Xem mẫu

  1. “Để có thể cạnh tranh trong thị trường hôm nay, đòi hỏi bạn phải có những hiểu biết cơ bản về những khái niệm then chốt về tài chính và kế toán”.
  2. “Chỉ cần một chút cố gắng, bạn cũng có thể trở thành một người am hiểu về tài chính”.
  3. CẨM NANG DÀNH CHO NHÀ QUẢN LÝ KATHERINE WAGNER Người dịch: Nguy ễn Vĩnh Trung Hiệu đính: TS. Nguy ễn Xuân Xanh TÀI CHÍNH dành cho những NHÀ QUẢN LÝ K HÔNG CHUYÊN ___________________________ FINANCE FOR NOFINANCIAL MANAGERS 24 bài học để hiể u và đánh giá khả năng tài chính c ủa công ty NXB Tổng hợ p - TP. Hồ Chí Minh
  4. MỤC LỤC LỜI GI ỚI THI ỆU Đ Ể TRỞ T HÀNH N GƢỜ I A M HI ỂU VỀ TÀI CHÍNH X EM LẠ I CÁ C THUẬ T N GỮ CƠ BẢ N ĐỪ NG VỘ I SUY Đ OÁN HÃ Y H I ỂU ĐƢ Ợ C TÍNH Q UAN T RỌNG CỦA VI ỆC CHỌ N TH Ờ I ĐI ỂM HÃ Y H I ỂU ĐƢ Ợ C CÔNG VI ỆC CỦA KI ỂM T OÁN VIÊN HÃ Y H Ọ C CÁ CH ĐI TÌM CÂU T RẢ LỜI HÃ Y N GHIÊN CỨU K ẾT Q UẢ KINH DOA NH HÃ Y Đ Ọ C K Ỹ H ƠN BẢ NG CÂ N ĐỐ I K Ế T OÁN HÃ Y Đ Ọ C TOÀN BỘ BẢ NG BÁO CÁO THU N HẬ P HÃ Y K I ỂM TRA D ÒNG TI ỀN M Ặ T X EM K Ỹ H ƠN CÁC P HẦ N CƢ Ớ C CHÚ HÃ Y XÁ C ĐỊ NH LƢ ỢNG HÀNG LƢ U K HO CÓ Q UÁ CAO HA Y KHÔNG HÃ Y N HÌN CÁ C P HẦ N Đ I ỀU CHỈ NH HÃ Y K I ỂM TRA VI ỆC GHI N HẬ N DOA NH T HU PHÂN T ÍCH, PHÂN T ÍCH VÀ P HÂN TÍCH HÃ Y SỬ DỤ NG CÁ C T Ỷ S UẤ T THEN CH ỐT TẠ I SAO PPE QUAN T RỌNG? TÌM HI ỂU N HI ỀU H Ơ N VỀ LỢI TH Ế T HƢƠ NG M Ạ I CHUẨ N BỊ , CHUẨ N BỊ VÀ CHUẨ N BỊ ĐẶ T CÁ C M Ụ C TIÊU D OANH T HU THỰ C T Ế CẮ T GIẢ M CHI PHÍ H ỢP LÝ THEO DÕI D ÒNG TI ỀN M Ặ T NHẬ N RA N HỮ NG VẤ N Đ Ề T I ỀM Ẩ N HI ỂU Đ ƢỢ C D OANH THU Ả NH HƢ ỞNG Đ ẾN CHI P HÍ N HƢ T H Ế NÀO CHỌ N DẠ NG THÍCH HỢ P CHO DỰ T OÁN CẨ M NANG DÀNH CHO N HÀ QUẢ N LÝ
  5. LỜI GIỚI THIỆU Tập sách nhỏ “Tài c hính dành c ho nhữ ng nhà q uả n lý k hô ng chuyê n” này c ủa NXB McGrau- Hill là mộ t k im chỉ nam quý báu giúp những nhà q uả n lý k hô ng chuyê n nghiệp về tài c hính, đặc b iệt c ho những ngƣ ờ i c hủ doanh nghiệp, nắ m bắt đƣợc nhữ ng đ iể m cốt lõi trong nhữ ng vấ n đ ề q uả n tr ị t ài c hính, ý t hức và hiể u b iế t hơ n nhữ ng vấ n đ ề t hen chốt, biế t đánh giá c hính xác hơ n nhữ ng t ín hiệ u t ích cực, cũng nhƣ nhữ ng t ín hiệ u đáng ngờ, biế t đặt câ u hỏ i, t ìm tòi và q uan trọ ng hơ n: biế t các h tự đ i t ìm câ u trả lờ i c ho mình cho nhữ ng câ u hỏ i q uan trọ ng đƣợc đặt ra. Bạ n cầ n hiể u đƣợc nhữ ng t huậ t ngữ và cô ng c ụ c huyê n mô n, biế t kế toán viê n và k iể m toán viê n làm gì, biết t heo dõi dòng t iề n mặ t nhƣ t hế nào - một vấ n đề số ng còn trong kinh doanh; đọc các báo cáo tài c hính, các bả n câ n đố i tài chính, hiể u b iết về c hính sác h q uả n lý hàng lƣ u kho, các h lập dự toán, cắt giả m c hi phí, biết các “mẹo ” cầ n t hiế t để xử lý nhữ ng vấ n đề p hức tạp, hiể u đƣ ợc nhữ ng các h làm dễ dãi c ủa ngƣờ i quả n lý bê n dƣớ i, nhậ n ra nhữ ng vấ n đề t iề m ẩn, vâ n vâ n và vâ n vâ n… Cuố n s ác h làm c ho bạ n nắ m b ắt nhữ ng vấ n đề dễ dàng, làm c ho bạn tự t in, quyế t tâ m và c huyê n nghiệp hơ n, nâ ng cao nă ng lực và hiệ u q uả q uả n lý. Kinh doanh khô ng phả i là mơ mộ ng hay theo cả m t ính, mà p hả i c huyê n nghiệp. Để có t hể cạnh tranh, tồ n t ạ i và p hát triể n trong một t hế giớ i k hô ng ngừ ng cạ nh tranh, trê n s â n nhà c ũng nhƣ trê n thị trƣờ ng t hế giớ i, những nhà k inh doanh, các c hủ doanh nghiệp, p hả i có nhữ ng kiế n t hức c ơ bả n về nhữ ng q uy luậ t t hen chốt tài chính c hi phố i sự hoạt độ ng c ủa các công ty. Bạ n k hô ng thể t rao hế t c ho ai trác h nhiệ m và nhiệ m vụ để làm t hay cho bạ n, mà c hính bạ n phả i b iế t các h tự học hỏ i để làm c hủ lấ y nó. Cuố n sác h quý bá u này giúp bạ n t hực hiệ n những đ iề u đó. Bạ n có t hể đọ c nó trê n đƣ ờ ng đ i làm, trong giờ giả i lao, nghỉ trƣa, hay trê n nhữ ng c huyế n đ i cô ng tác. Bạ n s ẽ t hấ y mình gắ n bó và sâ u sát hơ n vớ i nhữ ng vấ n đề t hen chố t c ho sự số ng còn c ủa công ty. Và bạ n sẽ cả m thấ y vững t in hơ n khi đọc nó. TS. Nguyễ n Xuân Xanh 1
  6. ĐỂ TRỞ THÀNH NGƢỜI AM HIỂU VỀ TÀI CHÍNH Nếu nhƣ nhữ ng con số là bả ng c hữ cái c ủa t hế giớ i kinh doanh, t hì các báo cáo tài chính và các khoả n ngâ n sác h chính là nhữ ng c uố n sác h. Để có t hể cạ nh tranh trong t hị t rƣờ ng hô m nay, đòi hỏ i bạ n p hả i có nhữ ng k iế n t hức cơ bả n về nhữ ng k hái niệ m t hen chốt về t ài chính và kế toán. C uố n sác h này sẽ giúp c ung cấp c ho bạn nhữ ng k iế n t hức về tài chính mà bạ n cầ n có để t hành cô ng trong cô ng việc c ủa bạ n. Đố i vớ i nhiề u nhà q uả n lý, báo cáo tài chính và bả ng dự toán ngân sách giố ng nhƣ mộ t đ iề u huyề n b í. Nếu cô ng việc hàng ngày c ủa bạ n là lập kế hoạch c ho chiế n d ịch t iếp t hị hoặc t uyể n dụng nhâ n viê n mớ i, thì có t hể bạ n k hô ng mong muố n làm dự toán ngân sách hàng nă m - hay đọc hế t các báo cáo tài chính c ủa công ty. Nhƣng thật ra c ũng k hông hoàn to àn là nhƣ t hế. Chỉ cầ n mộ t c hút cố gắ ng, bạ n cũng có t hể trở t hành ngƣờ i a m hiể u về tài chính. Có thể bạ n không nói đƣợc t hứ ngô n ngữ tài chính mộ t các h trô i chả y, nhƣ ng bạn c ũng có t hể học nó mộ t các h vừa đ ủ để tự quả n lý cô ng việc c ủa mình. Bí q uyế t t hành cô ng là bạ n k hông c ầ n p hả i học hế t mọ i t hứ cầ n p hả i b iết về tài chính và kế toán. Bạ n c hỉ cầ n học đ ủ để b iết c ác h đặt câ u hỏ i sao cho hợp lý mà t hô i. Quyể n sác h này không nhằ m hƣ ớ ng dẫn bạ n t rở t hành một nhà q uả n lý tài chính hay một kế toán viê n, mà nó mang lạ i c ho bạ n nhữ ng t hô ng tin cơ bả n để giúp bạ n xâ y dựng k ỹ nă ng cho mình. Rấ t có thể bạ n sẽ muố n mang nó t heo bên mình. N ó sẽ tiệ n d ụng khi nào bạn t hấ y cầ n phả i p hâ n t ích xem tạ i sao phòng ban c ủa b ạ n lạ i bộ i c hi ngân sách, hay đ ể b iế t t ình hình hoạt động tài chính c ủa công ty bạ n hiệ u q uả r a sao. Quyể n sác h này đƣợc c hia làm hai phầ n. Phầ n t hứ nhất tr ình bày các k hái niệ m cơ bả n về kế toán và báo cáo tài chính. Phầ n t hứ hai về q uả tr ình lập dự to án ngân sách. Bạ n k hông nhất t hiế t p hả i đọc q uyể n sác h theo thứ tự từ trƣ ớc đế n sau, nhƣ ng việc đọc nhƣ thế lạ i rấ t hữu ích c ho bạ n, đ ặc b iệ t k hi bạ n c hƣa quen vớ i ngành tài chính và kế toán. Mặc d ù mỗ i c hƣơ ng đƣợc tr ình bày độc lập, song mộ t số t huậ t ngữ và c ụm từ ở c hƣơ ng trƣớc lạ i đƣợc mở rộ ng t hê m trong c ác c hƣơ ng sau. Sau khi đã đọc xong quyể n sác h, có t hể bạ n sẽ t hấ y có nhữ ng đề tài mà bạ n q uan tâ m và muố n b iết t hê m. Trong trƣ ờ ng hợp đó, bạ n có t hể t ìm k iế m ở nhiề u nguồ n đang s ẵ n có. Bạ n có thể mua mộ t quyể n sác h chuyê n đề đ i sâ u hơ n về đề tài đó, hoặc cũng có t hể đă ng ký học mộ t lớp đê m ở mộ t t rƣờ ng nào đó. Dù sao thì bạ n c ũng nê n nhớ rằ ng, quyể n sác h này c hỉ là đ iể m k hở i đ ầ u cho cuộc hành tr ình của bạ n nhằ m đánh giá và hiể u b iết về t ình hình tài chính, c hứ không hẳ n b iế t bấy nhiê u đâ y là đã đ ủ đâ u. 2
  7. XEM LẠI CÁC THUẬT NGỮ CƠ BẢN Đố i vớ i mọ i ngƣờ i, cái từ Có (credit hay t ín dụng) khiế n đầ u óc liê n tƣở ng đế n mộ t dạ ng t ín dụng mà bạ n sẽ k hai thác vào mộ t ngày nào đó t rong tƣơ ng lai hay là một k hoả n t iề n đƣợc thể hiệ n trong tài k hoả n ngâ n hàng c ủa b ạ n k hi bạ n gử i t iề n. Nhƣng đố i vớ i các kế toán viê n, từ Có có một ý nghĩa r iê ng. N ó là t ê n gọ i c ủa cái cột nằ m bên tay phả i c ủa hệ t hố ng kế toán kép. Cột bên trái là cột ghi N ợ (debit). Trong hệ t hố ng kế toán kép, các k hoả n Nợ p hả i bằ ng các k hoả n Có. Bạ n k hông nhất t hiết hoặc ngay cả k hông cầ n p hả i học hay am hiể u về hệ t hố ng kế toán kép. Nhƣng sẽ hữ u ích nế u bạn b iết rằ ng k hi các kế toán viê n sử d ụng một t huậ t ngữ nhƣ Nợ hay Có thì có t hể họ k hông nói đế n cái đ iề u mà bạ n đang nghĩ. Sau đâ y là mộ t số nhữ ng t huậ t ngữ t hô ng d ụng trong tài chính và kế toán để giúp bạ n nói cùng ngô n ngữ vớ i những ngƣ ờ i trong lĩnh vực tài chính. - Tài sả n Nợ (Asset/liability) : Một t ài sản là mộ t nguồ n vố n mà công ty sở hữ u. Mộ t k hoả n Nợ là mộ t nguồ n t iề n mà công ty đang nợ. Đấ t đai và máy móc mà công ty đang s ở hữu c hính là tà i sả n, còn các k hoả n nợ nầ n c hính là Nợ. - Giá tr ị ghi sổ/giá t hị t rƣờ ng ( Book value/m arket value): Giá tr ị ghi sổ là k hoả n tài sả n hay nợ t hể hiệ n trê n các báo cáo tài chính c hính t hức c ủa công ty dựa trê n giá tr ị trƣớ c đâ y hay giá tr ị ban đầ u. Giá t hị t rƣờ ng là giá tr ị hiệ n tạ i c ủa tài sả n hay nợ. Trong hầ u hế t các trƣờ ng hợp, giá t r ị ghi sổ k hông bằ ng vớ i giá t hị trƣờ ng. - Tƣ liệ u sả n xuất (Capital goods) : Tƣ liệ u sả n xuấ t là nhữ ng máy móc, d ụng c ụ đƣợc sử dụng để sả n xuấ t ra những hàng hóa khác. Đố i vớ i nhiề u công ty, việ c mua tƣ liệ u s ả n xuất là mộ t sự đầ u tƣ q uan trọ ng. - Sự khấu hao/trừ dầ n ( Depreciation/amortization) : Sự k hấ u hao là mộ t cơ c hế p hâ n bổ giá t r ị của tài sả n hữ u hình, chẳ ng hạ n máy móc, trong suố t niê n hạ n sử d ụng c ủa tài sả n. Sự trừ dầ n là mộ t cơ c hế p hâ n bổ giá t r ị c ủa tài sả n vô hình, chẳ ng hạ n bằ ng sáng c hế, t rong s uốt niê n hạ n sử d ụng c ủa tài s ả n. - N ăm tài c hính (Fiscal year ): Là nă m báo cáo tài chính c ủa mộ t công ty - ví d ụ, từ ngày 1 tháng bả y c ho đế n 30 tháng sáu ( nă m sau). Trong hầ u hết các trƣờ ng hợp, nă m tài chính không t r ùng vớ i nă m dƣơ ng lịch - tức là từ 1 t háng Giê ng đ ế n 31 tháng mƣ ờ i hai. - Biê n lợ i nhuậ n (Prof it m argin): C ũng có t hể gọ i là t ỷ s uấ t lợ i nhuậ n. Đâ y là lợ i nhuậ n - là nhữ ng gì mà các c hủ công ty còn giữ lạ i sau khi đã trừ hế t t ất c ả các hóa đơ n nợ - nhƣ là một tỷ lệ p hầ n tră m c ủa doanh thu (sales) hay thu nhập (revenue). - Khoả n phả i t hu/khoả n p hả i trả ( Receivables/payables): Những k hoả n phả i t hu là số t iề n mà ngƣờ i k hác còn nợ công ty, t hƣ ờ ng về hàng hó a hay d ịch vụ công ty đã c ung cấp. Nhữ ng khoả n p hả i tr ả là số t iế n mà cô ng ty còn nợ ngƣờ i k hác, bao gồ m các nhà c ung cấp. 3
  8. - Thu nhập /chi phí ( Revenue/expenses): Thu nhập là k hoả n t hu chả y vào một công ty. Nó bao gồ m doanh thu, lợ i tức, và t iề n c ho thuê. Thuật ngữ t hu nhập, doanh thu, thu nhập ( nói chung) (revenue, sales, income) thƣ ờ ng đƣợc sử dụng có t hể t hay đổ i c ho nhau. Chi phí là nhữ ng k hoả n c hi gắ n liề n vớ i một giai đoạ n c ụ t hể, chẳ ng hạ n nhƣ t ính t heo tháng. Chi phí là giá p hả i trả để mua đƣợc mộ t tài sả n nào đó. Danh sác h trê n chỉ là đ iể m k hở i đầ u. N ế u muố n đọc t hê m, b ạ n nê n theo các gợ i ý sau: Luôn đặt câu hỏi : N ếu bạ n nghe ngƣờ i k hác sử d ụng mộ t t huật ngữ mà bạ n k hông hiể u, hãy yê u cầ u họ giả i t hích. Hãy t ự t rang bị ki ến t hức: Bạn càng b iế t nhiề u t hì càng dễ nắ m đƣợc vấ n đ ề. Hãy đọc các sách b áo về k inh doanh. Hãy l ập một danh mục ri êng: K hi bắ t gặp các t huật ngữ mớ i, hãy ghi chúng bê n lề c ủa chƣơ ng này để có t hể sử d ụng k hi cầ n đế n. Hãy cải t hi ện kỹ năng kinh doanh bằng cách mở rộng vốn t ừ ngữ về t ài chính của bạn. 4
  9. ĐỪNG VỘI SUY ĐOÁN Đố i vớ i những ngƣờ i có k iế n t hức k hiê m tố n về tài chính, họ sẽ dễ đánh giá vớ i những t hô ng t in thể hiệ n trong các báo cáo tài chính. Trong mộ t số trƣờ ng hợp, ngƣờ i ta làm nhữ ng đánh giá này sau khi mớ i đọc q ua các con số và t ính toán ngay vài con số lợ i nhuậ n mà t hô i. Tuy nhiê n, nế u bạ n t hật sự muố n hiể u b iết về các báo cáo tài chính, bạ n cầ n p hả i đào sâ u hơ n về những số liệ u t hể hiệ n trê n trang báo cáo đó. Học một vài k hái niệ m cơ bả n về kế toán cũng hữ u ích, nhƣ ng chỉ có nhữ ng k iế n t hức này t hô i thì bạ n k hông t hể nào t rở t hành ngƣờ i đọc báo cáo tài chính một các h thô ng thạo đƣợc. Để trở t hành ngƣ ờ i a m hiể u, bạ n c ầ n p hả i tò mò hơ n và p hả i t heo dõi k ỹ những con số mà bạ n đang nhìn t hấ y. Khi đọc các báo cáo tài chính, bạ n có t hể sẽ bắ t gặp một con số hay xu thế k hông t hô ng thƣ ờ ng. Thay vì c hỉ t hấ y và để nó nằ m yê n, bạ n cầ n p hả i nghiê n cứu xa hơ n và dặ t ra c â u hỏ i, chẳ ng hạ n nhƣ : Liệ u đ â y có t hực sự là mộ t xu hƣớ ng, hay chỉ là kết q uả c ủa mộ t sự t hay đổ i nào đó trong quy tr ình kế toán? Tình tr ạ ng này bắ t đầ u từ lúc nào? Điề u gì đã gâ y ra nó? Tình t rạ ng này c hỉ xả y r a vớ i công ty nà y, hay c ũng xả y ra vớ i các đố i thủ cạ nh tranh? Để có một bức t ranh đầ y đ ủ về những gì đang diễ n ra, bạ n c ầ n p hả i đ iề u t ra về công ty và ngành nghề hoạt độ ng c ủa nó. Có nhiề u nguồ n giúp b ạ n hiể u đƣợc, t rong đó nguồ n dễ t hấ y nhấ t là báo cáo t hƣờ ng niê n c ủa công ty, bao gồ m cả nhữ ng báo cáo tài chính c ũng nhƣ nhữ ng t hô ng tin khác về c ác mục t iê u lâ u dài c ủa công ty. Bạ n c ũng cầ n đọc t hê m các s ác h báo về k inh doanh và c huyê n ngành vì việc nắ m đƣợc t iê u chuẩ n ngành nghề và các q uy tr ình kế toán c ủa mộ t ngành nghề là vô c ùng q uan trọ ng. Lấ y một ví d ụ, tƣ ở ng tƣợ ng b ạ n vừa t hừa kế một k ho ả n t iề n nhỏ và muố n đầ u tƣ vào mộ t nhà xuấ t bản tạp c hí. Bạ n yê u cầ u đƣợc xem báo cáo thƣ ờ ng niê n của công ty và bắt đầ u đọc các báo cáo tài chính. Khi nhìn vào bả ng câ n đố i kế toán - là một t rong những báo cáo tài chính c hính t hức c ủa công ty - bạn bắt đ ầ u t hấ y ngầ n ngạ i về việc đ ầ u tƣ vào nhà xuất bả n, b ở i vì bạ n t hấ y trong bảng câ n đố i kế toán có một số dƣ nợ q uá lớ n. Bạ n để ý t hấ y rằ ng, phầ n lớ n khoả n nợ này là do khoả n t hu nhập trả sau, mộ t t huật ngữ mà bạ n chƣa bao giờ nghe thấ y. Bạ n không b iết rõ nó là gì nhƣ ng lạ i c ho rằ ng nhƣ t hế là k hông tốt bở i vì đã là nợ t hì lúc nào c ũng xấ u c ả. Tuy nhiê n, hóa ra nhữ ng s uy đoán c ủa bạ n về t hu nhập trả sau k hông đúng. Thực ra, nó t hể hiệ n nhữ ng khoả n đặt mua tạp chí đã đƣợc trả t rƣớc và đó chính là mộ t nguồ n t hu nhập. Thu nhập t rả sau là một nghiệp vụ t hô ng thƣờ ng trê n các báo cáo tài chính trong ngành xuất bả n. Sở d ĩ nó t hể hiệ n ra thành một k hoả n nợ là vì nhà xuấ t bả n c hƣa nhậ n đƣợc k hoả n t hu nhập đó bằng việc p hát hành tạp c hí t heo đ ịnh k ỳ trong tƣơ ng lai. Sau đâ y là một số nguồ n mà bạ n có t hể t iếp cậ n t rong k hi t ìm hiể u các t hô ng tin về báo cáo tài chính. 5
  10. Các hi ệp hội t hƣơng mại : Hãy xem ở t hƣ việ n tạ i đ ịa p hƣơ ng c ủa bạ n có bộ sác h Gale’s Encyclopedia of Associations ( Bác h khoa Gale về các Hiệp hộ i) hay khô ng. H ơ n nữa, rất nhiề u hiệp hộ i t hƣơ ng mạ i đề u có trang web. Các t ổ chức kế t oán: Họ cung cấp những t hô ng tin về những t hay đổ i q uy tắc kế toán đƣợc dự t ính có ả nh hƣở ng đế n nhiề u ngành nghề k hác nhau. Các nhà xuất bản về kinh doanh: Có rấ t nhiề u sác h giớ i t hiệ u về các t iê u chuẩ n và t hố ng kê trong k inh doanh. 6
  11. HÃY HIỂU ĐƢỢC TÍNH QUAN TRỌNG CỦA VIỆC CHỌN THỜI ĐIỂM Nhƣ hầ u hết mọ i t hứ trong c uộc số ng, ngành kế toán c ũng vậ y, việc chọ n t hờ i đ iể m là tất cả. Việc c họ n t hờ i đ iể m có ý nghĩa đặc b iệ t quan trọ ng đố i vớ i các giao d ịch t hƣơ ng mạ i và vớ i việc c húng đƣợc ghi lạ i trong các báo cáo tài chính nhƣ t hế nào. Các doanh nghiệp t hƣờ ng áp dụng hai phƣơ ng pháp ghi lạ i các giao d ịch kế toán t heo t iề n mặt và kế toán p hát s inh. Phƣơ ng pháp kế toán t heo t iề n mặt ghi nhậ n các giao d ịch c hỉ k hi nào t iề n mặ t đƣợc thanh toán q ua tay. C òn p hƣơ ng pháp kế toán p hát s inh thì ghi nhậ n các giao d ịch k hi nào các giao d ịch này hoàn tất về t hủ t ục , cho d ù có đƣợc thanh toán hay chƣa. Các doanh nghiệp nhỏ t hƣờ ng áp d ụng kế toán t heo t iề n mặ t vì t ính đ ơ n giả n c ủa nó. Đố i vớ i nhữ ng doanh nghiệp này, các k hoả n t hu sẽ đƣợc ghi nhậ n khi khác h chi trả và các k hoả n c hi đƣợc ghi nhậ n k hi công ty c hi trả c ho khác h hàng. Tuy nhiê n, phầ n lớ n c ác công ty lớ n sử d ụng kế toán p hát s inh, phƣơ ng pháp p hức tạp hơ n so vớ i p hƣơ ng pháp t heo t iề n mặt. M ục đ ích c ủa kế toán p hát s inh là làm c ho các k hoả n t hu nhập ă n khớp vớ i các khoả n c hi phí, là các k hoả n đƣợc sử dụng để mang lạ i nguồ n t hu nhập đó. Để t hực hiệ n p hƣơ ng pháp này, các giao d ịch đƣợc ghi lạ i k hi có mộ t hoạt độ ng về k inh tế xả y ra, chẳ ng hạ n nhƣ mộ t sả n p hẩ m đƣợc gử i đ i ho ặc giả một cái máy đƣợc sửa c hữa, hơ n là k hi các d ịch vụ này đƣợc thanh toán. Xin lấ y mộ t ví d ụ, t rong kỳ kế toán hiệ n tạ i, Tập đoàn Nicko vừa ghi nhậ n nhữ ng đơ n đặt hàng tr ị giá 20.000 đô la nhƣ ng chỉ mớ i t hực sự t hu đƣợc 10.000 đô la trong kho ả n t hu mà thô i. Cô ng ty đ ã bỏ ra kho ả n chi phí 4.000 đô la cho lƣơ ng nhâ n viê n, và đã sử d ụng số hàng lƣ u kho tr ị giá 5.000 đô la trong k ỳ, mặc d ù b ị b uộ c c hỉtả 1.000 đô la cho số hàng lƣ u kho mà thô i. Nếu công ty N icko áp d ụng p hƣơ ng pháp kế toán t heo t iề n mặ t, t hì báo cáo tài chính sẽ t hể hiệ n nhƣ sau: Các hóa đơ n thu t iề n mặ t $10.000 Các khoả n chi t iề n mặ t Hàng lƣ u kho $1.000 Lƣơ ng nhâ n viê n $4.000 Tổ ng c hi phí ($5.000) Số dôi ra giữa hóa đ ơ n so vớ i c hi tiê u ($5.000) Bâ y giờ hãy xem c ũng những con số này t hể hiệ n nhƣ t hế nào nế u công ty sử d ụng p hƣơ ng pháp kế toán p hát s inh: 7
  12. Thu nhập $20.000 Chi phí Hàng lƣ u kho $5.000 Lƣơ ng nhâ n viê n $4.000 Tổ ng c hi phí ($9.000) Thu nhập ròng ($11.000) Báo cáo này c ho chúng ta nhiề u t hô ng tin hơ n. Chẳ ng hạ n nó làm rõ bao nhiê u hàng trong kho đƣợc sử d ụng để tạo ra doanh thu 20.000 đô la. Sau đâ y là những đ iể m t hen chố t về kế toán p hát s inh: Nguyên t ắc phù hợp: Phƣơng pháp p hát s inh làm c ho các phầ n t hu nhập phù hợp vớ i các phầ n c hi phí có liê n quan. Chọn t hời đi ểm: Phƣơ ng pháp k ế toán p hát s inh ghi nhậ n t hu nhập vừa đƣợc tạo ra nhƣ ng chƣa đƣợc thanh toán, và c ác c hi phí đang nợ nhƣ ng c ũng c hƣa đƣợc thanh toán. Dòng t i ền mặt : Phƣơ ng pháp kế toán p hát s inh k hông t heo dõi dòng lƣ u chuyể n t iề n mặ t vào và r a. Kế t oán phát sinh ghi nhận các giao dị ch khi chúng di ễn ra; kế t oán ti ền mặt ghi nhận các giao dị ch khi ti ền đƣợc thanh toán qua t ay. 8
  13. HÃY HIỂU ĐƢỢC CÔNG VIỆC CỦA KIỂM TOÁN VIÊN Khi bạ n đọc báo cáo t hƣờ ng niê n c ủa mộ t công ty, bạ n sẽ t hấ y nó có p hầ n nhậ n xét c ủa k iể m toán viê n về báo cáo tài chính c ủa công ty. Trong nhiề u t rƣờ ng hợp, ngƣờ i t a b ị rố i về vai trò của một k iể m toán viê n độc lập. Ngƣờ i ta thƣờ ng nghĩ rằ ng nhiệ m vụ c ủa k iể m toán viê n là k iể m tra t ính c hính xác c ủa các báo cáo tài chính. N hƣ ng k hông p hả i nhƣ t hế. Đó là một đ iề u cực k ỳ k hó k hă n cho mộ t k iể m toán viê n để b iết c hắc đƣợc r ằ ng các báo cáo tài chính có c hính xác hay k hông, trừ k hi công ty k iể m toán c hịu t rác h nhiệ m ghi nhậ n các giao d ịch và t hực hiệ n báo cáo luô n. Và nế u t hế thì k iể m toán viê n đâ u còn t ính độc lập nữa? Trong khả nă ng nhƣ ngƣ ờ i ngoài c uộ c khác h quan c ủa họ, c ác k iể m toán viê n đánh giá xem các báo cáo tài chính có p hả n á nh trung thực t ình hình tài chính c ủa công ty không, c ũng nhƣ đánh giá kế t quả hoạt độ ng kinh doanh và dòng lƣ u chuyể n t iề n mặt c ủa nó. Họ sẽ t hực hiệ n điề u này bằ ng nhiề u các h, bao gồ m việc gử i thƣ c ho các k hác h hàng, nhà c ung cấp, và các đơn vị k hác để yê u cầ u họ xác nhậ n các t hô ng tin về tài chính đã đƣợc ghi nhậ n trong sổ sác h của công ty. Các kiể m toán viê n c ũng k iể m tra các quy tr ình q uả n lý nộ i bộ công ty. Các công ty t hƣờ ng có các c hế độ k iể m tra nhằ m hạ n c hế đế n mứ c tố i t hiể u k hả nă ng sai sót và gian lậ n. Theo quan đ iể m c ủa k iể m toán viê n, mộ t số nhữ ng q uy tr ình kiể m t ra quan trọ ng nhất là t heo dõi các tài k hoả n có liê n quan đế n t iề n mặ t, c hẳ ng hạ n nhƣ k hoả n p hả i trả. Chẳ ng hạ n ban quả n tr ị có t hể yê u cầ u nhâ n viê n q uả n lý các tài khoả n p hả i t rả c hứng minh sự phù hợp giữa hóa đ ơ n nhà c ung cấp vớ i k hoả n báo cáo t iếp nhậ n hàng và đ ơ n đặ t hàng để từ đó công ty c hỉ trả nhữ ng hóa đơ n hợp lệ c ủa nhà c ung cấp t hô i. Kiể m to án viê n sẽ k iể m tra thử để xem các nhâ n viê n quả n lý tài kho ả n phả i trả có t hực hiệ n đúng q uy tr ình q uả n lý hay khô ng. Kiể m toán viê n sẽ k iể m t ra xem các hóa đ ơ n có ă n khớp đ úng đắ n vớ i c ác c hứ ng từ hay không. Việc k iể m tra thử này đƣợc t hực hiệ n trê n một mẫ u hóa đ ơ n lấ y ngẫ u nhiê n. Dựa trê n kết q uả c ủa mẫ u, kiể m toán viê n sẽ q uyế t đ ịnh có t iếp t ục k iể m tra thử t hê m để bảo đả m không một sự sai sót nào về việc các hó a đơ n k hông k hớp có t hể gâ y nê n mộ t kế t luậ n sai trong phầ n các k hoả n p hả i t rả hay k hông. Tính trọ ng đạ i là mộ t vấ n đề rấ t q uan trọ ng c ho các k iể m to án viê n. Trong suố t q uá t r ình kiể m toán, các k iể m toán viê n phả i t hƣờ ng xuyê n đánh giá xem liệ u có bất cứ nhữ ng lỗ i nào có t hể làm c ho ngƣờ i sử dụng hiể u sai lệch c ác báo cáo tài chính hay không. Ví d ụ, trong khi kiể m toán, kiể m to án viê n phát hiệ n mộ t c hƣơng tr ình máy vi t ính làm tròn nhữ ng sai số mà hậ u q uả là t ính t iề n k hác h hàng nhiề u hơ n hay ít hơ n vài xu, kiể m toán viê n có lẽ sẽ coi đó là k hông q uan trọ ng - nói các h khác, k hông gâ y hậ u q uả gì đố i vớ i nhữ ng ngƣờ i sử d ụng báo cáo tài chính. Tuy nhiê n, nế u kết quả của sự sai số c ủa chƣơ ng tr ình máy 9
  14. t ính có một ả nh hƣở ng t ích lũy lớ n, thì k iể m toán viê n có t hể q uyế t đ ịnh sự t ính toán sai này là q uan trọ ng và sẽ yê u câ u công ty xem lạ i c ác báo cáo. Sau đâ y là mộ t vài t hô ng tin thê m về k iể m toán viê n: Ý ki ến của ki ểm t oán: Các k iể m to án viê n có t hể đƣa ra những ý k iế n “sạch” (tức c hấp nhậ n không hạ n c hế báo cáo tài chính c ủa công ty) hay ý k iế n “có c hất lƣ ợ ng” về các báo cáo tài chính (tức c hấp nhậ n có đ iề u k iệ n, có p hê p hán). Nội đối với ngoại : Kiể m toán viê n nộ i bộ là nhữ ng nhâ n viê n c ủa công ty, trong k hi kiể m toán viê n bê n ngoài là c ác bê n thứ ba độc lập. Thay đổi ki ểm t oán vi ên: Việc một công ty t hay đổ i k iể m to án viê n có t hể có dấ u hiệ u báo động, và t ình huố ng này đòi hỏ i p hả i đƣợc t iếp t ục xem xét. Ki ểm t oán vi ên chỉ đƣa ra một nhận xét về các báo cáo tài chính, không phải đƣa ra một sự bảo đảm. 10
  15. HÃY HỌC CÁCH ĐI TÌM CÂU TRẢ LỜI Có thể bạn k hông cầ n phả i b iết hế t tất cả nhữ ng q uy tắc mà các kế toán viê n áp dụng k hi lập các báo cáo tài chính, nhƣ ng đ iề u q uan trọ ng là bạn p hả i b iết tạ i sao lạ i có nhữ ng quy tắc đó và muố n t ìm hiể u t hê m chúng t hì t ìm ở đâ u. Cũng nhƣ có những q uy đ ịnh về tố c độ mà bạ n đƣợc phép c hạ y xe trê n đƣờ ng p hố, thì c ũng có nhữ ng q uy đ ịnh về việc c ác công ty p hả i t hể hiệ n nhữ ng t hô ng tin nhƣ t hế nào t rong các báo cáo tài chính. Một trong nhữ ng lý do chính c ủa các q uy đ ịnh là p hả i bảo đả m các báo cáo tài chính đƣợc nhất q uán. Sự nhấ t q uán này mang lạ i c ho ngƣờ i sử dụng báo cáo tài chính một bức tranh tốt hơ n về thành q uả c ủa công ty trong một k ỳ. Ngay cả k hi các công ty đề u t uâ n thủ nhữ ng q uy tắc này, thì vẫ n có mộ t số b iế n đổ i t rong các báo cáo tài chính, và b ạ n cầ n p hả i để ý đế n. Trong một số trƣờ ng hợp, những b iế n đổ i này là do nhữ ng giao d ịch bất t hƣờ ng nằ m ngoài p hạ m vi hoạt độ ng t hô ng thƣờ ng c ủa công ty và có thể sẽ k hông tái d iễ n nữa. Một ví d ụ c ho sự b iế n đổ i này là việ c bán đ i thiế t b ị mà công ty không còn sử d ụng nữa. Khá thô ng thƣờ ng nhữ ng việc t hanh lý này sẽ mang lạ i một k hoả n lãi hay lỗ lớ n sẽ đƣợc t hể hiệ n trê n các báo cáo tài chính dƣớ i d ạ ng k hoả n mục bấ t t hƣờ ng. Báo cáo t hu nhập do đó sẽ bao gồ m t hu nhập ròng hiệ n ra vớ i việc có hay k hông có k hoả n mục bấ t t hƣờ ng này. Nếu bạn so sánh một báo cáo t hu nhập - một t rong nhữ ng báo cáo tài chính t hen chốt c ủa công ty - của một nă m k hông có một k hoả n mục bất t hƣờ ng vớ i một nă m có một k hoả n mục bất t hƣờ ng, rất có t hể bạ n sẽ muố n sử d ụng t hu nhập ròng t rƣớc k hoả n mục t hu nhập bất thƣ ờ ng, vì mục đ ích so sánh. Bạ n c ũng sẽ muố n k iể m tra các cƣớc c hú để b iết nhiề u hơ n về t ính c hấ t c ủa k hoả n mục b ất t hƣ ờ ng và tác d ụng c ủa nó lê n các báo cáo tài chính c ủa công ty. Những trƣờ ng hợp c hỉ xả y ra một lầ n k hông hẳ n là nhữ ng sự k iệ n d uy nhấ t gâ y ra những b iế n đổi trong báo cáo tài chính. Các công ty c ũng có t hể t hay đổ i p hƣơ ng pháp họ sử d ụng để t ính toán các k ho ả n mục nhƣ hàng lƣ u kho và k hấ u hao. Chọ n mộ t p hƣơ ng pháp đô i khi là một quyế t đ ịnh c hủ q uan và có k hi việ c t hay đổ i p hƣơ ng pháp t ính là một sự cầ n t hiế t. Nếu nhƣ có một sự t hay đổ i trong p hƣơ ng pháp kế toán, t hì đ iề u này cầ n p hả i đƣợc nê u lê n trong phầ n cƣớc chú. Thê m nữa, ả nh hƣỏ ng t ích luỹ gâ y ra bở i việc t hay đổ i sẽ t hể hiệ n trê n bảng câ n đố i kế toán, mộ t báo cáo k hác c ủa báo cáo tài chính c hính xác t hen chố t c ủa công ty. Những q uy tắc và q uy đ ịnh c hính xác mà các công ty p hả i t uâ n thủ t hay đổ i từ q uốc gia này đến q uốc gia khác. Ở Hoa K ỳ, kiể m to án viê n tuâ n thủ đ úng nhữ ng q uy tắ c đƣợc soạ n t hảo bở i Hộ i đồ ng Tiê u chuẩ n Kế toán Tài c hính (Financial Accounting Standards Board - FASB). Những q uy tắc này đƣợc b iế t vớ i cái tê n G AAP (viết tắ t của Generally Accepted Accounting Principles - N hững nguyê n lý kế toán đƣợc c hấp nhậ n c hung). 11
  16. Sau đâ y là những nguồ n mà bạ n có t hể sử d ụng để t ìm hiể u nhiề u hơ n về các q uy đ ịnh c hi phố i các công ty niê m yế t t rê n t hị trƣ ờ ng c hứng k ho án. Báo cáo t hƣờng ni ên: Hãy t iếp xúc vớ i một công ty c ụ t hể và xin xem b áo cáo t hƣờ ng niê n mớ i nhấ t c ủa họ. Ủy ban Chứng khoán và Giao dị ch Hoa Kỳ (SEC - U.S. Securities and Exchange Commission). Bạ n có t hể xin bả n sao các báo cáo mà các công ty đƣ ợc yê u cầ u p hả i nộp c ho Ủy ban này. Các ấn phẩm về kinh doanh: Hãy đọc nhiề u về những t iê u chuẩ n c ủa ngành và nhữ ng t hay đổi đƣ ợc dự t ính. Bạn không cần phải bi ết các quy đị nh mà chỉ cần bi ết t ìm chúng ở đâu. 12
  17. HÃY NGHIÊN CỨU KẾT QUẢ KINH DOANH Báo cáo t ài c hính c hính là các h các doanh nghiệp lƣ u giữ t hành t ích c ủa mình. Trong t hế giớ i t hể t hao, các độ i t hi đấ u luô n theo dõi c ác t hô ng tin, bao gồ m bao nhiê u trậ n họ đã t hắ ng và t hua, bao nhiê u tr ậ n họ đ ã t hắ ng ở sâ n nhà, và p hong độ t hi đấ u c ủa các đấ u thủ c ủa độ i r a sao. Các báo cáo tài chính c ũng có c ùng mục đ ích nhƣ nhữ ng t hẻ đ iể m trong t hể t hao vậ y. Chúng cung cấp những số liệ u t hô c ầ n t hiết để tạo ra các t hố ng kê và t ỷ s uất có ý nghĩa để trả lờ i c ho nhữ ng câ u hỏ i nhƣ sau: Đâ u là dòng sả n p hẩ m c ủa công ty s inh lợ i nhiề u nhất? Công ty sử dụng tài s ả n của nó tốt nhƣ t hế nào? Việ c t hu hồ i t iề n từ k hác h hàng của công ty hiệ u q uả ra sao? Khi một độ i t hể t hao đã t ính toán đƣ ợc những số liệ u t hố ng kê c ho độ i và c ho từng đ ấ u t hủ rồ i, họ sẽ sử d ụng những t hô ng tin đó t heo nhiề u các h khác nhau. Trƣ ớc hế t, họ so sánh nhữ ng số liệ u c ủa mùa thi đấ u nă m nay vớ i số liệ u c ủa các mùa thi đấ u t rƣớc để xem thành t ích c ủa độ i là tốt hơ n hay xấ u đ i. Họ cũng so sánh nhữ ng số liệ u t hố ng kê c ủa độ i mình vớ i số liệ u c ủa nhữ ng độ i k hác để cho nhữ ng con số đó có bố i cả nh. V í d ụ nhƣ, việc c hỉ b iết một vậ n độ ng viê n bóng c hày c huyê n nghiệp có t hành t ích đánh banh trung b ình là .333 khô ng có ý nghĩa nhiề u c ho đế n k hi bạ n đem con số này so vớ i số liệ u t hố ng kê c ủa các vậ n độ ng viê n chuyê n nghiệp k hác. Các báo cáo tài chính và t hố ng kê k inh doanh c ũng có ý nghĩa tƣơ ng tự nhƣ t hế. Thô ng tin trong các báo cáo tài chính t hực sự hữu d ụng nhấ t là khi nó đƣợc đem so sánh vớ i t hành t ích đã qua c ủa công ty và c ủa một công ty k hác c ùng ngành. Có nhiề u ngƣờ i sử dụng các báo cáo tài chính để đƣa ra nhữ ng đ ịnh hƣớ ng cho nhữ ng q uyết định k inh doanh. Các nhà đầ u tƣ t iề m nă ng đã làm c ác t ính toán để đo lƣờ ng k hả nă ng sinh lợ i trƣớc k hi họ q uyế t đ ịnh mua cổ p hiế u. Các c hủ nợ t hì đánh giá k hả nă ng c hi tr ả các hóa đơn c ủa công ty trƣớc k hi họ q uyết đ ịnh c ho công ty vay nợ. Để đƣa ra nhữ ng q uyế t đ ịnh này, ngƣờ i sử d ụng các báo cáo tài chính cầ n p hả i làm nhiề u hơ n là chỉ đ ơ n giả n nhìn q ua nhữ ng con số trê n mặ t giấ y. Việc đánh giá hờ i hợ t nhƣ t hế sẽ rất có thể đƣa tớ i những t ính toán sai lạc hoặ c những q uyế t đ ịnh nhầ m lẫ n. Các báo cáo tài chính có t hể c ho thấ y nhữ ng lĩnh vực nào công ty hoạt độ ng hiệ u q uả và nhữ ng lĩnh vực nào cầ n p hả i đƣợc cả i t hiệ n. Các báo cáo tài chính có t hể c ung cấp c ho bạ n mộ t sự hiể u b iết sâ u sắ c về nhữ ng vấ n đề mà công ty đang gặp p hả i, nhƣ ng để hiể u b iế t một cách trọ n vẹ n, bạ n c ầ n p hả i nghiê n cứu t hê m. Một các h để hiể u c ác báo cáo tài chính tốt hơ n là luô n nhớ mấ y c hữ cái ILE, viết t ắt c ủa nhữ ng từ sau đâ y: Xác định (Ident if y) những con số t hen chốt 13
  18. Nhìn k ỹ hơn (Look deeper) v à hỏi t ại sao như t hế Xem x ét (Ex amine) toàn bộ bản báo cáo Sau đâ y là ba dạ ng báo cáo tài chính p hổ b iế n nhất : Bảng cân đối kế t oán: Kê khai các k hoả n t ài sả n, nợ và vố n c hủ sở hữu, chính là giá t r ị c ủa doanh nghiệp đố i vớ i các cổ đô ng. Báo cáo t hu nhập: Khấu trừ các c hi phí k hỏ i k hoả n t hu nhập để có đƣợc t hu nhập ròng, nói mộ t các h khác, đó là lợ i nhuậ n. Báo cáo dòng t i ền mặt: Thể hiệ n các nguồ n t iề n, các k hoả n sử d ụng, và lƣ ợ ng t iề n c ầ n có cho doanh nghiệp. Khi đọc các báo cáo tài chính, bạn hãy nhớ những chữ cái ILE (Ident ify, Look deeper và Examine) 14
  19. HÃY ĐỌC KỸ HƠN BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN Bả ng câ n đố i kế toán c ung cấp một cái nhìn c hớp nhoáng về sức mạ nh t ài chính c ủa công ty vào c uố i k ỳ kế toán. Tê n gọ i c ủa bả ng câ n đố i kế toán xuấ t p hát từ một p hƣơ ng tr ình đơ n giả n: Tài s ản = N ợ + Vốn chủ s ở hữ u hay Vố n cổ đông Mỗ i k hi một vế c ủa p hƣơ ng tr ình tă ng hay giả m, thì vế k ia c ũng tă ng hay giả m t heo. Ví d ụ, nế u một cô ng ty mua chịu trang thiết b ị mớ i, thì p hầ n tài sả n s ẽ tă ng lê n để p hả n á nh trang thiế t b ị mà công t y mớ i có, đồ ng t hờ i tài khoả n nợ c ủa công ty c ũng sẽ tă ng lê n để p hả n ánh số nợ mà công ty p hả i c hịu k hi mua hàng. Tài sả n t hể hiệ n trê n bả ng câ n đố i k ế toán đƣ ợc c hia ra thành tài sả n vãng lai và t ài sả n dài hạ n. Tài sả n vãng lai là t iề n mặ t hay nhữ ng giá tr ị k hác có t hể đƣợc c huyể n t hành t iề n mặt trong vòng một nă m. Những loạ i tài sả n vãng lai đ iể n hình là t iề n mặt, các k hoả n p hả i t hu, và hàng lƣ u kho. Tài sả n dài hạ n bao gồ m bấ t độ ng sả n, nhà máy và t rang thiết b ị. Giố ng nhƣ tài sả n, các k hoả n nợ c ũng đƣợc phâ n thành nợ ngắ n hạ n và nợ dài hạ n. N ợ ngắ n hạ n sẽ đƣợc thanh toán trong vòng một nă m, bao gồ m cả các k hoả n p hả i trả và lƣơ ng t ích lũy - nhữ ng k hoả n t iề n mà nhâ n viê n đƣợc hƣ ở ng nhƣng chƣa đƣợc c hi trả. Các k hoả n nợ dài hạ n điể n hình là các hợp đồ ng t huê và nợ p hả i trả lạ i t rong nhiề u nă m. Vố n c hủ sở hữ u hay vố n cổ đô ng là giá tr ị c ủa c hủ s ở hữu trong doanh nghiệp. Tậ p đoàn Nicko Bảng Câ n đối kế toán cho nă m tài c hính kế t t húc vào ngày 30 tháng Sáu Tài s ản Tổ ng tài sả n vãng lai $50.000 Tổ ng tài sả n dài hạ n 5.000 Tổ ng tài sả n $55.000 Nợ Tổ ng nợ ngắ n hạ n $25.000 Tổ ng nợ dài hạ n 8.000 Tổ ng nợ $33.000 Vố n cổ đô ng $22.000 Tổ ng nợ và vố n cổ đô ng $55.000 15
  20. Khi bạ n đọc hế t bả ng câ n đố i kế toán, hãy luô n ghi nhớ những đ iể m sau: Khoản phải t hu: Công ty đ iề u c hỉnh nhƣ t hế nào đố i vớ i nhữ ng k hác h hàng k hông có k hả nă ng t hanh toán? Hàng l ƣu kho: Tất cả hà ng lƣ u kho này đ ề u có t hể bán đƣ ợc hay k hông? Nợ dài hạn: Khoản tớ i hạ n hiệ n tạ i c ủa nợ dà i hạ n có xuất hiệ n trong tổ ng nợ ngắ n hạ n không? Bảng cân đối kế t oán t hể hi ện một bức t ranh về t ình hình t ài chính của công ty cho một ngày nào đó 16
nguon tai.lieu . vn