Xem mẫu
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
TÁC NG C A ENSO N TH I
TI T, KHÍ H U, MÔI TRƯ NG VÀ
KINH T - XÃ H I VI T NAM
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
TÁC NG C A ENSO N TH I TI T, KHÍ H U, MÔI TRƯ NG
VÀ KINH T - XÃ H I VI T NAM
GS.TSKH Nguy n c Ng , Trung tâm KHCN Khí tư ng Th y văn và Môi
trư ng (CHMEST)
Liên hi p các H i Khoa h c và K thu t Vi t Nam (VUSTA), Và các c ng tác
viên
________________________________________________________________
M u
“El Nino” là t ư c dùng ch hi n tư ng nóng lên d thư ng c a l p nư c
bi n b m t khu v c xích o trung tâm và ông Thái Bình Dương, kéo dài 8
- 12 tháng, ho c lâu hơn, thư ng xu t hi n 3 - 4 năm 1 l n, song cũng có khi dày
hơn ho c thưa hơn.
“La Nina” là hi n tư ng l p nư c bi n b m t khu v c nói trên l nh i d
thư ng, x y ra v i chu kỳ tương t ho c thưa hơn El Nino.
ENSO là ch vi t t t c a các t ghép El Nino Southern Oscillation (El Nino -
Dao ng Nam) ch c 2 hai hi n tư ng El Nino và La Nina và có liên quan
v i dao ng c a khí áp gi a 2 b phía ông Thái Bình Dương v i phía Tây
Thái Bình Dương - ông n Dương ( ư c g i là Dao ng Nam) phân
bi t v i dao ng khí áp Bc i Tây Dương).
Hi n tư ng El Nino và La Nina có nh hư ng n th i ti t, khí h u toàn c u v i
mc khác nhau và r t a d ng. Tuy nhiên, i v i t ng khu v c c th , v n
có th xác nh ư c nh ng nh hư ng ch y u có tính c trưng c a m i hi n
tư ng nói trên.
Hi n tương El Nino và La Nina th hi n s bi n ng d thư ng trong h th ng
khí quy n - i dương v i quy mô th i gian gi a các năm, có tính chu kỳ ho c
chu n chu kỳ. Trong tình hình bi n i khí h u - s nóng lên toàn c u, hi n
tư ng ENSO cũng có nh ng bi u hi n d thư ng v cư ng . Nghiên c u hi n
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
tư ng ENSO hi u bi t v cơ ch v t lý, c i m và quy lu t di n bi n cũng
như nh ng h u qu tác ng c a chúng, chúng ta có th c nh báo trư c s xu t
hi n c a ENSO, nh ng nh hư ng có th x y ra i v i th i ti t, khí h u và kinh
t - xã h i có nh ng bi n pháp phòng, tránh hi u qu , h n ch và gi m nh
thi t h i do ENSO gây ra.
I. Khái quát v cơ ch v t lý c a ENSO
Dao ng Nam và Hoàn lưu Walker
Dao ng Nam (Southern Oscillation) là s dao ng c a khí áp quy mô l n, t
năm này qua năm khác 2 phía ông và Tây c a khu v c xích o Thái Bình
Dương, ư c Gilbert I.Walker phát hi n vào cu i nh ng năm 20 c a th k
trư c. Hơn 40 năm sau, Jacob Bjerknes (1966) th a nh n có s dao ng c l n
trong hoàn lưu tín phong c a Bán c u B c và Nam Thái Bình Dương và ông
cho r ng nó có liên quan v i Dao ng Nam. Khi tín phong m nh, nư c tương
i l nh có ngu n g c nư c tr i xích o thu c b bi n Nam M ư c hình
thành b i áp l c c a gió ông lên b m t i dương, m r ng v phía Tây t i
trung tâm Thái Bình Dương. S chênh l ch khí áp gi a ông (cao) và Tây
(th p) và nhi t gi a ông (th p) và Tây (cao) trên khu v c xích o Thái
Bình Dương d n n chuy n ng ngư c chi u c a không khí t ng th p (gió
ông) và trên cao (gió Tây); phía ông có chuy n ng giáng, phía Tây có
chuy n ng thăng c a không khí, t o thành m t hoàn lưu khép kín, ư c
Bjerknes g i là Hoàn lưu Walker. Chênh l ch nhi t và khí áp gi a ông và
Tây Thái Bình Dương càng l n, hoàn lưu Walker càng m nh, ngư c l i, chênh
l ch nhi t và khí áp gi m, hoàn lưu Walker y u i. Chuy n
Gió Tây ng
i lưu giáng
phát tri n
Hình 1.1: Sơ hoàn lưu Walker trong i u ki n bình thư ng
HOÀN LƯU WALKER
Tín phong BBC
Nóng, khí áp th p
Xích o
Gió ông L nh, khí áp cao
Tín phong NBC
Nư c tr i
Nêm nhi t
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
Thông thư ng, nhi t nư c bi n gi m d n theo sâu nên t m t bi n n
sâu kho ng vài trăm mét, nhi t vùng bi n phía Tây Thái Bình Dương cao
hơn phía ông, t o ra m t l p nư c chuy n ti p gi a l p nư c bên trên nóng
hơn v i l p nư c bên dư i l nh hơn, có nghiêng t ông sang Tây Thái Bình
Dương, thư ng ư c g i là “nêm nhi t” (the Thermocline). sâu c a nêm
nhi t b phía Tây kho ng 200m, gi m d n v b phía ông ch còn vài ch c
mét. Khi hoàn lưu Walker m nh lên, ho t ng c a nư c tr i tăng lên,
nghiêng c a nêm nhi t l n hơn, trái l i, khi hoàn lưu Walker y u i, nư c tr i b
h n ch , nghiêng c a nêm nhi t gi m i.
Tương tác i dương - khí quy n
Tương tác i dương - khí quy n là quá trình trao i nhi t, m, ng lư ng,
năng lư ng gi a l p nư c b m t i dương v i l p không khí bên trên, ch y u
thông qua ho t ng i lưu và các xoáy khí quy n. Trên khu v c phía Tây xích
o Thái Bình Dương (vùng b nóng (the warm pool)), nơi có h i t c a gió
ông và gió Tây t ng th p, thư ng di n ra ho t ng i lưu sâu trong nhánh
phía Tây c a hoàn lưu Walker. Mây, mưa nhi u và lư ng b c x phát x sóng
dài (OLR) t m t bi n thư ng không vư t quá 240w/m2. Do ó, lư ng b c sóng
ng n t m t tr i (Qsw) thư ng nh hơn lư ng ti m nhi t b c hơi (Qe).
Trái l i, vùng xích o phía ông Thái Bình Dương, trong nhánh phía ông
c a Hoàn lưu Walker thư ng có chuy n ng giáng c a không khí, ho t ng
i lưu b h n ch , ít mây, mưa. Lư ng b c x phát x sóng dài t m t bi n
i (>280w/m2). B c x sóng ng n t m t tr i cũng
thư ng t nh ng giá tr c c
t nh ng giá tr l n nh t và thư ng l n hơn lư ng ti m nhi t b c hơi.
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
Khi hoàn lưu Walker ho t ng y u hơn bình thư ng (gió ông t ng th p y u,
trong khi gió Tây vùng phía Tây Thái Bình Dương xích o phát tri n m nh
lên), vùng i lưu sâu Tây Thái Bình Dương b d ch chuy n v phía ông n
trung tâm Thái Bình Dương, làm tăng cư ng các chuy n ng xoáy c a khí
quy n vùng này, lư ng mây và mưa tăng lên; OLR gi m, lư ng nhi t và lư ng
mt i dương chuy n vào khí quy n gi m i. Trái l i, vùng phía Tây Thái
Bình Dương xích o, i lưu b h n ch , lư ng mây và mưa gi m i; OLR
tăng, lư ng nhi t và m t i dương chuy n vào khí quy n tăng lên.
Cơ ch ho t ng c a ENSO
Dư i áp l c c a gió ông t ng th p, m t bi n khu v c xích o Thái Bình
Dương nghiêng v phía ông (m c nư c bi n b phía Tây Thái Bình Dương
cao hơn b phía ông kho ng 30 - 70cm). Khi hoàn lưu Walker suy y u ho c
b tách thành 2 ph n, áp l c c a gió ông lên m t bi n gi m i, kéo theo s suy
y u c a nư c tr i và dòng ch y hư ng Tây, nư c bi n t vùng b nóng Tây Thái
Bình Dương nhanh chóng d n v phía ông, t o thành m t sóng i dương
xích o (sóng Kelvin) lan truy n v phía ông và nhi t t vùng b nóng ư c
v n chuy n v vùng trung tâm và ông Thái Bình Dương, làm cho nư c bi n b
mt vùng này nóng lên d thư ng. K t qu là chênh l ch nhi t nư c bi n
gi a vùng phía ông và phía Tây gi m i, sâu c a nêm nhi t b phía Tây
gi m i, trong khi b phía ông tăng lên, trao i nhi t th ng ng trong l p
nư c xáo tr n i dương m nh m hơn.
Hình 1.2: Sơ hoàn lưu Walker trong i u ki n El Nino
i lưu
i lưu Gió Tây
Gió ông
h n ch
h n ch
HOÀN LƯU WALKER
i lưu
phát tri n
Tín phong BBC y u
L nh i, khí áp tăng
Nóng lên, khí áp gi m
Xích o
Gió ông y u
Gió Tây m nh lên
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
Sóng Kelvin lan truy n t i b phía ông Thái Bình Dương trung bình m t
kho ng 50 ngày và b ph n x tr l i. S ph n x này gây ra m t sóng i dương
(sóng Rossby) chuy n ng v phía Tây v i th i gian trung bình kho ng 6
tháng, qua ó, l p nư c b m t m l i ư c v n chuy n v phía Tây. S ph n x
qua l i c a các sóng Kelvin và Rossby 2 b c a Thái Bình Dương quy t nh
dài và tính không n nh trong các pha c a m t chu trình El Nino. Như v y,
có th th y sóng Kelvin làm gi m chênh l ch nhi t gi a ông và Tây Thái
Bình Dương (hi u ng âm), trái l i, sóng Rossby cho hi u ng dương. Trên th c
t , s duy trì m t th i gian dài (12 - 14 tháng) hi n tư ng nóng lên d thư ng c a
nhi t nư c bi n b m t trung tâm và ông Thái Bình Dương xích o (1
chu trình El Nino) ch ng t hi u ng nhi t bình lưu do sóng Kelvin t o ra l n
hơn hi u ng nư c tr i do sóng Rossby gây ra vùng bi n này. vùng bi n
phía Tây Thái Bình Dương xích o, s thay i (gi m i) c a nhi t mt
nư c bi n trong chu trình El Nino không l n như vùng trung tâm và ông
Thái Bình Dương xích o, ch ng t hi u ng nhi t do các sóng Kelvin và sóng
Rossby b tri t tiêu nhi u.
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
Khi hoàn lưu Walker m nh hơn bình thư ng, áp l c gió ông lên m t bi n tăng
lên, có th d n n m t chu trình ngư c l i v i chu trình El Nino (chu trình La
Nina) do ho t ng c a nư c tr i m nh hơn và bình lưu l nh hư ng Tây tăng
lên, làm cho vùng bi n trung tâm và ông Thái Bình Dương l nh i d thư ng.
Nh ng nhân t b t n nh chính có tác ng n hoàn lưu Walker trên
khu v c Thái Bình Dương, kh i ng cho m t chu trình ENSO
1/ S bi n ng c a áp cao c n nhi t i Thái Bình Dương v cư ng ,
ph m vi và v trí tâm áp cao, nh hư ng tr c ti p n ho t ng c a tín
phong 2 bán c u.
2/ S b o phát gió Tây trên vùng bi n xích o Tây Thái Bình Dương, liên
quan n ho t ng c a các áp cao Nam n Dương và áp cao Châu Úc.
3/ Dao ng trong mùa Madden - Julian (MJO) v i chu kỳ 30 - 60 ngày trên
khu v c ông n Dương và Tây Thái Bình Dương xích o.
4/ Ho t ng d thư ng c a các xoáy thu n nhi t i trên vùng bi n xa xích
o, khu v c trung tâm Thái Bình Dương, liên quan n ho t ng c a i
gió Tây vĩ trung bình.
II. Di n bi n c a ENSO trong th i kỳ 1951 - 2005
2.1 Ch tiêu xác nh các chu trình ENSO
Trong nghiên c u này quy nh:
M t chu trình El Nino là th i kỳ liên t c, kéo dài t 6 tháng tr lên, có tr s
trung bình trư t 5 tháng c a chu n sai tháng nhi t trung bình m t nư c bi n
vùng NINO.3 (50N - 50S, 1500W - 900W), l n hơn ho c b ng 0,50C.
( SSTA )
M t chu trình La Nina là th i kỳ liên t c, kéo dài t 6 tháng tr lên có tr s
trung bình trư t 5 tháng c a chu n sai tháng nhi t trung bình b m t nư c
vùng NINO.3 nh hơn ho c b ng 0,50C.
bi n
2.2 Các chu trình El Nino và La Nina trong th i kỳ 1951 - 2005
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
B ng 1: Các t ENSO nóng (El Nino)
i SSTA (0C)
Th i Cc
S t El Tháng b tTháng k t
và tháng xu t hi n
gian
TT Nino u thúc
kéo dài
1 1951/1952 6/1951 1/1952 8 1.3 10/1951
2 1953 3/1953 11/1953 9 1.1 9/1953
3 1957/1958 4/1957 5/1958 14 1.8 12/1957
4 1963/1964 6/1963 2/1964 9 1.2 12/0963
5 1965/1966 5/1965 2/1966 10 1.8 12/1965
6 1968/69/70 9/1968 2/1970 18 1.4 12/1969
7 1972/1973 4/1972 3/1973 12 2.6 12/1972
8 1976/1977 6/1976 2/1977 9 1.2 9,10/1976
9 1979 7/1979 12/1979 6 1.2 9/1979
10 1982/1983 4/1982 9/1983 18 3.6 1/1983
11 1986/87/88 9/1986 1/1988 17 2.0 9/1987
12 1991/1992 4/1991 6/1992 15 1.7 1/1992
13 1993 2/1993 8/1993 7 1.5 5/1993
14 1997/1998 4/1997 6/1998 15 3.9 12/1997
15 2002/2003 7/2002 1/2003 7 1.4 11,12/2002
Ghi chú: Các t có g ch dư i là t El Nino m nh
B ng 2: Các t ENSO l nh (La Nina)
Th i Cc i SSTA
Tháng b tTháng kt
gian kéo(0C) và tháng xu t
S TT t La Nina
u thúc
dài hi n
1 1949/1950 Cu i 1949 4/1950 - -1.7 2/1950
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
2 1954/55/56 5/1954 2/1956 22 -2.0 11/1955
3 1964/1965 4/1964 1/1965 10 -1.2 12/1964
4 1967/1968 9/1967 4/1968 8 -1.3 2/1968
5 1970/1971 6/1970 12/1971 19 -1.5 12/1970
6 1973/1974 6/1973 3/1974 10 -1.4 1/1974
12/1975,
7 1975/1976 4/1975 3/1976 12 -1.5
1/1976
8 1984/1985 10/1984 12/1985 15 -1.2 12/1984
9 1988/1989 4/1988 3/1989 12 -1.7 11,
12/1988
10 1998/99/00 10/1998 3/2000 18 -1.6 1/2000
Ghi chú: Các t có g ch dư i là các t La Nina m nh
2.3 Nh n xét v c i m phân b và di n bi n c a các chu trình ENSO
1/ Trong 55 năm (1951 - 2005) ã x y ra:
15 t El Nino, trong ó:
•
t dài nh t (1968 - 1970 và 1982 - 1983): 18 tháng.
-
t ng n nh t (1979): 6 tháng.
-
Trung bình m t t: 12 tháng.
-
10 t La Nina, trong ó:
•
t dài nh t (1954 - 1956): 22 tháng.
-
t ng n nh t (1967 - 1968): 8 tháng.
-
Trung bình m t t: 13 tháng.
-
Có 6 l n 2 t El Nino k ti p nhau, nhưng ch có m t l n 2 t La Nina k
•
ti p nhau.
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
t El Nino m nh (SSTA trung bình tháng ≥ 1,50C)
2/ Có 8
t La Nina m nh (SSTA tháng l n nh t ≤ -1,50C)
Có 6
3/ H u h t các t ENSO b t u vào mùa xuân (tháng 3 - tháng 5), trong ó
nhi u nh t là tháng 4, k t thúc vào mùa ông ho c mùa xuân (tháng 12 -
tháng 4).
Chưa có t El Nino m nh nào b t u vào gi a mùa ông hay mùa h .
-
Chưa có t La Nina m nh nào b t u vào gi a mùa ông.
-
4/ Th i kỳ m nh nh t (c c i) c a m i t ENSO là gi a mùa ông (tháng
12 - tháng 1).
5/ Mi t ENSO u th hi n rõ 7 giai o n, m i giai o n kéo dài 2 - 3
tháng
1. Giai o n trư c khi b t u.
2. Giai o n b t u.
3. Giai o n phát tri n.
4. Giai o n chuy n ti p.
5. Giai o n c c tr .
6. Giai o n suy y u.
7. Giai o n tan rã.
III. Tác ng c a ENSO n m t s y u t và hi n tư ng khí tư ng th y
văn.
nh hư ng c a ENSO n ho t ng c a bão và áp th p nhi t i
3.1
Trong 45 năm (1956 - 2000), có 311 cơn bão và áp th p nhi t i (sau ây
g i chung là xoáy thu n nhi t i - XTN ) nh hư ng tr c ti p n Vi t Nam,
trung bình m i năm có 6,9 cơn, trung bình m i tháng có 0,58 cơn
B ng 3: Tn s XTN trung bình tháng và năm
nh hư ng tr c ti p n Vi t Nam (1956 - 2000)
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Năm
0 0 0,1 0,1 0,1 0,7 0,7 1,2 1,4 1,3 1,0 0,3 6,9
Tn
s
Cùng th i gian trên có t ng s 150 tháng El Nino v i 63 XTN nh hư ng tr c
ti p, trung bình m i tháng El Nino có 0,42 cơn, ít hơn trung bình nhi u năm
kho ng 28%. Trong khi ó, trung bình m i tháng La Nina có 0,80 cơn (86
cơn/107 tháng), nhi u hơn trung bình nhi u năm kho ng 38%.
Trong c mùa bão (t tháng 6 n tháng 12), trung bình nhi u năm có 6,64 cơn,
m i tháng mùa bão có 0,95. Trong i u ki n El Nino, trung bình c mùa bão có
4,83 cơn, m i tháng mùa bão có 0,69 cơn, ít hơn trung bình nhi u năm kho ng
27%. Trái l i, trong i u ki n La Nina, trung bình mùa bão có 9,17 cơn, m i
tháng mùa bão có 1,31 cơn, nhi u hơn trung bình nhi u năm kho ng 38%. Ngoài
ra, trong i u ki n El Nino, xoáy thu n nhi t i thư ng t p trung vào gi a mùa
bão (tháng 7, 8, 9), trong i u ki n La Nina, XTN thư ng nhi u hơn vào n a
cu i mùa bão (tháng 9, 10, 11).
nh hư ng c a ENSO n t n s front l nh
3.2
Trong nh ng năm El Nino và La Nina, s front l nh nh hư ng n nư c ta u
ít hơn bình thư ng. T l gi a t ng chu n sai dương và t ng chu n sai âm c a
t n s front l nh qua Hà N i c a các tháng trong năm ch b ng 70%. Th i gian
k t thúc ho t ng c a không khí l nh Vi t Nam s m hơn bình thư ng
B ng 4: Chu n sai t n s front l nh qua Hà N i
trong các tháng El Nino và La Nina
D u chu n T ng
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
sai s
El Dươn
7 4 1 2 5 7 2 1 7 9 9 6 60
Nino g
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
âm 4 7 7 10 8 6 11 12 7 4 4 7 87
Dươn
0 2 2 3 5 3 0 4 4 7 4 8 42
La
g
Nina
âm 4 6 6 5 2 6 8 4 5 4 7 3 60
nh hư ng c a ENSO n nhi t
3.3
h u h t các vùng trong c nư c, nhi t trung bình các tháng trong i u ki n
El Nino u cao hơn bình thư ng, mùa ông chênh l ch rõ r t hơn mùa hè, các
khu v c phía Nam ch u nh hư ng rõ hơn phía B c. Trái l i, trong i u ki n
La Nina, nhi t trung bình các tháng th p hơn bình thư ng, phía B c ch u
nh hư ng nhi u hơn phía Nam
B ng 5: T l gi a t ng s chu n sai dương và t ng s chu n sai âm c a
nhi t trung bình các tháng trong các i u ki n El Nino và La Nina
Tân
L ng Sơn Hà à Cn Trung
Tr m Vinh Pleiku Sơn
Sơn La Ni N ng Thơ bình
Nh t
El
1.4 1.5 1.2 1.2 1.8 1.3 1.6 2.0 1.5
Nino
La
0.7 0.5 0.7 0.7 0.6 0.6 0.6 0.7 0.6
Nina
Ngoài ra, hi n tư ng El Nino, nh t là các t El Nino m nh (1982 - 1983, 1997 -
1998) còn gây ra nhi u k l c v nhi t cao nh t tuy t i nhi u nơi. Ngư c
l i, hi n tư ng La Nina l i gây ra nh ng k l c v nhi t t i th p tuy t i
B ng 6: M t s k l c nhi t cao nh t tuy t (Tx) và th p nh t tuy t i
(Tm) trong các t El Nino và La Nina
L ng à Cn Tân
Tr m Sơn La Hà N i Vinh Pleiku
Sơn N ng Thơ S ơn
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
Nh t
39.4
TX
(6/83)
37.6 36.3 40.0 40.1 38.9 36.0 39.3
(tháng
(7/83) (3/98) (5/98) (6/98) (5/98) (4/98) (5/98)
39.6
/năm)
(6/98)
El
Nino 5.4
Tm
(1/77) 13.1 8.6 16.5
(tháng
(2/77) (2/77) (12/63)
10.6
/năm)
(11/79)
TX
39.5 40.0 37.3 39.7
(tháng
(6/99) (5/88) (3/99) (1/99)
/năm)
La
-1.7 5.9 9.4
Nina Tm
(2/68) (1/74) (12/99) 6.1
-0.2 5.0 14.8
(tháng
(12/75) (2/68) (12/75) (1/63)
-1.5 5.1 10.2
/năm)
(12/75) (12/99) (1/74)
nh hư ng c a ENSO n lư ng mưa
3.4
M c thâm h t lư ng mưa trong t ng t ENSO ư c nh nghĩa là hi u s gi a
t ng lư ng mưa th c t trong t ng t ENSO v i t ng lư ng mưa trung bình
nhi u năm c a cùng th i kỳ, mt a i m nào ó, bi u th b ng % (DR). K t
qu nghiên c u cho th y, h u h t các t El Nino gây thâm h t lư ng mưa hu
h t các vùng, DR ph bi n t 25 n 50%, h u h t các t La Nina gây ra lư ng
mưa vư t trung bình nhi u năm các t nh ven bi n Trung B và Tây Nam B ,
nhưng gây ra thâm h t lư ng mưa B c B , Tây Nguyên và ông Nam B
(b ng 6: M c thâm h t lư ng mưa trong các t ENSO m ts a i m).
áng chú ý là, a s các t ENSO gây ra tình tr ng h t mưa, song m t s t
El Nino, La Nina ã cho nh ng k l c v lư ng mưa l n nh t trong 24h và s
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
tháng liên t c h t mưa m t s nơi, cho th y ENSO làm tăng tính bi n ng
c a mưa Vi t Nam.
nh hư ng c a ENSO n m c nư c bi n vùng ven bi n và h i o
3.5
Vi t Nam.
El Nino gây ra hi u ng âm ( h < 0), trái l i La Nina gây ra hi u ng dương ( h
> 0) i v i m c nư c bi n ven bi n và h i o nư c ta.
B ng 7: M c thâm h t mưa trong i u ki n ENSO m ts a im
Buôn
à Nha Phan Plei à
c trưng Vinh Ghi chú
Ma
N ng Trang Thi t Ku Lt
Thu t
S t El Nino
gây ht mưa
trong toàn t
6/11 8/11 9/11 10/11 7/11 10/11 8/11
trên t ng s 11
t ư c xem
xét
S trong (
) là TB
h t mưa TB trong t ng
22,6 17,6 24,1 13,4 17,4 21,7 19,0
1 t El Nino s 11 t
(12,4) (12,8) (19,7) (12,2) (11,1) (19,7) (13,8)
(%) El Nino
ư c xem
xét
S t La Nina 3/8 3/8 1/7 5/8 5/8 3/7 3/7
gây ht mưa
trong toàn t
trên t ng s 8
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
t ư c xem
xét
h t mưa TB 15,0 19,2 47,2 17,0 18,0 20,9 9,7 S trong (
t La Nina (5,6) (7,2) (5,9) (10,6) (11,3) (8,9) (5,5) ) là TB
1
(%) trong t ng
s 8 t
La Nina
ư c xem
xét
nh hư ng c a ENSO n m n nư c bi n vùng ven bi n và h i o
3.6
Vi t Nam.
Nhìn chung, nh hư ng c a El Nino làm tăng m n, trái l i La Nina là gi m
m n c a nư c bi n vùng ven bi n và h i o nư c ta.
nh hư ng c a ENSO n dòng ch y sông ngòi Vi t Nam.
3.7
Trong nh ng năm El Nino, ph n l n các tr m có dòng ch y năm nh hơn
-
trung bình nhi u năm t 10% tr lên, nh ng năm El Nino m nh có th gi m
t i 50 - 60%.
Trong nh ng năm La Nina, dòng ch y năm các sông thư ng l n hơn trung
-
bình nhi u năm, có năm, m t s sông, l n hơn t i 80 - 100%.
i v i dòng ch y mùa lũ cũng có c i m tương t : trong nh ng năm El
-
Nino thư ng nh hơn giá tr dòng ch y trung bình nhi u năm, t l (%) gi a
dòng ch y mùa lũ và dòng ch y trung bình nhi u năm t 65 - 95%, trái l i,
trong nh ng năm La Nina, t l này thư ng là 101 - 110%, m t s vùng
lên t i 130 - 140% (vùng núi B c B , Trung B và Tây Nguyên). Tuy
nhiên, tính bi n ng c a c trưng này trong i u ki n ENSO r t l n,
không lo i tr có năm El Nino, dòng ch y mùa lũ l n hơn dòng d y trung
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
bình nhi u năm, ngư c l i, trong nh ng năm La Nina, dòng ch y mùa lũ
nh hơn dòng ch y trung bình nhi u năm.
i v i dòng ch y mùa c n, trong nh ng năm El Nino, lư ng dòng ch y 3
-
tháng liên t c nh nh t h u h t các tr m u nh hơn tr s trung bình
nhi u năm c a th i kỳ tương ng và t kho ng 80 - 90%, trái l i, trong
nh ng năm La Nina - l n hơn tr s trung bình nhi u năm và t 101 -
140%. i v i dòng ch y tháng nh nh t cũng có tình hình tương t .
nh hư ng c a ENSO n s n lư ng th y i n.
3.8
Quan h gi a lưu lư ng nư c trung bình năm v i s n lư ng năm c a 4 nhà
mày th y i n là Hòa Bình, Thác Bà, Tr An, a Nhim là ng bi n, v i h s
tương quan 0,5 - 0,8. Do ó, có th th y nh hư ng c a El Nino có th làm gi m
s n lư ng th y i n, trong khi nh hư ng c a La Nina góp ph n thu n l i cho
vi c tăng s n lư ng th y i n c a các nhà máy nêu trên.
nh hư ng c a ENSO n s n xu t nông nghi p.
3.9
Trong i u ki n El Nino, năng su t lúa bình quân c a v ông Xuân gi m
-
so v i v trư c ó, nh t là vùng trung du B c B , trái l i năng su t lúa v
mùa tăng, nh t là vùng B c Trung B .
Trong i u ki n La Nina, năng su t lúa bình quân v ông Xuân và v mùa
-
u tăng so v i v trư c ó, trong ó v ông Xuân rõ nh t ng b ng
B c B , v mùa rõ nh t ng b ng sông C u Long.
Trong i u ki n ENSO, di n tích cà phê cho thu ho ch và s n lư ng cà phê
-
u tăng so v i v trư c: nh ng năm La Nina, di n tích cà phê l n hơn
nh ng năm El Nino, song s n lư ng cà phê nh ng năm El Nino cao hơn
nh ng năm La Nina.
nh hư ng c a ENSO n i s ng và s c kh e con ngư i.
3.10
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
Theo th ng kê, t 1977 n 2000, t ng s ngư i b ch t và m t tích do thiên
-
tai là 14.962, trong ó x y ra vào nh ng năm ENSO chi m 64% (El Nino
43%, La Nina 21%).
T l s ngư i m c b nh s t xu t huy t trên 100.000 ngư i trong th i kỳ
-
1976 - 1998 có quan h v i hi n tư ng El Nino v i h s tương quan t 0,4
n 0,6. Riêng t El Nino 1997 - 1998, c nư c có 51 t nh, thành ph có
d ch s t xu t huy t v i t l bình quân 306/100.000 ngư i.
IV. Kh năng d báo s tác ng c a ENSO n các y u t và hi n tư ng
khí tư ng th y văn.
Trên cơ s phân tích m i quan h gi a các c trưng c a ENSO (ch s Dao
ng Nam SOI, l ch chu n nhi t m t nư c bi n các vùng NiNo) v i các
y u t khí h u và hi n tư ng khí tư ng th y văn, ã xây d ng ư c m t s mô
hình th ng kê d báo mùa (3 tháng) trên cơ s các thông tin v ENSO iv i
các y u t và hi n tư ng khí tư ng th y văn sau ây:
1. T n su t xoáy thu n nhi t i trên khu v c Bi n ông và Vi t Nam.
2. Nhi t không khí trung bình và c c tr .
3. Lư ng mưa (t ng lư ng và c c i).
4. Lưu lư ng dòng ch y t i m t s i m trên lưu v c sông H ng.
5. H n hán.
Các k t qu d báo u ư c ánh giá b ng các ch s ánh giá d báo: FI
(Forecasting Index), t l thành công HR (Hit Rate), sai s quân phương
(RMSE), phương sai rút g n (RV) và tinh x o (Heidke) và cho k t qu t t.
V. M t s gi i pháp nh m h n ch tác ng x u và thi t h i do ENSO gây
ra.
Ngoài các gi i pháp công trình liên quan n th y l i, r ng phòng h , b o
v gi i ven bi n..., các gi i pháp phi công trình ch y u là:
- H i th o chuyên đ v Đa d ng sinh h c và Bi n đ i khí h u: M i liên quan t i Đói nghèo và Phát tri n b n v ng
Hà N i, Ngày 22-23 tháng 5, 2007
___________________________________________________________________________________________________
1. Quy ho ch và qu n lý t ng th các lưu v c sông, h th ng các h ch a
nư c.
2. i u ch nh cơ c u s n xu t, mùa v m t s vùng nh m thích ng v i nh
hư ng c a ENSO.
3. Xây d ng và hoàn thi n các phương án theo dõi, c nh báo, d báo tác ng
c a ENSO.
4. Tăng cư ng công tác t ch c, qu n lý thiên tai c a Nhà nư c và c a các
ngành i v i tác ng c a ENSO như m t b ph n c a chi n lư c qu c
gia v phát tri n b n v ng.
5. Ti p t c tăng cư ng công tác tuyên truy n, nâng cao nh n th c cho công
chúng v ENSO và nh ng gi i pháp phòng tránh.
Tài li u tham kh o:
1. Nguy n c Ng và CTV; Tác ng c a ENSO n th i ti t, khí h u, môi
trư ng và kinh t xã h i Vi t Nam - Báo cáo t ng k t khoa h c tài
nghiên c u khoa h c c l p c p nhà nư c. Hà N i 2002.
2. S li u chu n sai nhi t b m t nư c bi n các tháng trên các vùng NINO
th i kỳ 1951 - 2005. Trung tâm d báo khí h u qu c gia Hoa Kỳ.
nguon tai.lieu . vn
