Tìm hiểu lời kêu gọi nhân kỷ niệm toàn quốc kháng chiến của chủ tịch Hồ Chí Minh

TẠP CHÍ KHOA HỌC
Khoa học Xã hội, Số 9 (6/2017) tr. 33 - 41

TÌM HIỂU LỜI KÊU GỌI NHÂN KỶ NIỆM TOÀN QUỐC
KHÁNG CHIẾN CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
Đào Văn Trƣởng
Trường Đại học Tây Bắc
Tóm tắt: Ngày 19 - 12 - 1946, cuộc kháng chiến toàn quốc chính thức bùng nổ. Trong cuộc kháng chiến
trường kỳ, gian khổ đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên viết Lời kêu gọi nhân kỷ niệm Toàn quốc kháng
chiến nhằm khơi dậy và phát huy truyền thống đoàn kết, tinh thần sáng tạo và chủ nghĩa anh hùng cách mạng
của quần chúng nhân dân. Do đó, bài viết này tập trung nghiên cứu, tìm hiểu nội dung Lời kêu gọi nhân kỷ niệm
Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong tác phẩm “Hồ Chí Minh Toàn tập” nhằm làm sáng tỏ
công lao và những đóng góp to lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với sự kiện Toàn quốc kháng chiến nói riêng
và sự nghiệp cách mạng Việt Nam nói chung.
Từ khóa: Chủ tịch Hồ Chí Minh, Lời kêu gọi, Toàn quốc kháng chiến.

1. Đặt vấn đề
Trong suốt thời gian diễn ra cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Chủ tịch Hồ Chí
Minh thường xuyên viết Lời kêu gọi nhân kỷ niệm Toàn quốc kháng chiến (1947 - 1954)
nhằm phát huy truyền thống yêu nước, đoàn kết và sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc trong
kháng chiến. Những bài viết của Người đã góp phần quan trọng vào thắng lợi của cuộc chiến.
Trải qua 70 năm (1946 - 2016), những bài học kinh nghiệm sâu sắc và ý nghĩa lịch sử quan
trọng trong những trang viết của Người vẫn còn nguyên giá trị lý luận và thực tiễn. Đặc biệt là
trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Hoàn cảnh lịch sử dẫn đến sự kiện Toàn quốc kháng chiến
Sự kiện Cách mạng Tháng Tám thành công (1945) đã mở ra một trang sử mới trong tiến
trình phát triển của lịch sử Việt Nam. Nó đã chấm dứt hơn 80 năm đô hộ của thực dân, phong
kiến, giành lại độc lập dân tộc, lập ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - Nhà nước Dân chủ
Nhân dân đầu tiên ở Đông Nam châu Á và cũng là mô hình Nhà nước tiến bộ nhất lịch sử
Việt Nam, đưa nhân dân Việt Nam từ thân phận nô lệ, mất nước lên địa vị người làm chủ
nước nhà. Trong khi, nhân dân Việt Nam hân hoan chào mừng đất nước độc lập thì thực dân
Pháp lại ráo riết chuẩn bị xâm lược Việt Nam lần thứ hai, chúng không chịu bằng lòng với
thất bại cay đắng và nhục nhã trước dân tộc Việt Nam anh hùng.
Nhờ sự thỏa hiệp của thực dân Anh, thực dân Pháp đã theo chân quân đội Anh vào làm
nhiệm vụ giải giáp quân đội phát xít Nhật ở phía Nam vĩ tuyến 16. Được sự giúp sức của quân
Anh, chúng đã nổ súng đánh chiếm Sài Gòn (ngày 23 - 9 - 1945) mở đầu cho cuộc xâm lược
Việt Nam lần thứ hai. Với mong muốn vãn hồi một nền hòa bình mong manh, Chính phủ và
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký với Chính phủ Pháp bản Hiệp định sơ bộ (6 - 3 - 1946) và Tạm


Ngày nhận bài: 25/11/2016. Ngày nhận đăng: 15/6/2017
Liên lạc: Đào Văn Trưởng, e - mail: daovantruong.tp@gmail.com

33

ước (14 - 9 - 1946) song những cố gắng và nỗ lực của ta đã không đạt được kết quả vì bản
tính ngang ngược và hiếu chiến của thực dân Pháp. Chúng đã liên tiếp thực hiện những hành
động khiêu khích một cách trắng trợn như: “Ngày 20 - 11 - 1946, quân Pháp mở cuộc tấn
công chiếm đóng thành phố Hải Phòng, thị xã Lạng Sơn và đổ bộ lên Đà Nẵng. Ngày 17 và
18 - 12 - 1946 tại Hà Nội, quân Pháp tàn sát thảm khốc đồng bào ta ở các phố Yên Ninh,
Hàng Bún. Chúng ngang ngược đòi tước vũ khí của tự vệ Hà Nội, đòi kiểm soát an ninh trật
tự ở thủ đô” [1]. Song âm mưu hèn hạ, thâm độc đó của chúng đã hoàn toàn thất bại trước dân
tộc Việt Nam anh hùng.
Trước tình hình đó, Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh quyết tâm giương cao
ngọn cờ giải phóng dân tộc, lãnh đạo nhân dân phát động cuộc kháng chiến toàn quốc. Như
một quy luật tất yếu khách quan của lịch sử, đúng 20 giờ ngày 19 - 12 - 1946 cuộc kháng
chiến toàn quốc chính thức diễn ra ở khắp các chiến trường trên cả nước. Nhằm phát huy tối
đa sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nghiên cứu kỹ lưỡng và cho
ra đời Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến vào ngày 19 - 12 - 1946 (Đây được đánh giá là một
trong những áng thiên cổ hùng văn cùng với “Nam quốc sơn hà” của Lý Thường Kiệt, “Bình
Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi và “Tuyên ngôn độc lập” của Người). Ngoài ra, trong 9 năm
kháng chiến chống thực dân Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên viết Lời kêu gọi nhân
kỷ niệm sự kiện Toàn quốc kháng chiến nhằm động viên quần chúng nhân dân anh dũng
chiến đấu bảo vệ độc lập dân tộc.
2.2. Nội dung Lời kêu gọi nhân kỷ niệm Toàn quốc kháng chiến (1946 - 1954)
* Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến (19 - 12 - 1946)
Trong không khí hào hùng, sôi động của những ngày toàn quốc kháng chiến, Chủ tịch
Hồ Chí Minh đã thay mặt Trung ương Đảng, Chính phủ ra Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến
với những nội dung hết sức cô đọng, súc tích và mang tính thời sự lúc đó. Trước hết, Người
giải thích nguyên nhân vì sao ta phải tiến hành kháng chiến “Hỡi đồng bào toàn quốc! Chúng
ta muốn hòa bình, chúng ta đã nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân
Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta lần nữa” [3]. Theo Người, chúng ta
không có con đường nào khác là đứng lên chiến đấu để bảo vệ Tổ quốc. Trước âm mưu thâm
độc, hèn hạ của kẻ thù, Người đã thay mặt Đảng, Chính phủ và nhân dân cả nước tuyên bố
trước nhân dân Pháp và nhân dân thế giới rằng: Dù có phải hy sinh đến đâu nhân dân Việt
Nam cũng quyết tâm bảo vệ và giữ gìn nền độc lập, tự do “Không, Chúng ta thà hy sinh tất cả
chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ” [3]. Để bảo vệ và giữ
gìn nền độc lập, tự do ấy, Người kêu gọi toàn thể đồng bào và chiến sĩ cả nước phát huy cao
độ truyền thống đoàn kết sáng tạo, tinh thần đấu tranh anh dũng kiên cường và chủ nghĩa anh
hùng cách mạng trên trận tuyến chống quân thù “Hỡi đồng bào! Chúng ta phải đứng lên! Bất
kỳ đàn ông, đàn bà, bất kỳ người già người trẻ, không chia tôn giáo, đảng phái, dân tộc. Hễ
là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc. Ai có súng dùng
súng. Ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc thuổng gậy gộc. Ai cũng phải ra
sức chống thực dân Pháp cứu nước.”[3]. Những lời lẽ thống thiết, hào hùng đó của Người đã
thức tỉnh khối óc và truyền đến trái tim của hàng triệu người con đất Việt, sẵn sàng từ bỏ tất
cả để đứng lên chiến đấu bảo vệ Tổ quốc.
34

Trong thời khắc lịch sử trọng đại đó, Người chính thức phát động cuộc kháng chiến toàn
quốc: “Giờ cứu nước đã đến. Ta phải hy sinh đến giọt máu cuối cùng để giữ gìn đất nước”
với một ý chí và quyết tâm sắt đá “Dù phải gian lao kháng chiến nhưng với một lòng kiên
quyết hy sinh, thắng lợi nhất định sẽ về dân tộc ta! Việt Nam độc lập và thống nhất muôn
năm! Kháng chiến thắng lợi muôn năm!” [3].
* Lời kêu gọi nhân kỷ niệm 6 tháng kháng chiến (6 - 1947)
Trong Lời kêu gọi nhân kỷ niệm 6 tháng kháng chiến, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã luận
giải một cách khoa học nguồn gốc sức mạnh cuộc kháng chiến của dân tộc ta. Trước hết là
tính chất chính nghĩa của cuộc chiến, Người viết: “Ta chỉ giữ non sông đất nước của ta. Chỉ
chiến đấu cho quyền thống nhất và độc lập của Tổ quốc. Còn thực dân phản động Pháp thì
mong muốn ăn cướp nước ta, mong bắt dân ta làm nô lệ. Vậy ta là chính nghĩa, địch là tà.
Chính nhất định thắng tà” [4]. Vì cuộc chiến của ta là chính nghĩa nên theo Hồ Chí Minh,
chúng ta sẽ không hề đơn độc mà ngược lại sẽ có nhiều bạn đồng minh trong cuộc chiến này
“Số đông nhân dân Pháp muốn hòa bình, thân thiện với ta; nhân dân thuộc địa đồng tình với
ta; các dân tộc châu Á ủng hộ ta, dư luận trong thế giới tán thành ta. Về mặt tinh thần địch đã
hoàn toàn thất bại, ta đã hoàn toàn thắng lợi” [4]. Mặt khác, truyền thống đoàn kết và tinh
thần đấu tranh anh dũng sáng tạo của dân tộc Việt Nam sẽ là sức mạnh tổng hợp chiến đấu và
chiến thắng trước kẻ thù “Tuy khí giới ta còn kém, kinh nghiệm ta còn ít, nhưng lòng kiên
quyết, chí hy sinh của tướng sĩ ta đã lập những chiến công oanh liệt, vẻ vang có thể nói là
kinh trời động đất” [4]. Theo Người, sở dĩ chúng ta giành được những thắng lợi là do ta có
một chiến lược cách mạng đúng đắn là: Với đường lối trường kỳ kháng chiến “Để phát triển
lực lượng, tăng thêm kinh nghiệm” với chiến thuật du kích nhằm “Làm cho địch hao mòn”.
Từ đó, Người đưa ra nhận định hết sức xác đáng “Thế địch như lửa. Thế ta như nước. Nước
nhất định thắng lửa” [4].
Như vậy, qua Lời kêu gọi nhân kỷ niệm 6 tháng kháng chiến, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã
luận giải một cách khoa học những thắng lợi bước đầu chúng ta giành được xuất phát từ nhiều
yếu tố như tính chất chính nghĩa, truyền thống đoàn kết, anh dũng sáng tạo của nhân dân,
chiến lược cách mạng đúng đắn và sự ủng hộ, giúp đỡ to lớn của bạn bè quốc tế.
* Lời kêu gọi nhân kỷ niệm một năm kháng chiến (12 - 1947)
Nếu như Lời kêu gọi nhân kỷ niệm 6 tháng kháng chiến Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ
tính chất chính nghĩa của ta thì nhân dịp kỷ niệm một năm kháng chiến toàn quốc Người đã đi
sâu phân tích tính chất phi nghĩa trong cuộc chiến tranh của người Pháp qua những số liệu
thực tế trên thực địa “Chúng mất hơn 20 nghìn lính Pháp chết và bị thương. Chúng tốn hơn
3.000 triệu bạc. Chúng chiếm mấy thành thị đã hóa ra đống tro tàn. Chúng đã mua chuộc
được một lũ bất trung, bất hiếu làm bù nhìn, nhưng lũ đó đều bị toàn dân phỉ nhổ. Chính phủ
ở Pháp và bọn chỉ huy của chúng ở đây đã phải thay đổi mấy lần. Vì chết nhiều người, tốn
nhiều của mà nhân dân Pháp đã lên tiếng phản đối cuộc chiến tranh phi nghĩa này. Đó là cái
kết quả mà bọn thực dân phản động đã lượm được, một thứ kết quả trái hẳn với hy vọng của
chúng” [4]. Trái ngược với thất bại cay đắng của địch là những thắng lợi vẻ vang của quân và
dân ta sau một năm kháng chiến “Những trận đánh oanh liệt ở Mỹ Tho, ở Đèo Hải Vân, ở
35

Sông Lô, ở Thất Khê,v.v, đã làm địch kinh hồn mất vía…Ngoài mấy thành thị đã hoang tàn thì
thôn quê khắp cả nước đều vẫn ở trong tay ta” [4]. Và cuối thư, Người không quên nhắn nhủ
tới đồng bào và chiến sĩ cả nước hãy anh dũng đứng lên chiến đấu bảo vệ Tổ quốc thiêng
liêng với một niềm tin sắt đá “Trường kỳ kháng chiến nhất định thắng lợi! thống nhất độc lập
nhất định thành công” [4].
Trong lời kêu gọi nhân kỷ niệm một năm kháng chiến Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tổng
kết những thất bại của địch trên chiến trường, chỉ ra tính chất phi nghĩa trong cuộc chiến của
chúng; đồng thời nêu lên những thắng lợi của ta nhằm động viên đồng bào và chiến sĩ cả nước
quyết tâm hơn nữa trong cuộc chiến trường kỳ và gian khổ này.
* Lời kêu gọi nhân kỷ niệm hai năm kháng chiến toàn quốc (12 - 1948)
Sau khi nghiên cứu kỹ lưỡng thực lực giữa ta và địch trên chiến trường, Chủ tịch Hồ
Chí Minh đi đến nhận định: Địch gặp bất lợi nhiều mặt về chính trị “Từ ngày khởi cuộc chiến
tranh phi nghĩa, Chính phủ Pháp đã bị quốc hội và nhân dân Pháp lật đổ hơn 10 lần” về quân
sự “Từ tướng Lơcléc, tướng Valuy, tướng Xalăng đến tướng Bledô, địch đã phải thay đổi
thống soái 4 lần” về kinh tế “Chúng phải hao tổn hàng muôn triệu về binh bị, mà nền kinh tế
của chúng ở đây bị phá sản” [4]. Trong khi đó, ta liên tiếp giành được những thắng lợi quan
trọng, nhân dân ngày càng tin tưởng vào đường lối kháng chiến của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí
Minh. Từ đó, Người đi đến kết luận: “Lực lượng của địch trước to sau nhỏ, trước mạnh sau
yếu. Tình hình của địch như mặt trời đã xế tà, gần tắt. Lực lượng của ta trước nhỏ sau to,
trước yếu sau mạnh. Thanh thế của ta cũng như những nguồn nước nhỏ nhớn dần thành một
đại dương” [4]. Đồng thời, Người phát động một phong trào thi đua ái quốc rộng khắp trong
các tầng lớp nhân dân “Các chiến sĩ phải thi đua diệt nhiều giặc, cướp nhiều súng, lập nhiều
công. Đồng bào phải thi đua tăng gia sản xuất, giết giặc đói, giặc dốt, giúp sức giết giặc
ngoại xâm. Các cán bộ phải thi đua thực hành Cần, Kiệm, Liêm, Chính, tẩy sạch khuyết điểm,
phát triển ưu điểm” [4]. Và nếu làm tốt thì theo Người “Ta ngày càng đoàn kết, ngày càng
thực túc binh cường thì địch nhất định thua, ta nhất định thắng” [4]. Đó là niềm tin mãnh liệt
của một vị nguyên thủ quốc gia đứng đầu đất nước và cũng là niềm tin của một người Việt
Nam bình thường như bao nhiêu người Việt Nam khác đang khao khát độc lập, tự do.
Những phân tích, lập luận chính xác, khoa học của Chủ tịch Hồ Chí Minh là cơ sở cho
công tác hoạch định đường lối kháng chiến của Đảng và Chính phủ.
* Lời kêu gọi nhân kỷ niệm ba năm Toàn quốc kháng chiến (12 - 1949)
Trong Lời kêu gọi nhân kỷ niệm ba năm toàn quốc kháng chiến, Hồ Chủ tịch đã kêu gọi
quần chúng nhân dân đoàn kết một lòng, noi gương các anh hùng liệt sĩ đã anh dũng chiến
đấu và hy sinh để bảo vệ nền độc lập, tự do của Tổ quốc “Toàn thể quân và dân Việt Nam
kiến quyết noi gương anh dũng của các liệt sĩ, kiên quyết đánh tan giặc thực dân cướp nước,
để tranh lại độc lập và thống nhất thật sự cho nước ta. Nhân dịp này tôi gửi lời thân ái an ủi
các thương binh, cựu binh và gia đình các liệt sĩ” [4]. Người đã thề cùng nhân dân cả nước và
trước anh linh của các liệt sĩ rằng: “Hễ còn một tên lính thực dân trên đất nước Việt Nam, thì
Việt Nam cứ đánh, đánh cho đến thắng lợi hoàn toàn, đánh cho đến độc lập và thống nhất
thật sự” [4].
36

Những trang viết đầy xúc động của Người thể hiện lòng biết ơn chân thành và sự tri ân
của toàn thể dân tộc Việt Nam với những hy sinh và đóng góp thầm lặng của các anh hùng liệt
sỹ cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc; máu đào của các anh đã tô
thắm cho nền độc lập, tự do của Tổ quốc, cho sự bình yên và hạnh phúc của nhân dân.
* Lời kêu gọi nhân dịp kỷ niệm bốn năm Toàn quốc kháng chiến (12 - 1950)
Trong dịp kỷ niệm bốn năm toàn quốc kháng chiến, Chủ tịch Hồ Chí Minh so sánh, liên
hệ cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại hiện nay của chúng ta với những cuộc kháng chiến thần
thánh chống giặc ngoại xâm, giải phóng dân tộc trong lịch sử của ông cha để đồng bào và
chiến sĩ cả nước vững tâm và quyết tâm hơn nữa “So sánh cuộc kháng chiến của chúng ta
ngày nay với cuộc chống quân Nguyên, quân Minh của tổ tiên ta ngày xưa, thì chúng ta thấy:
Ngày xưa quân thù ở bên cạnh nước ta và rất hùng mạnh, nước ta còn nhỏ, người ít, sức yếu,
thế mà chỉ nhờ đoàn kết và hăng hái, tổ tiên đã thắng được quân giặc” [5]. Vì vậy, theo
Người trong thời đại ngày nay chúng ta chắc chắn sẽ làm được những điều mà thế hệ cha anh
đã từng làm “Ngày nay, chúng ta đánh quân thù ở xa lại, nước ta lớn hơn, người đông hơn,
sức nhiều hơn. Chúng ta lại được nhân dân thế giới đồng tình, chúng ta cũng rất đoàn kết và
hăng hái. Cho nên chúng ta chắc chắn rằng kháng chiến nhất định thắng lợi, còn lũ thực dân
Pháp và bọn can thiệp Mỹ sẽ thất bại đau đớn như quân Nguyên, quân Minh” [5]. Và lịch sử
đã chứng minh những tiên đoán của Chủ tịch Hồ Chí Minh là hoàn toàn chính xác, với một sự
thật lịch sử là: không những thực dân Pháp mà cả đế quốc Mỹ sau này cũng đều phải chuốc
lấy thất bại cay đắng, nhục nhã. Đồng thời, theo Người với những thắng lợi đạt được sau 4
năm kháng chiến toàn quốc, cuộc chiến của ta đã có bước chuyển biến quan trọng về chất “Ta
đã từ bị động chuyển dần sang chủ động, từ thế yếu chuyển dần sang thế mạnh, từ thế thủ
chuyển dần sang thế công” [5].
Có thể khẳng định, những liên hệ, so sánh, đối chiếu của Chủ tịch Hồ Chí Minh giúp
cho đồng bào và chiến sĩ cả nước vững tin và quyết tâm hơn nữa trên trận tuyến chống
quân thù.
* Lời kêu gọi nhân kỷ niệm lần thứ năm ngày Toàn quốc kháng chiến (12 - 1951)
Sau khi phân tích tình hình quốc tế và trong nước, đánh giá những thuận lợi và khó
khăn đối với cách mạng, tiến hành tổng kết những thắng lợi đã đạt được trong thời gian qua,
Chủ tịch Hồ Chí Minh không quên nhắn nhủ tới nhân dân cả nước phải luôn đề cao cảnh giác,
không được chủ quan khinh địch, đặc biệt là trong những thời khắc quyết định của cuộc chiến
“Quân và dân ta phải luôn ghi nhớ rằng: Lũ giặc cướp nước, chết thì chết, nết không chừa.
Càng gần thất bại thì chúng càng hung ác. Do đó, càng gần thắng lợi thì ta càng gặp nhiều
khó khăn. Quân và dân ta phải luôn ghi nhớ: Kháng chiến nhất định thắng lợi, nhưng phải
trường kỳ và gian khổ” [5]. Mặt khác, Người đề ra nhiệm vụ cho đồng bào và chiến sĩ trong
những năm tới: Phải tăng cường hơn nữa đoàn kết toàn dân, đoàn kết quốc tế với nhân dân
Liên Xô, Trung Quốc và các nước dân chủ mới; đối với các chiến sĩ vệ quốc quân, bộ đội địa
phương, dân quân du kích phải thi đua giết giặc lập công; đồng bào sĩ, nông công thương thi
đua tăng gia sản xuất; cán bộ, chính quyền và các đoàn thể thi đua thực hành cần, kiệm,
liêm, chính…
37