Xem mẫu
- NGÀY 5
Nh ng n n t ng cho s c kh e
Hãy t o ra và gi l i m t cơ th kh e m nh, minh m n.
Trư c khi b t ñ u
-Hãy l ng nghe bài h c lên chương trình cho tâm trí trên ñĩa CD.
- B ra vài phút ñ xuyên su t bài t p tái l p chương trình ti m th c trên
trang 45.
- Xem xét l i m c ñích c a b n, giá tr và m c tiêu t ngày 4. Tr l i nh ng
câu h i sau:
1. B n s s ng cho nh ng giá tr c a mình như th nào qua ngày hôm nay?
2. Ba hành ñ ng nào b n c n n m s mang l i cho b n ti n g n t i thành t u
c a nh ng m c tiêu hơn?
3. Hình dung b n ñang s ng vì m c ñích – b n s ti p xúc v i b t kì th
thách nào có th ñ xu t hi n su t ngày?
Khi b n ti p t c lên chương trình cho b n thân ñ thành công, b n s th y
cu c ñ i c a mình tr nên ngày càng tuy t di u trong chuy n du hành này!
M t ngư i th săn ñang ñi vào r ng. B t thình lình, anh nhìn th y m t con
h , nhưng con h cũng nhìn th y anh.
Anh c ch y th t nhanh và nh y qua m t m m ñá. Khi rơi xu ng, anh c
bám vào r c a m t g c cây. Anh treo ngư i trên ñó.
Anh nhìn lên và th y con h ñang nhìn xu ng anh m t cách thèm khát. Sau
ñó anh nhìn th y m t con h khác xu t hi n bên dư i nhìn lên mình m t cách
thèm khát.
Anh c m th y m t tí phân rơi xu ng m t mình. Anh nhìn lên th y 2 con
chu t ñang g m nh m vào g c r mà anh ñang bám vào.
Phía bên ph i, anh nhìn th y m t con ong bay ñ n khe ñá. ñó có m t t
ông ñ y m t. Anh vươn t i và n m m t ong. M t ngon tuy t.
- Nguyên nhân s m t c a b nh t t là gi?
M t nghiên c u thú v ñư c biên t p b i ti n sĩ Bernad Stewart và ñã ñư c
xu t b n g n ñây Anh qu c ñ u tiên ñoán r ng ngo i tr nh ng ngư i quan
tâm ñ n s c kh e và h nh phúc c a h , thì t l toàn c u m c b nh ung thư có
th tăng lên 50% cho 15 tri u trư ng h p m i trong m t năm vào năm 2020. S
nghiên c u cũng ti p t c cho bi t 2/3 nh ng trư ng h p này có th ñư c ngăn
ch n hay ch a tr thông qua nh ng thay ñ i phong cách s ng.
Trong s nh ng thay ñ i phong cách s ng ñó n m ngoài ph m vi cu n sách
này, ña s chúng có th ñư c tóm t t m t cách ñơn gi n như th này:
Gi i h n s lư ng ñ c t toxin tiêm vào cơ th ñ ng th i tăng lên s
căng th ng c a cơ th .
H u h t t t c bác sĩ bây gi ñ ng ý r ng tâm trí có m t nh hư ng ñáng k
vào c m giác h nh phúc c a con ngư i – g n ñây, ch c ch n m i ngư i ñ u
bi t b n có th nghĩ b n thân ñang m c b nh. Khi tôi còn nh , tôi không ng ng
ng c nhiên v ñi u b n h c cùng l p tr nên b m vào ngày thi. Nh ng ngư i
gi ng nhau này luôn luôn b nh hư ng b i ñi u mà tôi g i là “h i ch ng văn
hóa” – h ch nghe m t vài ngư i nói, “có m t hơi l nh ch y kh p cơ th ” ngay
t c thì h b t ñ u có c m giác l nh.
Cu c nghiên c u cho r ng nh ng ngư i l c quan thư ng s ng lâu hơn, h nh
phúc hơn, kh e m nh hơn. M t trong nh ng lý do then ch t là vì tr ng thái l c
quan ñã xâm nh p vào h th ng mi n d ch c a chúng ta. Trong nh ng năm g n
ñây, nh ng cu c nghiên c u ñã ch ng minh ch c ch n r ng chúng ta có th
xâm nh p m t cách m nh m vào h mi n d ch c a mình b ng vi c ch n l a
m t cách năng ñ ng nh ng ni m tin c a chính mình và luy n t p liên t c nh ng
k năng tư ng tư ng.
Th nhưng, n u bí m t c a s c kh e là m t vi n c nh tích c c, thì nguyên
nhân nào d n ñ n t t c nh ng b nh t t?
Chúng ta hãy ñi ngay vào quan ñi m này
Nguyên nhân ñơn l l n nh t c a s c kh e kém là s h i ñáp không
thích h p cho s căng th ng.
Nh ng cu c nghiên c u cũng ch ra r ng ña s s ñe d a trong cu c s ng
hi n ñ i ñang b d p t t b i h th ng phòng d ch c a chúng ta x y ra thư ng
xuyên – b i s h i ñáp c a chúng ta cho s căng th ng.
- Căng th ng là gì?
Theo t ñi n, căng th ng là:
a: m t s c ép hay nh hư ng
b: m t áp l c ñè nén khi toàn b cơ th hay m t ph n cơ th b ñè nén, lôi
kéo, giành gi t, hư ng t i áp l c ho c s xo n tít cơ th hay m t ph n cơ th
khác.
c: y u t v t lý, hóa h c hay c m xúc là nguyên nhân gây ra s căng th ng
v th xác và tinh th n và có th là y u t gây nên b nh t t.
Tuy nhiên, s căng th ng mà chúng ta tr i qua trong cu c s ng không xu t
phát t bên ngoài chúng ta – ñó là s h i ñáp c a th xác t i nh ng th thách
trong cu c s ng, c hi n th c và o tư ng. S h i ñáp này có tính ch t l ch s ,
như t tiên chúng ta c n có nh ng ph n ng th tr ng và s g ng s c ñ có th
chi n ñ u v i nh ng dã thú hay ch y xa chúng. Ngay c bây gi , lư ng căng
th ng nào ñó trong cu c s ng c a chúng ta giúp chúng ta th c hi n ch c năng –
khu y ñ ng h th ng th n kinh m t cách t ñ ng, ñi u khi n chúng ta m t cách
chính xác như tránh xe c ñang t i g n, hay thêm s c m nh ñ trình di n hay
phát tri n.
Ví d , khi tinh th n nh n m t l i ñe d a thì nh p tim ñ p nhanh. ð ng t
giãn r ng ra m t cách t ñ ng, nh ng cơ b p săn l i và ch t Adrenalin b phóng
thích vào trong sòng máu.Ti n trình tiêu hóa d ng l i, huy t áp tăng lên và h
th ng mi n d ch b ch n ñ ng. ði u này ñư c bi t như m t s h i ñáp: “chi n
ñ u hay bay ñi”.
Bây gi , n u b n b t n công (b i nanh vu t c p), b n c n có s c m nh và
tuy n t Andrenalin ñ ñáp ng m t cách thích h p cho tình hu ng. V n ñ
tăng lên khi chúng ta ti p t c chu n b cho nh ng trư ng h p kh n c p chưa
t ng x y ra. ði u này ñ t ra m t s căng th ng không c n thi t cho h th ng
mi n d ch c a chúng ta, s bùng n cu i cùng c a tuy n th n và lan r ng ch t
Toxin khó ch u này trong thân th .
Tôi s nói l i l n n a:
Ti p t c khu y ñ ng không phù h p vào tinh th n và th xác c a chúng
ta có th d n ñ n nh ng căn b nh.
- Và m c dù cái g i là s căng th ng tiêu c c ñã t ng b xem như m i th ch
nh hư ng t i nh ng ngư i có áp l c công vi c cao, nhưng s th t là vài c p ñ
có nh hư ng g n gũi v i chúng ta. Và chúng ta t dâp t t ñ gi an toàn cho
mình gi ng như vi c ñ t nhà ñ quay m t con l n.
“Cu c s ng c a tôi ñ y p nh ng b t h nh, h u h t chúng chưa t ng x y
ra”
Michel De Montaigne
Nh ng ngày này chúng ta không ph i liên t c canh ch ng nh ng dã thú,
nhưng th k 21 thì ñ y r y nhưng ñe d a t nh ng th ño n khác nhau. B t
kì trung bình m i ngày ñ u có nh ng như c u và có nh ng căng th ng c a nó –
lái xe t i công s thì có n n k t xe, b n ñi vào cu c tranh lu n, b n nh n m t
hóa ñơn thanh toán không mong ñ i, nh ng ñ a tr ñã làm b a b n, b n b phê
bình trong công vi c.
Nh ng ñi u này có l không c ý ñe d a b n, nhưng h th n kinh c a b n
không phân bi t s khác nhau gi a s ñe d a v t lí t i th xác b n và s ñe d a
tinh th n t i lòng t tr ng c a b n. Nh ng cu c nghiên c u cho r ng nh ng lo
l ng là bao g m bao g m nh ng ñi u chưa t ng x y ra hay nh ng ñi u trong
quá kh không th chuy n ñ i ñư c.
Th c t , nhi u lo âu sa sút không mang l i cho tinh th n c a b n vài ñi u t t
hơn ñ làm. Hi n nhiên, ñi u quan tr ng là ñ có m t ph m vi tinh th n năng
ñ ng, và n u ai ñó t n công b n thì có l b n c n tr nên gi n d hay ñe d a ñ
t phòng v , nhưng ñi u mà tôi ñang nói là s h i ñáp căng th ng ñang b kích
ñ ng m t cách không c n thi t su t c ngày, và ñi u này gây ra nh ng v n ñ .
Nhà nghiên c u ñ u tiên v nh ng hòa h p tâm lý căng th ng, Hans Seley,
ñã lưu ý r ng:
“S căng th ng quan tr ng nh t c a con ngư i là c m xúc… nó không ph i
là k t qu mà s th hi n c a chúng ta v nó ñã gây nên s ph n ng c m xúc
c a chúng ta”.
B ng vi c mang ñ n vi n c nh tích c c thay cho cu c s ng chúng ta và th
hi n nh ng kinh nghi m m t cách khác nhau, chúng ta b t ñ u h i ñáp m t
cách có l i cho nh ng bi n c trong cu c s ng, hơn là m t s h n ñ n.
“N u b n mu n bi t nh ng suy nghĩ c a b n là gì ngày hôm qua, thì
hãy ki m tra nh ng c m giác th xác c a b n hôm nay”
- Judian Proverb
B t c khi nào b n c m th y t i t trong cu c s ng, thì ñó là s n ph m c a
s h i ñáp căng th ng c a riêng b n. ðó là lý do t i sao trong n n văn hóa c a
chúng ta, m t s ngư i tr l i v i rư u, thu c lá hay ma túy ñ thay ñ i cách
c m giác – ñ ñ i phó v i s căng th ng. Khi s căng th ng ti p di n có th
d n ñ n nh ng căn b nh, nó là m t v n ñ c n ph i gi i quy t.
Vì v y tôi có nên tránh s căng th ng không?
B t kì cu c nghiên c u nào ñi vào nh ng nh hư ng c a s căng th ng vì
h nh phúc và s th hi n c a con ngư i có th phân tích m t cách h u d ng
vào 3 lĩnh v c – s phô bày căng th ng, s h i ñáp căng th ng và s ch u ñ ng
căng th ng.
H u h t chương trình ñ u gi i quy t s ñi u khi n căng th ng d a trên s
k t h p 2 y u t ban ñ u – làm gi m s phô bày căng th ng (‘gi m thay ñ i’)
và phát tri n hi u qu s h i ñáp căng th ng (t p thư giãn, tr m tư). Nhưng
trong 3 y u t ñó ch u ñ ng căng th ng là y u t có ý nghĩa nh t trong s tiên
ñoán h nh phúc và thành công lâu dài.
Kh năng ch u ñ ng c a chúng ta càng l n, thì chúng ta càng thư ng xuyên
th c hi n t i ưu kh năng c a mình. ð c bi t trong nh ng tình hu ng áp l c
cao. Chúng ta thư ng xuyên phát tri n kh năng ch u ñ ng căng th ng c a
mình như th nào?
ðơn gi n – chúng ta ch c n tăng lên m t cách h th ng hóa s phô bày
căng th ng c a mình, trong khi cân b ng nh ng s c ép v i căng th ng chuyên
gia trình di n James Lo h g i ñây là ‘th i gian cân b ng ch t lư ng’.
Công th c như th này:
Tăng s phô bày căng th ng + Th i gian cân b ng ch t lư ng = S c
ch u ñ ng căng th ng l n hơn.
Chúng ta hãy l y m t ví d thông thư ng. Khi b n luy n t p cơ th , b n c
ý ñ t nó dư i d ng căng th ng. ð t i ña hóa hi u qu c a luy n t p thân th ,
b n c n th i gian ñ ph c h i thân th . M i l n các cơ b p c a b n (k c tim,
trong trư ng h p b n t p th d c th m m ) ch u s c ép r i c n có th i gian ñ
ph c h i, lúc ñó các b p th t s tr nên kh e kho n hơn.
- T i sao nh ng ngư i ch y ñua Marathon và nh ng v n ñ ng viên c t l i
nh n m nh vào quãng th i gian luy n t p như th ? B i vì nó tuân theo cùng mô
hình m u. B ng s chuy n ñ i gi a nh ng giai ño n ho t ñ ng mãnh li t, như
ch y nư c rút hay ch y ñua (phô bày căng th ng), như ñi b hay buông l ng
(th i gian ph c h i), h phát tri n m t cách h th ng s c m ng h và kh năng
ch u ñ ng (kh năng căng th ng).
S dao ñ ng gi a phô bày căng th ng và ph c h i không ch là m t ý ki n
t t mà còn là m t s ch c ch n. H u h t ví d ñ c bi t v ñi u này có th tìm
th y Nh t B n, nơi mà karoshi còn g i cái ch t c a vi c làm quá s c, ñã
nhi u l n ñe d a tr thành m t n n qu c d ch. Trong khi cái ch t có l là
nguyên t c cơ b n trong th i gian khôi ph c ph m ch t, s m t m i v i công
vi c, s ki t s c và ‘nh ng căn b nh bí hi m’ làm cho chúng ta ñình tr công
vi c là nh ng thói quen thu c hơn mà chúng ta vô th c ñưa vào như c u th
xác c a mình vì s cân b ng.
1. S c m nh nh ng gi c ng trưa
Cu c nghiên c u g n ñây ñã cho th y tinh th n và th xác có ki u m u riêng
c a chúng v s ngh ngơi và s t nh táo v i m t chu kỳ tr i hơn h n xu t hi n
x p x m i l n 90 phút. ðó là khi cơ th ng ng hành vi thích ng bên trong và
c n kho ng 15 phút ñ thư giãn và cung c p năng lư ng cho nó.
ði u này ñư c bi t như m t nh p ñ p c c m nh. ðó là nh ng giây phút khi
b n phát hi n chính mình có s mơ tư ng và m t c m giác nh nhàng, ng t
ngào, êm d u hi n có trong thân th b n. Nó khá ñơn gi n cho k thu t ki m
soát căng th ng t nhiên c a cá th .
Không may, nhi u ngư i l ñi thông ñi p này t thân th h , ñó là th i gian
ñ có th thư giãn m t chút, và thay vào ñó h dùng m t tách cà phê hay th m
chí c t p trung hơn n a. M t lúc sau, h m i thi t l p m t ki u m u v t m
quan tr ng c a nh p ñ p c c m nh.
Trong tương lai b t kì khi nào b n nh n th y b n thân mình ñang m ng
tư ng và có m t c m giác tho i mái b t ñ u trong thân th mình, hãy buông
l ng và cho phép b n thân th t s thư giãn cho 10 ñ n 15 phút. Lúc b y gi ,
b n s ñánh th c c m giác b n thân cho tươi t nh cùng v i s t p trung t t hơn
sau này.
B n có th ñào sâu kinh nghi m này th m chí xa hơn b ng vi c luy n t p t
thôi miên, thi n ñ nh hay s d ng ñĩa CD v i cu n sách này. Tôi thư ng thư
giãn vào m t s xu t th n và t hình dung ñang t m n ng trên bãi bi n l . S
- ti p nh n h th ng th n kinh không khác bi t gi a hi n th c và m t k t qu
tư ng tư ng sinh ñ ng, khi tôi t nh l i như th tôi c m giác mình v a ñi ngh
mát.
M t ñi u l n ñ l y l i năng lư ng gi c ng trưa là b n có th làm ñi u ñó
b y kì nơi ñâu – sau m t ph n luy n t p, không m t ai s chú ý ñ n b n. N u
b n làm ñi u ñó trên xe buýt hay tàu h a, thì m i ngư i s nghĩ b n ñang ng
g t.
Bài t p sau ñây di n t năng lư ng c a gi c ng trưa mà tôi thư ng s d ng
h ng ngày, ñó là m t gi c ng trưa ng n ng i và là m t thói quen t t ñ thi t
l p, nó s c ng c m i n l c làm gi m s căng th ng khác b n. Cho dù b n
làm vi c ngoài tr i hay trong nhà máy thì b n luôn có th tìm th y m t l i ñ
lo i b trong 5 phút – hãy nh , s l p l i là m ñ c a thành công!
S c m nh gi c ng trưa
Hãy làm ñi u này m t hay hai l n trong ngày ñ dành cho b n thân th i gian
ph c h i và c i thi n h nh phúc c a b n.
1. B t ñ u b ng di chuy n s chú ý c a b n xu ng bàn chân. Chú ý nh ng
c m giác c a bàn chân b n, s m áp hay l nh l o và s c n ng c a chúng.
2. Hít th sâu r i sau ñó th ra, và khi b n làm như v y hãy hình dung m t
c m giác tho i mái, n ng m và thư giãn ñang lan t i bàn chân c a b n.
3. Bây gi hãy hít th sâu nh nhàng, hình dung c m giác m áp và thư giãn
ñang lên ñôi chân t i ñ u g i b n. Hãy nói s “m t” trong ñ u b n.
4. Cho phép c m giác m áp và thư giãn thâm nh p vào nh ng b p th t và
xương c a b n, nh nhàng tr i r ng và xoa d u khi nó di chuy n.
5. Khi b n s n sàng, hãy hít th sâu nh nhàng và hình dung c m giác m áp
thư giã lên ñ n th t lưng và khi làm ñi u ñó hãy nói “hai”.
6. Hít th vào, ñ y c m giác thanh th n và tho i mái lên ñ n vai và nói “ba”.
7. ð s thư giãn t ñó ch y kh p lên cơ th và ñi d c xu ng cánh tay t i
bàn tay.
8. Hít th vào, ñ c m giác ñi m i hư ng, ngay t i ñ nh ñ u. Nói “b n” và
tr i r ng c m giác, tho i mái này cho toàn thân.
- 9. Bây gi , hãy nói trong ñ u s “năm” và hình dung c m giác thư giãn ñó
nhân ñôi, như th m t dòng ch y m i kh e kho n c a s thư giãn ñang truy n
xu ng t trên ñ u r i k t h p c m giác m áp và tho i mái s n có ñi vào bên
trong b n.
10. Và khi b n hình dung lu ng ch y thư giãn này ñang lan r ng tr l i thân
th b n, hình dung b t kì và t t c s căng th ng ñè nén xu ng, ñưa ra ngoài cơ
th qua ñáy bàn chân b n, t o cơ h i cho b n ñư c l c l i m i hơi th v i m t
năng lư ng m i, tho i mái, kh e kho n. B o ñ m b n có m t vài phút ñ th t
s t n hư ng c m giác thư giãn này.
11. D ng l i m t tí ñ chú ý ñ n c m giác và sau ñó, n u b n mu n, hãy l p
l i liên t c. Càng luy n t p nhi u thì càng có hi u qu .
Hãy gi c m giác này lâu như b n mong mu n. N u lúc này, tâm trí b n lan
man hay b n mu n nh m m t l i, thì ñi u ñó hoàn toàn t t – b n s tăng s
kh e kho n và t nh t o l i trong vài phút.
2. Bài t p thi t y u
“T t c 10 cu c nghiên c u ñã xác nh n r ng bài t p ñó làm gi m m t
cách ñáng k , xoa d u s bu n chán. Và 3 cu c nghiên c u ñã so sánh bài
t p v i s ch a tr b ng tâm lý ñã nh n th y r ng bài t p hi u qu t i thi u.
Consumer Reports On Health”
Như b n ñã th y, cơ th không phân bi t gi a s ñe d a c m giác và th
tr ng. Vì th b t ch p ñi u gì x y ra, hãy chu n b ñ t b o v b ng s ñ u
tranh hay tránh xa – nhưng thư ng không m t ai chi n ñ u và tìm m t nơi nào
ñó ñ ch y tr n. Cơ th ti n d n lên nhưng không tìm ñư c l i thoát cho s
căng th ng ñó.
Th t may m n, khi tinh th n v a m i tác ñ ng ñ n cơ th , l p t c cơ th có
th tác ñ ng ñ n tinh th n. Khi b n tìm ra m t cách ñ giúp cơ th gi i thoát s
căng th ng c a s h i ñáp căng th ng, nó c m th y tr m l ng hơn, an toàn hơn,
an toàn hơn, kh e m nh hơn. ði u ñó tác ñ ng ngư c l i cho tâm tr ng c a b n,
t o cho b n có c m xúc rõ ràng hơn và nhi u kh năng t t hơn – ñ t p trung,
ñ thư giãn và ñ có gi c ng an lành.
Cách ñơn gi n nh t ñ giúp cơ th gi i phóng s căng th ng c a s h i ñáp
căng th ng ph i s d ng h t năng lư ng và s t nh táo cho hành ñ ng mà nó ñã
chu n b - nói cách khác là ñ có vài bài t p luy n t p.
- Bây gi , trư c khi b n chìa tay vào s ghê r n, hãy nh n ra r ng bài t p c a
b n không có gì l n c . N u b n không t ng t p, th m chí m t cu c ñi b
nhanh s r t h u d ng. Quan ñi m này ph i s d ng h t s căng th ng quá m c
và năng lư ng ñang lưu thông trong cơ th b n và thúc ñ y xung l c t nhiên
c a cơ th hư ng t i s ngh ngơi, thư giãn và s h i ph c, cũng ñư c bi t ñ n
như s h i ñáp giao c m.
S h i ñáp giao c m là c m giác ng t ngào, êm d u mà b n ñưa vào nh ng
cơ b p khi k t thúc m t công vi c n ng nh c hay s v n ñ ng m nh m . B n
cũng c m nh n m t s cao ñ t nhiên gây ra b i s gi i phóng ch t
endorphins hay nh ng ch t gây nghi n t nhiên c a cơ th . (Chúng ta s bàn
ñ n v n ñ này nhi u hơn ngày 7).
Trong khi nhi u cu c nghiên c u ñã ñư c ti n hành trong 20 năm qua v giá
tr c a bài t p th d c nh p ñi u nh m tăng cư ng c p ñ s c kh e chung c a
chúng ta, nh ng cu c nghiên c u cũng ch ra r ng nó quan tr ng không kém
vi c ki m soát s căng th ng. Bơi l i, ch y b hay b t c bài t p th d c nào
khác ñưa khác ñưa oxy vào máu làm cho s ki m soát căng th ng d hơn.
Vì v y, trư c khi làm ch nh ng hình th c v suy nghĩ và c m giác mà b n
ñã h c ñ ti n xa vào chương trình, b n có th t ñưa ra s phô trương tích c c,
d dàng, ñơn gi n b ng cách t n d ng 10 ñ n 15 phút cho m i bài t p mãnh m
và luy n t p m i ngày.
3.Năng lư ng ăn
Th t v y, hàng cu n sách vi t v ñi u gì c u thành m t ch ñ ăn kiêng,
nhi u trong s chúng tương ph n v i nhau. ð tìm ra m t cách d dàng hơn s
lư ng thông tin ñ y p hi u sách, thư vi n, và ñi m truy c p Internet, tôi ñ
ngh m t nguyên t c ñơn gi n sau:
Hãy bi t l ng nghe cơ th c a b n.
Trong m t cu c thí nghi m thú v ñã di n ra trong nh ng năm 1930, nh ng
nhà khoa h c ñã ñưa ra m t nhóm ñ a bé m i ñi ch p ch ng không gi i h n
24/7 h p th m t lư ng l n v th c ph m t kem t i rau spinach, ch y u cho
phép h t o ra m t ch ñ ăn kiêng qua m t giai ño n là 30 ngày d a trên ý
th c c a h v ñi u mà h u ng ăn và khi nào ăn.
K t qu ?
- M c dù có nh ng thay ñ i k p th i, liên t c và thư ng xuyên, nhưng m i
ñ a tr trong nhóm nghiên c u này ñã ch m d t vi c ch n l a m t ch ñ ăn
kiêng cân b ng qua khóa h c hàng tháng. Khi chúng ta l ng nghe nhà thông
thái c a cơ th mình, thì chúng ta cũng có th tr i qua nh ng l i ích c a s c
kh e khách quan.
Th t v y, m t s th c ph m làm tăng s c m nh và kh e kho n; nh ng th c
ph m khác thì có tác d ng ngư c l i. Tác gi ñ ng th i là nhà nghiên c u, ti n
sĩ Gay Hendricks ñã gi i thi u bài t p sau nh m xác ñ nh v i lo i th c ph m
nào nh ng th c ăn có ch t dinh dư ng cao:
Bư c m t: Hãy ăn th c ph m mà b n thích.
Bư c hai: Chú ý c m giác c a cơ th t 45-60 phút sau. N u b n c m th y
tinh th n t nh táo và kh e m nh, thì b n ñã ăn lo i th c ph m có dinh dư ng
cao.
Trong nghiên c u c a ti n sĩ Hendricks, ông ñã phát hi n ra r ng khi con
ngư i c m th y ñ y ñ năng lư ng sau m t gi ăn, thì c m giác v năng lư ng
ñó có nhi u hư ng gi l i trong nhi u gi , thư ng thì cho ñ n l n k ti p h
c n ph i ăn.
B ng vi c th c hành bài t p ñơn gi n này ít nh t m t tu n, b n có th thi t
k theo ý riêng m t ch ñ ăn kiêng cho phù h p v i b n thân.
4. Phép ch a b nh b ng ti ng cư i
Cu c nghiên c u g n ñây cho th y nh ng ngư i có s c kh e là nh ng ngư i
luôn có h nh phúc. ðó là lý do t i sao m t c m giác t t v s khôi hài thì quá
quan tr ng. N u c m giác khôi hài là thi t y u, không ph i ch làm vui cho b n
thân t i nh ng bu i ti c mà còn như là m t ngu n tâm lý c n thi t. Khi b n vô
tư, thì cơ th s n xu t ra nh ng hóa ch t khác nhau bên trong b n, khi b n
không vui, nó cũng sinh ra nh ng hóa ch t khác nhau này.
“Ti n sĩ Lee S. Berk… ñã ch ñ o cu c nghiên c u khoa h c cho riêng
ông vào s k t h p gi a ti ng cư i b não và h mi n d ch. Các ñ t xét
nghi m máu ñư c ti n hành trên các nhóm ki m ñ nh ñư c tuy n ch n trư c
và sau m t ho t ñ ng t o ni m vui, ch ng h n như xem m t b phim hài.
Các k t qu cho th y m t s gia tăng s lư ng l n t bào kháng th (t bào
NK), nh ng t bào này r t quan tr ng ñ i v i h mi n d ch.
- M i ngày, nh ng t bào trong cơ th chúng ta tr i qua nh ng thay ñ i,
t o nên nh ng t bào ung thư ti m n “Berk nói: ‘nh ng t bào NK phá h y
nh ng t bào khác thư ng này và là nh ng phương di n ñáng k c a s
ki m soát h mi n d ch… ði u ñó không có nghĩa là m t bác sĩ s ti p t c
nói cho b n hãy u ng 2 viên Aspirins và xem v hài Lauren và Hardy,
nhưng hi n th c là bây gi có m t n n khoa h c th c s cho nh ng l i ích
s c kh e c a vi c cư i, và nó hi n th c như u ng thu c’ – t The Guadian
25/03/2003”
Trong ca m m t căn b nh, Norman Cousins vi t báo cáo v vi c s d ng
ti ng cư i ñ giúp ki m soát cơn ñau c a ông và hàn g n tân ti n nh t cho
nh ng kh p xương c t s ng, m t căn b nh thoái hóa mà t i th i ñi m b xem
như không th thay ñ i 499 thành 500 trư ng h p. Không ch làm cho Cousins
h i ph c, mà còn ti p t c s ng trong tình tr ng s c kh e tuy t v i ñ n 25 năm
k ti p.
Cu c nghiên c u cũng ch ra khi chúng ta m m cư i thì chúng ta gi i phóng
ch t serotonin, m t khác ñư c bi t như nh ng “t ch t vui v ” trong b não.
Trong khi ti ng cư i cho s c kh e b n thân v n ñư c xem như tr li u phóng x
phương Tây, hãy xem xét y u t mà nh ng ngư i lão hóa ñã s d ng s c
m nh c a s m m cư i n i tâm như m t công c ch a tr trong hơn 2500 năm.
L n ñ u tôi hi u ñư c th c t c a s m m cư i n i tâm mà tôi s chia s v i
b n bây gi trong tác ph m ngày hi n ñ i, giáo ch ð o Lão Mantak Chia, ñã
vi t:
“Nh ng ngư i ð o Lão tinh thông nói r ng khi b n m m cư i, nh ng cơ
quan trong cơ th b n s ti t ra m t ch t gi ng như m t nh m nuôi dư ng toàn
b cơ th . Khi b n t c gi n, khi p s , hay ch u s căng th ng, thì các cơ quan
ti t ra ñ c t ch n ñ ng các ngu n năng lư ng”.
Bài luy n t p n cư i n i tâm mà tôi chia s bên dư i là phương pháp tôi
luôn s d ng ñ gi i t a s căng th ng, thúc ñ y c m giác d ch u và h nh phúc
trong cơ th mình.
N cư i n i tâm
1. Hãy ng i tho i mái – v cơ b n, b n có th luy n t p s m m cư i n i
tâm b t c ñâu, v trí nào.
- 2. Cho phép s m m cư i th hi n trên ñôi m t. N u b n mu n, thì hãy
nh ch môi t t , gi ng như m t ai ñó bi t ñư c bí m t trơ tr n nhưng không
c n nói.
3. N cư i ñi vào b t c b ph n nào trên cơ th c m th y căng th ng, hay
không tho i mái, cho ñ n khi nào d ch u hay thư giãn.
4. N cư i ñi vào b t c b ph n nào trên cơ th mà c m th y ñ c bi t t t.
B n có th tăng n cư i lên b ng cách di n lòng bi t ơn t i b ph n ñó trên cơ
th ñ giúp b n gi s c kh e và m nh m hơn.
5. Cho phép s m m cư i ti n ñ n m i khía c nh c a cơ th . ðây là m t s
ñ ngh c th :
a. M m cư i bên trong các cơ quan c a cơ th - tim, gan, t y t ng, th n, gi i
tính và tuy n th n. N u b n không bi t nh ng cơ quan này ñâu, thì t t nh t là
nên gi v bi t – cơ th b n s g i năng lư ng l i cho b n.
b. M m cư i xu ng th c qu n và vào bao t . M m cư i t t c l i thông qua
ru t non và ru t già và ra ngoài h u môn. (N u b t kì ai nghĩ v m t cách t nh
hơn ñ ñưa ra ñi u ñó, thì làm ơn hãy tr l i b ng bưu thi p).
c. M m cư i lên não c a b n, sau ñó xu ng h t b óc và t t c l i xu ng t n
cùng xương s ng. B n có th m m cư i vào cu c s ng cũng như cơ th b n.
Hãy c m m cư i và t lòng bi t ơn vào m t quan h , m t môi trư ng hay m t
k ho ch mà hi n t i b n ñang làm vi c, và chú ý năng lư ng xung quanh tình
hu ng ñó b t ñ u chuy n ñ i như th nào!
5. Hãy t tin vào b n thân
Cách ñây vài năm, m t s cu c nghiên c u ñư c hư ng d n ñ c tìm ra t i
sao m t s ngư i s ng sót b i căn b nh ung thư trong khi ñó ña s ngư i thì
không. Cu c nghiên c u ñã ph ng v n m t trăm ngư i m c b nh nhưng v n
còn s ng ít nh t 12 năm sau khi ñã gi i ph u bên trong.
T i sao tôi không th cơ ñơn thu c ñ gi m ñi s căng th ng?
Khi h nói ñ n Alcoholies Anonymous, cơ th b n không th nói ñư c s
khác nhau gi a m t ñơn thu c và m t phương thu c ñư c mua góc ñư ng.
Cũng có nh ng các khác ñ c i thi n s c kh e c a b n. Trong nh ng ngày
này có nhi u l i bình lu n v ñi u t i t t i chúng ta, nhưng chúng ta không
- quên m t ñi u r t quan tr ng. T t c chúng ta ñ u có h mi n d ch: th xác và
tinh th n làm vi c v i nhau ñ hàn g n, b o v và ki m soát m ch mà chúng ta
nh t thi t ph i có. Chúng ta ñang s ng trong m t th i ñ i khi mà các bư c ti n
v y h c vư t b c ñang t c th i di n ra. Thu c và s gi i ph u tr nên bình
thư ng. Nhi u ngư i mong ñ i s ch a tr k p th i t nh ng bác sĩ cho b nh
c a h và chia s trách nhi m v s c kh e c a h cho ngành y t , liên quan ñ n
vi c kê ñơn ñ kích thích m t cu c thay ñ i trong phong cách s ng c a h hay
ch ñ ăn kiêng.
S gia tăng c a n n văn hóa v s d ng ñơn thu c ñã d n ñ n nh ng v n ñ
khác. Ti n sĩ E. W. Marting tin r ng nhi u ngư i b gi t ch t m i năm b i ñơn
thu c M và Anh hơn s ngư i b ch t b i nh ng tai n n ñư ng xá. Có l ,
ñây là lý do t i sao có quá nhi u ngư i tìm ra nh ng cách chuy n ñ i ñ c i
thi n s c kh e h .
M c ñích c a cu c nghiên c u là ph i phát hi n ra b t kì ki u m u nào v
s suy nghĩ hay cách cư x b i nh ng ngư i s ng sót lâu này. Nh ng k t qu l
lùng nhưng thuy t ph c. Trong khi t t c h ñã s d ng nh ng phương pháp
ch a tr khác nhau, s b trí t gi i ph u và kê ñơn châm c u và ch ñ ăn
kiêng t nhiên và m t s phương pháp ñã ñáp ng nh ng kĩ năng tâm lý rõ ràng
hay s l i d ng tín ngư ng, t t c 100 ngư i ñã chia s m t ñ c tính c n thi t:
H tin r ng ñi u mà h ñang làm s làm vi c cho h .
Trong l ch s ngành y, có m t ch ng minh thú v v s c m nh c a ni m tin
ñư c bi t như “hi u qu thu c an th n”. An th n là m t viên thu c không có
nh ng tính ch t ch a b nh c h u. B i vì nư c M ñòi h i t t c thu c ph i
m i ñư c ki m tra ch ng l i hàng gi , có m t s lư ng b t thư ng cho nghiên
c uc ah .
Bình quân, thu c an th n có kho ng 30% có hi u qu như thu c y t . Tuy
nhiên vài trư ng h p ñ c bi t thì hi u qu c a chúng cao hơn nhi u. So sánh
l i v i thu c mê, thu c an th n có t i 50% hi u qu , m c dù thu c mê ñư c
xem như là m t nhóm thu c thu c lo i gây mê.
Chúng tôi ch b t ñ u hi u v s thôi miên và vai trò có th c a nó trong y
h c và tr li u tương lai. Vài bác sĩ g n ñây ñã ch ng minh r ng s tư ng tư ng
có th nh hư ng t i s c kh e b n như th nào. Cu c nghiên c u khác ñã ch ra
r ng nh ng ngư i tin r ng h có th ñi u khi n ñư c h mi n d ch và h làm nó
m t cách d dàng b ng vi c thôi miên hay ñư c hư ng d n nh ng k năng
tư ng tư ng. Nhi u cá nhân th t s có th tăng lên s lư ng t bào máu trong
cơ th h , s c i thi n t c th i trong vi c ch ng l i căn b nh c a h .
- Trong cu c nghiên c u tương quan, hai bác sĩ t i trư ng ñ i h c c a thành
ph Yokohama Nh t ñã ch ng minh r ng 84% nh ng ngư i lo i b d ng
phù h p v i lo i ñ c dư c. S ng a ngáy, sưng t y và nh ng v t ph ng ñã bi n
m t khi ch u s thôi miên ñã hình dung m t cách ñơn gi n lo i ñ c dư c là m t
cây tr ng vô h i. Ch như là t m quan tr ng trong s hi u bi t c a chúng ta v
s nh hư ng c a trí óc vào h nh phúc, m t s l n ngư i ñã ph ñ u nh ng v t
sưng t y khi h gi l i thí nhi m và hình dung lo i cây vô h i là ñ c dư c.
Theo k t qu c a nghiên c u này và nh ng cu c nghiên c u khác gi ng như
v y, thì h u h t nh ng ngành chăm sóc s c kh e bây gi ý th c ñư c thái ñ
c a m t b nh nhân là y u t chính trong s thành công v s h i ph c c a h .
Nhưng ñi u gì x y ra n u tôi th c s m?
M t thí nghi m thú v khác, ñư c ch ñ o b i ti n sĩ David Spiegal t i
trư ng ñ i h c Stanford, ñã ki m tra m t nhóm ph n m c b nh ung thư vú.
Trong khi m i ngư i trong nhóm ñã nh n s ch a tr m i nh t cho căn b nh
c a h , m t n a h cũng ñã h c cách t thôi miên và ñã luy n t p s tư ng
tư ng ñơn gi n, t hình dung mình ñang thư giãn và trôi b ng b nh. Sau m t
năm, nhóm ñã h c cách thư giãn và t hình dung không căng th ng ñã báo cáo
ít ñau và nhi u l c quan hơn.
ði u gì th t s ng c nhiên cho nh ng nhà nghiên c u ñã không n i tr i cho
ñ n khi có nhi u cu c nghiên c u sau ñó. 10 năm sau cu c thí nghi m ban ñ u
ñư c ch ñao, nh ng thành viên c a n a nhóm th hai ñã s ng lâu g p 2 l n
nhóm ñ u. Trong khí ñó không có ai cho r ng thôi miên là m t phương pháp
ch a tr căn b nh ung thư, nh ng cu c thôi miên thư ng xuyên hay tư ng
tư ng s c i thiên m t cách rõ ràng v ch t lư ng c a cu c s ng b n, và có th
nh hư ng khá tích c c vào s lâu dài c a nó.
M t trong nh ng b nh nhân th i kỳ cu i c a căn b nh mà tôi ñã t ng làm
vi c là m t ph n m c b nh ung thư. M i l n bà ta ch a tr b ng thu c thì h
mi n d ch c a bà tr nên suy ki t, làm gi m c m giác c a bà xu ng th p, c v
th tr ng và tinh th n. Bác sĩ c a bà ñã gi i thích r ng ph i m t kho ng 2 tu n
thì h mi n d ch m i tr l i bình thư ng sau khi tiêm thu c. Nhưng khi bà bi t
ñư c k năng ñơn gi n v s tư ng tư ng mà tôi s chia s v i b n trong ch c
lát, h mi n d ch c a bà ñã l y l i sinh khí sau 5 ngày. Bác sĩ khó có th tin
ñi u ñó.
M t minh h a ít nghiêm tr ng là cô b n di n viên c a tôi, ñang m c b nh
c m l nh, bình thư ng s kéo dài ñ n 5 ngày. Cô ta ph i b t ñ u ñóng phim sau
bu i t i ñó. Cô ta ñã th l ng cơ th , sau ñó t hình dung mình ñang s d ng
- kích thích h mi n d ch m i ngày trong 5 ngày, thông qua nh ng ngày ngh
chính xác c a l ch tinh th n. Sau 5 ngày s ng n i tâm, cô ta hình dung cơn c m
l nh ñã h t. Khi cô quay l i ra kh i s hình dung thư giãn ñó hay xu t th n,
c m giác khó ch u thư ng báo hi u cơn c m l nh s p xâm nh p cơ th ñã bi n
m t và nó không bao gi tr l i.
Ngu n c m h ng c a tôi v s kích thích h mi n d ch xu t phát t m t thí
nghi m ñư c th c hi n b i giáo sư Karen Onless t i b nh vi n nhi ñ ng
Rainbow thu c b nh vi n ñ i h c Cleveland. Cu c thí nghi m bao g m m t
nhóm tr em ñang ñư c chi u trên video trong vai trò nh ng chú r i. M t con
r i ñư c miêu t mang m t lo i virus và nh ng con khác trông gi ng như c nh
sát, ñã miêu t h mi n d ch. Băng video là m t ch ng minh ñơn gi n cho
nh ng công vi c n i tâm c a cơ th mà tr em có th d dàng hi u ñư c.
Khi k t thúc, nh ng ñ a tr ñư c b o nh m m t l i và hình dung nh ng chú
r i c nh sát ñang quanh cơ th chúng. Nh ng m u nư c b t ñư c l y t m i
ñ a tr và k t lu n cho th y c p ñ huy t c u mi n d ch tăng lên m t cách ñáng
k - th t v y, h mi n d ch ñã b t ñ u ho t ñ ng dư ng như chúng ñang ñ y lùi
s lây nhi m này.
Tôi b t ñ u quy t tâm vào nghiên c u ñi u dư ng liên quan ñ n m t lĩnh
v c m i ñư c bi t ñ n như h mi n d ch tâm th n h c, hay PNI. ñây, tôi ñã
tìm th y nhi u b ng ch ng xác th c xác nh n r ng ñi u có th kích thích h
mi n d ch b ng vi c suy nghĩ v nó theo nh ng cách nào ñó. Ý ki n phía sau
PNI là cơ th chúng ta bi t cách th nào ñ t s a ch a và lưu l i m t s c kh e
Holistic hoàn h o. Lên chương trình cho h mi n d ch c a b n là kh năng
nh n bi t nh ng t bào này ph thu c vào b n và nh ng t bào ñó là nh ng k
xâm nh p bên ngoài c n ph i h y di t hay lo i b m t cách h p lý.
M t khi h mi n d ch c a b n ti p xúc v i vi khu n hay m t t bào khác
thư ng, nó s không bao gi quên cu c xung ñ t. Trong su t s hi n di n ban
ñ u c a nó, h mi n d ch s n xu t ra nh ng vũ khí sinh hóa h c nh m chi n
ñ u ch ng l i nh ng k xâm nh p b t thư ng này. H mi n d ch ñ kh e và
thông minh ñ ki m soát và liên k t nh ng hành ñ ng ñ cho b n n l c gi l i
tr ng thái s c kh e thi t y u.
Tăng h mi n d ch
Bình thư ng, h mi n d ch s c kh e là m t ñi u kỳ di u và h u như có
nh ng kh năng hàn g n tuy t v i. Nhưng nh ng kh năng này có th ñư c
tăng lên thông qua s ng d ng c a tư ng tư ng ñơn gi n mà tôi s chia s cho
b n.
- G n ñây tôi nh n m t lá thư c a m t ngư i ñàn ông ñã s d ng nh ng k
năng này ñ t o ra s khác bi t ñ t bi n trong cu c s ng anh ta và cu c s ng
c a nh ng ngư i khác:
Ông Paul thân m n!
Cách ñây kho ng 5 năm, tôi ñã nh n m t tin x u nh t làm tôi lo s . Là m t
giám ñ c bán hàng thành công, tôi ñã b phi n toái b i nh ng căn b nh l v
s choáng váng, tê cóng và m m t. Trong m t bu i gi i thi u bán hàng, tôi
không nói ñư c n a câu. Sau khi ki m tra t ng quát, bác sĩ th n kinh ñã ñưa ra
m t ch n ñoán kh ng khi p “ña sơ c ng ñ ng m ch” mà không th ch a tr và
là m t căn b nh v s bi n tính c a dây th n kinh. Tin ñó ñ n v i tôi như m t
cú ñánh tr i giáng. Nh ng gi c mơ v tương lai c a tôi b t y s ch, và bác sĩ
b o tôi hãy can ñ m ñ ng ñ tuy t v ng – th t nh n tâm, th i kỳ lâm sàn thì c
trôi vào s l thu c b nh và t không th ngăn ch n ñư c. Tôi ñư c khuy n
khích ñi xa và gào thét khi tôi c n ti n ñ n nh ng th i kỳ trong hoàn c nh c a
tôi. G p ñôi b nh tr m tr ng trong th i gian 2 tháng ñã báo hi u cho bác sĩ
th n kinh c a tôi là căn b nh ña sơ c ng ñ ng m ch hoành hành r t d d i
trong cơ th tôi và trong t m nhìn c a ông thì ñi u này s mang ñ n cho tôi s
suy tàn nhanh chóng.
Tuy nhiên sau 6 tháng tuy t v ng cao ñ , thái ñ c a tôi v căn b nh này ñã
thay ñ i và tôi b t ñ u hư ng t i hi v ng. Tôi ñã chuy n ñ i cách s ng – b t
ñ u v i m t thay ñ i căn b n v ch ñ ăn kiêng và ti n t i s tr m tĩnh cao ñ
và nh ng thái ñ v tinh th n. Tác nhân c a s tha ñ i này là ñĩa CD c a ông
v ni m tin tuy t ñ i. Tôi ñã chú ý ñ n ñi u ñó t vài nơi v i m t khám phá m i
v hi v ng ñang dâng lên. Trong trí tư ng c a mình, tôi ñã t o ra m t hình nh
tích c c và sinh ñ ng mà tôi ñã hư ng t i nh m tăng thêm ni m tin. M t năm
sau cu c ch n ñoán, tôi ñã l y l i tr ng lư ng t i ưu cho mình. Ngay c vi c
chơi l i môn bóng b u d c. ðây là m t s c ng c tích c c v hình nh s c
kh e ñ y sinh l c m i c a tôi.
Bây gi tôi ñang trong th tr ng và tinh th n t t nh t c a mình trong cu c
s ng. Tôi ti p t c trang b cho kh năng vô th c c a mình khi cu c s ng và s c
kh e c a tôi ti p t c ph n vinh. ði u kỳ l , 5 năm sau b a t i l n ñ u tiên tôi
l ng nghe ñĩa CD c a ông, tôi ñã không có m t s t c gi n nào v căn b nh
này và tôi ñã hoàn toàn tho i mái v tri u ch ng căn b nh tròng 4 năm qua.
Nh ng ngư i gi ng tôi – nh ng trư ng h p vô v ng, như ñã ñư c ch n
ñoán theo nh ng tiêu chu n y t phương Tây – là b ng ch ng s ng ñ ng v kh
năng vô th c có nh ng bài h c ñáng t hào cho t t c chúng ta. ð i v i tôi,
- ch a kh i b nh cho nh ng ngư i khác bây gi còn hơn b l nó – ñó cũng là
m t chuy n du hành phi thư ng trong ñ i s ng và s s ng.
Li u b n kh e m nh như bò hay hi n t i b n ñang tr i qua nh ng tri u
ch ng khó ch u, hãy b ra vài phút ngay bây gi ñ c theo sau nh ng k năng
này:
Tăng thêm h mi n d ch
Hãy chú ý: ñây là k năng không có khuynh hư ng như m t s thay th v
cách ch a tr y h c, m c dù nó có th ñư c s d ng liên quan ñ n nh ng cách
ch a tr ñư c kê ñơn b i th y thu c.
1. Nh m m t l i và hình dung h mi n d ch c a b n trong cách thúc gi c
b n. Liên quan ñ n cá nhân b n thân ph i suy nghĩ ñ n nhi u lo i sinh v t
gi ng như s a bi n ñ y màu s c, gi ng như nh ng t bào b o v như th nào
mà th c s nhìn th y. Hãy ch c ch n có nhi u v chúng và xem chúng quá
m nh và có ý nghĩa.
2. K ti p, hình dung ñang du hành vào bên trong cơ th b n t i khu v c
c n ch a tr và chú ý b n ñang hình dung v n ñ m t cách hi n h u như th
nào. B n có th nhìn th y s lây nhi m và nh ng t bào gây b nh như nhi u
nh ng h t ñen ñông ñ c nh xíu.
3. Trong tâm trí, nhìn th y con s a to l n màu nh t ñang thâu tóm và h y
di t nh ng h t ñen nh .
4. Khi nh ng h t nh ñen ñã h t, ñi u quan tr ng sau ñó hãy hình dung con
s a màu sáng ñang bơi m t cách h nh phúc và ki m tra dòng máu c a b n.
ði u này ch c ch n r ng b n không vư t quá s kích thích h mi n d ch c a
b n.
5. Bây gi , hãy hình dung m t ngư i kh e m nh ñang ñ ng hay ñang ng i
phía trư c b n. Nhìn th y ngư i kh e m nh trông như th nào, hơi th , s m m
cư i…
6. Cu i cùng, hãy nh p vai ngư i kh e m nh ñó, nhìn b ng ñôi m t ngư i
kh e m nh, nghe b ng tai và c m giác như th nào!
Bây gi , tôi ch c b n ñang nh n ra ti m năng s c kh e phi thư ng, năng
lư ng và s ph n vinh. Hãy tr l i nh ng ý ki n và nh ng bài t p trong chương
- này thư ng xuyên như b n mu n, buông th ti m năng ñó và cung c p năng
lư ng trong m t trong nh ng khía c nh d i dào – th tr ng cơ th b n!
Cho ñ n ngày mai,
Ngày mai chúng ta s nhìn vào m t khía c nh d i dào khác và là ñi m then
ch t cho h nh phúc, cu c s ng kh e m nh – kh năng ki m ti n t m i cơ h i!
nguon tai.lieu . vn
