Klesges (1995) nghiªn cøu dâi c©n nÆng th−êng xuyªn cho trÎ lµ nh÷ng thuÇn tËp ë trÎ 3-5 tuæi cho thÊy t¨ng% mì ¨n yÕu tè cã nguy c¬ cao g©y thõa c©n (b¶ng 8). vµo lµm t¨ng chØ sè BMI. [7], Nghiªn cøu cña Nghiªn cøu cña chóng t«i còng phï hîp víi chóng t«i cho thÊy c¸c thùc phÈm bµ mÑ cho Baughcum nghiªn cøu mÑ vµ trÎ tõ 23-60 trÎ sö dông cã tÇn xuÊt 3-5 lÇn trong 1 tuÇn th¸ng cho thÊy cã tíi 95% bµ mÑ cã con bÐo hoÆc trªn 5 lÇn/1tuÇn ë nhãm thõa c©n - bÐo ph× nh−ng l¹i cho r»ng con m×nh míi chØ thõa ph× cao h¬n nhãm chøng chñ yÕó lµ c¸c thùc c©n [5] vµ NguyÔn Th×n cho thÊy cã tíi 67,7% phÇm sinh nhiÒu n¨ng l−îng (b¶ng 2). Nghiªn phô huynh cã quan niÖm sai vÒ thõa c©n vµ cøu cña chóng t«i còng phï hîp víi Troiano bÐo ph× [4]. Theo Birch cho r»ng cha mÑ (1997) ghi nhËn ë nhãm thõa c©n uèng n−íc th−êng dïng thøc ¨n trÎ thÝch ®Ó trao gi¶i ngät nhiÒu h¬n nhãm kh«ng thõa c©n. Mét th−ëng cho trÎ nh− b¸nh ngät hoÆc b¾t trÎ ¨n ph¸t hiÖn kh¸c cña Ludwig (2001) cho uèng thªm b÷a tèi trong khi trÎ thÝch ¨n hoa qu¶ [7]. n−íc ngät 1,5 n¨m liªn tôc ë trÎ tr−êng häc Nh− vËy khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ ph¸t triÓn, thu th× nguy c¬ thõa c©n t¨ng lªn tíi 60% [7]. nhËp ng−êi d©n t¨ng lªn, lèi sèng vµ phong 81
  5. TCNCYH 29 (3) - 2004 c¸ch lµm viÖc bÞ thay ®æi nhiÒu ®· dÉn ®Õn 4. NguyÔn Th×n, Hoµng §øc ThÞnh, thùc hµnh ch¨m sãc trÎ ch−a hîp lý, lµ nh÷ng NguyÔn ViÕt Dòng, NguyÔn ThÞ NiÖm (1999) nguy c¬ cho trÎ ph¸t triÓn kh«ng c©n ®èi, ®Æc “T×nh tr¹ng thõa c©n vµ bÐo ph× ë häc sinh biÖt lµ thõa c©n vµ bÐo ph×. tuæi mÉu gi¸o vµ tiÓu häc t¹i Nha Trang”, Y V. KÕt luËn häc Dù phßng, 3 (41), tr 57-62. 1. Tû lÖ thõa c©n cña trÎ 4-6 tuæi t¹i quËn 5. Baughcum AE, Chamberlin LA, Deeks Ba §×nh - Hµ Néi n¨m 2002 lµ 7,1%, bÐo ph× CM, Powers SW, Whitaker RC (2000) lµ 3,9%, trÎ nam m¾c thõa c©n bÐo ph× cao “Maternal perceptions of overweight h¬n trÎ n÷ (p
nguon tai.lieu . vn