Xem mẫu
- NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Đại học Sao Đỏ Using mind map in teaching principles of Marxist and Lennist course section in Sao Do University Phạm Thị Hồng Hoa, Nguyễn Thị Hiền Email: honghoa_dhsd@yahoo.com Trường Đại học Sao Đỏ Ngày nhận bài: 14/8/2018 Ngày nhận bài sửa sau phản biện: 21/11/2018 Ngày chấp nhận đăng: 27/12/2018 Tóm tắt Học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là học phần có vai trò rất quan trọng trong việc hình thành thế giới quan khoa học và nhân sinh quan cách mạng cho sinh viên. Điều này yêu cầu cần phải đảm bảo được tính khoa học, thực tiễn, logic, hệ thống trong giảng dạy. Bên cạnh đó, bài giảng cũng cần phải sinh động, dễ hiểu và phát huy được tính tích cực, năng động và sáng tạo của người học. Với những ưu điểm vượt trội của mình, sơ đồ tư duy rất phù hợp trong giảng dạy học phần này. Xuất phát từ việc kế thừa có chọn lọc những cơ sở lý luận về sơ đồ tư duy của các nhà khoa học đi trước, tác giả đã phân tích làm rõ thực trạng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Đại học Sao Đỏ. Từ đó, tác giả đưa ra các bước xây dựng sơ đồ tư duy và những nguyên tắc khi sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. Đây chính là một phương pháp hữu hiệu trong dạy học nói chung và trong giảng dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Đại học Sao Đỏ nói riêng. Từ khóa: Sơ đồ tư duy; vai trò của sơ đồ tư duy; sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học. Module The basic principles of Marxism-Leninism are important in shaping the worldview of revolutionary science and human life. This requires the scientific, practical, logical, systematic in teaching. Besides, the lecture also needs to be lively, easy to understand and promote the positive, dynamic and creative learners. With its outstanding advantages, the mind map is well suited to teaching this module. Derived from the selective inheritance of the theoretical basis of the mind map of the preceding scientists, the author has analyzed the status quo using the thinking diagram in teaching the module Principles Fundamentalism of Marxism-Leninism at the University of Sao Do. From there, the author sets out the steps to develop the thinking diagram and the principles when using the thinking diagram in teaching the basic principles of Marxism-Leninism. This is an effective method of teaching in general and in teaching the basic principles of Marxism-Leninism at Sao Do University in particular. Keywords: Mind map; role of the diagram; to use diagram in teachin 1. ĐẶT VẤN ĐỀ lý, quy luật và những kiến thức khoa học xã hội. Do vị trí và tính đặc thù của môn học nên yêu cầu Học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin là môn khoa học chính trị có tính khái về khả năng tư duy độc lập của sinh viên rất cao. quát, trừu tượng cao, với nhiều phạm trù, nguyên Với thời lượng một số tín chỉ lý thuyết trên lớp, giảng viên không thể cung cấp được toàn bộ kiến thức khoa học mà môn học đặt ra, để đạt được Người phản biện: 1. TS. Nguyễn Thị Kim Nguyên mục tiêu môn học, nhất thiết sinh viên phải tự học, 2. PGS.TS. Lê Xuân Thủy tự nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của người dạy, 112 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018
- LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC vì lượng tri thức giảng viên trang bị cho sinh viên chỉ dừng ở mức “cần” cơ bản, còn điều kiện “đủ” đó chính là năng lực tự học, tự nghiên cứu, thói quen chủ động trong nhận thức, lĩnh hội tri thức. Vì vậy, trong công tác giáo dục, ngoài vấn đề truyền đạt kiến thức cho sinh viên, giảng viên cần hướng sinh viên đến một phương pháp học tập tích cực và tự chủ để lĩnh hội tri thức. Với “biển thông tin” như hiện nay, để tiếp cận tốt cần có phương pháp giúp hệ thống lại những kiến thức đó. Việc xây dựng được một “hình ảnh” thể hiện mối liên hệ giữa các kiến thức sẽ mang lại những Hình 1. Sơ đồ tư duy lợi ích đáng quan tâm về các mặt: ghi nhớ, phát Có thể khẳng định, sơ đồ tư duy là bản đồ thông triển nhận thức, tư duy, óc tưởng tượng và khả tin cho bộ não con người, giúp bộ não hoạt động năng sáng tạo... Một trong những công cụ hết nhẹ nhàng, lưu trữ nhiều và ghi nhớ thông tin sức hữu hiệu để tạo nên các “hình ảnh liên được lâu hơn. kết” là sơ đồ tư duy (Mind map). Đây được coi là “công cụ vạn năng cho bộ não”, là phương Bộ não của con người bao gồm hai bán cầu não: pháp ghi chú đầy sáng tạo, hiện đang được trái và phải. Bán cầu não trái nhạy cảm với những ngành giáo dục khuyến khích đưa vào thực con số, từ ngữ, danh sách, đường kẻ... Bán cầu hiện trong giảng dạy và học tập, đặc biệt là não phải thích hợp xử lý các hình dạng, màu sắc, giảng dạy học phần Những nguyên lý cơ bản nhịp điệu, không gian... Bằng cách học và ghi nhớ của chủ nghĩa Mác - Lênin. thông thường, người học thường ghi nhớ theo trình tự danh sách các nội dung cần ghi nhớ. Việc 2. SƠ ĐỒ TƯ DUY VÀ VAI TRÒ CỦA SƠ ĐỒ TƯ DUY ghi nhớ truyền thống này, người học chỉ sử dụng TRONG GIẢNG DẠY HỌC PHẦN NHỮNG NGUYÊN một nửa chức năng của bộ não. Với sự kết hợp LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở của hình ảnh, màu sắc, ngôn từ, con số một cách TRƯỜNG ĐẠI HỌC SAO ĐỎ khoa học theo đúng cơ chế làm việc của não bộ, 2.1. Sơ đồ tư duy sơ đồ tư duy giúp người học có thể tận dụng được công năng của cả hai bán cầu não để phát triển Sơ đồ tư duy (Mind map) được phát minh bởi Tony năng lực tư duy của mình. Phương pháp này khai Buzan vào những năm 60 của thế kỷ XX. Đây là thác khả năng ghi nhớ và liên hệ các dữ kiện lại hình thức ghi chép sử dụng hình ảnh để mở rộng với nhau bằng cách sử dụng màu sắc, một cấu và đào sâu các ý tưởng và được mệnh danh công trúc cơ bản được phát triển rộng ra từ trung tâm, cụ vạn năng cho bộ não. Hiểu một cách đơn giản chúng dùng các đường kẻ, các biểu tượng, từ ngữ sơ đồ tư duy là một kỹ thuật hình họa có đường và hình ảnh theo một bộ các quy tắc đơn giản, cơ nét, màu sắc, từ ngữ và hình ảnh hoạt động dựa bản, tự nhiên và dễ hiểu. Sơ đồ tư duy sẽ giúp trên sự tưởng tượng và kết nối giúp người sử tiết kiệm thời gian, ghi nhớ tốt hơn, tăng cường tư dụng tự do suy nghĩ và phát huy tiềm năng sáng duy sáng tạo, hệ thống hóa kiến thức dễ dàng,... tạo. Sơ đồ tư duy mô phỏng cơ chế làm việc tự Đây cũng là những tiêu chí quan trọng để đánh giá nhiên của bộ não con người. mức độ hiệu quả của phương pháp, kỹ thuật và Sơ đồ tư duy là một phương pháp lưu trữ, sắp xếp phương tiện dạy học. thông tin và xác định thông tin theo thứ tự ưu tiên Với những ưu điểm vượt trội của mình, sơ đồ tư bằng cách sử dụng từ khóa, hình ảnh chủ đạo. duy đã nhanh chóng phát triển mạnh mẽ trên phạm Mỗi từ khóa hoặc hình ảnh chủ đạo trong sơ đồ tư vi toàn thế giới. Hiện nay ước tính có khoảng hơn duy sẽ kích hoạt những ký ức cụ thể và làm nảy 250 triệu người trên thế giới sử dụng sơ đồ tư duy sinh những suy nghĩ, ý tưởng mới [5]. vào những mục đích khác nhau mà cơ bản nhất Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018 113
- NGHIÊN CỨU KHOA HỌC là giáo dục và kinh doanh [6]. Việc sử dụng sơ cung cấp một cái nhìn tổng quan về chủ đề mà đồ tư duy trong giảng dạy và học tập đã trở nên không có thông tin thừa. Sinh viên sẽ không phải phổ biến ở nhiều nền giáo dục tiên tiến trên thế tập trung vào việc đọc nội dung trên slide, thay giới như: Anh, Mỹ, Canada, Singapore... Đối với vào đó sẽ lắng nghe những gì giảng viên diễn đạt. Việt Nam, sơ đồ tư duy đã được ứng dụng vào Hiệu quả bài giảng sẽ được tăng lên. Đặc biệt, trong các hoạt động dạy và học từ đầu những năm trong quá trình giảng dạy giảng viên có thể thêm 2000, tiêu biểu là dự án “Ứng dụng công cụ hỗ trợ ngay vào bản đồ tư duy bài giảng của mình những tư duy - bản đồ tư duy” cho sinh viên Đại học Quốc ý tưởng hay, đột phá mà giảng viên chợt nghĩ ra gia Hà Nội năm 2006. Từ đó đến nay, sơ đồ tư duy hay từ sự đóng góp của sinh viên. ngày càng được chú ý và ứng dụng rộng rãi trong - Khuyến khích thảo luận và suy nghĩ độc lập, sự giáo dục ở Việt Nam. Bộ Giáo dục và Đào tạo triển sáng tạo: Sơ đồ tư duy là công cụ lí tưởng khuyến khai trên diện rộng chuyên đề ứng dụng sơ đồ tư khích sinh viên cùng nhau thảo luận trên lớp để duy hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học. Như tìm ra một sơ đồ tư duy phù hợp với mục tiêu và vậy, mặc dù hơi muộn, nhưng sơ đồ tư duy đã chủ đề của giảng viên đưa ra, vì bản chất sơ đồ nhanh chóng được ứng dụng vào trong hoạt động tư duy khuyến khích các sinh viên tập trung liên dạy và học ở Việt Nam. kết giữa các chủ đề cũng như hình thành lan tỏa ý Vai trò của sơ đồ tư duy thể hiện trong dạy học tưởng và ý kiến độc lập của họ. chính là công cụ giảng dạy đơn giản nhưng hiệu - Đánh giá sinh viên: Sơ đồ tư duy là một công cụ quả, cụ thể: quan trọng, giúp giảng viên đánh giá kiến thức của sinh viên trước và sau bài giảng về một chủ đề cụ thể. Qua đó, ta có thể theo dõi sự hiểu biết của sinh viên. Sơ đồ tư duy khuyến khích sinh viên thể hiện ý tưởng theo sự hiểu biết của cá nhân và tự đánh giá bản thân sau buổi học. - Giảng viên tự đánh giá: Điều quan trọng là phải liên tục tự đánh giá và cải thiện phong cách giảng dạy và chuẩn bị của giảng viên. Sơ đồ tư duy cho phép giảng viên đánh giá khả năng hiện tại (ví dụ, trong các phương diện như cung cấp nội dung bài Hình 2. Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học học, tài liệu, tương tác...) và sau đó, thiết lập mục tiêu những gì giảng viên muốn đạt được trong - Trong chuẩn bị bài giảng: Chúng ta đang sở hữu từng bài giảng. Tác dụng mạnh mẽ của việc tự một lượng thông tin rất lớn từ nhiều nguồn như: đánh giá này sẽ cho phép giảng viên tiếp tục cải sách, tạp chí chuyên ngành, đặc biệt trong thời thiện và đáp ứng các mục tiêu giảng dạy. đại bùng nổ thông tin ngày nay, chúng ta có cơ hội tiếp cận với nguồn tài liệu vô cùng hữu ích và Có thể khẳng định, những năm gần đây, việc vận phong phú từ internet. Từ biển thông tin này, để dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy và học tập soạn ra được một bài giảng duy nhất thì hẳn ta sẽ trong các trường đại học và cao đẳng ở Việt Nam tạo ra rất nhiều ghi chú. Bằng cách sử dụng sơ đồ đã và đang được nhiều người quan tâm. Sơ đồ tư tư duy để chuẩn bị bài giảng có thể giảm được số duy đã được chứng minh thực sự là phương tiện lượng ghi chú, tất cả thông tin chỉ trên một trang hữu hiệu thúc đẩy đổi mới phương pháp giảng giấy, giúp kế hoạch soạn bài giảng ngắn gọn và dạy, nâng cao chất lượng dạy và học. rõ ràng hơn, dễ theo dõi, tổng hợp tài liệu nhanh 2.2. Vai trò sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng chóng. Với phần mềm hỗ trợ, ta có thể truy cập dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của vào tất cả các ghi chú, tập tin và liên kết trang web chủ nghĩa Mác - Lênin từ trong sơ đồ tư duy. Có thể khẳng định, học phần Những nguyên lý cơ - Trong giảng dạy: Sơ đồ tư duy là công cụ lý bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là học phần đầu tưởng cho việc giảng dạy và trình bày các khái tiên mà tất cả tân sinh viên bước chân vào giảng niệm trong bài học. Sơ đồ tư duy giúp giảng viên đường đại học được tiếp cận nên hầu hết sinh tập trung vào vấn đề cần trao đổi cho sinh viên, viên vẫn còn bỡ ngỡ và chưa thay đổi kịp với môi 114 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018
- LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC trường học mới. Hơn nữa đây là một trong những trở nên nặng nề, tư duy đi vào lối mòn, không kích môn đặc thù, rất trừu tượng mà hầu hết các sinh thích được sự phát triển của trí não. Nhiều sinh viên đều cho rằng rất khô khan và khó hiểu, vì viên chăm học nhưng sự tiếp thu vẫn rất ít vì không vậy đòi hỏi giáo viên giảng dạy môn học này cần biết liên kết các kiến thức với nhau, không biết vận biết cách kết hợp các phương pháp khác nhau dụng những kiến thức trừu tượng của khoa học nhằm thu hút người học và tạo ra sự hứng khởi Mác - Lênin vào thực tiễn sinh động của cuộc sống; cho người học. Và phương pháp sử dụng sơ đồ làm cho những khái niệm, phạm trù, quy luật của tư duy trong giảng dạy học phần Những nguyên lý khoa học này đông cứng trên những trang vở. Sơ cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin cũng thể hiện đồ tư duy là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, vai trò của nó như: hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng. Học tập bằng sơ đồ tư duy, sinh viên có thể chuyển tải Thứ nhất, sơ đồ tư duy sẽ hệ thống hóa kiến thức thông tin vào bộ não rồi đưa thông tin ra một cách một cách khoa học, ngắn gọn, dễ hiểu thay thế vô cùng dễ dàng. cách học truyền thống thiên về ghi chép rườm rà, nặng nề. Với phương thức đào tạo tín chỉ, Thứ ba, sử dụng sơ đồ tư duy sẽ phát huy khả học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa năng tương tác giữa giảng viên và sinh viên, phát Mác - Lênin được giảng dạy trong trường đại học, huy cao độ tính tích cực chủ động của người học cao đẳng có thời lượng 75 tiết, được chia thành và góp phần phát triển một số kỹ năng mềm cho ba phần: Phần một: Thế giới quan và phương sinh viên. Với việc sử dụng sơ đồ tư duy trong pháp luận triết học của chủ nghĩa Mác - Lênin; dạy học học phần Những nguyên lý cơ bản của Phần hai: Học thuyết của chủ nghĩa Mác - Lênin chủ nghĩa Mác - Lênin làm cho không khí lớp học về phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa; Phần sẽ trở nên sôi nổi, dân chủ. Giảng viên và sinh ba: Lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về chủ viên cùng tham gia thiết lập sơ đồ tư duy cho bài nghĩa xã hội. Trong quá trình giảng dạy, giảng học. Ngoài ra, với những yêu cầu của giảng viên, viên phải làm cho sinh viên thấy được sự thống sinh viên sẽ thực hiện những nhiệm vụ học tập nhất, biện chứng giữa ba bộ phận cấu thành của của mình bằng sơ đồ tư duy theo nhóm hoặc cá chủ nghĩa Mác - Lênin. Cụ thể là chủ nghĩa xã hội nhân. Mỗi sơ đồ tư duy của một nhóm sinh viên khoa học dựa vào những kết luận của triết học hoặc một sinh viên đều mang cá tính, sở trường, và kinh tế học chính trị Mác - Lênin để luận giải dấu ấn riêng của từng cá nhân. Sau đó, sinh những quy luật và những vấn đề có tính quy luật viên trình bày các ý tưởng của mình trên sơ đồ chính trị xã hội của sự hình thành và phát triển tư duy và tranh luận với các sinh viên khác để hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa, gắn thống nhất và đi đến kết luận. Qua cách học trên, liền với sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân sinh viên không chỉ nắm chắc kiến thức, tính chủ hiện đại. Bên cạnh đó, trong từng nội dung của động, sáng tạo được nâng lên mà còn phát triển một bộ phận triết học, kinh tế chính trị, chủ nghĩa các kỹ năng mềm như: kỹ năng giao tiếp, kỹ năng xã hội khoa học cũng có mối liên hệ chặt chẽ làm việc nhóm, kỹ năng thuyết trình, kỹ năng giải với nhau. Điều này đòi hỏi cần phải sử dụng một quyết vấn đề... phương tiện dạy học trực quan hữu hiệu để làm Thứ tư, sơ đồ tư duy có thể sử dụng trong mọi rõ mối liên hệ biện chứng trên. Sơ đồ tư duy là điều kiện giảng dạy. Sơ đồ tư duy phù hợp với các phương tiện lý tưởng nhất đáp ứng vấn đề này. phương tiện dạy học truyền thống và cả những Thứ hai, sơ đồ tư duy sẽ rèn luyện kỹ năng tư phương tiện dạy học hiện đại. Việc thiết lập sơ duy khoa học, ghi nhớ sâu sắc, tránh cách học đồ tư duy rất đơn giản, giảng viên và sinh viên vẹt và tư duy máy móc. Cách học máy móc đã có thể thực hiện dễ dàng bằng phấn, bút các loại tồn tại rất lâu trong học tập lý luận chính trị nói trên bảng lớn, bảng nhỏ cá nhân, trên giấy A4, A3, chung và học phần Những nguyên lý cơ bản của A0… tùy thuộc vào từng hoạt động dạy học. Hiện chủ nghĩa Mác - Lênin nói riêng. Phần lớn sinh nay, với sự phát triển của công nghệ thông tin có viên thường chỉ ghi chép mà không biết cách lưu rất nhiều phần mềm khác nhau dùng để vẽ sơ đồ thông tin sao cho khoa học, tự chủ. Từ đề cương tư duy trên máy tính như: phần mềm iMindmap, đã chép và tham khảo giáo trình môn học, sinh phần mềm Inspiration, phần mềm Visual Mind, viên ghi nhớ theo những ý chính nối tiếp nhau, phần mềm FreeMind,… Với các phần mềm hỗ trợ, hết ý này đến ý khác một cách tuần tự. Phương người dạy và người học môn Những nguyên lý pháp ghi nhớ này đã khiến việc học của sinh viên của chủ nghĩa Mác - Lênin có thể thực hiện vẽ sơ Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018 115
- NGHIÊN CỨU KHOA HỌC đồ tư duy dễ dàng trên máy tính hoặc trên Ipad, [1]. Tuy nhiên, đây là học phần lý luận chính trị điện thoại thông minh sau đó trình chiếu thông có những đặc thù tri thức riêng, là học phần gồm qua kết nối với máy chiếu projector. Như vậy, sơ nhiều khối kiến thức của các khoa học: Triết học đồ tư duy có thể sử dụng trong giảng dạy và học Mác - Lênin, Kinh tế chính trị Mác - Lênin và Chủ tập ở bất kỳ điều kiện vật chất nào của trường đại nghĩa xã hội khoa học. Hệ thống tri thức trong học học. Đây chính là ưu điểm rất lớn của phương tiện phần này rất rộng và có mối liên hệ mật thiết giữa dạy học này. các khoa học và từng nội dung trong một khoa học. Điều này yêu cầu cần phải đảm bảo được Có thể khẳng định, trong thời đại ngày nay, nguồn tính Đảng, tính khoa học, thực tiễn, logic, hệ thống tài liệu học tập, nghiên cứu như: sách, tạp chí, trong giảng dạy. Bên cạnh đó, bài dạy cũng cần báo, các kỷ yếu,… rất phong phú. Thêm vào đó phải sinh động, dễ hiểu và phát huy được tính là sự phát triển mạnh mẽ của ngành công nghệ tích cực, năng động và sáng tạo của người học. thông tin, chúng ta đang tiếp xúc với nguồn kiến Với những ưu điểm vượt trội của mình, sơ đồ tư thức mênh mông của thế giới. Bên cạnh đó, chúng duy rất phù hợp trong giảng dạy học phần Những ta thường xuyên phải ghi nhớ, tổng hợp hay phân nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. tích một vấn đề bằng nhiều phương pháp như kẻ Tuy nhiên, đối với việc giảng dạy các môn lý luận bảng, gạch đầu dòng các ý chính, vẽ sơ đồ tổng chính trị nói chung và giảng dạy học phần Những hợp,… nhưng nó chưa bao giờ được hệ thống nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin nói và được nghiên cứu kỹ lưỡng, mà chỉ được dùng riêng ở Trường Đại học Sao Đỏ, việc vận dụng sơ tản mạn trong giới sinh viên trước các mùa thi. Vì đồ tư duy vào giảng dạy vẫn đang còn rất hạn chế. vậy, trong công tác giáo dục, ngoài vấn đề truyền đạt kiến thức cho sinh viên, giảng viên cần hướng Trên thực tế, học phần Những nguyên lý cơ bản sinh viên đến một phương pháp học tập tích cực của chủ nghĩa Mác - Lênin được sinh viên quan và tự chủ để lĩnh hội tri thức, và giảng viên cũng niệm là môn học khô khan, trừu tượng, khó hiểu cần có phương pháp nghiên cứu để luôn cập nhật cho nên trong quá trình giảng dạy, có giảng viên kịp thời tri thức của thế giới. Việc xây dựng được chỉ cốt làm sao truyền đạt đủ nội dung tinh thần một “hình ảnh” thể hiện mối liên hệ giữa các kiến của giáo trình. Cùng với đó, sinh viên chỉ cần thuộc thức, sẽ mang lại những lợi ích đáng quan tâm về lòng để có kiến thức khi thi. Hệ quả của việc dạy các mặt: ghi nhớ, phát triển nhận thức, tư duy, óc và học trên là chất lượng giảng dạy học phần này tưởng tượng và khả năng sáng tạo… Một trong không cao, chưa tạo được hứng thú học tập cho những công cụ hết sức hữu hiệu để tạo nên các sinh viên. Bên cạnh đó, đặc điểm của sinh viên “hình ảnh liên kết” chính là sơ đồ tư duy. Đây Đại học Sao Đỏ là điểm đầu vào thấp (không cao) chính là một phương pháp hữu hiệu trong dạy học cho nên trình độ nhận thức của sinh viên cũng chỉ nói chung và trong giảng dạy học phần Những ở mức trung bình, mà đặc thù của môn học cần có nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở một tư duy logic để kết nối giữa các phần trong nội Trường Đại học Sao Đỏ nói riêng. dung học tập. Vì vậy, để nâng cao chất lượng dạy và học học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ 3. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG nghĩa Mác - Lênin ở Trường Đại học Sao Đỏ, một GIẢNG DẠY HỌC PHẦN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ trong những biện pháp quan trọng nhất chính là BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở TRƯỜNG đổi mới phương pháp dạy học. Trong những năm ĐẠI HỌC SAO ĐỎ qua, đội ngũ giảng viên dạy các môn lý luận chính Học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa trị nói chung, giảng dạy học phần Những nguyên Mác - Lênin là học phần có vai trò rất quan trọng lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin nói riêng trong việc hình thành thế giới quan khoa học và luôn xác định đổi mới phương pháp dạy học là nhân sinh quan cách mạng cho sinh viên, góp một nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách trong tình hình phần đào tạo nên người lao động vừa “hồng” vừa hiện nay vì nó góp phần quan trọng quyết định “chuyên”. Việc giảng dạy và học tập học phần này đến chất lượng đào tạo, khẳng định uy tín, sự tồn cần “phải sinh động, mềm dẻo, có thực tiễn và tại của một trường đại học. Đổi mới phương pháp phù hợp với từng cấp; tạo được sự hứng thú và có dạy học là nhu cầu tất yếu của mỗi giảng viên, bởi trách nhiệm cho người dạy và người học; người vì đổi mới là sự cải tiến, nâng cao chất lượng dạy học thích học hơn, có trách nhiệm phải học; người học để đóng góp nâng cao chất lượng hiệu quả dạy có hứng thú hơn, có trách nhiệm cao hơn” của môn học. Hiện nay, đội ngũ giảng viên giảng 116 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018
- LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ Qua bảng số liệu cho thấy, các giảng viên dạy nghĩa Mác - Lênin ở Khoa Giáo dục chính trị và học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Thể chất, Trường Đại học Sao Đỏ có 9 giảng viên. Mác - Lênin thường xuyên sử dụng các phương Trong quá trình giảng dạy học phần này, giảng pháp như: thuyết trình, thảo luận tỷ lệ đạt 100% viên là chủ thể của hoạt động dạy, giữ vai trò chủ (9/9 giảng viên); còn phương pháp nêu vấn đề đạo với chức năng tổ chức, điều khiển, hướng các giảng viên thường xuyên sử dụng là 66,7% dẫn hoạt động học cho sinh viên nhằm đảm bảo (6/9 giảng viên), thỉnh thoảng sử dụng phương cho sinh viên thực hiện đầy đủ và có chất lượng pháp này là 33,3% (3/9 giảng viên); Trong đó, cao những yêu cầu được quy định phù hợp với tỷ lệ giảng viên sử dụng phương pháp sơ đồ tư mục tiêu môn học. Dạy học đại học hiện đang đặt duy trong giảng dạy đối với giảng viên giảng dạy ra yêu cầu bức thiết là phát huy tối đa tính tích học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa cực chủ động của người học. Dạy học phải thực Mác - Lênin chưa thường xuyên, chỉ có 55,6% sự hướng vào người học, đó chính là hướng đổi (5/9 giảng viên) là thỉnh thoảng mới sử dụng mới phương pháp dạy học nhằm phát huy cao phương pháp này và có đến 44,4% (4/9 giảng độ tính tích cực, sáng tạo của sinh viên trong quá viên) là chưa bao giờ sử dụng. Trong số giảng trình dạy học theo học chế tín chỉ hiện nay. Trong viên thỉnh thoảng sử dụng sơ đồ tư duy trong thời gian qua, về cơ bản các giảng viên giảng giảng dạy, khi khảo sát với câu hỏi: “Các thầy cô dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ thường sử dụng sơ đồ tư duy giảng dạy trong nội nghĩa Mác - Lênin đã có nhận thức đúng đắn về dung nào?”, kết quả theo bảng 2. vị trí vai trò quan trọng của phương pháp dạy Bảng 2. Mức độ giảng viên sử dụng sơ đồ tư duy học ở bậc đại học, về tính đặc thù, về tính tất trong giảng dạy các nội dung của học phần Những yếu phải đổi mới phương pháp dạy học và 100% nguyên lý cơ bản của CNM-LN các giảng viên đã tích cực đổi mới phương pháp theo hướng phát huy tính tích cực, khuyến khích Nội dung Kinh tế Chủ nghĩa tự học, áp dụng những phương pháp giáo dục sử dụng Triết học chính trị xã hội hiện đại để bồi dưỡng cho sinh viên năng lực sơ đồ tư Mác - Lênin Mác - Lênin khoa học tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề khi duy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. Khảo sát về mức độ thường xuyên Giảng viên sử 4/4 = 100% 1/4 = 25% 3/4 = 75% sử dụng một số phương pháp giảng dạy của dụng giảng viên với câu hỏi: ”Mức độ sử dụng một số phương pháp trong giảng dạy của các thầy cô Qua bảng số liệu cho thấy, các giảng viên khi sử như thế nào?”, kết quả theo bảng 1. dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy học phần Những Bảng 1. Mức độ sử dụng một số phương pháp nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là trong giảng dạy của giảng viên không đồng đều, chủ yếu sử dụng trong phần Triết học Mác - Lênin là 100% (4/4 giảng viên), trong phần chủ nghĩa xã hội khoa học là 75% (3/4 giảng Mức độ Thường Thỉnh Không sử viên), trong đó phần Kinh tế chính trị Mác - Lênin Phương xuyên thoảng dụng là một nội dung của học phần khá khó và rất cần pháp có sự tư duy logic thì các thầy cô lại ít sử dụng sơ đồ tư duy trong nội dung này chỉ chiếm 25% (1/4 Thuyết trình 9/9=100% 0 0 giảng viên), thậm chí trong từng phần sử dụng khi được phỏng vấn các thầy cô cho biết cũng chỉ sử Thảo luận 9/9=100% 0 0 dụng ở một số nội dung tiêu biểu, ở một số tiết giảng của mình chứ không sử dụng thường xuyên Nêu vấn đề 6/9=66,7% 3/9=33,3% 0 trong cả quá trình giảng dạy. Giảng viên trong quá trình giảng dạy chưa thực hiện đúng các bước xây dựng sơ đồ tư duy, sơ đồ tư duy mới đạt ở cấp độ Sơ đồ tư duy 0 5/9=55,6% 4/9=44,4% nhỏ, ngắn, ít nhánh, chưa sâu chuỗi được nhiều nội dung, vấn đề…, quá trình giảng dạy chỉ trình Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018 117
- NGHIÊN CỨU KHOA HỌC chiếu ra sơ đồ tư duy giảng mang tính cơ học, Qua thực tế áp dụng sơ đồ tư duy trong việc giảng không phân tích hết mối liên hệ của các nhánh, dạy một số nội dung của học phần Những nguyên không khai thác hết giá trị của sơ đồ. lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, có thể thấy Đối với sinh viên, khi khảo sát thực nghiệm sử bước đầu đã tạo sự hứng khởi cho sinh viên, khắc dụng các phương pháp dạy học của giảng viên tại phục phần nào khiếm khuyết trong cách dạy và lớp 08 ôtô2 (29 sinh viên) với câu hỏi: "Theo em, học theo lối truyền thống, buộc sinh viên phải chủ trong các phương pháp dạy học của giảng viên động trong việc học tập và nghiên cứu. Sơ đồ tư em thấy hứng thú với phương pháp nào nhất?", duy hỗ trợ giảng viên tổ chức hoạt động dạy - học kết quả như trong bảng 3. một cách khoa học, hệ thống, giúp sinh viên hệ thống hóa được kiến thức rõ ràng, đồng thời góp Bảng 3. Mức độ hứng thú của SV đối với các phần bồi dưỡng năng lực tự học cho sinh viên phù phương pháp giảng dạy của giảng viên hợp với các mục tiêu đổi mới phương pháp dạy Mức độ học: dạy học tích cực, lấy người học làm trung tâm, chống lại thói quen học tập thụ động. Vì vậy, Bình Không Hứng thú mỗi giảng viên phải cần tích cực vận dụng sơ đồ thường hứng thú Phương tư duy vào quá trình giảng dạy để nâng cao chất pháp lượng giáo dục. 13/29 11/29 Thuyết trình = 45% = 38% 5/29 = 17% 4. CÁC BƯỚC XÂY DỰNG SƠ ĐỒ TƯ DUY VÀ NHỮNG NGUYÊN TẮC KHI SỬ DỤNG SƠ 10/29 17/29 Thảo luận = 34,4% = 58,6% 2/29 = 7% ĐỒ TƯ DUY TRONG GIẢNG DẠY HỌC PHẦN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA 11/29 15/29 MÁC - LÊNIN Nêu vấn đề = 38% = 52% 3/29 = 10% 4.1. Các bước xây dựng sơ đồ tư duy 6/29 20/29 Sơ đồ tư duy = 21% = 69% 3/29 =10% Để thực hiện được các bước xây dựng sơ đồ tư duy, trước hết, chúng ta phải hiểu nội dung kiến Qua bảng số liệu cho thấy, mức độ hứng thú của thức, tiến hành xác định nội dung trung tâm, phân sinh viên lớp 08 ôtô2 đối với các phương pháp chia thành các ý chính và xác định các ý phụ của giảng dạy của giảng viên là khác nhau, đối với từng ý chính. Việc này có thể tiến hành bằng việc phương pháp thuyết trình, mức độ hứng thú của lập sơ đồ tóm tắt kiến thức hay phân nhánh để sinh viên chỉ chiếm 38% (11/29 SV), bình thường thuận tiện cho việc xây dựng sơ đồ tư duy tương là 45% (13/29 SV), không hứng thú là 17% ( 5/29 ứng. Để xây dựng một sơ đồ tư duy, chúng ta cần SV); Phương pháp thảo luận, mức độ hứng thú thực hiện các bước sau: của sinh viên đạt 58,6% (17/29 SV), bình thường 34,4% (10/29 SV), không hứng thú là 7% (2/29 Bước 1: Viết tên chủ đề ở trung tâm, hay vẽ một SV); Phương pháp nêu vấn đề, mức độ hứng thú hình ảnh phản ánh chủ đề. của sinh viên là 52% (15/29 SV), bình thường là Bước 2: Từ chủ đề trung tâm, vẽ các nhánh chính 38% (11/29 SV), không hứng thú chiếm 10% (3/29 nối với chủ đề. Trên mỗi nhánh chính viết một từ, SV); Phương pháp sơ đồ tư duy, mức độ hứng cụm từ phản ánh một nội dung lớn của chủ đề. thú chiếm 69% (20/29 SV), bình thường chiếm Các chữ trên nhánh chính nên viết bằng chữ in 21% (6/29 SV), không hứng thú là 10% (3/29 SV). hoa. Nhánh chính và chữ viết trên đó được vẽ Như vậy, thông qua kết quả khảo sát đã cho thấy và viết cùng một màu và mỗi nhánh là một màu trong các phương pháp giảng dạy của giảng viên thì mức độ hứng thú của sinh viên đối với phương khác nhau. pháp sử dụng sơ đồ tư duy là chiếm tỷ lệ cao nhất Bước 3: Từ mỗi nhánh chính vẽ tiếp các nhánh (69%) mặc dù phương pháp này chưa phổ biến, phụ (nhánh phụ cấp 1) để làm rõ cho nhánh chính chưa được giảng viên sử dụng nhiều trong các tiết đó. Các chữ trên nhánh phụ nên viết bằng chữ in giảng của mình mà chỉ sử dụng ở một số nội dung thường. Nhánh phụ và chữ trên đó cùng màu với của môn học. nhánh chính tương ứng. 118 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018
- LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC Bước 4, 5...: Tiếp tục vẽ các nhánh phụ cấp độ 2, 4.2. Những nguyên tắc khi sử dụng sơ đồ tư 3... duy trong giảng dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin Thứ nhất, kết hợp chặt chẽ sơ đồ tư duy với các phương pháp dạy học hiệu quả, phát huy tính tích cực của sinh viên. Trước hết giảng viên phải thật vững kiến thức chuyên môn của các môn khoa học Mác - Lênin để hoàn toàn làm chủ được nội dung giảng dạy và xử lý những tình huống sư phạm có thể xảy ra. Trình độ chuyên môn của giảng viên là nền móng vững chắc cho hoạt động giảng dạy khoa học Mác - Lênin. Bên cạnh đó, giảng viên phải có kỹ năng sử dụng phương pháp dạy học để tổ chức tốt các hoạt động dạy học làm Hình 3. Các bước vẽ sơ đồ tư duy cho việc sử dụng sơ đồ tư duy mềm mại, uyển Lưu ý: Sơ đồ tư duy bắt đầu từ trung tâm với một chuyển, hiệu quả, phát huy được tính tích cực tự chủ đề, các nhánh chính (cấp một) nối với chủ đề giác của sinh viên. Về phía sinh viên, khi học tập trung tâm, nối các nhánh cấp hai đến các nhánh sơ đồ tư duy nên thay đổi phương pháp học và cấp một, nối các nhánh cấp ba đến các nhánh cấp cả phương pháp ghi chép bài học. Tham gia nhiệt hai,… bằng các đường kẻ với mỗi nhánh là một tình vào các hoạt động học tập do giảng viên tổ màu sắc khác nhau. Khi các đường kẻ được nối chức, mạnh dạn trình bày ý tưởng của mình và với nhau, người học sẽ hiểu và ghi nhớ hiệu quả góp ý trên tinh thần xây dựng với các ý tưởng của hơn vì điều này phản ánh đúng chức năng làm bạn khác. Sinh viên không nên giành quá nhiều việc của não bộ. Vẽ nhánh chính to hơn nhánh thời gian cho việc ghi chép, tránh ghi cả đoạn phụ và nhánh chính phải nhỏ dần về ngọn; Tóm văn dài dòng và những ý vụn vặt. Hãy thay đoạn tắt nội dung các ý, chọn lọc và sử dụng các thuật văn bằng từ khóa ngắn gọn hoặc là một hình ngữ quan trọng để viết tên chủ đề và nội dung ảnh minh họa. trên các nhánh; Tích cực khai thác hình ảnh phù Thứ hai, luôn đảm bảo được tính khoa học và hợp để minh họa cho các ý trên các nhánh chính, thẩm mỹ trong sử dụng sơ đồ tư duy. Thiết lập một nhánh phụ. Đặc biệt là phải vẽ theo đúng nguyên sơ đồ tư duy trong dạy học môn Những nguyên lý tắc cấu trúc. Trên cơ sở các bước thực hiện như cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin không phải là trên, chúng ta có hai cách vẽ sơ đồ tư duy: vẽ việc làm quá phức tạp. Tuy nhiên, để tạo ra được bằng tay hoặc vẽ bằng sự hỗ trợ của công nghệ một sơ đồ tư đảm bảo các yếu tố khoa học, hiệu thông tin. quả, thẩm mỹ,... yêu cầu người giảng viên phải đầu tư trí tuệ và thời gian. Cơ chế hoạt động của Ví dụ minh hoạ hình 4: sơ đồ tư duy chú trọng đến hình ảnh, màu sắc với các mạng lưới liên tưởng. Một sơ đồ tư duy khoa học phải phản ánh rõ nét nội dung của bài giảng, mối quan hệ giữa những nội dung đó, từ khóa ngắn gọn chính xác, hình ảnh đơn giản dễ hiểu. Bên cạnh tính khoa học, yếu tố thẩm mỹ của sơ đồ tư duy cũng rất cần được chú ý. Giảng viên cần có năng lực thẩm mỹ nhất định để thiết kế sơ đồ tư duy đẹp về mặt hình thức, các hình ảnh minh họa của từng nội dung thật sự tiêu biểu. Một sơ đồ tư duy của giảng viên thiếu tính khoa học và thẩm mỹ có thể làm ảnh hưởng đến hiệu quả của Hình 4. Sơ đồ tư duy nội dung Triết học Mác - Lênin cả bài giảng, thậm chí dẫn đến lối tư duy hời hợt, Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018 119
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học