Xem mẫu
- T×m hiÓu vÒ vèn niÒm tin trong chÝnh trÞ häc (qua tr−êng hîp t¸i th¾ng cö cña Barack Obama) NguyÔn Hång H¶I (*) niÒm tin, c¸c quy ph¹m ®¹o ®øc vµ T rong thêi ®¹i cña c¸c cuéc khñng ho¶ng hiÖn nay: khñng ho¶ng chÝnh trÞ (xung ®ét phe ph¸i vµ c¸c cuéc nh÷ng gi¸ trÞ x· héi trong mét nghiªn cøu vÒ c¸ch thøc ®Ó mét nÒn d©n chñ c¸ch m¹ng thay ®æi chÕ ®é), khñng vËn hµnh ë Italia [Xem 13]. NiÒm tin ho¶ng kinh tÕ (vì tÝn dông, t¨ng tr−ëng ®−îc nhiÒu nhµ lý luËn chÝnh trÞ xem lµ chËm), khñng ho¶ng an ninh (tranh yÕu tè quan träng gãp phÇn vµo sù ph¸t chÊp chñ quyÒn dÉn ®Õn xung ®ét vò triÓn nÒn qu¶n trÞ d©n chñ [Theo 4; 5; trang), ®iÒu duy nhÊt khiÕn chóng ta 15]. NiÒm tin thÓ hiÖn ë hai cÊp ®é: thÓ thÊy mäi thø vÉn cßn trong tÇm kiÓm chÕ vµ c¸ nh©n. * so¸t chÝnh lµ nhê cã niÒm tin. NiÒm tin VÒ ph−¬ng diÖn thÓ chÕ, niÒm tin r»ng c¸c cuéc khñng ho¶ng ®Òu cã gi¶i ®ãng vai trß quan träng, lµ b»ng chøng ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt. §iÒu nµy ®óng trong vÒ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng, tÝnh minh b¹ch mäi tr−êng hîp, kÓ c¶ trong cuéc bÇu cö vµ tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh cña nh÷ng tæng thèng Mü cuèi th¸ng 11/2012 võa ng−êi ®−îc coi lµ “®Çy tí” – c«ng chøc qua. Bµi viÕt nµy t×m hiÓu vèn niÒm tin nhµ n−íc – víi “ng−êi chñ” – nh©n d©n. trong chÝnh trÞ häc th«ng qua tr−êng Nhµ chÝnh trÞ häc Cynthia Horne dÉn l¹i hîp t¸i th¾ng cö cña B. Obama. lËp luËn cña mét sè häc gi¶ cho r»ng Vèn niÒm tin trong chÝnh trÞ häc niÒm tin vµo chÝnh phñ, niÒm tin vµo c¸c thÓ chÕ c«ng quyÒn, niÒm tin vµo c¸c NiÒm tin kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i thiÕt chÕ x· héi, vµ niÒm tin gi÷a c¸c c¸ niÖm míi trong lý thuyÕt chÝnh trÞ häc. nh©n víi nhau hay cßn ®−îc gäi lµ niÒm Tuy nhiªn, nÕu ®−îc hái "niÒm tin lµ tin x· héi gãp phÇn quan träng vµo qu¸ g×?", kh«ng ai cã thÓ tr¶ lêi ®−îc chÝnh tr×nh d©n chñ hãa. Horne ®i ®Õn kÕt luËn x¸c cho c©u hái nµy. Bëi v×, niÒm tin "lµ r»ng thiÕu niÒm tin vµo nh÷ng ph¹m trï mét c¶m gi¸c, kh«ng thÓ m« t¶ h×nh thï nµy sÏ lµ rµo c¶n cho viÖc cñng cè d©n cña nã" [17]. §Æc tÝnh cña niÒm tin lµ sù chñ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ [7, 2]. NhËn dao ®éng, t¨ng-gi¶m, nhiÒu-Ýt tïy thuéc ®Þnh nµy còng phï hîp víi quan ®iÓm vµo c¶m nhËn chñ quan cña mçi c¸ cña häc gi¶ lõng danh Francis nh©n [18]. C¸ch ®©y h¬n bèn thËp kû, nhµ chÝnh trÞ häc ng−êi Mü Robert (*) Nghiªn cøu sinh Khoa ChÝnh trÞ häc vµ Quan Putnam ®· nãi ®Õn “vèn x· héi” bao gåm hÖ Quèc tÕ, §¹i häc Queensland, Australia.
- 38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2013 Fukuyama khi «ng cho r»ng niÒm tin lµ D©n lÊy n−íc lµm lßng; khi nhiÔu sù yÕu tè cèt lâi trong ho¹t ®éng kinh tÕ d©n ra g¸nh v¸c” [DÉn theo 16] cña ®êi sèng x· héi, lµ ®Æc tr−ng v¨n NiÒm tin trong mèi quan hÖ hai hãa thÈm thÊu cho sù thÞnh v−îng cña chiÒu gi÷a nhµ n−íc víi d©n nh− thÕ mét ®Êt n−íc [Xem thªm 1, 7]. kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña vèn x· héi nh− Putnam x¸c ®Þnh VÒ lý thuyÕt, mèi quan hÖ gi÷a [13, 170], mµ h¬n thÕ, nã trë thµnh mét ng−êi d©n víi nhµ n−íc nªn ®−îc xem lµ thø vèn – vèn niÒm tin. mèi quan hÖ bÊt b×nh ®¼ng. Nhµ n−íc víi nh÷ng c«ng cô vµ thiÕt chÕ quyÒn Vèn niÒm tin nh− lµ mét tµi s¶n lùc cã thÓ ¸p ®Æt nh÷ng quy ®Þnh vµ ®−îc t¹o dùng tõ sù tÝch lòy niÒm tin ®iÒu luËt mµ ng−êi d©n buéc ph¶i tu©n trong c¶ mét qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c gi÷a theo. Tuy nhiªn, trong mét x· héi d©n c¸c bªn mµ c¬ së lµ sù hµi lßng cña bªn chñ víi gi¶ thiÕt r»ng chÝnh quyÒn lµ nµy víi bªn kia vµ trë thµnh nguån lùc “cña d©n, do d©n, vµ v× d©n”, th× ng−êi ®−îc khai th¸c ®Ó duy tr× vµ cñng cè nÒn d©n cã thÓ g©y ¸p lùc th«ng qua ®¹i diÖn qu¶n trÞ d©n chñ. Sù suy gi¶m vèn niÒm d©n cö hoÆc c¸c m¹ng l−íi x· héi cña hä tin trong x· héi ®Æt ra nguy c¬ mÊt æn ®Ó nhµ n−íc ph¶i thay ®æi nh÷ng ®iÒu ®Þnh chÝnh trÞ vµ xung ®ét. §iÒu nµy luËt mµ ng−êi d©n kh«ng hµi lßng, vµ ®ång nghÜa víi t×nh tr¹ng thiÕu d©n chñ thËm chÝ ng−êi d©n cã thÓ trùc tiÕp thay nh− thùc tiÔn ®· cho thÊy ë nh÷ng n−íc ®æi nh÷ng ®iÒu luËt ®ã b»ng mét chÝnh Trung vµ §«ng ¢u thêi kú chuyÓn ®æi phñ kh¸c th«ng qua bÇu cö hoÆc b»ng sau khi CNXH sôp ®æ [7]. ChÝnh v× vËy, nh÷ng phong trµo quyÒn lùc nh©n d©n trong khi niÒm tin lµ yÕu tè gãp phÇn nh− ®· diÔn ra ë Philippines hay c¸c vµo qu¸ tr×nh d©n chñ hãa, th× møc ®é n−íc Arab vµ mét sè n−íc céng hßa d©n chñ lµ th−íc ®o cña vèn niÒm tin. thuéc Liªn X« cò tr−íc ®©y. ChÝnh v× NiÒm tin vµo c¸ nh©n l·nh ®¹o vËy, trong mét nhµ n−íc d©n chñ, khi chÝnh trÞ còng sÏ lµ ®éng lùc cho sù ph¸t chÝnh quyÒn muèn ng−êi d©n tu©n theo triÓn vµ duy tr× sù æn ®Þnh. Mét ®iÒu dÔ nh÷ng quy ®Þnh mµ m×nh ban hµnh, th× nhËn thÊy cña viÖc nµy lµ ph¶n øng cña chÝnh phñ ph¶i lµm sao cho ng−êi d©n c¸c thÞ tr−êng tµi chÝnh, thÞ tr−êng tin r»ng nh÷ng quy ®Þnh ®ã lµ ®óng vµ chøng kho¸n hay c¸c nhµ ®Çu t− khi ®em l¹i lîi Ých cho ng−êi d©n. LÏ ®−¬ng biÕt mét c¸ nh©n nµo ®ã sÏ hoÆc ®· ®−îc nhiªn, nhµ n−íc còng ph¶i cã niÒm tin ë bÇu vµo vÞ trÝ l·nh ®¹o mét chÝnh phñ. d©n v× kh«ng thÓ cã mét nhµ n−íc nÕu TÊt nhiªn, nh÷ng ph¶n øng tÝch cùc tøc nhµ n−íc ®ã kh«ng dùa vµo d©n. Hoµng thêi nh− thÕ nµy cã thÓ kh«ng ®−a ®Õn Ngò Phóc, mét vÞ quan thêi HËu Lª ë nh÷ng kÕt qu¶ cuèi cïng lµ ®óng. Mét ViÖt Nam, ®· cã c©u ®èi lét t¶ ®−îc mèi c©u hái ®Æt ra lµ liÖu c¸ nh©n l·nh ®¹o quan hÖ nhµ n−íc víi d©n, thÓ hiÖn mèi chÝnh trÞ cã t¹o ra ®−îc niÒm tin x· héi quan hÖ tin cËy gi÷a nhµ n−íc víi d©n, kh«ng? Theo c¸ch diÔn gi¶i cña Horne gi÷a d©n víi nhµ n−íc r»ng: [7, 2] vÒ bµi ph¸t biÓu cña Fukuyama [2], niÒm tin cã thÓ t¹o ra ®−îc. Lµm thÕ “N−íc lÊy d©n lµm gèc; n−íc b×nh nµo ®Ó c¸c nhµ l·nh ®¹o chÝnh trÞ cã thÓ yªn, n−íc h·y ®Ó d©n yªn” t¹o ra ®−îc niÒm tin cña c«ng chóng vµo
- T×m hiÓu vÒ vèn niÒm tin... 39 chÝnh phñ vµ víi chÝnh b¶n th©n hä? NhiÒu cö tri Mü cho r»ng cuéc sèng Theo Margaret Levi, l·nh ®¹o chÝnh trÞ cña hä kh«ng hÒ tèt h¬n bèn n¨m tr−íc. muèn t¹o ®−îc niÒm tin ph¶i cã, trong Tuy nhiªn, hä còng hiÓu r»ng bèn n¨m sè nhiÒu phÈm chÊt, sù nhÊt qu¸n thÓ cho mét tæng thèng cã thÓ xoay chuyÓn hiÖn qua hå s¬ hµnh ®éng vµ nh÷ng cam ®Ó cuéc sèng cña hä trë l¹i kh¸ gi¶ trªn kÕt ®¸ng tin cËy [10, 86]. nÒn mét di s¶n ®æ n¸t cña chÝnh quyÒn NiÒm tin ®−îc chÝnh B. Obama coi tr−íc lµ qu¸ Ýt. §iÒu quan träng h¬n lµ lµ vÊn ®Ò quan träng nhÊt, nghiªm tóc hä tin r»ng chÝnh Obama lµ ng−êi hiÓu nhÊt trong cuéc bÇu cö tæng thèng Mü ®−îc nh÷ng khã kh¨n liªn quan ®Õn chi håi th¸ng 11 võa qua [Xem thªm 12]. phÝ häc hµnh cho con em hä, chi phÝ b¶o §iÒu nµy ®óng khi x· héi Mü ®ang tr¶i hiÓm, vµ møc sèng xuèng thÊp do khñng qua cuéc khñng ho¶ng vÒ niÒm tin thÓ ho¶ng kinh tÕ. Nguån gèc xuÊt th©n vµ hiÖn qua sù gi¶m sót vÒ møc ®é cña chÝnh s¸ch h−íng tíi tÇng líp nghÌo vµ ng−êi d©n Mü tham gia vµo c¸c m¹ng b×nh d©n cña Obama ®· t¹o cho «ng cã l−íi x· héi, vÒ niÒm tin gi÷a c¸ nh©n víi ®−îc niÒm tin ®ã so víi Mitt Romney, nhau vµ vÒ niÒm tin x· héi vµo hiÖu lùc ng−êi ®¹i diÖn cho giíi kinh doanh giµu cña ph¸p luËt khi tû lÖ téi ph¹m vµ kiÖn cã ë Mü. tông ngµy mét t¨ng [Theo 1, 269-321]. Mét nghÞch lý lµ trong khi nÒn kinh VËy, chiÕn th¾ng cña Obama cã ph¶i lµ tÕ ®ang trong thêi kú khñng ho¶ng chiÕn th¾ng cña niÒm tin? nghiªm träng, nh−ng kho¶ng c¸ch giµu ChiÕn th¾ng cña Obama vµ vèn niÒm tin nghÌo vÉn ngµy cµng níi réng ra, bÊt Cã thÓ kh¼ng ®Þnh ngay r»ng chiÕn b×nh ®¼ng x· héi ngµy cµng t¨ng. §iÒu th¾ng cña Obama lµ chiÕn th¾ng cña nµy lµm trÇm träng thªm sù ph©n hãa niÒm tin cña cö tri Mü vµo nh÷ng g× «ng x· héi vµ cã nguy c¬ dÉn ®Õn xung ®ét. ®· lµm ®−îc trong bèn n¨m qua. Phong trµo ChiÕm phè Wall lµ mét dÊu hiÖu bÊt m·n cña ng−êi d©n kh«ng ph¶i Barack Obama t¸i cö khi nÒn kinh víi chÝnh quyÒn mµ lµ sù va ch¹m gi÷a tÕ Mü vÉn ®ang chËt vËt v−ît qua giµu vµ nghÌo, gi÷a tÇng líp xa hoa vµ nh÷ng khã kh¨n; tû lÖ thÊt nghiÖp cao nhãm ng−êi bÇn cïng. Nh÷ng xung ®ét nhÊt ®èi víi mét tæng thèng ®−¬ng nh− vËy ®e däa ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ d©n nhiÖm kÓ tõ cuéc §¹i Suy tho¸i nh÷ng chñ vèn lµ niÒm tù hµo cña ng−êi Mü. n¨m 1930. ThÕ nh−ng, nh÷ng dÊu hiÖu ¤ng Obama ®−îc bÇu l¹i v× cö tri Mü tin cña nÒn kinh tÕ ®ang phôc håi, cho dï r»ng nh÷ng chÝnh s¸ch cña «ng nh− chËm ch¹p, ®· khiÕn cö tri Mü tin r»ng t¨ng thuÕ víi ng−êi giµu, c¶i c¸ch y tÕ nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ cña chÝnh vµ b¶o hiÓm y tÕ h−íng tíi ng−êi nghÌo, quyÒn Obama ®ang lµm lµ ®óng. ChiÕn c¾t gi¶m th©m thñng ng©n s¸ch, sÏ gióp th¾ng cña Obama ë bang chiÕn tr−êng hä v−ît qua nh÷ng khã kh¨n hiÖn t¹i. Ohio, n¬i «ng ®· thùc thi quyÕt liÖt chiÕn dÞch gi¶i cøu ngµnh c«ng nghiÖp Trªn mét lo¹t nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c «-t« th«ng qua gãi cøu trî liªn bang, tõ nh− an ninh, n¨ng l−îng, b¶o vÖ m«i ®ã ®· gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho tr−êng, phßng chèng th¶m häa, «ng nhiÒu ng−êi, lµ b»ng chøng cña vèn Obama còng lÊy ®−îc niÒm tin cña cö niÒm tin mµ «ng ®· t¹o dùng ®−îc [11]. tri Mü vÒ c¸ch «ng hµnh ®éng vµ kÕt
- 40 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2013 qu¶ tõ nh÷ng hµnh ®éng ®ã. Trong khi cö tri Mü ®Ó «ng tiÕp tôc ë l¹i Nhµ ®ã, ®èi thñ §¶ng Céng hßa cña «ng, Mitt Tr¾ng thªm 4 n¨m n÷a, bëi v× hä tin Romney, l¹i kh«ng cã ®−îc niÒm tin r»ng «ng lµ ng−êi kh¶ tÝn, sÏ thùc hiÖn hoÆc nÕu cã th× ®ã lµ niÒm tin tiªu cùc nh÷ng g× mµ «ng ®· cam kÕt khi vËn cña cö tri Mü ®èi víi «ng. Cö tri Mü tin ®éng tranh cö. r»ng chÝnh s¸ch kinh tÕ cña Mitt ∗ ∗ Romney, nÕu th¾ng cö, chØ b¶o vÖ 1% ∗ d©n sè ng−êi giµu mµ xa l¸nh 99% d©n NiÒm tin vµo chÝnh phñ, niÒm tin sè n−íc Mü. C¸c cö tri Mü còng tin r»ng vµo c¸c thÓ chÕ c«ng quyÒn, niÒm tin nhiÒu ®Ò xuÊt cña «ng Mitt Romney lµ vµo c¸c thiÕt chÕ x· héi, vµ niÒm tin vµo viÓn v«ng, kh«ng thùc tÕ (trªn vÊn ®Ò c¸c nhµ l·nh ®¹o chÝnh trÞ kh«ng ph¶i c¶i c¸ch thuÕ thu nhËp liªn bang), kh«ng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh, nh−ng lµ ®iÒu kiÖn quan t©m ®Õn vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng cÇn vµ ®ñ ®Ó cñng cè nÒn d©n chñ vµ vµ øng phã biÕn ®æi khÝ hËu (trªn vÊn ®Ò ph¸t triÓn. Cuéc bÇu cö tæng thèng Mü khai th¸c n¨ng l−îng), kh«ng cã kÕ n¨m 2012 lµ mét vÝ dô so s¸nh cho thÊy ho¹ch c¾t gi¶m chi tiªu cô thÓ (trªn vÊn t¸c ®éng cã ý nghÜa cña niÒm tin vµ mÊt ®Ò gi¶m th©m thñng ng©n s¸ch), vµ niÒm tin. kh«ng nhÊt qu¸n (trªn vÊn ®Ò cøu trî NhiÒu ng−êi khi nhËn xÐt vÒ bÇu cö phßng chèng th¶m häa thiªn tai) [3]. tæng thèng ë Mü th−êng cho r»ng ®ã lµ vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ chÝnh trÞ ®ång tiÒn. Mét niÒm tin kh¸c n÷a mµ «ng §−¬ng nhiªn trong mét nÒn d©n chñ Obama cã, trong khi «ng Mitt Romney c¹nh tranh, viÖc tiªu tèn kû lôc 2 tû th× kh«ng, ®ã lµ niÒm tin cña quèc tÕ vÒ USD trong ®ît bÇu cö võa råi lµ ®iÒu c¸ch tiÕp cËn «n hßa cña «ng Obama, so khã tr¸nh khái, ®ã lµ ch−a kÓ −íc tÝnh 4 víi c¸ch tiÕp cËn hiÕu chiÕn cña Mitt tû USD kh¸c n÷a ®−îc dïng vµo c¸c Romney. Ng−êi d©n thÕ giíi ®· ch¸n ch−¬ng tr×nh qu¶ng c¸o th−¬ng m¹i ®Ó nh÷ng c¶nh chiÕn tranh, xung ®ét ë ñng hé cho hai øng cö viªn cña hai Iraq vµ Afghanistan, trong khi ®ã Mitt ®¶ng. Nh−ng tiÒn chØ lµ mét phÇn vµ Romney tuyªn bè r»ng nÕu ®−îc bÇu kh«ng thÓ quyÕt ®Þnh mäi thø. Mét nÒn lµm tæng thèng sÏ tÊn c«ng Iran. V× thÕ, d©n chñ sÏ kh«ng thÓ vËn hµnh tèt nÕu ng−êi d©n thÕ giíi mong muèn Obama ng−êi d©n thiÕu niÒm tin vµo chÝnh th¾ng h¬n lµ Mitt Romney, v× hä tin quyÒn vµ chÝnh trÞ gia cña hä. Vèn niÒm r»ng Obama sÏ ñng hé hßa b×nh, cßn tin lµ nÒn t¶ng cña d©n chñ, vµ niÒm tin Mitt Romney ñng hé chiÕn tranh. NiÒm ®ã ph¶i lµ niÒm tin tù nguyÖn vµ tÝch tin quèc tÕ nµy kh«ng ¶nh h−ëng trùc cùc. NghÜa lµ chÝnh quyÒn vµ chÝnh trÞ tiÕp tíi l¸ phiÕu cña cö tri Mü, nh−ng nã gia ph¶i lµm nh÷ng g× mµ ng−êi d©n lµ ®iÓm céng cho Obama ®Ó ®¸nh b¹i mong muèn vµ ®¸p øng ®−îc ®óng Mitt Romney. nguyÖn väng cña cö tri ®· bÇu ra hä. Nh÷ng g× «ng Obama ®· lµm vµ thÓ ViÖc «ng Obama ®¸p øng l¹i niÒm tin hiÖn trong nhiÖm kú ®Çu ®· cho phÐp cña cö tri trong nhiÖm kú hai cña «ng «ng t¹o dùng ®−îc vèn niÒm tin trong cö nh− thÕ nµo sÏ cã t¸c ®éng tÝch cùc hoÆc tri Mü. Vµ chÝnh vèn niÒm tin ®ã ®· tiªu cùc cho nh÷ng ng−êi cña ®¶ng D©n gióp «ng nhËn ®−îc l¸ phiÕu ñng hé cña chñ trong cuéc bÇu cö lÇn tíi n¨m 2016
- T×m hiÓu vÒ vèn niÒm tin... 41 TµI LIÖU THAM KH¶O 11. Malanga, S. (2012). “The One "Bailout" Local Governments Can 1. Fukuyama, F. (1995). Trust: The Afford”. City Journal Social Virtues and the Creation of http://www.city- Prosperity. Free Press, New York. journal.org/2012/eon1107sm.html 2. Fukuyama, F. (2007). “Fukuyama on need for public trust”. 12. Obama, B.. Trust Matters. Remarks Nepszabadsag, June 20. by the President and Vice President in Dayton, OH 3. Gelinas, N. (2012). “Why Romney http://www.whitehouse.gov/the- Lost”. City Journal http://www.city- press-office/2012/10/23/remarks- journal.org/2012/eon1107ng.html president-and-vice-president- 4. Gershtenson, J. (2007). Trust in dayton-oh Government. Eastern Kentucky University. 13. Putnam, R. (1993). Making Democracy Work: Civic Traditions 5. Hardin, R. (1998). Trust in in Modern Italy. Princeton Government. In: Braithwaive, V. & University Press. Lvi, M. (eds.) Trust and Governance. Russell Sage Foundation. New York. 14. Putnam, R. (2000). Bowling Alone: 6. Hå ChÝ Minh toµn tËp (tËp 4) The Collapse and Revival of (2000). Nxb ChÝnh trÞ quèc gia - Sù American Community. Simon & thËt. Hµ Néi. Schuster, New York. 7. Horne, C. M. (2013). “Repairing and 15. Tyler, T. R. (1998). Trust and Wresting the Ties that Bind? Democratic Governance. In: Lustration, Transitional Justice, Braithwaite, V & Levi, M. (eds.) and Social Trust in Post- Trust and Governance. Russell Sage Communist Countries”. Europe- Foundation. New York. Asia Studies. Forthcoming. 16. http://baodatviet.vn/Home/chinhtrix 8. Kornai, J. & Rose – Ackerman, S. ahoi /Nuoc-nha-gap-nhieu-su-dan- (2004). Building a Trustworthy con-giup-Nha- State in Post-Socialist Transition. nuoc/20126/215923.datviet Palgrave Macmillan. New York. 9. Kornai, J., Rothstein, B. & Rose – 17. Solomon, Robert C., Fernando Flores Ackerman, S. (eds., 2004). Creating (2003). Building Trust in Business, Social Trust in Post-Socialist Politics, Relationships, and Life. Transition. Palgrave Macmillan, Oxford: Oxford University Press. New York. 18. Nidam, Anass (2000). Factors 10. Levi, M. (1998). A State of Trust. In: affecting the trust capital Braithwaite, V & Levi, M. (eds.) construction: the case of services Trust and Governance. Russell Sage inter-firm relationship. Jean Moulin Foundation. New York. Lyon 3 University.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học