Tiếp cận xã hội học về công bằng xã hội - Tương Lai

X· héi häc sè 2 (58), 1997 3 TiÕp cËn X∙ héi häc vÒ c«ng b»ng x∙ héi T−¬ng Lai C«ng b»ng x· héi, −íc m¬ ngµn ®êi cña nh©n lo¹i, lµ mét ph¹m trï c¬ b¶n trong tri thøc X· héi häc. Tõ lý t−ëng “®¹i ®ång” cña thêi cæ ®¹i Trung Hoa, ®Õn môc tiªu “lµm theo n¨ng lùc, h−ëng theo nhu cÇu” cña lý t−ëng céng s¶n, loµi ng−êi tr¶i qua biÕt bao t×m tßi thö nghiÖm. Kh«ng chØ b»ng må h«i, n−íc m¾t mµ b»ng c¶ nói x−¬ng, s«ng m¸u ®Ó thùc hiÖn kh¸t väng cao c¶ ®ã. Cho ®Õn thêi ®¹i chóng ta ®ang sèng hiÖn nay, cuéc t×m tßi, thö nghiÖm con ®−êng ph¸t triÓn ®i tíi kh¸t väng ®ã vÉn ®ang lµ mét nç lùc liªn tôc. Lµ mét bé m«n khoa häc ®−îc h×nh thµnh tõ nhu cÇu nãng báng cña x· héi, tõ x· héi n«ng nghiÖp chuyÓn sang x· héi c«ng nghiÖp, ph¬i bµy ®Çy rÉy nh÷ng nghÞch lý mµ vÊn ®Ò næi cém vÉn lµ sù bÊt c«ng x· héi, x· héi häc cè g¾ng ph©n tÝch lý gi¶i hiÖn thùc ®ã. C¸c m« h×nh ph¸t triÓn trªn thÕ giíi trong nhiÒu thËp kû qua cña thÕ kû 20, ®Æc biÖt lµ sau cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt råi lÇn thø hai, xÐt ®Õn cïng ®Òu xoay hai vÊn ®Ò c¬ b¶n mµ X· héi häc còng nh− nhiÒu ngµnh khoa häc kh¸c ®ang cè g¾ng t×m ra lêi gi¶i ®¸p: mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. Sau thÊt b¹i cña m« h×nh X« ViÕt ng−êi ta nãi nhiÒu ®Õn m« h×nh B¾c ¢u, ®Æc biÖt lµ Thôy §iÓn, n¬i mµ sù kÕt hîp gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tùu næi bËt. Êy thÕ mµ råi còng mét thêi gian, §¶ng X· héi D©n chñ Thôy §iÓn ph¶i nÕm mïi thÊt b¹i v× sù hµi hßa gi÷a hai môc tiªu trªn bÞ ph¸ vì. “Nhµ n−íc phóc lîi” qu¸ nhÊn m¹nh vÒ c«ng b»ng x· héi, h×nh thµnh hÖ thèng phóc lîi x· héi rÊt hoµn chØnh, song trong chõng mùc nµo ®Êy, l¹i t¹o ra nh÷ng t©m lý û l¹i, h¹n chÕ tÝnh n¨ng ®éng vµ ý thøc tr¸ch nhiÖm cao cña c¸ nh©n c«ng d©n -§iÒu Êy cã t¸c ®éng ®Õn ®éng lùc cña s¶n xuÊt, lµm gi¶m tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ - GÇn ®©y, víi nh÷ng ®iÒu chØnh lín vÒ mÆt ®−êng lèi vµ s¸ch l−îc, §¶ng X· héi D©n chñ Thôy §iÓn giµnh l¹i ®−îc vÞ thÕ cña m×nh, song B¾c ¢u vÉn ®ang trªn con ®−êng t×m tßi mét m« h×nh míi cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Trë ng¹i ph¶i v−ît qua cßn qu¸ lín. Trong lóc ®ã, “chñ nghÜa t©n tù do hiÖn ®¹i” ®−îc ¸p dông ë mét sè n−íc ¢u, Mü ®ang vÊp ph¶i nh÷ng nghÞch lý kh«ng v−ît qua næi khi qu¸ nhÊn m¹nh ®Õn môc tiªu tù do c¸ nh©n ®−îc nh×n nhËn nh− lµ ®éng lùc chñ yÕu thóc ®Èy sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ mµ coi nhÑ vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi - “Chñ nghÜa T©n tù do hiÖn ®¹i” ®ang thÊt b¹i bëi lÏ, sù ph¸t triÓn cña c¸c “trµo l−u Cæ ®iÓn vµ T©n cæ ®iÓn” nhÊn m¹nh mét chiÒu ®Õn tù do c¸ nh©n ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, cho r»ng chØ khi nµo ®¹t tíi mét tr×nh ®é kinh tÕ cao, th× míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi - Hä cho r»ng muèn cã t¨ng tr−ëng kinh tÕ th× ph¶i bít c«ng b»ng x· héi ®i. LuËn ®iÓm Êy ®· thùc sù bÞ ph¸ s¶n v× nã kh«ng t¹o ra ®−îc sù æn ®Þnh x· héi. Cuéc bÇu cö ë Anh, råi ë Ph¸p võa qua víi th¾ng lîi cña C«ng §¶ng Anh vµ §¶ng X· héi Ph¸p, ®· cho thÊy môc tiªu x· héi lµ mét nh©n tè hÊp dÉn trong cuéc vËn ®éng tranh cö vµ ®¸p øng ®−îc ®ßi hái cña ®«ng ®¶o cö tri. NÒn kinh tÕ Anh d−íi thêi thñ t−íng John Major ®¹t ®−îc Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 4 TiÕp cËn x· héi häc vÒ c«ng b»ng x· héi nhiÒu thµnh tùu næi bËt, song cö tri Anh ®· kh«ng hµi lßng vÒ nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi. Sù thÊt b¹i cña Thñ t−íng Alain JuppÐ trong nh÷ng khÝa c¹nh nµo ®ã, còng cã nguyªn nh©n t−¬ng tù. Nh÷ng vÝ dô dÉn ra ë trªn còng chØ ®Ó kh¼ng ®Þnh l¹i mét vÊn ®Ò lý luËn ®ang cßn nhiÒu tranh c·i vµ mét vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang qua nhiÒu tr¶i nghiÖm. M« h×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña mét quèc gia ®ßi hái ph¶i lý gi¶i thËt tháa ®¸ng bµi to¸n kinh tÕ vµ x· héi. T×m ra m« h×nh ph¸t triÓn, ®ã thËt sù lµ mét qu¸ tr×nh t×m tßi khoa häc mµ biÕt bao khèi ãc lín cña nh©n lo¹i ®· dµy c«ng suy t−, thö nghiÖm. Ngay c¶ m« h×nh X· héi chñ nghÜa mµ chóng ta ®ang h−íng tíi còng ®ang ®ßi hái nh÷ng nghiªn cøu nghiªm tóc ®Ó nhËn thøc cho ®Çy ®ñ vÒ nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña häc thuyÕt Marx ®Ó vËn dông s¸ng t¹o trong bèi c¶nh cña thêi ®¹i hiÖn nay. Bëi lÏ “trong lÞch sö ch−a cã mét m« h×nh x· héi chñ nghÜa nµo, thËm chÝ nh÷ng nhµ s¸ng lËp häc thuyÕt M¸c Lª nin còng ch−a bao giê ®Ò ra mét ®Þnh nghÜa cã tÝnh chÊt h×nh mÉu vÒ chñ nghÜa X· héi khoa häc, chÝnh khoa häc lµ ë chç ®ã”1 Cho ®Õn hiÖn nay, ë c¸c n−íc ph¸t triÓn hay c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, vÉn ®ang ph¶i ®−¬ng ®Çu víi sù nghÌo khæ vµ sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Cã mét thùc tÕ lµ, trªn mét tØ ng−êi hiÖn ®ang ph¶i sèng trong sù ®ãi nghÌo. Sù c¸ch biÖt gi÷a giµu vµ nghÌo ®ang ngµy mét trÇm träng, trong ®ã n¹n nh©n cña sù c¸ch biÖt nµy tr−íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn lµ phô n÷ vµ trÎ em. Cã mét nghÞch lý vÉn ®ang diÔn ra, tiÕn bé kü thuËt, mét mÆt t¹o ra nh÷ng tiÕn bé trong s¶n xuÊt, t¹o ra nh÷ng lo¹i viÖc lµm míi, nh−ng mÆt kh¸c còng l¹i t¹o ra sù thÊt nghiÖp míi v× sè ng−êi kh«ng ®¸p øng ®ßi hái c«ng nghÖ míi ngµy cµng t¨ng lªn. Trong ®ã, cã c¶ nh÷ng c«ng nh©n lµnh nghÒ ph¶i lµm nh÷ng c«ng viÖc d−íi møc tr×nh ®é lµnh nghÒ cña hä vµ bÞ tr¶ l−¬ng thÊp. §ång thêi l¹i cã rÊt nhiÒu ng−êi bÞ g¹t ra khái guång m¸y c«ng nghÖ míi. ë nhiÒu n−íc, tû lÖ ng−êi thÊt nghiÖp ®· lªn ®Õn møc kû lôc! Trong khi ë nhiÒu n¬i, thu nhËp tÝnh theo ®Çu ng−êi ®· cao h¬n tr−íc rÊt nhiÒu, song rÊt nhiÒu tÖ n¹n x· héi vÉn gia t¨ng, trong khi trªn lÜnh vùc y tÕ ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu to lín, th× hµng triÖu con ng−êi vÉn ph¶i chÕt v× nh÷ng c¨n bÖnh mµ ng−êi ta cã thÓ phßng tr¸nh hoÆc ch¹y ch÷a! Còng chÝnh v× thÕ, ng−êi ta ®· chua ch¸t mµ thõa nhËn r»ng, nh÷ng thËp kû cuèi cïng cña thÕ kû 20 chuÈn bÞ b−íc vµo thÕ kû 21 ®−îc ®¸nh dÊu b»ng sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµm gia t¨ng ®¸ng kÓ nguån cña c¶i cña thÕ giíi, song sù c¶i thiÖn vÒ mÆt x· héi th× cßn qu¸ Ýt ái, t¹o nªn sù mÊt c©n b»ng trong ph¸t triÓn, mµ tÖ h¹i nhÊt lµ sù läai trõ x· héi (tøc lµ mét khèi l−îng kh«ng nhá nh÷ng ng−êi lao ®éng mÊt viÖc, nh÷ng ng−êi nghÌo, bÞ g¹t ra khái hÖ thèng b¶o trî x· héi). Cã thÓ nãi r»ng quan ®iÓm nh©n qu¶ mét chiÒu cña chñ nghÜa T©n tù do, hay lµ quan ®iÓm nh©n qu¶ - qu¶ nh©n hai chiÒu cña X· héi D©n chñ ch−a gi¶i quyÕt ®−îc mét c¸ch c¬ b¶n vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi trong thÕ giíi hiÖn ®¹i. Ng−îc dßng lÞch sö, c¸c nhµ t− t−ëng lín cña loµi ng−êi tõ Platon, Aristote, råi c¸c nhµ khai s¸ng cña “thÕ kû ¸nh s¸ng” cho ®Õn Kant råi HÐgel... ®Òu ®· cè g¾ng ®−a ra nh÷ng kiÕn gi¶i vÒ c«ng b»ng x· héi. Cho ®Õn Karl Marx, ng−êi s¸ng lËp ra Chñ nghÜa X· héi Khoa häc ®· ®−a ra nh÷ng kiÕn gi¶i triÖt ®Ó nhÊt nh»m thùc hiÖn sù c«ng b»ng x· héi theo quan ®iÓm M¸c xÝt, “lµm theo n¨ng lùc, h−ëng theo lao ®éng” cña giai ®o¹n ®Çu trong qu¸ tr×nh tiÕn tíi chñ nghÜa céng s¶n vµ “lµm theo n¨ng lùc, h−ëng theo nhu cÇu” cña x· héi céng s¶n. §ã lµ ®Þnh h−íng c¬ b¶n 1 Ph¹m V¨n §ång : “V¨n hãa vµ §æi Míi”. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi - 1994. Tr.109 (ng−êi trÝch nhÊn m¹nh). Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn T−¬ng Lai 5 cho cuéc phÊn ®Êu cña chóng ta h«m nay mµ môc tiªu tr−íc m¾t lµ “d©n giµu n−íc m¹nh x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh” Trong qu¸ tr×nh phÊn ®Êu theo ®Þnh h−íng ®ã, chóng ta ngµy cµng hiÓu râ r»ng, ®Ó thùc hiÖn ®−îc nguyªn t¾c “lµm theo n¨ng lùc, h−ëng theo lao ®éng” hiÖn vÉn cßn ph¶i gÆp kh«ng Ýt nh÷ng nghÞch lý, nh÷ng trë ng¹i, chÝnh v× thÕ sÏ lµ mét qòang ®−êng dµi l©u míi cã thÓ tiÕn tíi cã ®−îc ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn môc tiªu “lµm theo n¨ng lùc, h−ëng theo nhu cÇu”. Ph¹m V¨n §ång ®· tõng viÕt r»ng “Tõ xa x−a lÞch sö lµ mét. Ngµy nay, lÞch sö cµng lµ mét, v× kh«ng gian kh«ng ph¶i lµ sù c¸ch biÖt, tr¸i l¹i lµ sù gÆp nhau...Khóc ca kh¶i hoµn chung cuéc lµ kh¼ng ®Þnh quyÒn lµm chñ cña con ng−êi, lµm chñ thiªn nhiªn, lµm chñ x· héi, lµm chñ b¶n th©n, thùc hiÖn môc tiªu vÜ ®¹i: sù ph¸t triÓn tù do vµ toµn diÖn cña mçi ng−êi lµ ®iÒu kiÖn cña sù ph¸t triÓn tù do vµ toµn diÖn cña mäi ng−êi”1 Cuéc phÊn ®Êu cho “khóc kh¶i hoµn chung cuéc” ®ã chÝnh lµ cuéc phÊn ®Êu tõng b−íc thùc hiÖn sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi cña mét cuéc sèng v¨n minh mµ nh©n d©n ta ®ang h−íng tíi theo lý t−ëng X· héi Chñ nghÜa. ChØ cã thÓ cã ph¸t triÓn bÒn v÷ng khi cã sù gi¶i quyÕt tháa ®¸ng mèi t−¬ng t¸c biÖn chøng gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi - Mµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, xÐt ®Õn cïng lµ ®Ó phôc vô con ng−êi. Còng chÝnh v× thÕ môc tiªu cao nhÊt cña sù ph¸t triÓn lµ ph¸t triÓn con ng−êi. Chóng ta ®· tõng tr¶i nghiÖm qua m« h×nh cña x· héi chñ nghÜa kiÓu cò, vµ ®· nhËn ra ®ã l¹i lµ “m« h×nh xa l¹ víi chñ nghÜa x· héi”2 Tõ bá m« h×nh kÕ ho¹ch hãa tËp trung quan liªu, bao cÊp lµm ngõng trÖ ®éng lùc s¶n xuÊt, chóng ta b−íc vµo c¬ chÕ thÞ tr−êng cña nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn ®Ó cè t×m ra ®éng lùc cho sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi. Chóng ta vÉn ®ang cßn bì ngì tr−íc c¬ chÕ thÞ tr−êng ®ã. Ai ®ã ®· nãi rÊt hay r»ng “Chóng t«i nghÜ mét c¸ch ®¬n gi¶n r»ng chÝnh c¸c thÞ tr−êng ph¶i phôc vô con ng−êi chø kh«ng ph¶i ng−îc l¹i”3 Trong c¬ chÕ thÞ tr−êng cña nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn cã sù qñan lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng X· héi chñ nghÜa cña chóng ta h«m nay, c«ng b»ng x· héi cÇn ®−îc hiÓu theo nghÜa lµ mét gi¸ trÞ ®Þnh h−íng ®Ó con ng−êi cã thÓ ®¹t ®−îc nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n vÒ ®êi sèng vËt chÊt vµ ®êi sèng tinh thÇn trong mèi quan hÖ t−¬ng ®èi hîp lý gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi, t−¬ng thÝch víi tr×nh ®é kinh tÕ mµ x· héi ®¹t ®−îc. NÒn kinh tÕ thÞ tr−êng mµ chóng ta ®ang cè g¾ng t¹o ra chÝnh lµ mét nÒn kinh tÕ h−íng ®Õn viÖc t¨ng tr−ëng nhanh ®Òu, bÒn v÷ng. Trong ®ã, hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ x· héi ®Òu cao, võa cã tù do c¸ nh©n võa cã c«ng b»ng x· héi, do võa cã c¹nh tranh vµ kÝch thÝch thÞ tr−êng võa cã ®oµn kÕt vµ hßa hîp d©n téc nh»m t¹o ra mét hîp lùc ®−a ®Êt n−íc tiÕn nhanh vÒ phÝa tr−íc. Hîp lùc ®ã t¹o nªn mét sù ®ång thuËn x· héi míi trªn mét chÊt l−îng míi mµ nh÷ng nÐt c¬ b¶n cã thÓ thÊy ®−îc lµ: hÕt søc coi träng tµi n¨ng vµ lîi Ých cña c¸ nh©n ®Ó do ®ã mµ cùc kú coi träng søc m¹nh cña céng ®ång, t«n vinh c¸ nh©n nh−ng kh«ng r¬i vµo chñ nghÜa vÞ kû, ph¸t huy céng ®ång mµ kh«ng hßa tan c¸ nh©n vµo trong céng ®ång. 1 Ph¹m V¨n §ång : “Hå ChÝ Minh vµ con ng−êi ViÖt Nam trªn con ®−êng d©n giµu n−íc m¹nh” Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi - 1993. Tr.8. 2 Ph¹m V¨n §ång : S¸ch ®· dÉn. Tr. 77. 3 John Smith. DÉn l¹i theo : XX CongrÌs de l`International Socialiste 9/11 Septembre 1996 - Siege des Nations. New York -10/1996 Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 6 TiÕp cËn x· héi häc vÒ c«ng b»ng x· héi Nãi c¸ch kh¸c, chóng ta vËn dông kinh tÕ thÞ tr−êng víi quan niÖm “thÞ tr−êng kh«ng cã g× kh¸c h¬n lµ mét m¹ng l−íi trao ®æi, mét tæng ®µi, th«ng qua ®ã mµ hµng hãa vµ dÞch vô, gièng nh− tin tøc ®−îc truyÒn ®Õn n¬i cã nhu cÇu... ChÝnh sù hiÖn h÷u cña thÞ tr−êng khuyÕn khÝch sù ph©n chia lao ®éng nhiÒu h¬n vµ dÉn tíi s¶n xuÊt t¨ng râ rÖt. Mét quy tr×nh tù khuyÕch ®¹i ®· ®−îc lµm cho chuyÓn ®éng”1 Quy tr×nh tù khuyÕch ®¹i ®· ®−îc lµm cho chuyÓn ®éng Êy, xÐt ®Õn cïng, lµ ph¸t huy ®Õn møc cao nhÊt tÝnh n¨ng ®éng cña c¸ nh©n, céng ®ång vµ x· héi (céng ®ång ®−îc hiÓu theo nghÜa lµ nhãm x· héi trong thuËt ng÷ X· héi häc). §ã lµ quy tr×nh lµm cho tiÒm n¨ng (bao gåm c¶ trÝ tuÖ, n¨ng khiÕu vµ thÓ chÊt) cña con ng−êi ®−îc béc lé, ®−îc rÌn luyÖn vµ ph¸t huy xøng ®¸ng víi phÈm chÊt cña con ng−êi. PhÈm chÊt Ng−êi, ë ®©y t«i hiÓu lµ Nh©n c¸ch vµ Nh©n phÈm, lµ mét qu¸ tr×nh ®−îc h×nh thµnh liªn tôc vµ kh«ng ®øt ®o¹n ®Ó cho mçi c¸ thÓ víi t− c¸ch lµ mét thµnh viªn x· héi trë thµnh mét c¸ nh©n víi t− c¸ch lµ chñ thÓ ho¹t ®éng cña x· héi. Con ng−êi, trùc tiÕp lµ mét thùc thÓ tù nhiªn, nh−ng b»ng ho¹t ®éng thùc tiÔn, con ng−êi trë thµnh chÝnh m×nh. Lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn vµ cña x· héi, con ng−êi kh«ng chØ thÝch øng víi tù nhiªn mµ cßn c¶i t¹o chóng. Qu¸ tr×nh con ng−êi thÝch øng víi tù nhiªn vµ c¶i t¹o x· héi lµ qu¸ tr×nh con ng−êi hoµn thiÖn b¶n th©n m×nh. §−¬ng nhiªn, cµng ngµy chóng ta cµng c¶m nhËn mét c¸ch s©u s¾c mÖnh ®Ò cña Roger Bacon; nhµ TriÕt häc thÕ kû 13 “Muèn lµm chñ thiªn nhiªn ph¶i v©ng theo lêi nã”. ý t−ëng cña nhµ khoa häc vµ lµ nhµ tiªn tri nµy ®−îc ®−a ra khi m«n sinh th¸i häc ch−a h×nh thµnh. Tù nhiªn, x· héi, con ng−êi lµ thÓ hoµn chØnh hîp thµnh thÕ giíi cña con ng−êi. Trong thÓ hoµn chØnh Êy, con ng−êi lµ trung t©m vµ lµ lý do tån t¹i cña c¸c mèi quan hÖ, ®Æc biÖt lµ quan hÖ x· héi. X· héi häc, khi cè g¾ng t×m ra kiÕn gi¶i cho ph¹m trï c«ng b»ng x· héi, ®· theo h−íng tiÕp cËn tõ mèi quan hÖ x· héi ®ã. ChÝnh v× thÕ, chØ cã thÓ hiÓu néi dung cña ph¹m trï c«ng b»ng x· héi mµ chóng ta ®ang phÊn ®Êu thùc hiÖn khi ®Æt nã vµo trong mèi quan hÖ x· héi ®−îc h×nh thµnh trong sù nghiÖp §æi Míi hiÖn nay, còng cã nghÜa lµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng cña x· héi ViÖt Nam h«m nay. Tr−íc hÕt, ph¶i hiÓu râ c¸i c¬ cÊu x· héi ViÖt Nam ®ang võa lµ kÕt qña, võa lµ nguyªn nh©n cña nh÷ng chuyÓn ®æi vÒ kinh tÕ mµ chóng ta ®· t¹o ra trong sù nghiÖp §æi Míi khëi ®Çu tõ §¹i héi VI cña §¶ng. Kh«ng ®Æt ph¹m trï c«ng b»ng x· héi vµo trong mèi quan hÖ x· héi, mµ tr−íc hÕt lµ trong c¸i c¬ cÊu x· héi hiÖn tån, ®ang vËn ®éng vµ ®ang chuyÓn ®æi, th× kh«ng thÓ t×m ra lêi gi¶i tèi −u cho bµi to¸n hãc bóa mµ loµi ng−êi lu«n lu«n tr¨n trë! C«ng b»ng x· héi chÝnh lµ sù øng xö hîp lý nh»m ®iÒu hßa c¸c mèi quan hÖ x· héi, ®Æc biÖt lµ trong viÖc t¹o ra c¬ héi ®ång ®Òu cho c¸c c¸ nh©n, c¸c nhãm x· héi trong qu¸ tr×nh t×m kiÕm lîi Ých vµ sù th¨ng tiÕn x· héi. C«ng b»ng trong sù ph©n phèi cña c¶i x· héi phï hîp víi nguyªn t¾c cña cèng hiÕn vµ h−ëng thô ®ång thêi cã sù ®iÒu hßa lîi Ých gi÷a c¸c nhãm x· héi nh»m t¹o ra ®−îc sù æn ®Þnh x· héi ®Ó ph¸t triÓn. NgÇn Êy néi dung cïng ®−îc ®Æt ra trong bµi to¸n cña sù ph¸t triÓn. Khi nãi c¬ héi ®ång ®Òu chóng ta kh«ng quªn quy luËt ph¸t triÓn kh«ng ®Òu cña tù nhiªn vµ cña x· héi. 1 A.Toffler : ”Lµn sãng thø ba”. Nxb Th«ng tin lý luËn. Hµ Néi - 1992. Tr. 32,33. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn T−¬ng Lai 7 Raymond Aron cã lý khi «ng ph©n tÝch t− t−ëng vµ lý thuyÕt cña Max Weber vÒ c«ng b»ng x· héi. ¤ng viÕt :”§èi víi Max Weber, lý thuyÕt vÒ c«ng b»ng bao hµm mét antinomi (sù tù m©u thuÉn?) c¨n b¶n. Con ng−êi vèn cã nh÷ng kh¶ n¨ng kh«ng ®ång ®Òu vÒ mÆt chØnh thÓ, trÝ tuÖ vµ ®¹o ®øc. Cã mét cuéc xæ sè di truyÒn (loterie gÐnÐtique) ë ®iÓm xuÊt ph¸t cña sù sinh tån cña con ng−êi: nh÷ng gien mµ mçi ng−êi chóng ta nhËn ®−îc, ®Òu lµ kÕt qu¶, theo nghÜa riªng cña thuËt ng÷, cña mét x¸c suÊt. V× sù kh«ng ®ång ®Òu lµ hiÖn t−îng tù nhiªn vµ ®Çu tiªn, cho nªn ng−êi ta cã thÓ hoÆc lµ cã khuynh h−íng xãa bá bÊt b×nh ®¼ng tù nhiªn b»ng mét cè g¾ng x· héi, hoÆc lµ ng−îc l¹i, cã khuynh h−íng tÆng th−ëng cho mçi ng−êi tïy theo c¸c phÈm chÊt cña hä”1 Do vËy, sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr−êng, chÝnh lµ tõ sù nhËn thøc vÒ quy luËt ph¸t triÓn kh«ng ®Òu cña tù nhiªn vµ x· héi Êy mµ t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p tèi −u nh»m h¹n chÕ ë møc thÊp nhÊt sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi cho sù th¨ng tiÕn cña mçi c¸ nh©n, mçi nhãm x· héi - Cè g¾ng t¹o ra c¬ héi, song sù khai th¸c c¬ may vµ vËn héi ®−îc ®Õn ®©u th× l¹i tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn vµ sù nç lùc cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng x· héi. C«ng b»ng x· héi kh¸c chñ nghÜa b×nh qu©n chñ yÕu lµ ë chç ®ã. B−íc vµo c¬ chÕ thÞ tr−êng cña nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, chóng ta ®ang cè g¾ng h×nh thµnh sù ph©n c«ng lao ®éng míi nh»m t¹o ra mét n¨ng suÊt cao, ®−a nÒn kinh tÕ cña n−íc ta t¨ng tr−ëng cao vµ liªn tôc ®Ó cã thÓ nhanh chãng tho¸t khái nghÌo nµn l¹c hËu, rót ng¾n dÇn kho¶ng c¸ch gi÷a kinh tÕ n−íc ta víi khu vùc vµ thÕ giíi, nhÊt lµ khi chóng ta ®ang tõng b−íc héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi cÊu tróc cña nÒn kinh tÕ vµ x· héi, tr−íc hÕt lµ chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, th× vÉn ®Ò chuyÓn dÞch lao ®éng ph¶i diÔn ra víi tèc ®é nhanh vµ liªn tôc. Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, sù dÞch chuyÓn lao ®éng Êy ®ang diÔn ra trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ lµ mäi ng−êi kh«ng cã cïng mét n¨ng lùc mét tr×nh ®é, mét hoµn c¶nh gièng nhau, h¬n n÷a n¨ng khiÕu vµ c¬ may cña tõng ng−êi rÊt kh¸c nhau. Sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi, v× vËy, vÉn cßn tån t¹i mét khi nh÷ng ®iÒu kiÖn nãi trªn ch−a thay ®æi. Karl Marx ®· tõng nãi râ vÒ sù ph¸t triÓn mét thang bËc c¸c søc lao ®éng víi mét thang tiÒn c«ng phï hîp víi nã khi ph©n tÝch vÒ hai h×nh thøc c¬ b¶n cña c«ng tr−êng thñ c«ng. ChÝnh Marx ®· tõng l−u ý hiÖn t−îng “bªn c¹nh c¸c bËc thang ®¼ng cÊp Êy lµ mét sù ph©n chia gi¶n ®¬n nh÷ng ng−êi lao ®éng thµnh nh÷ng ng−êi lao ®éng thµnh th¹o vµ nh÷ng ng−êi lao ®éng kh«ng thµnh th¹o” 2 ChÝnh “sù ph¸t tiÓn mét thang bËc c¸c søc lao ®éng, víi mét thang tiÒn c«ng phï hîp víi nã” ®ßi hái ph¶i nh×n nhËn vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi trªn quan ®iÓm M¸cxÝt vÒ cèng hiÕn vµ h−ëng thô. Do vËy, c«ng b»ng x· héi theo quan ®iÓm cña chóng ta, kh«ng cã g× gièng víi chñ nghÜa b×nh qu©n cµo b»ng mäi tr×nh ®é kh¸c nhau cña søc lao ®éng vµ kiÓu lo¹i lao ®éng. ChÝnh chñ nghÜa b×nh qu©n Êy ®· lµm triÖt tiªu dÇn ®éng lùc cña s¶n xuÊt, t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi. Trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa, cµng ®Æc biÖt ph¶i coi träng chÊt l−îng lao ®éng, c¸c kiÓu lo¹i lao ®éng bËc cao vµ lµnh nghÒ thÝch øng víi c«ng nghÖ míi. H¬n n÷a, mét khi mµ sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa ®ang ®ßi hái chóng ta ph¶i tiÕp nhËn vµ sö dông 1 Raymond Aron : “Les Ðtapes de la pensÐe sociologique”. Galimard 1967 2 C.M¸c & Ph.¡ngghen toµn tËp. TËp 23. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi -1993. Tr. 508&509 Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn