Xem mẫu

Nghiïn cûu - Trao àöi TAO LÊP, QUAN TRÕ VA KHAI THAC TAI NGUYÏN SÖ TRONG THÛ VIÏN ÀAI HOC VIÏT NAM TS Nguyïn Huy Chûúng Trûúng Àai hoc KHXH&NV Ha Nöi Tom tùt: Phên tñch y nghôa cua tai nguyïn sö (TNS) àöi vúi hï thöng thû viïn àai hoc. Tiïn hanh khao sat, phên tñch va àanh gia thûc trang viïc tao lêp, quan trõ va khai thac TNS trong hún 20 thû viïn àai hoc ú cac khña canh: cöng nghï, ky thuêt va chuên nghiïp vu thöng tin - thû viïn (TT-TV). Àï xuêt cac giai phap nhùm phat triïn TNS trong hï thöng thû viïn àai hoc ú Viït Nam thúi gian túi. Tû khoa: Tai nguyïn sö; thû viïn àai hoc; phên mïm thû viïn sö; Content Pro; Encore; KIPOS; DSpace; Dublin Core; Scanrobot; Treventus; Kirtas; Bookeye. Digital resources creation, management and utilization at Vietnamese university libraries Summary: Analyzing the role of digital resources towards the university library system. Implementing surveys, analyzing and evaluating the current status of creating, managing and utilizing digital resources at more than 20 university libraries based on technology, tech-nique and Information - Library standard. Recommendations to develop the digital resources of the university library system in Vietnam in the future. Keywords: Digital resources; university library; Digital library software; Content Pro; Enfore; KIPOS; DSpace; Dublin Core; Scanrobot; Traventus; Kirtas; Bookeye. 1. Àùt vên àï Manh nha tû nhûng thêp niïn cuöi cua thï ky trûúc, tai liïu sö múi xuêt hiïn trong cac thû viïn, trung têm TT-TV, trung têm hoc liïu… cua cac trûúng àai hoc (sau àêy goi chung la thû viïn àai hoc - TVÀH) ú Viït Nam vao nhûng nùm àêu thï ky XXI. Song àïn nay, tai nguyïn sö (TNS) àa nhanh chong phat triïn thanh nguön lûc thöng tin àùc biït quan trong, khöng thï thiïu àöi vúi hï thöng giao duc, àao tao cua Viït Nam, nhêt la cac àai hoc co àõnh hûúng phat triïn thanh àai hoc nghiïn cûu, àat àùng cêp quöc tï. La kït qua cua viïc ûng dung nhûng thanh tûu múi nhêt cua cöng nghï thöng tin vao lônh vûc tû liïu, tai liïu sö tao thúi cú cho möt cuöc cach mang thûc sû, àöng thúi cung la möt thach thûc to lún cho hï thöng TVÀH Viït Nam- ào la hiïn tûúng bung nö thöng tin va giai phap thoa man töi àa nhu cêu thöng tin trong möi THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 4/2015 trûúng toan cêu hoa. La möt trong bön yïu tö cêu thanh thû viïn àiïn tû/thû viïn sö, TNS co y nghôa vö cung quan trong, hö trú àùc biït hiïu qua hoat àöng tòm tin va lam phong phu vön tai liïu cua thû viïn, àap ûng töt nhêt cho nhu cêu nghiïn cûu, giang day, hoc têp cua can bö va sinh viïn. TNS bao göm cac àöi tûúng sö (digital objects) va cac siïu dû liïu (metadata) àï hö trú cho viïc tra cûu va àõnh võ tai nguyïn. Cac àöi tûúng sö (con goi la tai liïu àiïn tû) la bêt ky tai liïu nao àûúc ma hoa, àûúc lûu trû trïn cac vêt mang tin va ngûúi dung tin co thï truy cêp thöng qua thiït bõ lûu trû àiïn tû. Nguön tin àiïn tû bao göm dû liïu trûc tuyïn (Online) va dû liïu àiïn tû ú trïn vêt mang tin vêt ly nhû CD-ROM, DVD, VCD,… TNS bao göm têt ca cac dang tai liïu nhû: sach, bao, tap chñ, phim anh, ban nhac, cac CSDL,… àûúc bao goi hay àûúc lûu giû trïn 3 Nghiïn cûu - Trao àöi cac vêt mang tin àiïn tû, co nghôa la têt ca nhûng gò co thï àoc àûúc, truy cêp àûúc thöng qua may tñnh va mang may tñnh. Tai liïu sö co nhûng àùc tñnh nöi tröi so vúi tai liïu truyïn thöng: - Mêt àö thöng tin cao, do vêy dung lûúng thöng tin àûúc lûu trû trïn chung lún; - Co kha nùng àa truy cêp, cho phep ngûúi dung co thï tòm tai liïu àöng thúi theo nhiïu dêu hiïu, nhiïu àiïm truy cêp khac nhau va truy cêp linh hoat, nhanh chong; - Kha nùng liïn hï, tiïp cên vúi cac tac gia, tao ra kïnh phan höi thöng tin giûa ngûúi dung tin va ngûúi sang tao ra thöng tin; - Cho phep lûu giû thöng tin tû nhiïu dang nguön tin khac nhau, nhû: vùn ban, êm thanh, hònh anh tônh va hònh anh àöng,… trong cung möt tai liïu; - Co thï cung luc phuc vu cho nhiïu àöi tûúng khac nhau, khöng phu thuöc vao sö lûúng ngûúi dung, thúi gian va võ trñ àõa ly cua ho; - Kha nùng cêp nhêt dû liïu nhanh chong va thûúng xuyïn. Chñnh vò vêy, tai liïu sö mang lai hiïu qua cao va y nghôa rêt lún, ào la: - Tao ra möt möi trûúng bònh àùng, röng mú cho têt ca moi ngûúi trong viïc sû dung nguön tai liïu hoc têp va nghiïn cûu, búi tai liïu sö khöng bõ giúi han vï khöng gian va thúi gian. Thu hep khoang cach tri thûc giûa ngûúi giau va ngûúi ngheo, giûa thanh thõ va nöng thön, giûa cac quöc gia phat triïn nhanh va cac quöc gia àang phat triïn; - Tñnh hiïu qua cua bö sûu têp sö: tiït kiïm thúi gian va kinh phñ. Thû viïn khöng cên xêy dûng nhiïu kho tang, mua sùm gia kï, tön nhiïu chi phñ lûu giû, bao quan, vên chuyïn tai liïu … trong khi ào, ban àoc co thï nhanh chong tòm 4 kiïm, khai thac tai liïu, thöng tin phu húp. Vúi nhûng ûu àiïm nöi bêt nhû àa phên tñch, thû viïn àiïn tû, thû viïn sö va tai nguyïn sö khöng con la xu thï ma àa trú thanh nhu cêu cêp bach àöi vúi toan hï thöng TVÀH nhùm cung cêp cho ban àoc kha nùng tiïp cên nhiïu san phêm va dõch vu hiïn àai, truy cêp cac CSDL àa dang, phong phu trong nûúc va quöc tï. Cac TVÀH, bùng nhiïu nguön kinh phñ khac nhau, tû cac dû an cêp quöc gia, tû nguön tai trú bïn ngoai hay tû vön ngên sach àûúc cêp hang nùm… àïu chu trong xêy dûng va phat triïn TNS va coi àêy la möt trong nhûng nhiïm vu quan trong cên tiïn hanh thûúng xuyïn va co àõnh hûúng lêu dai. Tuy nhiïn, do nhûng kho khùn vï chu trûúng, chñnh sach chung va àùc thu cua tûng trûúng àai hoc; kha nùng vï tai chñnh, cú sú vêt chêt; trònh àö, nùng lûc cua can bö thû viïn… cöng tac phat triïn TNS trong hï thöng TVÀH Viït Nam vên con nhiïu bêt cêp. Liïn quan àïn lônh vûc TNS co nhiïu nöi dung, khña canh cên quan têm. Trong khuön khö bai viït nay, chung töi têp trung trao àöi vï khña canh cöng nghï, ky thuêt va chuên nghiïp vu TT-TV. 2. Tònh hònh tao lêp, quan trõ va khai thac tai nguyïn sö trong thû viïn àai hoc Viït Nam Qua khao sat hún 20 thû viïn àai hoc ú ca ba miïn: Bùc, Trung, Nam vúi cac mêu àai diïn cho cac khöi trûúng àa nganh; chuyïn nganh cöng nghï, ky thuêt; chuyïn nganh sû pham; chuyïn nganh kinh tï…, cac quy mö: àai hoc quöc gia, àai hoc vung, àai hoc àõa phûúng…, chung töi co möt sö nhên xet nhû sau: 2.1. Vï phên mïm tao lêp, quan trõ, khai thac tai nguyïn sö Trong sö hún 20 thû viïn tiïn hanh khao sat thò trû Trung têm TT-TV, ÀHQG Ha Nöi, la núi THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 4/2015 Nghiïn cûu - Trao àöi àûúc àêu tû nhiïu dû an lún, hiïn àang sû dung phên mïm thû viïn sö Content Pro (la phên mïm chuyïn dung co nhiïu tñnh nùng ûu viït cho viïc tao lêp, quan trõ va khai thac TNS cua Têp àoan Innovative Interfaces, Hoa Ky), con lai àa phên cac thû viïn àïu àang dung phên mïm (PM) thûúng mai trong nûúc hoùc PM ma nguön mú, cu thï: - Trung têm Hoc liïu ÀH Thai Nguyïn va Thû viïn Nguyïn Thuc Hao, ÀH Vinh tû phat triïn PM dung riïng. - Trung têm Hoc liïu ÀH Àa Nùng, Thû viïn Trung têm ÀHQG Tp. Hö Chñ Minh, TVÀH Kiïn Truc, TVÀH Bach Khoa Ha Nöi, TVÀH Mú Ha Nöi… àang sû dung PM DSpace (àêy la möt PM àûúc àanh gia töt nhêt trong cac PM ma nguön mú hiïn nay. Tai Trung têm TT - TV, ÀHQG Ha Nöi, mùc du àang sû dung PM Content Pro, nhûng Trung têm vên kït húp sû dung DSpace àï tö chûc va khai thac cac tai liïu hoc thuêt dang mú). - TV Trûúng ÀH KHTN, ÀHQG Tp. Hö Chñ Minh dung PM ma nguön mú Greenstone. - ÀH Y khoa thuöc ÀH Vinh, ÀH Nha Trang, Viïn ÀH Mú Ha Nöi… dung PM KIPOS tñch húp tû àöng hoa thû viïn va quan ly thû viïn sö. Ngoai ra, con kha nhiïu thû viïn, do han hep vï kinh phñ, chûa co àiïu kiïn àöi sang dung ÀHQG Ha Nöi, Hoc viïn Chñnh trõ Quöc gia HCM (sû dung Content Pro), ÀHQG Tp. Hö Chñ Minh (sû dung SFX, Primo). Co thï nhên xet, àanh gia vï cac PM àûúc hï thöng TVÀH Viït Nam àang sû dung àï hö trú viïc tao lêp, quan trõ va khai thac TNS nhû sau: - Hiïn nay chûa co PM nao àûúc sû dung ú Viït Nam co kha nùng liïn thöng giûa biïu ghi thû muc MARC21 va biïu ghi Dublin Core; KIPOS àa liïn thöng àûúc biïu ghi MARC21 va METS; con lai cac PM àïu phai biïn muc trïn PM thû viïn àiïn tû tñch húp, sau ào xuêt ra Dublin Core va nhêp vao PM thû viïn sö. - Ngoai trû Content Pro, cac PM thû viïn sö hiïn àang sû dung ú Viït Nam àïu chûa co tñnh nùng phên quyïn linh hoat (theo àöi tûúng ban àoc, theo bö sûu têp …). DSpace cho phep xem hoùc tai vï (tuy theo mûc àö phên quyïn), con Greenstone thò khöng co tñnh nùng phên quyïn. Cac PM thûúng mai cua Viït Nam hiïn múi chó dûng lai ú mûc àö nïu ban àoc co tai khoan thò àûúc phep tai vï; ban àoc khöng co tai khoan thò chó àûúc xem thöng tin thû muc (tûúng tû nhû DSpace). - Nhûúc àiïm cua cac PM thû viïn sö do Viït Nam phat triïn la khöng co kha nùng sùp xïp kït qua tòm kiïm theo mûc àö thñch húp (relevant); khöng hö trú tòm kiïm toan vùn (KIPOS co chûc nùng tòm kiïm toan vùn nhûng PM khac, hiïu qua hún nïn vên sû dung phên hï sû dung dûa trïn nïn tang ma nguön mú tai liïu sö trong PM quan trõ thû viïn tñch húp cua cac cöng ty tin hoc trong nûúc (Libol, Dlib, Ilib, Lac Viït…), mùc du tñnh nùng con nhiïu han chï. Kït qua khao sat cho thêy, hêu hït cac TVÀH àïu sû dung chñnh PM àang tao lêp, quan trõ TNS àï tòm kiïm, khai thac thöng tin. Chó co 3 àún võ dung PM tòm kiïm, khai thac thöng tin chuyïn dung la: Trung têm TT-TV, THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 4/2015 Lucene, khöng tñch húp àûúc viïc tòm kiïm toan vùn va tòm kiïm thuöc tñnh cua tai liïu). Cac san phêm PM cua nûúc ngoai va PM ma nguön mú àa giai quyït töt cac yïu cêu nay (xïp hang kït qua tòm kiïm, tòm kiïm toan vùn, tòm kiïm toan vùn tñch húp vúi tòm kiïm thuöc tñnh). - Phên lún cac PM cua Viït Nam àïu khöng co chûc nùng streaming documents, streaming video (ban àoc muön xem tai liïu thò phai tai vï 5 Nghiïn cûu - Trao àöi may tñnh), àiïu nay se lam giam töc àö khai thac vò mùc du ngûúi dung tin chó quan têm àïn möt nöi dung nao ào cua tai liïu nhûng vên phai tai toan bö tai liïu vï. - Tñnh tuên thu chuên Dublin Core cua cac PM ma nguön mú va PM thûúng mai cua nûúc ngoai thûúng töt hún PM trong nûúc (PM trong nûúc thûúng gùp löi khi kït xuêt àï chia dû liïu ma tiïn hanh chuyïn àöi cac tïp vùn ban sang anh (TV Hoc viïn Nöng nghiïp, TV ÀH Luêt Ha Nöi…). Cöng nghï quet khac nhau dên túi chêt lûúng, thúi gian, töc àö quet khac nhau. Nïu nhû viïc sû dung cac may quet bùng tay, möt giú co thï quet àûúc trïn dûúi 100 trang tai liïu vúi chêt lûúng anh trung bònh thò khi thûc hiïn se dû liïu). ú Kirtas se quet àûúc 1.600 trang/giú va 2.2. Vï thiït bõ, cöng cu tao lêp, quan trõ tai nguyïn sö Àï tao lêp TNS, do àõnh dang phö biïn hiïn nay thûúng la file PDF nïn cac TVÀH thûúng ap dung phûúng phap chuyïn dang tû cac tïp vùn ban file text (thûúng la file MS word) sang dang file PDF bùng tñnh nùng save as PDF cua MS Office hoùc cac cöng cu chuyïn àöi àõnh dang khac. Àöi vúi cac tai liïu in àûúc xuêt ban trûúc ào àa lêu, khöng co hoùc khöng con ban mïm, cac TVÀH phai dung thiït bõ quet (scanner) àï tao file anh (JPEG, PDF), tiïp theo la nhên dang ky tû quang hoc (OCR), chuyïn sang PDF hai lúp,... sau ào lûu giû vao cac thiït bõ chuyïn dung hoùc biïn muc, àñnh file vao cac phên mïm quan trõ tai liïu sö. Möt vai thû viïn con tao thïm bookmark cho tai liïu àï ban àoc thuên tiïn trong sû dung. Do khöng co dû an àêu tû lún, hêu hït cac TVÀH dung may quet bùng tay (scanner) cua cac hang HP, Canon, FUJITSU… tao file anh àï xêy dûng kho tai liïu sö. Vñ du: TVÀH Treventus la 2.500 trang/giú vúi chêt lûúng anh cao. Hún nûa, nïu cac may quet bùng tay khöng quet àûúc sach day, gay cûng, thò moi chuyïn trú nïn rêt àún gian vúi cac scanrobot. Treventus va Kirtas cho phep àiïu chónh linh hoat goc mú cua sach, giup bao vï töi àa sach trong qua trònh chup. Treventus va Bookeye dung cú chï quet quang hoc nïn viïc sao chup tai liïu khöng phu thuöc vao anh sang, cho chêt lûúng san phêm quet àöng àïu, ro net, khöng lam biïn dang anh sau khi quet. Song, do Bookeye khöng co robot nïn viïc lêt giú trang sach tû àöng khöng thûc hiïn àûúc. Kirtas sû dung cú chï chup anh, viïc sao chup tai liïu phu thuöc vao anh sang cua möi trûúng, hònh anh sau khi quet khöng àam bao nguyïn dang 100% do viïc lam phùng trang sach sû dung cú chï cua phên mïm (khöng co thiït bõ ep phùng trang sach). Noi chung, cac san phêm àûúc tao ra tû cac thiït bõ nay àïu khöng lam pha vú cêu truc tai liïu so vúi cac thiït bõ quet thöng thûúng. Ngoai Thûúng dung thiït bõ ban tû àöng Tuy nhiïn, qua khao sat thûc tï, co thï thêy Bookeye 4; Thû viïn Trûúng ÀH KHXH&NV, giai phap quan ly chêt lûúng anh cua cac ÀHQG Tp. Hö Chñ Minh sû dung Zeutschel OS thiït bõ quet tû àöng cung rêt khac nhau. 8000 3S; Trung têm TT-TV, ÀHQG Ha Nöi va Trung têm Hoc liïu ÀH Thai Nguyïn dung thiït bõ tû àöng (scanrobot) cua hang Treventus va Kirtas àï tao lêp TNS. Nhiïu TVÀH hoan toan khöng sû dung giai phap quet va chuyïn dang 6 Trong khi scanrobot cua nhiïu hang chó co may quet + phên mïm xû ly anh (vï mùt nao ào tûúng tû nhû photoshop), dên túi viïc kiïm soat chêt lûúng, töi ûu hoa nguön nhên lûc,… rêt kho khùn va chùp va, thò duy nhêt Treventus co giai phap THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 4/2015 Nghiïn cûu - Trao àöi töng thï àï kiïm soat toan bö qua trònh tû àêu vao àïn àêu ra nhùm bao àam chêt lûúng cho ngûúi dung. Bö giai phap töng thï göm: - Thiït bõ quet; - Phên mïm xû ly anh hoan hao; - Phên mïm quan ly hoat àöng (luöng cöng viïc, töi ûu hoa, kiïm soat chêt lûúng, nhên lûc…). - Phên mïm “ thû viïn sö”. Ngoai ra, Treventus con àap ûng moi nhu cêu tû lûu trû, xuêt ban sach in, E-book, tai ban…. 2.3. Kït qua xêy dûng kho tai liïu sö cua cac thû viïn Kho TNS cua cac TVÀH àûúc hònh thanh tû ba nguön, göm: tû sö hoa, mua va trao àöi. Nguön tû sö hoa àûúc phên lún cac thû viïn tiïn hanh va àöi tûúng thûúng la cac tai liïu nöi sinh. Loai hònh tai liïu àûúc cac thû viïn quan têm sö hoa nhiïu nhêt la luên an, luên vùn, tiïp ào la sach giao khoa, giao trònh, röi àïn kït qua nghiïn cûu khoa hoc va tap chñ. Cuöi cung la cac tai liïu àùc biït nhû: cac bö sûu têp chuyïn àï, tiïu chuên ky thuêt, phat minh sang chï… Cac thû viïn àïu xêy dûng nguyïn tùc lûa chon tai liïu sö hoa. Tiïu chñ lûa chon tai liïu nöi sinh àï sö hoa co sû khac nhau giûa cac thû viïn. Song, nhòn chung, cac tiïu chñ thûúng àûúc xac àõnh theo cac cêp àö ûu tiïn giam dên nhû sau: - Tiïu chñ 1- Truy cêp: Tai liïu àûúc sû dung nhiïu hoùc tai liïu co gia trõ khoa hoc, tû tûúng, nghï thuêt… cao. Tai liïu phuc vu cac chûúng trònh àao tao, nghiïn cûu chiïn lûúc, trong àiïm cua Nha nûúc va cua trûúng. Ûu tiïn cac tai liïu nöi sinh co ham lûúng khoa hoc cao. Nhûng tai liïu àún ban hoùc hiïm cung àûúc xïp trong tiïu chñ nay. THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 4/2015 - Tiïu chñ 2- Bao quan: Tai liïu dï hong, dï phên huy, kho bao quan. - Tiïu chñ 3- Cöng àöng: Tai liïu phuc vu cho cac sû kiïn, cac triïn lam va xêy dûng thûúng hiïu cua nha trûúng. - Tiïu chñ 4- Tiïm nùng phat triïn: La tai liïu co kinh phñ tû dû an, tûúng lai àûúc àêu tû, bö sung hoùc sö hoa theo yïu cêu cua lanh àao hay nha tai trú. Möt sö TVÀH lún, co nguön ngên sach döi dao, co quyïn tû chu cao hoùc àûúc nhên dû an àêu tû àa trûc tiïp àùt mua CSDL sach, tap chñ,… trûc tuyïn cua cac nha cung cêp nhû: Nam Hoang, iGroup, Xunhasaba,… Nhiïu thû viïn tham gia Liïn húp thû viïn bö sung tai liïu àiïn tû do Cuc Thöng tin KH&CN quöc gia lam àêu möi. Qua quan hï húp tac quöc tï, möt sö thû viïn àûúc nhên tùng biïu, trao àöi CSDL vúi cac trûúng àai hoc, cac tö chûc khoa hoc nûúc ngoai. Tuy nhiïn, tai liïu tû kïnh nay khöng ön àõnh va chêt lûúng khoa hoc khöng thêt cao. 3. Möt sö àï xuêt cho viïc phat triïn tai nguyïn sö trong thû viïn àai hoc Viït Nam Cùn cû nhu cêu va kha nùng sû dung cua can bö va nhêt la cua ngûúi hoc cac hï (cû nhên, cao hoc, NCS), nguön tai liïu nöi sinh vên la nguön tin àûúc ban àoc quan têm khai thac nhiïu nhêt vò àêy la nhûng tai liïu chuyïn sêu, nöi dung liïn quan chùt che túi cac lônh vûc àao tao, nghiïn cûu cua nha trûúng va möt àiïu rêt quan trong la tai liïu sû dung ngön ngû tiïng Viït. Vò vêy, phûúng thûc tû sö hoa tai liïu nöi sinh nïn la giai phap chñnh àï tùng cûúng nguön tai liïu sö. Tuy nhiïn, àï thûc hiïn nhiïm vu nay cên phai àêu tû lún va liïn tuc, phai co nhiïu thúi gian, tiïn cua, cöng sûc… Do ào, cac thû viïn cên xêy dûng kï hoach lûa chon tai liïu phu húp àï tiïn hanh sö 7 ... - tailieumienphi.vn
nguon tai.lieu . vn