Xem mẫu
- TÌM HI U V TRUY N THUY T
- Tìm hi u v truy n thuy t
B i:
Đ i h c sư ph m Hà N i
- Tìm hi u v truy n thuy t
B i:
Đ i h c sư ph m Hà N i
Phiên b n tr c tuy n:
< http://voer.edu.vn/content/col10202/1.1/ >
Hoc lieu Mo Vietnam - Vietnam Open Educational Resources
- Tài li u này và s biên t p n i dung có b n quy n thu c v Đ i h c sư ph m Hà N i. Tài li u này tuân th gi y
phép Creative Commons Attribution 3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/).
Tài li u đư c hi u đính b i: August 4, 2010
Ngày t o PDF: August 29, 2010
Đ bi t thông tin v đóng góp cho các module có trong tài li u này, xem tr. 15.
- N i dung
1 Nh ng v n đ chung v truy n thuy t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
2 Nh ng đ c đi m chung c a truy n thuy t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
3 N i dung c a truy n thuy t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
4 Ngh thu t truy n thuy t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Attributions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
- iv
- Chương 1
Nh ng v n đ chung v truy n thuy t 1
1.1 Truy n thuy t
1.1.1 Th i đi m ra đ i c a truy n thuy t
Truy n thuy t Vi t Nam ra đ i và phát tri n trong th i đ i anh hùng Vi t Nam, th i đ i mà nh ng y u
t xã h i – l ch s c a nó mang đ c trưng chung c a th i đ i anh hùng trong l ch s nhân lo i: Đó là th i kỳ
con ngư i b t ra kh i đ i s ng dã man, bư c vào ch đ văn minh đ u tiên. Th i kỳ đư c đánh d u b ng
nh ng chi n công lao đ ng và nh ng bi n đ i xã h i sâu s c, nên còn đư c g i là th i kỳ c a “ thanh ki m
s t, cái cày và cái rìu b ng s t”. Vi t Nam, nó đư c đánh d u b ng s k t thúc c a th i kì ti n s , s
kh i đ u c a th i kì sơ s , v i s hình thành c a nhà nư c Văn Lang đ u tiên, thu c th i kì văn hoá kim
khí mà đ nh cao là văn hoá Đông Sơn.
+ Vi c s d ng công c kim lo i đư c coi như m t cu c cách m ng k thu t. Đ đ ng c c kỳ phong phú
v s lư ng, đa d ng v lo i hình, th hi n trình đ cao v k thu t ch tác và năng khi u th m m d i dào
c a ch nhân nó như nh ng chi c rìu, lư i cày đ ng, x ng, cu c đ ng, dao g t. . . Công c s n xu t vô cùng
phong phú và ti n b đã d n đ n thành qu lao đ ng đư c nâng cao, đ i s ng con ngư i đư c c i thi n.
Bên c nh nhu c u ăn, , ngư i ta đã có nhu c u th m mĩ, không ch là ăn no m c m mà còn là ăn ngon,
m c đ p, và sinh ho t ti n l i. Con ngư i đã ph n nào khám phá m t s bí n c a thiên nhiên đ ph c v
c ng đ ng: s n xu t m t s cây tr ng theo mùa v , tìm ra m t s gi ng cây quý, nhi u gi ng lúa nư c và
ch bi n m t s món ăn t g o. . .
+ Nhu c u m r ng thêm các vùng đ nh cư và s n xu t, khai thác thêm các th trư ng m i đ trao đ i
s n ph m, khám phá đ t hoang. . . ngày càng dâng cao trong c ng đ ng. Chi n tranh gi a các b t c x y ra
liên miên nh m xâm l n đ t đai, m r ng đ a bàn, thôn tính l n nhau (d n đ n s hình thành nhà nư c đ u
tiên). Các b l c có xu hư ng: ho c là thâu tóm l n nhau ho c đoàn k t đ ch ng l i các b l c l n m nh
khác.
+ Hoàn c nh đó đã t o nên m t Không khí hào hùng cho th i đ i mà Ăngnghen nh n xét là: “ th i đ i
mà m i thành viên nam gi i c a b l c đ n tu i thành niên đ u là nh ng chi n binh. . .”. Các thành viên
trong c ng đ ng có đi u ki n b c l ph m ch t anh hùng c a mình, ý th c v l ch s , dân t c, ch quy n
lãnh th đư c nuôi dư ng. Xu t hi n các cá nhân anh hùng và t p th anh hùng. Và truy n thuy t ra đ i
nh m tôn vinh s c m nh, ph m ch t ngư i anh hùng c a mình, c ng đ ng c a mình.
Tóm l i: Th i đ i truy n thuy t: Đó là bư c ti n v t t đ đá sang đ đ ng s t, t hái lư m săn b t
sang tr ng tr t lúa nư c và đ nh cư nông nghi p, t l i s ng thô sơ đ n s ra đ i c a “ngh khéo” và “c a
ngon v t l ”, t m u h sang ph quy n, t b l c sang liên minh b t c và nhà nư c phôi thai, tóm l i t
dã man sang văn minh, trên vùng châu th sông H ng [1]. Và n u như th n tho i ra đ i t nhu c u nh n
th c c a ngư i nguyên thu thì truy n thuy t ra đ i t nhu c u tôn vinh, nhu c u đư c t hào v nh ng
chi n công vĩ đ i c v làm ăn, c v chi n đ u c a con ngư i th i đ i anh hùng.
1 This content is available online at .
1
- 2 CHƯƠNG 1. NH NG V N Đ CHUNG V TRUY N THUY T
1.1.2 Quan ni m v truy n thuy t
- Truy n thuy t tương đương v i thu t ng "legend" c a ti ng Anh hay "légende" c a ti ng Pháp
- Khái ni m truy n thuy t đư c dùng v i n i hàm như ngày nay đã tr i qua nhi u tranh lu n, bàn cãi
c a các nhà nghiên c u, h c gi đ đ nh hình khái ni m.
- M t s tác gi ph nh n s t n t i c a truy n thuy t v i tư cách là th lo i văn h c dân gian đ c l p
như Nguy n Đ ng Chi, Đinh Gia Khánh...
- Ngư c l i, Đ Bình Tr , Ki u Thu Ho ch và nhi u nhà nghiên c u khác quan ni m truy n thuy t là
m t th lo i t s dân gian
- Đ Bình Tr : Trong cu n giáo trình L ch s văn h c Vi t Nam (Bùi Văn Nguyên ch biên) ông x p
truy n thuy t bên c nh th n tho i, và đ nh nghĩa: Truy n thuy t là nh ng truy n có dính líu đ n l ch s mà
l i có s kỳ di u – là l ch s hoang đư ng – ho c là nh ng truy n tư ng tư ng ít nhi u g n v i s th c l ch
s . Tính ch t th lo i c a truy n thuy t b t đ u đư c kh ng đ nh rõ.
- Năm 1971, trong cu n sách Truy n th ng anh hùng dân t c trong lo i hình t s dân gian Vi t Nam
có t i ba bài vi t kh ng đ nh truy n thuy t là m t th lo i văn h c dân gian. Tác gi Ki u Thu Ho ch nh n
đ nh: Truy n thuy t là m t th tài truy n k truy n mi ng n m trong lo i hình t s dân gian; n i dung c t
truy n c a nó là k l i truy n tích các nhân v t l ch s ho c gi i thích ngu n g c các phong v t theo quan
ni m nhân dân, bi n pháp ngh thu t ph bi n c a nó là khoa trương phóng đ i, đ ng th i nó cũng s d ng
nh ng y u t hư o, th n kỳ như c tích và th n tho i. . .
* Vào đ u nh ng năm 80, m c t TRUY N THUY T do Chu Xuân Diên ch p bút có m t trong T
đi n văn h c. Truy n thuy t đư c kh ng đ nh là m t trong nh ng th lo i t s dân gian, có quan h
g n gũi v i các th lo i t s dân gian khác như th n tho i và truy n c tích.
* Các cu n giáo trình Văn h c dân gian VN t p II – Hoàng Ti n T u vi t, Văn h c dân gian VN – Lê
Chí Qu ch biên, Văn h c dân gian (dành cho t i ch c và t xa) – Ph m Thu Y n ch biên. . . đ u dành
m t chương cho vi c nghiên c u truy n thuy t v i tư cách là m t th lo i đ c l p. Đ nh nghĩa truy n thuy t
c a Lê Chí Qu :Truy n thuy t là m t th lo i trong lo i hình t s dân gian ph n ánh nh ng s ki n, nhân
v t l ch s hay di tích c nh v t đ a phương thông qua s hư c u ngh thu t th n kỳ [3].
[1]Đinh Gia Khánh (ch biên) – Văn h c dân gian Vi t Nam – NXB Giáo d c – H.2003 (tái b n l n th
b y).
[2] Nguy n Đ ng Chí – Kho tàng truy n c tích Vi t Nam – NXB Giáo d c – H.2000
[3] Lê Chí Qu (ch biên) – Văn h c dân gian Vi t Nam – NXB Đ i h c Qu c gia HN – H.1998
1.1.3 Phân lo i truy n thuy t
V n đ phân lo i truy n thuy t đư c đ t ra ngay t bu i đ u l ch s sưu t m,nh ng truy n thuy t. Có r t
nhi u cách phân lo i truy n thuy t tuỳ theo các tiêu chí phân lo i.
+ Phân lo i căn c vào n i dung c a th i kì l ch s đư c truy n thuy t ph n ánh
ˆ
1. Truy n thuy t v “H H ng Bàng” và th i kì Văn Lang - Au L c
2. Truy n thuy t v th i B c thu c
3. Truy n thuy t th i phong ki n t ch
4. Truy n thuy t th i kì c n hi n đ i
+ Phân lo i truy n thuy t theo tiêu chí nh ng ch đ n i dung ph n ánh, nhân v t, k t c u. . ., có cách
phân lo i sau:
1. Truy n thuy t đ a danh (v tên g i c a các đ a danh)
2. Truy n thuy t l ch s (v nhân v t l ch s và s ki n l ch s )
3. Truy n thuy t ph h (v ngu n g c l ch s c a các dòng h , các ngành ngh , các tôn giáo. . .)
Ho c c th hơn
1. Truy n thuy t v s hình thành dân t c
2. Truy n thuy t v các v anh hùng trong chi n đ u
3. Truy n thuy t v nh ng v anh hùng trong lao đ ng và sáng t o văn hoá.
4. Truy n thuy t v đ a danh và đ n chùa
- Truy n thuy t c a dân t c đã đư c ghi thành văn b n t r t s m
- 3
+ Ngay t th i B c thu c, các h c gi phương B c đã ghi l i truy n thuy t v th i Hùng Vương qua
các sách: Giao châu ngo i v c kí (th k IV), Vi t Nam chí (th k V). Kho ng th k X đ n th k XIV có
các sách ghi chép truy n thuy t như Báo c c truy n, Ngo i s kí c a Đ Thi n, Vi t đi n u linh c a Lí T
Xuyên, Lĩnh Nam chích quái c a Tr n Th Pháp, Vũ Quỳnh. . . Hai cu n trên ch còn tên, hai cu n dư i
sách không còn nguyên v n.
+ Đ n th k th XV thì truy n thuy t dân gian m i đư c ghi chép nhi u hơn. Cu n Đ i Vi t s kí toàn
thư c a Ngô Sĩ Liên có vai trò quan tr ng trong vi c sưu t m, ghi chép truy n thuy t. Truy n thuy t đư c
ghi l i ph n ngo i k , đư c s p x p và h th ng hóa l i.
+ Năm 1996, Lê Văn Kỳ t ng k t vi c sưu t m, biên so n truy n thuy t nh n xét: Cho đ n nay ít nh t
cũng đã có 15 cu n truy n thuy t v i vài trăm truy n l n nh đ đ kh ng đ nh nó là m t th lo i văn h c
dân gian đ c l p [1]
- Có nhi u cách phân lo i truy n thuy t tuỳ thu c vào nh ng tiêu chí khác nhau, nhưng cách phân lo i
căn c vào n i dung c a th i kỳ l ch s đư c truy n thuy t ph n ánh là h p lý hơn c vì tránh đư c trùng
l p và thích h p v i đ c trưng ph n ánh l ch s c a truy n thuy t.
- 4 CHƯƠNG 1. NH NG V N Đ CHUNG V TRUY N THUY T
- Chương 2
Nh ng đ c đi m chung c a truy n
thuy t 1
2.1 Nh ng đ c trưng c a truy n thuy t
2.1.1 Truy n thuy t ph n ánh l ch s m t cách đ c đáo
- Truy n thuy t luôn g n bó v i s th t, v i l ch s , ph n ánh nh ng s ki n tr ng đ i c a dân t c, nhi u
nhân v t trong truy n thuy t cũng là nhân v t trong chính s , trong s nghi p chung đư c nhi u ngư i th a
nh n, noi theo.
- M c dù v y, truy n thuy t v n là m t th tài văn h c dân gian ch không ph i là m t th tài s h c.
Trong truy n thuy t có nh ng s ki n l ch s nhưng chúng không ph i nh ng s ki n l ch s đích th c mà
ch là “nh ng ánh hào quang, nh ng tia khúc x ” c a l ch s . TT t l ch s mà ra nhưng TT l i không ph i
là l ch s .
Trư c h t, truy n thuy t không chú ý đ n vi c đ m b o tính đ y đ và tu n t theo th i gian c a các
s ki n l ch s . Không ph i b t c nhân v t và s ki n l ch s nào cũng tr thành trung tâm ph n ánh c a
truy n thuy t. Truy n thuy t có th ghi l i nh ng s ki n l ch s c a th i khuy t s ho c ch n l c nh ng s
ki n theo quan ni m c a nhân dân.
Ngư c l i, m t s nhân v t l ch s không đư c s sách ghi l i nhi u như nhân v t Cao L nhưng trong
truy n thuy t ông có m t v trí quan tr ng, m t v th n trong tín ngư ng dân gian.Trong Vi t đi n u linh,
Cao L đư c phong là Qu ngh cương chính vương, trong Giao ch ký, Cao L còn đư c g i là Đô L hay
Th ch Th n (v th n đá - đư c tôn xưng t tín ngư ng th đá c a nhân dân). Sáu đình xã Cao Đ c và đ n
Đ i Than (huy n Gia Lương – Hà B c) l p đ n th ông. . .
- Truy n thuy t cũng không đ m b o tính chính xác tuy t đ i v m t th i gian, không gian, di n bi n,
nguyên nhân và k t qu c a các s ki n l ch s .
- Và truy n thuy t thư ng chú ý nhi u hơn đ n nh ng nhân v t có xu t thân nông dân ho c g n dân.
Truy n thuy t dân gian thư ng k v ngư i anh hùng trong m i quan h v i dân, trong đó nhân dân v a là
ngư i tham gia, v a là ch d a tin c y đ ngư i anh hùng làm nên chi n th ng.
Như v y, ngư i ta không th tìm th y trong truy n thuy t nh ng s ki n l ch s chính xác đích th c,
nhưng l i có th tìm th y nh ng th mà không có m t tài li u li h s nào có th ghi l i đư c. Đó chính là
quan đi m đánh giá l ch s c a nhân dân, là tâm tư, tình c m, mong ư c th m kín c a nhân dân trong m i
tri u đ i l ch s qua cách nhân dân “k ” l i các s ki n. Đó còn là tinh th n kiên cư ng t ch , là ni m t
hào, ni m tin vào kh năng và s c m nh b n thân c a nhân dân, nó gi ng như m t dòng ch y âm th m
nhưng m i ngày m t m nh m mà nhân dân đã khéo léo th hi n và nuôi dư ng nó qua vi c ch đ ng đánh
giá l ch s , qua vi c kh ng đ nh ngư i anh hùng ch có th làm lên nghi p l n n u đư c s ng h và giúp
1 This content is available online at .
5
- 6 CHƯƠNG 2. NH NG Đ C ĐI M CHUNG C A TRUY N THUY T
đ c a nhân dân. . .Tính chính xác l ch s trong truy n thuy t, như nhà nghiên c u Ki u Thu Ho ch kh ng
đ nh, không ph i hoàn toàn s ph n ánh v th i gian, không gian, nhân danh, s bi n, trình t biên niên
c a s ki n mà ch y u là b n ch t, cái c t lõi c a l ch s . Đó là m t th l ch s văn hoá - tinh th n c a
nhân dân. Nó không gi ng như chính s , nhưng l i luôn đư c dân gian th a nh n đó chính là l ch s đáng
tin c y (tín s ) c a mình.
Truy n thuy t th hi n t t c nh ng đi u đó nh y u t tư ng tư ng, hư c u. Y u t tư ng tư ng, hư
c u trong truy n thuy t làm cho hành tr ng c a m i nhân v t anh hùng tr nên kỳ vĩ, nhân v t đư c sánh
ngang t m th n thánh, t o nên m t c t truy n truy n c m, sinh đ ng, v a chân th c v a h p d n, giúp cho
TT tr thành m t tác ph m ngh thu t th c th ch không ph i là m t tài li u s h c.
2.1.2 Truy n thuy t và nghi l , l h i
This media object is a Flash object. Please view or download it at
Figure 2.1
Phân tích m i quan h gi a truy n thuy t và l h i trong đo n phim trên?
- M i quan h truy n thuy t và l h i là quan h có tính ch t qua l i, b sung l n nhau: Truy n thuy t
là c t lõi c a l h i, khi n cho l h i có n i dung thiêng liêng, còn l h i làm cho vi c di n xư ng truy n
thuy t đư c sinh đ ng, thu hút s g n bó và c ng c m c a t p th .
- Đ i v i nhân dân, l h i là hình th c k chuy n, là s b o lưu các c t truy n, b i vì:
• Nhân dân h u như không bi t ch , không th đ c đư c các b n k truy n thuy t đư c các nhà Nho
sưu t m.
• Các l h i k l i thư ng niên n i dung các truy n thuy t làm nhân dân d nh , d thu c.
• Hình tư ng ngư i anh hùng, cu c đ i và nh ng hành trang c a các anh s tác đ ng tr c ti p, tr c
quan đ n đông đ o nhân dân nh môi trư ng l h i. đó, nhân dân không ch là ngư i xem h i th
đ ng mà còn là ngư i ch đ ng đóng vai, nh p vai khi đư c tham gia làm nh ng nhân v t và di n l i
các s ki n c a truy n thuy t. Đi u này đã góp ph n nuôi dư ng lòng t hào dân t c và tình c m c ng
đ ng c a nhân dân.
• L h i g n v i nghi l nên tính trang nghiêm (không gian và th i gian thiêng) càng th hi n đư c b n
ch t c a truy n thuy t nh m tôn vinh các anh hùng.
- Đ i v i l h i, truy n thuy t đóng vai trò là xương s ng, là c t truy n d n d t ti n trình l h i, là s minh
gi i cho l h i: m h i vào ngày nào, sau bao nhiêu năm l i m l i m t l n, t i sao kéo dài t ng y ngày,
rư c t đâu đ n đâu, l v t dâng cúng g m nh ng gì, ph i kiêng k nh ng gì. . .
- Các l h i đ u có ngu n g c là các nghi l nông nghi p, phát tri n thành h i làng. Sau đó thì l p ý
nghĩa ch ng ngo i xâm, ca ng i các v anh hùng đư c l ng ghép vào và chi m v trí n i b t. Đây cũng là
m t s g n gũi gi a n i dung c a l h i v i n i dung c a truy n thuy t. Th c ch t trong các truy n thuy t
anh hùng, hai m t s n xu t và chi n đ u đư c k t h p r t nh p nhàng. Trong truy n thuy t Thánh Gióng
bên c nh vi c đánh gi c cũng còn có chuy n hái cà, đ p đ t, chăn trâu. . .Hai Bà Trưng sau khi ch t còn
hi n linh giúp dân ch ng h n. Cao L khi hi n linh v i Cao Bi n có nói r ng: phàm vi c d p gi c và vi c
mùa màng ta đ u đư c ch trương c - Lĩnh nam chích quái. Nguyên nhân ch y u là do trong m t th i
- 7
gian dài, hai m t làm ăn và đánh gi c đã chi m v trí quan tr ng duy nh t trong đ i s ng dân t c ta, m t
khác cũng do c hai vi c l n này đ u do m t ngư i gánh vác – ngư i nông dân Vi t Nam.
Tóm l i: Truy n thuy t và l h i đ u là s n ph m ho t đ ng tinh th n c a nhân dân, do dân sáng t o,
b i đ p, lưu gi và th hi n. C hai đ u có m t b ph n r t quan tr ng t p trung ca ng i nh ng ngư i có
công v i dân, v i nư c, đ u hư ng t i m c đích khơi d y lòng t hào dân t c và nh c nh con cháu đ ng
ph công ơn c a các b c ti n b i.
Chúng khác nhau ch : Truy n thuy t là m t th lo i văn hoá dân gian. Nó kh c ho ngư i anh hùng
b ng ngôn t , b ng hình tư ng, b ng các bi n pháp ngh thu t theo đ c trưng c a th lo i.
Trong lúc đó h i l là m t sinh ho t văn hoá dân gian t ng h p, c n có môi trư ng di n xư ng, có c ng
đ ng tham d . H i l ca ng i ngư i anh hùng b ng tín ngư ng, b ng nghi th c l bái, b ng phong t c, b ng
s kiêng k , b ng v t ph m dâng cúng, b ng vi c di n l i s tích, hành tr ng, b ng trò chơi dân gian, b ng
đám rư c.v.v..[1]
[1] Lê Văn Kỳ – M i quan h gi a truy n thuy t ngư i Vi t và h i l v các anh hùng – NXB KHXH –
HN 1996.
2.1.3 Truy n thuy t có tính dân t c và tính đ a phương sâu s c
- Truy n thuy t bao gi cũng ph i g n v i không gian-th i gian c đ nh, không- th i gian l ch s c th . M t
truy n k dân gian n u không g n v i không- th i gian c đ nh thì không th là truy n thuy t đư c. M t
nhân v t truy n thuy t n i ti ng đư c r t nhi u ngư i bi t đ n nhưng hành tr ng, s nghi p c a nhân v t
đó bao gi cũng g n v i nh ng đ a phương c th , nh ng nơi mà nhân v t đã đi qua. Do đó, v n luôn t n
t i nh ng truy n thuy t c a t ng đ a phương mang tính đ a phương rõ nét. M i v anh hùng, m i nhân v t
đ u g n v i con ngư i và m t vùng đ t c th . Hơn n a, nhân dân l i có xu hư ng, nhu c u “kéo” các v
anh hùng l i g n cu c s ng c a mình, g n v i đ a phương mình. Trong quá trình lưu truy n, truy n thuy t
đi đ n m i đ a phương luôn đư c k t n p nh ng y u t m i sao cho phù h p v i đ c đi m, phong t c t p
quán c a t ng đ a phương. Đó chính là hình th c đ a phương hoá các truy n thuy t dân gian.
Ví d :
Truy n thuy t v Xuân Nương công chúa (n tư ng c a Hai Bà Trưng) tr i qua các vùng Hương Nha,
Hương N n, Nam Cư ng, Man Châu. . . M i đ a phương lưu gi m t s tích v nàng. Riêng vùng Nam Cư ng
(Tam Nông, Phú Th ) là nơi Xuân Nương đã b đo thai trên m t t ng đá b ng n a chi c chi u, t c truy n
là đá c m, v n đ th trong mi u. Trư c mi u có hai m am, có sách ghi chép: m t am g i là “hà sa hào
tích” (hà sa là rau bà đ ).
- Còn có m t xu hư ng ngư c l i n a cũng song song di n ra: xu hư ng toàn qu c hoá các nhân v t l ch
s m t đ a phương c th nào đó. Đây là cách đ ngư i dân đ a phương g n bó mình v i toàn dân t c, nó
th hi n nhu c u mu n g n bó làng xã v i qu c gia, v i tri u đình
ˆ
Ví d : Dóng, sau khi th ng gi c An tr v , trên đư ng v (t B c Ninh – nh ng vùng Qu dương, Võ
giàng, Thu n Thành, Tiên du, Yên Phong . . .nơi in d u nh ng v t chân ng a và g c tre ngà b nh - v Sóc
Sơn) có ng i l i bên H Tây, m gói cơm cà ra ăn. Nh ng h t cà rơi xu ng m c lên m t gi ng cà Xuân Đ nh
nh , giòn, ngon. Dóng đ n làng K Kh n ng i ngh u ng nư c, th y nư c mát li n đ i tên làng là làng K
Mát. . .
- Như v y, cu c đ i ngư i anh hùng bao gi cũng g n v i các vùng đ a danh: đ t sinh ra, đ t ch t đi hay
hoá thân, và vùng đ t đi qua đ l i d u v t v hành tr ng, s ki n, chi n công. . .
- Và như v y, truy n thuy t trong quá trình lưu truy n đư c bi n đ i c v lư ng và ch t. S g n k t
nhân v t truy n thuy t v i đ a phương, v i phong v t đã d n d n tr thành m t tâm th c ph bi n, đ d n
đ n hình thành m t quy lu t tâm lý ph bi n trong đ i s ng nhân dân: th y v t nh đ n ngư i, nghĩ đ n
ngư i nh v t.
- Hi n tư ng này cũng phù h p v i l h i, phong t c dân gian. Đó là ngoài các l h i mang tính ch t
toàn qu c hay c a m t vùng r ng l n (H i đ n Hùng, H i Côn Sơn Ki p B c. . .) thì h u h t các l h i đ u
là các h i làng (ho c liên làng).
- 8 CHƯƠNG 2. NH NG Đ C ĐI M CHUNG C A TRUY N THUY T
- Chương 3
N i dung c a truy n thuy t 1
ˆ
3.1 Tóm t t v "H H ng Bàng" và th i kì Văn Lang - Au L c
TT th i H ng Bàng th hi n ni m t hào c a nhân dân v t tiên, gi ng nòi, v ngu n g c các dân t c
ngư i. Truy n thuy t là s th hi n s trư ng thành v ý th c con ngư i. Đó là ý th c v qu c gia, dân
t c đ ng th i v i nó là ý th c c i ngu n. Khi xã h i càng phát tri n, con ngư i đã đ t đư c nh ng thành
t u nh t đ nh thì h càng có ý th c v b n thân mình, mu n tô đi m cho ngu n g c, ph m ch t c a mình.
Truy n thuy t ra đ i đ chuy n t i n i dung đó.
ˆ
TT th i Văn Lang - Au L c
ˆ
- Nh ng anh hùng d ng nư c: L c Long Quân - Au Cơ - Hùng Vương – Sơn Tinh
ˆu Cơ ph n ánh quá trình liên minh b l c c a nh ng ngư i vùng núi
Truy n thuy t L c Long Quân - A
và vùng sông nư c, mi n xuôi và mi n ngư c, c a nh ng ngư i th v t t là r n và b l c th chim làm v t
t . Đó là m i dây liên k t đ u tiên, là ti n đ đ hình thành dân t c Vi t. Ti p sau đó, nh ng chi n công
di t Ngư tinh, H tinh, M c tinh c a L c Long Quân th hi n quá trình chinh ph c thiên nhiên, m mang
b cõi c a ông cha ta (vùng bi n, vùng đàm l y và vùng r ng núi).
• Truy n Hùng Vương ch n đ t đóng đô, Thành Phong Châu, Con Voi b t nghĩa, Vua Hùng d y dân
tr ng lúa, Vua Hùng đi săn đ cao hình tư ng Vua Hùng là ngư i có công d ng nư c, bi t cách tr
nư c giúp dân.
• Hình tư ng nh ng ngư i con trai, con gái, con r cùng góp công d ng nư c, m mang bãi b , cai tr
dân chúng: Con gái Tiên Dung, con r Ch Đ ng T d y dân làm ăn, m mang b cõi; con gái Ng c
Hoa, con r Sơn Tinh d y dân tr ng lúa, d t v i, hát múa. . . Đ c bi t Sơn Tinh đã l p nên chi n công
to l n, chi n th ng l c lư ng t nhiên đ m mang đ a bàn sinh t .
Nh ng s ki n đó là quá kh v vang g n v i ni m t hào v nòi gi ng và dân t c, đ cao ý th c v dòng
dõi, ngu n g c “con L c cháu H ng” cao quý. D dàng nh n th y ch đ xuyên su t các truy n thuy t này
là suy tôn các vua Hùng và ca ng i công lao d ng nư c, an dân c a các v trong su t bu i bình minh c a
l ch s dân t c.
- Nh ng anh hùng gi nư c: Thánh Dóng, An Dương Vương
H là nh ng ngư i có lòng yêu nư c n ng nàn, tinh th n t hào dân t c sâu s c, có khí phách hiên ngang,
kiên cư ng, b t khu t, v a anh dũng v a mưu trí, có tài d p gi c ch trong nháy m t. Bên c nh s c kho
vô song, nh ng nhân v t này l p đư c chi n công nh s phù tr c a các v t thiêng: An Dương Vương có
n th n, đư c s Thanh Giang giúp s c, Thánh Gióng có ng a s t, roi s t. . . Nhưng nh ng v t thiêng này
không hàm ch a năng lư ng c a t nhiên như trong th n tho i mà nó là k t tinh c a s c m nh t p th .
Thánh Gióng đư c s giúp s c c a ngư i th rèn s t, đoàn tr trăn trâu c m bông lau (làng H i Xá), ngư i
1 This content is available online at .
9
- 10 CHƯƠNG 3. N I DUNG C A TRUY N THUY T
c m v (Làng Trung M u), ngư i t c tư ng (t i Làng Mã, Gióng quay ng a nhìn đ t nư c, Vu Đi n g p
Gióng và t c tư ng Gióng). Như v y, ngư i anh hùng Gióng là k t tinh c a m i khă năng anh hùng trong
th c ti n: qu n chúng, công c s n ph m, vũ khí và đ a th non sông (theo Cao Huy Đ nh). M t s nhân
v t anh hùng sáng t o kĩ thu t, xây d ng gi i, chi n đ u gi i l i trung th c như Th n Rùa, Ông N (Cao
L ), Ông N i là đ i di n cho trí tu cho tinh th n dũng c m b t khu t c a t p th nhân dân, đư c nhân
dân dành cho ni m ngư ng m cao quý trong nh ng truy n thuy t v riêng h .
Ngư i anh hùng v a là t ng s v a là m t t ng h p c a các l c lư ng. Nh ng chi n công và thành t u
c a nhân dân hàng nghìn ngư i trong hàng nghìn năm đư c g n cho m t ngư i, trong m t th i gian ng n
thì t t y u ngư i đó s c m nh t m vóc to l n, kì vĩ, ngang t m v i th n thánh. Truy n thuy t th i kì này
có tính ch t hoành tráng, g n gũi v i s thi, anh hùng ca
- Nh ng nhân v t anh hùng văn hoá cũng chi m m t s lư ng l n trong kho tàng truy n thuy t. Đó là
nh ng ngư i có công khai sáng, phát minh ra nh ng giá tr văn hoá v t ch t và tinh th n c a nhân dân,
nh ng ngư i anh hùng khai phá vùng đ t m i, nh ng v th n t ngh . . . Qua đó, nhân dân bày t lòng bi t
ơn, trân tr ng c a mình đ i v i thành t u văn hoá, nh ng k t qu lao đ ng và sáng t o.
3.2 TT v th i B c thu c
- Đ tài chính c a truy n thuy t giai đo n này là ch ng xâm lư c. Nhân v t tiêu bi u c a truy n thuy t là
nh ng anh hùng c u nư c: Bà Trưng, Bà Tri u, Phùng Hưng, Tri u Vi t Vương. . . T t c t o thành m t
dòng ch y d i dào, m nh m , minh ch ng cho m t đi u h t s c thiêng liêng: D u đ t nư c b thôn tính,
song phong trào gi i phóng dân t c chưa bao gi vơi c n.
- Trư c h t, đây là nh ng cá nhân anh hùng b i đó là nh ng cá nhân có th t. Nh ng anh hùng đ p m t
cách toàn di n, kì vĩ phi thư ng v tư ng m o và tài năng. Nhân v t thư ng đư c g n v i nh ng ngu n g c
cao quý, s ra đ i kì l ho c có m t đi m tư ng tinh nào đó” Hai Bà Trưng là cháu ngo i vua Hùng, Đinh
Th Ph t Nguy t theo Hai Bà Trưng đánh gi c, l p nhi u chi n công, v n trư c kia m c a nàng mơ th y
có v th n xưng là Tri u Đò Đài ban cho bà chi c kim thoa mà sinh h nàng. Sau này, khi đánh nhau v i
gi c Đông Hán, ch ng đ không n i, nàng m t mình ch y đ n b s ng, có phù ki u n i lên đón nàng bi n
m t. . .
- Nhưng nh ng cá nhân anh hùng này g n bó m t thi t v i t p th và đ t quy n l i c a dân t c, qu c
gia lên trên h t: Bà Trưng đ t n nư c lên trên thù nhà, hành đ ng đ u tiên c a bà trư c khi lên đư ng di t
gi c c u nư c là c i b khăn tang đ ba quân kh i xúc đ ng v cái ch t c a ch ng bà; nàng Xuân Nương
d u đang có mang đ a con đ u lòng v n th t khăn, qu n b ng oai dũng ra tr n ti n tr thù cho nư c nhà,
cho ngư i ch ng yêu quý. . .
- giai đo n này, môtíp s c m nh đã đư c bi n thành môtíp truy n s c m nh. Không ch có ngư i anh
hùng xông pha gi a tr n ti n mà còn có nhi u cá nhân anh hùng khác, nhi u ngư i con kiên cư ng khác,
cũng dũng c m như th , cũng vô song như th , như cùng m t b u m mà ra. Do đó, xu t hi n nh ng truy n
thuy t như Nàng Vú Thúng, Truy n Nàng trăm s c, Truy n bà áo the, Truy n may áo ch ng b ng hơi th
m. . . Như v y, ngư i anh hùng v a đ i di n cho t p th , v a hoà tan vào t p th .
3.3 TT th i phong ki n t ch
- Th i phong ki n đ c l p, truy n thuy t t p trung ca ng i các nhân v t gi yên đ t nư c trong th i kỳ
đ c l p: Ngô Quy n, Đinh B Lĩnh, Lê Hoàn, Dương Vân Nga. . . đ n nh ng anh hùng ch ng ngo i xâm Lý
Thư ng Ki t, Tr n Hưng Đ o, Lê L i, Lê Lai. . . T t c nêu lên ý chí gi gìn đ c l p và tinh th n quy t tâm
ch ng gi c c a m i ngư i dân Vi t Nam. Ngư i anh hùng, v vua anh minh bao gi cũng h i t đ y đ ba
ph m ch t: trí, dũng, nhân (Lê L i xư ng nghĩa). Kéo theo đó là nh ng cu c h i ng c a vua dũng tư ng
tài, t o nên m t s c m nh vô cùng v ng ch c. Lê Lai s n mình ch t thay cho ch . Ph i có nh ng ngư i như
Lê Lai m i dám qu c m hi sinh thay cho Lê L i nhưng cũng ph i th y r ng, ch có nh ng ngư i như Lê L i
m i quy t đư c nh ng ngư i như Lê Lai. Hay như câu chuy n gi a Qu c công Tr n Hưng Đ o và Thư ng
tư ng Tr n Quang Kh i, con vua Thái Tông, do có m i b t hoà, nên nhi u lúc hai ngư i bên nhau mà nói
- 11
năng không đư c t nhiên, tâm tình không đư c c i m . Nhân bi t Quang Kh i là ngư i s nư c, lư i t m,
m t hôm Tr n Hưng Đ o r Quang Kh i ra sông t m mát. Hưng Đ o t tay kỳ c cho Quang Kh i, t m
xong vui v h i: Th nào, Thư ng tư ng có th y nh mình không? Quang Kh i hi u ý, đã xúc đ ng nói:
Nh mình l m! Th t là vì nư c m i đư c th này! T đó, hai ngư i s ng v i nhau r t hoà h p, cùng nhau
th t s g n bó, m t lòng m t d chung lo vi c di t gi c c u nư c.
3.4 TT th i kì c n hi n đ i
Ch đ phong ki n bư c vào ch ng đư ng suy y u, tàn t , hàng lo t các cu c kh i nghĩa nông dân xu t hi n
và truy n thuy t nhanh chóng n m l y đ tài này. Truy n thuy t đ c p đ n nh ng ngư i anh hùng xu t
thân t t ng l p dư i đáy xã h i: Qu n He, Chàng Hía, vua Heo, c Bu. . .
+ Qua đó, các nhân v t anh hùng mu n th hi n m t lý tư ng: mu n thay đ i xã h i, thi t l p m t xã
h i t do, bình đ ng. Đó không ch là hành đ ng, là ư c mơ c a m t cá nhân mà là c a m t t ng l p nhân
dân.
+ M c dù v y, nhân dân cũng đ ng th i lý gi i nguyên nhân th t b i c a cu c kh i nghĩa: Nhân dân phê
phán tính ch t phiêu lưu, m o hi m ch quan khinh đ ch c a nh ng th lĩnh nông dân; phê phán tư tư ng
trung quân, hi u đ o mù quáng. Nh ng ngư i anh hùng nông dân ít nhi u ch u nh hư ng tư tư ng Nho gia
v Trung – Hi u – Ti t – Nghĩa: H u T o ph i ra hàng n u không m ông b gi t, ông cò làm tròn ch hi u
m c dù ph i v t b ch trung. . . Ngư i anh hùng nông dân còn nhi u tính x u như tham ti n, tham s c:
Chàng Lía gi t ch tên ch kh o trư ng thi nhưng l i l y v l c a h n. . .
- 12 CHƯƠNG 3. N I DUNG C A TRUY N THUY T
- Chương 4
Ngh thu t truy n thuy t 1
4.1 Th i gian trong truy n thuy t
- Th i gian trong th n tho i là th i quá kh phi m đ nh, quá kh c a nh ng s v t đ u tiên: ng n l a đ u
tiên, con ngư i đ u tiên. . .còn th i gian trong truy n thuy t là th i quá kh xác đ nh. Truy n thuy t k
chuy n đã x y ra và vào m t th i kì nh t đ nh. Truy n thuy t luôn mang tính th i đ i.
- Tuy nhiên, th i gian truy n thuy t ra đ i và th i gian l ch s mà truy n thuy t ph n ánh không ph i
bao gi cũng đ ng nh t.
4.2 K t c u
- Khác v i th n tho i ch có k t c u đơn, m i truy n k v m t th n, m t vi c thì truy n thuy t ch y u là
các k t c u chu i, g m m t s truy n k v m t s ki n, m t nhân v t l ch s và có tính xác đ nh c th .
Trong đó truy n thuy t thư ng chia ra làm ba ch ng như sau:
• Ngu n g c xu t thân: s ra đ i kì l , tư ng l c a nhân v t.
• Hành tr ng c a cu c đ i, nh ng chi n công
• K t thúc cu c đ i (vinh hi n ho c hoá thân)
M t mô hình k t c u đ y đ trong th n tích đã đư c nhà nghiên c u Ki u Thu Ho ch v thành sơ đ như
sau:
Lai l ch (bao g m sinh đ th n kỳ và hình dáng d thư ng) – Tài đ c – S nghi p – Ch t th n kỳ – Hi n
linh, âm phù – S c phong, gia phong
Như v y, k t c u c a th n tích ch khác là có thêm ph n s c phong, gia phong mà thôi.
TT b t bu c ph i có k t c u chu i vì:
+ do tính đ a phương c a TT, m i nơi lưu gi m t TT v ngư i anh hung
+ S nghi p d ng nư c, gi nư c không th là công trình c a m t cá nhân mà ph i là s nghi p c a c
m t t p th . C n có nh ng ngư i chung tay, giúp s c v i ngư i anh hùng. Bên c nh TT v nhân v t chính
còn có nh ng TT v các nhân v t phò tá, nhưng s nghi p, hành tr ng c a nhân v t chính bao gi cũng v n
là đư ng dây xâu chu i nh ng câu chuy n khác
K t c u ba ch ng cũng luôn luôn ph i đ m b o vì TT có nhu c u làm s nên c n có đ y đ ngu n g c
và k t thúc c a s vi c, s v t. Ngư c l i v i Th n tho i không th bi t đư c ngu n g c – k t thúc, b i khi
con ngư i sinh ra, các hi n tư ng t nhiên đã t n t i, và khi con ngư i m t đi các hi n tư ng t nhiên v n
1 This content is available online at .
13
nguon tai.lieu . vn
