Sự thay đổi cơ cấu ngành nghề và việc chăm sóc, giáo dục trẻ em: Khảo sát tại một xã ven đô - Nguyễn Thị Vân Anh

56 X· héi häc sè 4 (64), 1998 Sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ vµ viÖc ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ em: kh¶o s¸t t¹i mét x· ven ®« NguyÔn ThÞ V©n Anh & V©n Anh ViÖc chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh. C¬ cÊu ngµnh nghÒ thay ®æi cïng víi tÝnh chÊt ®Æc thï vµ ®a d¹ng cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ phi n«ng nghiÖp ®· thu hót mét lùc l−îng lao ®éng nhµn rçi ®«ng ®¶o ë n«ng th«n, t¸c ®éng kh«ng nhá tíi ®êi sèng cña mäi gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ ®êi sèng cña trÎ em. QuyÒn cña trÎ em ®−îc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng cña gia ®×nh, ®−îc ch¨m sãc vµ gi¸o dôc vÒ søc khoÎ vµ häc tËp còng Ýt nhiÒu chÞu sù chi phèi bëi nh÷ng thay ®æi nµy. Song d−êng nh− c¸c nghiªn cøu x· héi häc vÒ biÕn ®æi kinh tÕ-x· héi n«ng th«n trong thêi kú ®æi míi rÊt Ýt quan t©m tíi vai trß vµ gi¸ trÞ lao ®éng cña trÎ trong ho¹t ®éng kinh tÕ cña gia ®×nh. Môc ®Ýnh cña bµi viÕt nµy lµ nh»m xem xÐt mét sè vÊn ®Ò vÒ sù tham gia cña trÎ em vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ hé vµ c«ng viÖc gia ®×nh, viÖc ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em trong gia ®×nh, trong bèi c¶nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. Nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®−îc nh×n nhËn trªn c¬ së nh÷ng quan s¸t vÒ sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ t¹i mét x· ven ®«, n¬i mµ trong h¬n 10 n¨m qua c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®ang diÔn ra hÕt søc s«i ®éng ®· thu hót c¸c nguån lùc lao ®éng ë mäi løa tuæi. Sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ §æi míi kinh tÕ ®· ®a d¹ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, t¹o c¬ héi cho nhiÒu ngµnh nghÒ ph¸t triÓn. Nh÷ng nghÒ thuÇn n«ng nh− trång trät, ch¨n nu«i kh«ng cßn chiÕm vai trß "®éc t«n" trong c¬ cÊu ngµnh nghÒ ë n«ng th«n. Bªn c¹nh mét sè nghÒ truyÒn thèng ®−îc phôc håi, nhiÒu nghÒ míi ®· xuÊt hiÖn vµ linh ho¹t ®¸p øng nhu cÇu tr−íc m¾t cña thÞ tr−êng. TÝnh chÊt ®a d¹ng cña c¸c ngµnh nghÒ phô ®· thu hót nhiÒu lao ®éng nam n÷ ë mäi løa tuæi kh¸c nhau, kÓ c¶ lao ®éng trÎ em. C¬ cÊu ngµnh nghÒ thay ®æi ®· ¶nh h−ëng tíi vai trß vµ chøc n¨ng cña trÎ em trong gia ®×nh. TrÎ em kh«ng chØ ®−îc nh×n nhËn d−íi gãc ®é tinh thÇn vµ t×nh c¶m nh− ®em l¹i niÒm vui, h¹nh phóc, lµ chç n−¬ng tùa lóc tuæi giµ, vµ ®Ó tiÕp nèi dßng dâi mµ cßn ®−îc nh×n nhËn d−íi gãc ®é kinh tÕ, tøc gi¸ trÞ lao ®éng cña trÎ trong viÖc ®ãng gãp thu nhËp cña gia ®×nh. ChuyÓn ®æi vµ ®a d¹ng ho¸ ngµnh nghÒ ®· lµm t¨ng møc sèng cña ®a sè gia ®×nh ë n«ng th«n. Møc sèng t¨ng lªn kÐo theo sù gia t¨ng nh÷ng nhu cÇu ®èi víi c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt. T×m kiÕm nguån t¨ng thªm thu nhËp d−êng nh− lµ môc ®Ých quan träng tr−íc m¾t cña c¸c gia ®×nh. TrÎ em n«ng th«n v« h×nh chung còng bÞ ¶nh h−ëng vµ bÞ l«i kÐo vµo dßng ch¶y cña lùc l−îng lao ®éng nµy. §éng c¬ "lµm ¨n kinh tÕ - t¨ng thªm thu nhËp" cña gia ®×nh ®· t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn quyÒn ®−îc ch¨m sãc vµ gi¸o dôc vÒ søc khoÎ vµ häc tËp cña c¸c em trong gia ®×nh. Quan niÖm cña ng−êi lín vÒ gi¸ trÞ häc vÊn vµ gi¸ trÞ lao ®éng cña trÎ cã nhiÒu thay ®æi. Thùc tÕ cho thÊy t×nh tr¹ng trÎ bá häc sím ë n«ng th«n ngµy cµng gia t¨ng. Do ®ã vÊn ®Ò ®Æt ra lµ trong t−¬ng lai, víi chiÕn l−îc ph¸t triÓn n«ng th«n theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái ph¶i cã mét ®éi ngò lao ®éng n«ng th«n cã ®ñ tr×nh ®é chuyªn m«n vµ tay nghÒ cao, liÖu thÕ hÖ trÎ n«ng th«n ngµy h«m nay cã ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ph¸t triÓn l©u bÒn Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn NguyÔn ThÞ V©n Anh & V©n Anh 57 cña ®Êt n−íc kh«ng? ViÖc ®Þnh h−íng nghÒ nghiÖp cho thÕ hÖ trÎ nµy nh− thÕ nµo? Nh÷ng vÊn ®Ò trªn cã thÓ ®−îc lµm râ h¬n qua viÖc t×m hiÓu sù biÕn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ ë mét vïng n«ng th«n. §Þa bµn kh¶o s¸t lµ mét x· ven ®« (x· PL) thuéc huyÖn Thanh oai tØnh Hµ T©y. X· n»m däc trªn trôc ®−êng quèc lé 52, tiÕp gi¸p víi thÞ x· Hµ §«ng vµ c¸ch Hµ Néi kho¶ng 15 km. VÞ trÝ cña x· rÊt thuËn lîi cho giao th«ng, bu«n b¸n, ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ phôc vô cho sù ph¸t triÓn cña c¸c ®« thÞ. X· cã kho¶ng 14300 nh©n khÈu trong ®ã sè trÎ em d−íi 15 tuæi lµ 4000 (36%), víi trªn 2600 hé gia ®×nh sinh sèng trªn diÖn tÝch lµ 710 ha trong ®ã chØ cã 471 ha ®Êt n«ng nghiÖp. MËt ®é d©n sè cña x· hiÖn nay kh¸ cao, 1800 ng−êi/km2 (kho¶ng 2 ng−êi/m2). §Êt chËt ng−êi ®«ng khiÕn cho diÖn tÝch b×nh qu©n/ ®Çu ng−êi cµng ngµy cµng bÞ co hÑp l¹i. §©y còng lµ mét lý do khiÕn cho ng−êi d©n cña x· ph¶i t×m c¬ héi kiÕm viÖc lµm kh¸c ngoµi n«ng nghiÖp. Ho¹t ®éng kinh tÕ cña x· tr−íc ®©y chñ yÕu dùa vµo n«ng nghiÖp víi mét n¨m 2 vô. X· cã 5 th«n, mçi th«n cã mét nghÒ truyÒn thèng riªng nh− nghÒ ch¹m træ, lµm vµng m·, lµm bét, lµm nãn, lµm qu¹t giÊy, chæi ®ãt,... Trong thêi kú bao cÊp, mét sè nghÒ nh− ch¹m træ, lµm vµng m·... kh«ng ®−îc ph¸t huy. Mét sè nghÒ kh¸c nh−, lµm nãn, qu¹t giÊy, lµm bét,... tuy vÉn tån t¹i song quy m« s¶n xuÊt nhá hÑp - trong ph¹m vi gia ®×nh. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp vÉn chiÕm −u thÕ. Víi chÝnh s¸ch më cöa, tù do ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, mét sè nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng nh− ch¹m træ, lµm vµng m·, lµm chæi ®ãt, lµm bét ®−îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn. Bªn c¹nh ®ã, mét sè nghÒ truyÒn thèng kh¸c nh− nghÒ lµm nãn, lµm qu¹t giÊy l¹i ®ang mÊt dÇn chç ®øng trong thÞ tr−êng. TÝnh ®a d¹ng còng nh− tÝnh chÊt “tÜnh” - s¶n xuÊt t¹i nhµ, cña c¸c nghÒ truyÒn thèng ®· thu hót lao ®éng cña mäi thµnh viªn trong gia ®×nh, ë mäi løa tuæi kÓ c¶ ng−êi giµ vµ trÎ em. Qua thêi kú bao cÊp, ng−êi d©n trong x· ý thøc rÊt râ "b©y giê chØ lµm ruéng th× chÕt ®ãi....ë ®©y phô thuéc n«ng nghiÖp th× mét n¨m thiÕu 4-5 th¸ng g¹o... ph¶i ®i kiÕm ngoµi ®Ó lÊy tiÒn ®ong g¹o, lµm thªm nghÒ phô ®ã..." (N÷ , gi¸o viªn) . HÇu hÕt c¸c gia ®×nh trong x· lµm mét vµi nghÒ phô. C¬ cÊu ph©n c«ng lao ®éng trong hé gia ®×nh phï hîp víi løa tuæi, giíi tÝnh vµ c¬ cÊu ngµnh nghÒ phô. Lùc l−îng lao ®éng nhµn rçi cña x· trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· tiÕp øng nhanh chãng víi nhu cÇu cña thÞ tr−êng - mét sè nghÒ phô kh¸c ®· xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn: nghÒ x©y dùng (nghÒ nÒ, méc), nghÒ b¸n bu«n, b¸n hµng rong c¸c mÆt hµng nh− chæi ®ãt, hµng nhùa, hµng s¸o (g¹o), hµng mÝa, chî c¸ t«m, hoa qu¶...C¸c nghÒ nµy cung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Õn tËn tay ng−êi tiªu dïng ë c¸c ®« thÞ vµ mét sè tØnh xung quanh. C¬ cÊu ngµnh nghÒ vµ lao ®éng ®−îc tr×nh bµy tãm t¾t trong b¶ng 1. ë ®©y, c¬ cÊu nghÒ phi n«ng nghiÖp ®−îc chia lµm hai lo¹i: nghÒ truyÒn thèng vµ nghÒ míi xuÊt hiÖn cïng víi c¬ chÕ thÞ tr−êng. C«ng viÖc ®−îc miªu t¶ mang tÝnh di ®éng cao (®éng) hay kh«ng mang tÝnh di ®éng (tÜnh) phô thuéc vµo ho¹t ®éng cña c«ng viÖc ®ã diÔn ra ë ngoµi x·, liªn x· hay ngay t¹i nhµ. Ph©n lo¹i nhãm ng−êi tham gia c¸c nghÒ phô gåm trÎ em (tuæi d−íi 16- theo LuËt Ch¨m sãc vµ b¶o vÖ trÎ em ViÖt Nam); thanh thiÕu niªn1: (tuæi tõ 14 - 30), trung niªn (tuæi 31- 50) vµ ng−êi giµ (trªn 50 tuæi). Mçi lo¹i nghÒ cã mét thêi gian biÓu: do tÝnh chÊt c«ng viÖc cña nghÒ truyÒn thèng nªn ng−êi lao ®éng cã thÓ lµm t¹i nhµ vµo bÊt cø lóc nµo trong ngµy; nh−ng víi nh÷ng nghÒ míi, ng−êi lao ®éng th−êng ph¶i dµnh thêi gian c¶ ngµy ®Ó ®i lµm xa nhµ. B¶ng 1 cho thÊy phÇn lín lùc l−îng lao ®éng chÝnh cã søc khoÎ trong x· ®Òu tham gia nh÷ng c«ng viÖc cã tÝnh di ®éng cao, chiÕm nhiÒu thêi gian. §©y lµ nh÷ng nghÒ míi xuÊt hiÖn. NghÒ x©y dùng vµ nghÒ méc ®· thu hót sè ®«ng lao ®éng nam giíi ë ®é tuæi thanh thiÕu niªn vµ trung niªn (x· cã 1250 thî nÒ vµ 300 thî méc). Nh÷ng ng−êi thî x©y dùng ph¶i ®i tõ s¸ng sím ®Õn tèi khuya míi vÒ. ThËm chÝ nhiÒu ng−êi ph¶i xa nhµ cã khi tíi hµng tuÇn lÔ. TrÎ em trai trong x· 15-16 tuæi còng ®· b¾t ®Çu theo 1 T¸c gi¶ tù x¸c ®Þnh ®é tuæi phï hîp víi nhãm tham gia nghÒ phô. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn 58 Sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ vµ viÖc ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ em: ... cha anh ®i phô nÒ, phô viÖc trong c¸c c«ng tr×nh x©y dùng ë c¸c ®« thÞ. Ban ngµy trong x· hÇu nh− v¾ng bãng thanh niªn: “ra ®−êng chØ toµn bµ giµ víi trÎ con” (Nam, thî x©y dùng). B¶ng 1: C¬ cÊu ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp vµ tÝnh chÊt c«ng viÖc NghÒ truyÒn thèng : TÝnh chÊt c«ng viÖc TT NghÒ ------------------------ Ng−êi lao ®éng ---------------------------------------- Thêi gian §éng/ Ngoµi x·/ Nhãm Giíi tÜnh t¹i nhµ ng−êi 1. Ch¹m træ B¸n tÜnh 2. Lµm vµng, m· TÜnh 3. Lµm bét TÜnh 4. Lµm nãn TÜnh 5. Lµm chæi ®ãt TÜnh T¹i x−ëng hoÆc nhËn viÖc vÒ nhµ lµm T¹i nhµ T¹i nhµ T¹i nhµ T¹i nhµ Ng−êi giµ cã tay nghÒ , thanh niªn häc viÖc Trung niªn, ng−êi giµ vµ trÎ em Trung niªn, ng−êi giµ vµ trÎ em Trung niªn, ng−êi giµ vµ trÎ em Trung niªn, ng−êi giµ vµ trÎ em Nam C¶ ngµy (thêi gian kh«ng cè ®Þnh) N÷/ C¶ ngµy (thêi gian Nam kh«ng cè ®Þnh) N÷/ C¶ ngµy (thêi gian Nam kh«ng cè ®Þnh) N÷/ C¶ ngµy (thêi gian Nam kh«ng cè ®Þnh) N÷/ C¶ ngµy (thêi gian Nam kh«ng cè ®Þnh) NghÒ míi xuÊt hiÖn: 1. NghÒ nÒ §éng 2. NghÒ méc B¸n ®éng 3. Chî hµng §éng nhùa 4. Chî hµng s¸o §éng 5. Chî rau, c¸ §éng Theoc«ngtr×nh x©y dùng (®« thÞ) Theo c«ng tr×nh x©y dùng §i b¸n rong (®« thÞ/ liªn tØnh) §i b¸n bu«n / lÎ (®« thÞ) §i b¸n bu«n / lÎ (®« thÞ, chî lín) Thanh thiÕu niªn , trung niªn Thanh thiÕu niªn , trung niªn Thanh thiÕu niªn , trung niªn Thanh thiÕu niªn , trung niªn Thanh thiÕu niªn , trung niªn Nam S¸ng sím ®i (5h.00-6h.00) -Tèi khuya vÒ (7h.00-9h.00) / hoÆc ®i c¶ tuÇn Nam S¸ng sím ®i (5h.00-6h.00) -Tèi khuya vÒ (7h.00-9h.00) / hoÆc ®i c¶ tuÇn N÷ S¸ng sím ®i (5h.00-6h.00) -Tèi khuya vÒ (7h.00-9h.00) / hoÆc ®i c¶ tuÇn N÷ S¸ng sím ®i (5h.00-6h.00) -Tr−a (12h.00 - 13h.00)/ hoÆc tèi khuya vÒ (7h.00-9h.00) N÷ S¸ng sím ®i (5h.00-6h.00) -Tr−a (12h.00 - 13h.00)/ hoÆc tèi khuya vÒ (7h.00- 9h.00) Kho¶ng 20% d©n sè cña x· - chñ yÕu lµ phô n÷ - lµm nghÒ bu«n b¸n hµng rong, ch¹y chî. TÝnh chÊt di ®éng vµ ®Æc thï cña c«ng viÖc nµy còng ®ßi hái hä ph¶i ®i hÇu nh− suèt ngµy, "M−êi ng−êi th× ph¶i t¸m ng−êi ®i tõ s¸ng ®Õn tèi" (N÷, hµng x¸o), sè cßn l¹i ®i nöa buæi. Nh÷ng nghÒ phô lµm t¹i x· nh− tr¹m træ, lµm vµng m·, lµm bét, lµm chæi ®ãt, lµm nãn... do lùc l−îng cã søc lao ®éng yÕu nh− ng−êi giµ vµ trÎ em trong x· ®¶m nhiÖm. Nh÷ng nghÒ nµy mang l¹i thu nhËp thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c nghÒ kh¸c nh− x©y dùng, ch¹y chî...nh−ng l¹i sö dông ®−îc hÇu hÕt sè lao ®éng nhµn rçi kÓ c¶ ng−êi giµ vµ trÎ em trong x·. MÆc dï bÞ gäi lµ nghÒ phô nh−ng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nµy ®em l¹i nguån thu nhËp ®¸ng kÓ cho c¸c hé gia ®×nh “ë ®©y lµm vµng gi¶ (vµng m·) mua vµng thËt”. Theo sè liÖu thèng kª 1997 cña x· th× b×nh qu©n thu nhËp tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ 315 kg thãc/®Çu ng−êi/n¨m (kho¶ng 500.000 ®ång/n¨m). NÕu tÝnh c¶ nghÒ phô nãi trªn th× b×nh qu©n thu nhËp ®Çu ng−êi lªn ®Õn 2,3 triÖu ®ång/®Çu ng−êi/n¨m. Nh− vËy, vÒ mÆt thu nhËp, x· thuéc vµo lo¹i cã møc sèng trªn trung b×nh. Tuy nhiªn, chªnh lÖch vÒ møc thu nhËp gi÷a hé giÇu vµ hé nghÌo kh¸ lín. HiÖn nay, x· ®· Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn NguyÔn ThÞ V©n Anh & V©n Anh 59 cã kho¶ng 7 gia ®×nh lµ tû phó nhê nghÒ cai thÇu x©y dùng trong khi ®ã vÉn cßn 2,7% hé nghÌo (thu nhËp kho¶ng 20.000 ®ång/th¸ng). Nh÷ng hé nghÌo nµy r¬i vµo nh÷ng gia ®×nh cã lao ®éng chÝnh bÞ èm yÕu, ng−êi giµ c« ®¬n, ng−êi tµn tËt, nh−ng thu nhËp chñ yÕu dùa vµo lµm n«ng nghiÖp, nghÒ phô truyÒn thèng cã thu nhËp thÊp. Mét “nghÞch lý” liªn quan tíi kh¸i niÖm “nghÒ chÝnh” - ho¹t ®éng kinh tÕ chñ yÕu (ë n«ng th«n th−êng lµ n«ng nghiÖp) vµ “nghÒ phô” (lµ phi n«ng nghiÖp). "NghÒ chÝnh" th−êng ®−îc coi lµ nghÒ thu hót ®«ng ®¶o nguån lùc, thêi gian lao ®éng vµ mang l¹i thu nhËp chÝnh cho hé gia ®×nh nh−ng ®èi víi nhiÒu gia ®×nh ë x·, nh÷ng "nghÒ phô" - phi n«ng nghiÖp l¹i lµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ "chÝnh". Ngay c¶ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng kh«ng ®ñ søc t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho toµn bé lùc l−îng lao ®éng chÝnh cña x·. Kh«ng Ýt gia ®×nh lµm nghÒ phô ph¶i thuª lao ®éng, tõ c¸c hé gia ®×nh nghÌo hoÆc tõ c¸c x· l©n cËn, lµm mét sè c«ng viÖc nhµ n«ng nh− cµy bõa, cÊy, h¸i....thay cho lao ®éng chÝnh cña gia ®×nh. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp,v« h×nh chung ®· trë thµnh ho¹t ®éng kinh tÕ "phô" vµ c¸c nghÒ "phô" trë thµnh ho¹t ®éng kinh tÕ "chÝnh" cña ®a sè hé gia ®×nh. Sù tham gia cña trÎ em trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ c«ng viÖc gia ®×nh Trong gia ®×nh n«ng th«n ViÖt Nam, trÎ em tham gia lao ®éng khi cßn rÊt nhá tuæi. TrÎ em 5-6 tuæi ®· b¾t ®Çu gióp ®ì cha mÑ b»ng nh÷ng c«ng viÖc ®¬n gi¶n nh− tr«ng nhµ, tr«ng em, quÐt nhµ, röa chÐn ®Üa... Lín lªn tuú theo søc khoÎ, trÎ em tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng lao ®éng kh¸c nhau cña gia ®×nh. Lao ®éng trë thµnh ®iÒu "tù nhiªn" ®èi víi b¶n th©n c¸c em, cha mÑ vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. Lao ®éng tõ l©u ®· trë thµnh mét ph¹m trï, chuÈn mùc ®¹o ®øc ®Ó ®¸nh gi¸ hµnh vi, nh©n c¸ch cña trÎ. Trong thêi kú bao cÊp, khi cßn chÕ ®é hîp t¸c x· n«ng nghiÖp, do c¬ chÕ s¶n xuÊt tËp thÓ, ®ãng gãp cña trÎ em vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kh«ng ®−îc coi lµ chÝnh thøc, sù tham gia lao ®éng cña trÎ em thÓ hiÖn chñ yÕu d−íi 3 h×nh thøc lµ : tham gia ho¹t ®éng phô cña hîp t¸c x· nh− ch¨n tr©u bß, c¾t cá víi møc tÝnh c«ng ®iÓm kh¸ thÊp; tham gia lao ®éng trªn ®Êt 5% cña gia ®×nh vµ tham gia ho¹t ®éng lao ®éng do ®éi, ®oµn tr−êng tæ chøc (NguyÔn V¨n Chinh, 1997). Cïng víi sù biÕn ®æi kinh tÕ - x· héi vµ chuyÓn ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ, vai trß kinh tÕ cña trÎ em trong gia ®×nh còng biÕn ®æi theo. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ kho¸n s¶n phÈm, hé gia ®×nh trë thµnh mét ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp, do ®ã sè l−îng trÎ em tham gia vµo ho¹t ®éng kinh tÕ hé gia ®×nh t¨ng mét c¸ch ®¸ng kÓ. Lao ®éng nµy ®−îc ®¸nh gi¸ cao vµ trë nªn “h÷u h×nh” h¬n trong c¬ cÊu ph©n c«ng lao ®éng cña gia ®×nh khi nã gãp phÇn trùc tiÕp lµm t¨ng thu nhËp hé gia ®×nh. Vai trß lao ®éng vµ tr¸ch nhiÖm cña trÎ trong gia ®×nh do vËy trë nªn nÆng nÒ h¬n. Ngoµi nh÷ng c«ng viÖc ®−îc ngÇm ph©n c«ng theo løa tuæi mét c¸ch “tù nhiªn”, sù ®ãng gãp cña trÎ cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ hé gia ®×nh cßn thÓ hiÖn ë nh÷ng ho¹t ®éng sau : • TrÎ em tham gia nghÒ truyÒn thèng cña gia ®×nh nh− lµm vµng m·, lµm bét, lµm nãn, chæi ®ãt... Kh«ng Ýt trÎ em ®ñ mäi løa tuæi ®· tÝch cùc tham gia lµm nh÷ng nghÒ nµy. • NhiÒu em g¸i ë ®é tuæi 14-15 ®· bá häc ®Ó theo mÑ, theo chÞ ®i ch¹y chî, b¸n hµng rong. Nh÷ng nghÒ phô nµy ®· mang l¹i thu nhËp gÇn ngang víi thu nhËp cña ng−êi lín (kho¶ng 15.000 - 20.000 ®ång/ngµy). C¸c em trai ë løa tuæi 16 - 17 b¾t ®Çu theo cha, anh ®i häc nghÒ, phô viÖc thî x©y hoÆc thî méc. Møc thu nhËp còng kho¶ng 10.000 - 20.000 ®ång/ngµy. • Khi cha mÑ v¾ng nhµ, mäi c«ng viÖc trong gia ®×nh tõ ch¨m sãc em nhá, néi trî ®Õn trång trät, ch¨n nu«i ®Òu do con c¸i hoÆc «ng bµ (nÕu cã) ë nhµ ®¶m nhiÖm. TrÎ em nghiÔm nhiªn ph¶i ®¶m nhËn vai trß "kÐp": võa ph¶i lµm nh÷ng phÇn viÖc cña ng−êi lín võa ph¶i ®ãng vai trß lµ "ng−êi lín", qu¸n xuyÕn mäi viÖc khi bè mÑ v¾ng nhµ. Th«ng tin thu ®−îc qua ph−¬ng ph¸p trÎ em tham gia cã thÓ ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng liÖt kª c«ng viÖc hµng ngµy cña trÎ em trai vµ em g¸i (b¶ng 2). B¶ng 2 cho thÊy, c¸c em ë ®é tuæi nµy ®· ®ì ®Çn cho cha mÑ trong hÇu hÕt c¸c c«ng viÖc gia ®×nh. Tuy nhiªn ta kh«ng thÊy cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn 60 Sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ vµ viÖc ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ em: ... vÒ vai trß giíi trong c«ng viÖc ®−îc ph©n c«ng cho trÎ trai vµ trÎ g¸i d−íi 12-13 tuæi nh− ®· thÊy ë mét sè ®iÒu tra vÒ lao ®éng trÎ em kh¸c (Joachim, 1997). §iÒu nµy cã thÓ do qui m« gia ®×nh nhá - nh÷ng gia ®×nh trÎ cã trung b×nh 2-3 con, céng víi viÖc ng−êi lín bËn rén c¶ ngµy buéc trÎ em ph¶i lµm mäi viÖc trong gia ®×nh. Tr¸ch nhiÖm vµ c«ng viÖc cña c¸c em chñ yÕu ®−îc ph©n theo løa tuæi: ®øa lín lµm viÖc lín, ®øa nhá lµm viÖc nhá, kh«ng cø lµ em trai hay em g¸i. B¶ng 2: Nh÷ng c«ng viÖc hµng ngµy cña trÎ em (nhãm tuæi 10 - 15) TT Nhãm c«ng viÖc N÷ Nam 1. Tham gia nghÒ phi n«ng nghiÖp - Lµm vµng m· , b¸n hµng, ®an ngùa, bã chæi ®ãt, xay bét,.. x x - Phô x©y (®Èy c¸t, x¸ch v«i) x - §i chî x 2. ViÖc ®ång ¸ng + lµm v−ên - Lµm v−ên (trång rau, tØa c©y, b¾t s©u, t−íi c©y..) x x - GÆt, cÊy, nhæ m¹, c¾t cá, cuèc ruéng, t¸t n−íc, nhæ r¹.. x x - Dän thãc, ph¬i r¬m, tuèt lóa x x 3. ViÖc nhµ - Tr«ng nhµ x x - NÊu n−íng (nÊu c¬m, ®un n−íc, röa b¸t, nhÆt rau, nÊu c¸m..) x x - Dän dÑp : lau bµn ghÕ, quÐt nhµ, quÐt s©n ngâ, giÆt quÇn ¸o.., x x - Ch¨n nu«i: cho gµ, lîn, vÞt ¨n, quÊy c¸m, dän chuång lîn, th¸i rau x x cho lîn, h¸i rau, lÊy bÌo, ch¨n tr©u, bß.. - KiÕm thøc ¨n: t¸t c¸, b¾t cua, èc x 4 Ch¨m sãc em - Tr«ng em, bÕ em x x - QuÊy bét, cho em ¨n, t¾m cho em x x - Ru em, gióp em häc bµi x Tuy nhiªn, ë ®é tuæi lín h¬n, b¶n th©n trÎ vµ cha mÑ cña c¸c em ®· b¾t ®Çu ý thøc vÒ nh÷ng c«ng viÖc thÓ hiÖn giíi tÝnh còng nh− ®Þnh h−íng nghÒ nghiÖp. Ngoµi nh÷ng c«ng viÖc “tù nhiªn” ®Æc tr−ng cho trÎ em n«ng th«n nh− mß cua, b¾t c¸.., trÎ em trai ®· b¾t ®Çu tham gia nh÷ng c«ng viÖc lao ®éng nÆng nhäc nh− ®Èy xe, kÐo bõa, lµm phô v«i v÷a cho x©y dùng. Cã thÓ thÊy ë ®©y sù chuÈn bÞ cho vai trß nam giíi víi t− c¸ch lµ lao ®éng chÝnh, lµ trô cét cña gia ®×nh :“...con trai ®Õn tuæi lÊy vî cÇn mét c¸i nghÒ g× ®ã..”(N÷, ®i chî). C¸c em g¸i b¾t ®Çu ®i chî vµ ®· cã ý thøc chuÈn bÞ dÇn cho m×nh mét vèn riªng cho t−¬ng lai hoÆc ®Ó dµnh mua s¾m c¸ nh©n:“... con g¸i ®Õn tuæi lÊy chång cÇn cã c¸i vèn riªng...” (N÷, ®i chî). Mét nghiªn cøu vÒ sè giê lao ®éng trÎ em ë gia ®×nh n«ng th«n ®ång b»ng B¾c Bé cho thÊy ë løa tuæi tõ 11-12, trung b×nh mét ngµy c¸c em trai lµm kho¶ng 2,4 giê vµ c¸c em g¸i lµ 3,5 giê; ë løa tuæi 13-14, em trai: 2,7 giê vµ em g¸i: 5,9 giê; vµ ë tuæi 15-16, c¸c em lao ®éng tíi 6 - 7 giê/ngµy, nghÜa lµ b»ng hoÆc h¬n sè giê lao ®éng trung b×nh trong ngµy cña ng−êi lín (Nguyen Van Chinh, 1997). Cã thÓ nãi, trÎ em ®· dµnh kh¸ nhiÒu thêi gian cho ho¹t ®éng kinh tÕ so víi thêi gian häc tËp ë tr−êng hoÆc ë nhµ. Do tÝnh chÊt ®Æc thï cña lao ®éng phi n«ng nghiÖp, trÎ em cña x· ph¶i dµnh nhiÒu thêi gian h¬n cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ c«ng viÖc gia ®×nh. Th¸i ®é ®èi víi viÖc ch¨m sãc søc kháe trÎ em trong gia ®×nh VÊn ®Ò vÒ søc khoÎ ®−îc nh×n nhËn lµ mét yÕu tè quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trÎ em, nh−ng viÖc ®Çu t− cho ch¨m sãc søc khoÎ cña trÎ l¹i Ýt ®−îc ng−êi d©n quan t©m thùc sù . C¸c chi phÝ dµnh cho y tÕ vµ ch¨m sãc søc kháe cña hé gia ®×nh n«ng d©n chØ chiÕm mét tû lÖ kh¸ nhá. Ph©n tÝch c¬ cÊu chi tiªu cña gia ®×nh n«ng d©n n¨m 1992 cho thÊy: chi cho ¨n uèng lµ 61%, Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn