Xem mẫu
- Nghiªn cøu
Gia ®×nh vµ Giíi
Sè 2 - 2018
Sù biÕn ®æi gi¸ trÞ gia ®×nh ë ViÖt Nam
(tæng quan nghiªn cøu trong nưíc)
NguyÔn §øc TuyÕn
ViÖn Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi
Tãm t¾t: Bµi viÕt sö dông phư¬ng ph¸p tæng quan, ph©n tÝch
tµi liÖu ®Ó t×m hiÓu kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ, gi¸ trÞ gia ®×nh vµ ph©n
tÝch sù biÕn ®æi gi¸ trÞ gia ®×nh ë ViÖt Nam. KÕt qu¶ nghiªn cøu
cho thÊy mét sè gi¸ trÞ gia ®×nh truyÒn thèng dï cã sù thay ®æi
nhưng vÉn ®ưîc ®Ò cao trong x· héi như c¸c gi¸ trÞ vÒ h«n nh©n,
gi¸ trÞ cña viÖc cã con; trong khi mét sè gi¸ trÞ truyÒn thèng kh¸c
l¹i cã sù suy gi¶m tÇm quan träng như gi¸ trÞ vÒ sù trinh tiÕt,
gi¸ trÞ ®«ng con; ®¸ng chó ý lµ mét sè gi¸ trÞ míi ®· xuÊt hiÖn
vµ ngµy cµng nhËn ®ưîc sù ñng hé cña x· héi như gi¸ trÞ vÒ kiÓu
lo¹i h×nh gia ®×nh phi truyÒn thèng.(1)
Tõ kho¸: H«n nh©n - Gia ®×nh; Gi¸ trÞ gia ®×nh; Gia ®×nh ViÖt
Nam; BiÕn ®æi gi¸ trÞ gia ®×nh.
Ngµy nhËn bµi: 2/1/2018; ngµy chØnh söa: 23/2/2018; ngµy duyÖt
®¨ng: 5/4/2018.
Tr¶i qua nh÷ng biÕn ®éng cña lÞch sö, x· héi ViÖt Nam cã nh÷ng sù
giao thoa vµ tiÕp nhËn nh÷ng hÖ gi¸ trÞ kh¸c nhau. Nh÷ng hÖ gi¸ trÞ ®·
tõng cã ¶nh hưëng m¹nh ®Õn gia ®×nh ViÖt Nam cã thÓ kÓ ®Õn như hÖ gi¸
- NguyÔn §øc TuyÕn 33
trÞ thêi kú phong kiÕn víi tư tưëng bÊt b×nh ®¼ng ®èi víi phô n÷, hÖ gi¸ trÞ
thêi kú thùc d©n víi tư tưëng tù do cña phư¬ng T©y, vµ hÖ gi¸ trÞ thêi kú
x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ ®æi míi, héi nhËp quèc tÕ mang nhiÒu tư
tưëng hiÖn ®¹i. Cïng víi sù biÕn ®æi cña hÖ gi¸ trÞ nãi chung, mét sè gi¸
trÞ gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn nay ®· cã nh÷ng thay ®æi so víi trưíc ®©y.
Bµi viÕt sö dông phư¬ng ph¸p nghiªn cøu tæng quan tµi liÖu ®Ó t×m hiÓu
kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ, gi¸ trÞ gia ®×nh, vÒ sù biÕn ®æi gi¸ trÞ gia ®×nh ë ViÖt
Nam vµ ph©n tÝch sù biÕn ®æi cña gi¸ trÞ gia ®×nh hiÖn nay so víi truyÒn
thèng, tõ ®ã gãp phÇn x¸c ®Þnh sù vËn ®éng cña gi¸ trÞ gia ®×nh trong giai
®o¹n tíi.
1. Kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ, gi¸ trÞ gia ®×nh vµ biÕn ®æi gi¸ trÞ gia ®×nh
ë ViÖt Nam
Kh¸i niÖm Gi¸ trÞ
ë ViÖt Nam, cã hai ®Þnh nghÜa vÒ kh¸i niÖm gi¸ trÞ ®¸ng chó ý trong tõ
®iÓn. Theo Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam, “Gi¸ trÞ” lµ: “1) Ph¹m trï triÕt
häc, x· héi häc chØ tÝnh cã Ých, cã ý nghÜa cña nh÷ng sù vËt, hiÖn tưîng tù
nhiªn hay x· héi cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nhu cÇu, phôc vô lîi Ých cña con
ngưêi. ë ®©y, c¸c sù vËt, hiÖn tưîng ®ưîc xem xÐt dưíi gãc ®é ®¸ng hay
kh«ng ®¸ng mong muèn, cã ý nghÜa tÝch cùc hay kh«ng ®èi víi ®êi sèng
x· héi; 2) Ph¹m trï kinh tÕ nãi lªn thuéc tÝnh cña hµng ho¸ do lao ®éng
hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ quyÕt ®Þnh” (Héi ®ång quèc gia chØ ®¹o biªn
so¹n tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt Nam, 2002: 97). Theo §¹i tõ ®iÓn TiÕng ViÖt,
Gi¸ trÞ lµ: “(1) C¸i ®ưîc x¸c ®Þnh cã Ých, cã hiÖu qu¶ trong cuéc sèng vËt
chÊt vµ tinh thÇn; 2) X¸c ®Þnh hiÖu lùc cña mét viÖc lµm; 3) KÕt qu¶ cña
mäi ®iÒu kiÖn ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸; 4) Sè ®o cña mét ®¹i lưîng, hay sè
®ưîc thay thÕ b»ng mét ký hiÖu” (NguyÔn Như ý, 1998: 725).
Kh¸i niÖm “gi¸ trÞ” ®Þnh nghÜa trong c¸c Tõ ®iÓn mang tÝnh phæ th«ng
nªn kh«ng phï hîp ®èi víi nghiªn cøu chuyªn s©u, do vËy, mét sè nhµ
khoa häc vÉn ®ưa ra ®Þnh nghÜa riªng: vÝ dô, t¸c gi¶ Vâ V¨n Th¾ng cho
r»ng “Gi¸ trÞ trưíc hÕt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ sù ®¸nh gi¸
nh÷ng thµnh qu¶ lao ®éng s¸ng t¹o vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con ngưêi.
Nã cã t¸c dông ®Þnh hưíng, ®¸nh gi¸ vµ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña x·
héi nh»m vư¬n tíi c¸i ®óng, c¸i tèt, c¸i ®Ñp, thóc ®Èy sù tiÕn bé x· héi”
(Vâ V¨n Th¾ng, 2006: 18).
Mét sè kh¸c l¹i dùa vµo nh÷ng ®Þnh nghÜa cã tÇm ¶nh hưëng lín, phæ
biÕn trªn thÕ giíi, vÝ dô như ®Þnh nghÜa Anthony Giddens coi: “Gi¸ trÞ lµ
nh÷ng ý niÖm trõu tưîng x¸c ®Þnh c¸i g× ®ưîc coi lµ quan träng, ®¸ng gi¸
vµ ®¸ng ao ưíc trong ph¹m vi mét nÒn v¨n ho¸” (Lª Ngäc V¨n, 2016: 20);
- 34 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 2, tr. 32-40
hoÆc cña Rokeach “gi¸ trÞ lµ sù ®¹i diÖn vµ truyÒn t¶i nhËn thøc cña nh÷ng
nhu cÇu”; Gi¸ trÞ c¸ nh©n “lµ mét niÒm tin bÒn v÷ng vÒ mét phư¬ng thøc
hµnh ®éng hay thùc t¹i ®ưîc chÊp nhËn vÒ mÆt x· héi vµ c¸ nh©n, cã kh¶
n¨ng thèng nhÊt nh÷ng lîi Ých ®a d¹ng kh¸c nhau cña c¸c khoa häc cã liªn
quan ®Õn hµnh vi con ngưêi” (dÉn theo TrÇn ThÞ Minh Thi, 2017: 34).
Tæng hîp c¸c ®Þnh nghÜa vÒ kh¸i niÖm gi¸ trÞ ®ưîc sö dông phæ biÕn
hiÖn nay ë ViÖt Nam trong lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc x· héi, cã thÓ
nhËn thÊy gi¸ trÞ thưêng ®Ó chØ nh÷ng ®iÒu mong muèn, tèt ®Ñp (mang tÝnh
tÝch cùc) ®ưîc c¸ nh©n, céng ®ång chia sÎ vµ hưíng tíi.
Gi¸ trÞ gia ®×nh
Kh¸i niÖm gi¸ trÞ gia ®×nh chưa nhËn ®ưîc nhiÒu chó ý trong c¸c
nghiªn cøu ë ViÖt Nam. C¸c nhµ khoa häc dưêng như quan niÖm gi¸ trÞ
gia ®×nh lµ mét bé phËn cña gi¸ trÞ, vÝ dô, “HÖ gi¸ trÞ gia ®×nh chØ lµ mét
bé phËn, mét hîp phÇn trong hÖ thèng gi¸ trÞ cña toµn x· héi mµ th«i” (Lª
Ngäc V¨n, 2016: 22). Khi gi¸ trÞ lµ c¸i ®Ñp, sù mong muèn, c¸i vư¬n tíi,
th× gi¸ trÞ gia ®×nh còng chØ lµ nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp, ®ưîc mong muèn, ®ưîc
vư¬n tíi trong c¸c mèi quan hÖ cña gia ®×nh.
Sù biÕn ®æi cña gi¸ trÞ gia ®×nh
Gi¸ trÞ gia ®×nh ®ưîc cho lµ “cã sù vËn hµnh vµ biÕn ®æi theo thêi gian”
(Lª Ngäc V¨n, 2016: 30), vµ c¸c t¸c gi¶ Phan Huy Lª vµ Chung ¸ cho
r»ng gi¸ trÞ kh«ng ph¶i lu«n lu«n ®i lªn, “cã mÆt tèt h¬n vµ cã mÆt kÐm ®i
theo nh÷ng møc ®é kh¸c nhau” (Phan Huy Lª, Chung ¸, 1997). T¸c gi¶
TrÇn ThÞ Minh Thi ®i s©u vµo b¶n chÊt cña biÕn ®æi th× cho r»ng “§iÓm
®Æc trưng trong sù biÕn ®æi gi¸ trÞ vÒ c¸c quan hÖ gia ®×nh chÝnh lµ nh÷ng
thay ®æi c¨n b¶n vÒ vai trß giíi trong ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh”
(TrÇn ThÞ Minh Thi, 2017: 39).
2. Nh÷ng biÕn ®æi vÒ gi¸ trÞ gia ®×nh ë ViÖt Nam
§Ó so s¸nh sù biÕn ®æi, ta cã thÓ t¹m ph©n lo¹i gia ®×nh ViÖt Nam thµnh
hai m« h×nh: Gia ®×nh truyÒn thèng (chØ nh÷ng kiÓu gia ®×nh trong thêi kú
phong kiÕn, chÞu ¶nh hưëng tõ tư tưëng gia trưëng, kho¶ng trưíc 1959)
vµ gia ®×nh hiÖn ®¹i (xuÊt hiÖn sau n¨m 1959, khi cã LuËt H«n nh©n vµ
Gia ®×nh, víi nh÷ng ®Æc trưng như b×nh ®¼ng giíi vµ h«n nh©n tù nguyÖn)
(TrÇn ThÞ Minh Thi, 2017: 42). ViÖc ph©n lo¹i m« h×nh gia ®×nh nµy gióp
ta thÊy ®ưîc râ h¬n sù biÕn ®æi gia ®×nh ViÖt Nam trong thêi gian gÇn ®©y.
2.1. Gi¸ trÞ cña t×nh yªu nam n÷
Trong x· héi ViÖt Nam truyÒn thèng, t×nh yªu nam n÷ kh«ng ®ưîc coi
träng. Theo t¸c gi¶ §µo Duy Anh th× viÖc h«n nh©n cã nhiÖm vô chÝnh lµ
duy tr× nßi gièng gia ®×nh, dßng hä, cho nªn viÖc h«n nh©n lµ viÖc cña gia
- NguyÔn §øc TuyÕn 35
®×nh, dßng hä; t×nh c¶m nam n÷ lµ thø kh«ng quan träng (§µo Duy Anh,
1992: 123-126). T¸c gi¶ Lª Ngäc V¨n còng cho r»ng trong gia ®×nh truyÒn
thèng, con c¸i kh«ng cã quyÒn tù do lùa chän h«n nh©n, gi¸ trÞ cña t×nh
yªu nam n÷ hoµn toµn kh«ng ®ưîc ®Ò cao, mµ ®Ò cao sù s¾p ®Æt cña cha
mÑ (Lª Ngäc V¨n, 2011: 82). T¸c gi¶ Huúnh C«ng B¸ khi nghiªn cøu LuËt
Gia Long ®· cho thÊy luËt ®· quy ®Þnh h«n nh©n lµ cha mÑ, hä hµng quyÕt
®Þnh chø kh«ng ph¶i do t×nh yªu nam n÷ (Huúnh C«ng B¸, 2005: 29-30).
Sù ph¶n ®èi m« h×nh h«n nh©n s¾p ®Æt ®Ó chuyÓn sang m« h×nh h«n
nh©n tù nguyÖn, ®Ò cao gi¸ trÞ tù do yªu ®ư¬ng cña ®«i nam n÷ b¾t ®Çu næi
lªn trong thêi kú ngưêi Ph¸p cai trÞ ViÖt Nam. Nh÷ng tư tưëng tù do tõ
phư¬ng T©y ®· t¹o nªn mét sù biÕn ®æi trong nhËn thøc vÒ t×nh yªu cña
ngưêi d©n thµnh thÞ, cïng víi sù ra ®êi cña ch÷ Quèc ng÷, b¸o chÝ vµ v¨n
häc ch÷ Quèc ng÷ ®· ®¶ ph¸ sù s¾p xÕp cña bè mÑ vµ ®Ò cao t×nh yªu nam
n÷. Sù ®¶ ph¸ h«n nh©n s¾p ®Æt thưêng bÞ ®µn ¸p nhưng sù ®Êu tranh còng
rÊt quyÕt liÖt, do ®ã, xuÊt hiÖn c¶ nh÷ng hưíng ®i tiªu cùc: ®Ó b¶o vÖ t×nh
yªu, ®«i nam n÷ “g©y Ên tưîng m¹nh mÏ nhÊt b»ng tù tö” (§Æng C¶nh
Khanh, Lª ThÞ Quý, 2007: 131).
Sau n¨m 1959 m« h×nh h«n nh©n tù nguyÖn trong gia ®×nh ViÖt Nam
hiÖn ®¹i, vµ gi¸ trÞ t×nh yªu cña nam n÷ ®ưîc b¶o vÖ bëi luËt ph¸p. LuËt
H«n nh©n vµ Gia ®×nh ®Çu tiªn (1959) ®· ®¶m b¶o quyÒn tù do kÕt h«n cña
®«i nam n÷, cÊm cưìng Ðp kÕt h«n vµ c¶n trë h«n nh©n tù do. C¸c LuËt
H«n nh©n vµ Gia ®×nh cña c¸c giai ®o¹n sau ®ã ®Òu cã nh÷ng quy ®Þnh
khuyÕn khÝch h«n nh©n tù nguyÖn, nghiªm cÊm mäi h×nh thøc ng¨n c¶n
h«n nh©n tù nguyÖn hoÆc cưìng Ðp h«n nh©n.
§Õn nay, nhiÒu nhµ khoa häc ë ViÖt Nam cho biÕt m« h×nh quyÕt ®Þnh
kÕt h«n ®ang tiÕn triÓn theo hưíng quyÒn lùc cña cha mÑ quyÕt ®Þnh hoµn
toµn h«n nh©n cña con c¸i gi¶m dÇn vµ t¨ng dÇn sù tù do lùa chän cña ®«i
nam n÷ (NguyÔn H÷u Minh, 1999; NguyÔn §øc ChiÖn, 2008). Còng cã
nhµ khoa häc cho r»ng, viÖc ngµy cµng gi¶m ®i quyÒn cha mÑ quyÕt ®Þnh
hoµn toµn h«n nh©n cña con c¸i hiÖn nay kh«ng cã nghÜa lµ quyÒn quyÕt
®Þnh hoµn toµn cña con c¸i t¨ng lªn, mµ phæ biÕn m« h×nh quyÒn quyÕt
®Þnh lµ cña con c¸i nhưng vÉn cÇn cã sù ®ång ý cña bè mÑ (Lª Ngäc V¨n,
2007). Tuy nhiªn, nhiÒu nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng cha mÑ thưêng ph¶i
®ång ý khi ®ưîc hái ý kiÕn, do vËy, cã thÓ sù ®ång ý cña bè mÑ chØ lµ h×nh
thøc; thùc tÕ viÖc quyÕt ®Þnh h«n nh©n lµ hoµn toµn do con c¸i, gi¸ trÞ t×nh
yªu cña ®«i nam n÷ như vËy ®· ®ưîc ®¶m b¶o.
2.2. Gi¸ trÞ cña sù trinh tiÕt, vÊn ®Ò t×nh dôc trưíc h«n nh©n
Trong x· héi truyÒn thèng, x· héi cã sù ®¸nh gi¸ vµ nh×n nhËn vÒ gi¸
trÞ trinh tiÕt cña phô n÷ rÊt kh¾t khe. Khi h«n nh©n kh«ng ph¶i lµ quyÒn
- 36 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 2, tr. 32-40
quyÕt ®Þnh cña ®«i nam n÷, mµ quyÒn quyÕt ®Þnh lµ cña cha mÑ, th× mét
trong nh÷ng yÕu tè quan träng mµ hä ®¸nh gi¸ lµ sù trinh tiÕt, hay vÊn ®Ò
quan hÖ t×nh dôc trưíc h«n nh©n cña ngưêi con g¸i.
Trong x· héi truyÒn thèng, quan hÖ t×nh dôc trưíc h«n nh©n ®èi víi phô
n÷ lµ ®iÒu cÊm kþ (NguyÔn §øc ChiÖn, 2011), vi ph¹m chuÈn mùc nµy sÏ
bÞ trõng ph¹t nÆng nÒ vÒ c¶ thÓ x¸c vµ tinh thÇn (TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng,
2016: 244). Ngưêi con g¸i trinh tiÕt ®ưîc ®¸nh gi¸ cao, ®ưîc coi lµ phÈm
chÊt cña ngưêi phô n÷.
Ngµy nay, bèi c¶nh giao lưu quèc tÕ ®· vµ ®ang lµm biÕn ®æi nhanh
chãng c¸c quan niÖm cña x· héi; quan niÖm vÒ quan hÖ t×nh b¹n, t×nh yªu
®· biÕn ®æi “cëi më”, “thùc dông” h¬n. C¸c quan hÖ t×nh yªu chíp
nho¸ng, sèng thö, quan hÖ t×nh dôc trưíc h«n nh©n ®ưîc ®¸nh gi¸ lµ ®ang
ph¸t triÓn lan réng trong giíi trÎ, ®Æc biÖt lµ nhãm sinh viªn, c«ng nh©n ë
c¸c thµnh phè lín (NguyÔn §øc ChiÖn, 2011). Theo kÕt qu¶ mét cuéc kh¶o
s¸t, cã 28,2% ngưêi tr¶ lêi cho r»ng quan hÖ t×nh dôc trưíc h«n nh©n lµ
b×nh thưêng (TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng, 2016: 245). Tuy nhiªn, chưa cã nghiªn
cøu nµo chØ ra ®ưîc tØ lÖ quan hÖ t×nh dôc trưíc h«n nh©n trong gia ®×nh
truyÒn thèng lµ bao nhiªu phÇn tr¨m v× trưíc ®©y chưa cã nghiªn cøu
vÒ vÊn ®Ò nµy, nhưng “...ai còng biÕt lµ tØ lÖ quan hÖ t×nh dôc trưíc h«n
nh©n t¨ng lªn” (KhuÊt Thu Hång, 2015). T×nh dôc trưíc h«n nh©n ®· ®ưîc
mét bé phËn thanh niªn chÊp nhËn, vµ lèi sèng nµy ®ang trë thµnh mét
hiÖn tưîng b×nh thưêng cña mét nhãm x· héi; vµ vÊn ®Ò trinh tiÕt cña
ngưêi con g¸i kh«ng cßn lµ gi¸ trÞ cùc kú quan träng như trưíc ®©y n÷a.
2.3. Gi¸ trÞ cña h«n nh©n
Gia ®×nh ViÖt Nam truyÒn thèng ®¸nh gi¸ rÊt cao h«n nh©n, ®©y ®ưîc
coi lµ mét trong nh÷ng gi¸ trÞ quan träng nhÊt cña con ngưêi. Ngưêi ®Õn
tuæi mµ chưa kÕt h«n bÞ coi lµ chưa æn ®Þnh cuéc sèng.
Trong x· héi hiÖn ®¹i, quan niÖm h«n nh©n lµ tÊt yÕu kh«ng cßn m¹nh
mÏ như trong x· héi truyÒn thèng (NguyÔn H÷u Minh, 2014:28-29). Theo
mét nghiªn cøu, chØ cã mét tû lÖ nhá ngưêi tr¶ lêi cã th¸i ®é gi÷ h«n nh©n
b»ng mäi gi¸, cßn l¹i phÇn lín mäi ngưêi (kho¶ng 4/5 tæng sè ngưêi tr¶
lêi) cho r»ng cã thÓ ly h«n trong mét sè trưêng hîp (TrÇn ThÞ CÈm Nhung,
2015:36). Sù gia t¨ng tØ lÖ ly h«n, ly th©n dï ®ang cßn chËm nhưng cïng
víi sù gia t¨ng cña con sè nh÷ng ngưêi lùa chän cuéc sèng ®éc th©n cho
thÊy, víi mét bé phËn ngưêi ViÖt Nam, h«n nh©n ®· mÊt dÇn vÞ trÝ lµ gi¸
trÞ hµng ®Çu (KhuÊt Thu Hång, 2015).
Bªn c¹nh ®ã, còng cã nh÷ng nghiªn cøu cho r»ng: dï cã nh÷ng suy
gi¶m, nhưng h«n nh©n ®èi víi con ngưêi ViÖt Nam vÉn lµ mét gi¸ trÞ lín.
H«n nh©n vÉn lµ mét chuÈn mùc ®ưîc ®a sè ngưêi d©n thõa nhËn hiÖn nay
- NguyÔn §øc TuyÕn 37
(TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng, 2016: 246), vµ kh«ng chØ nh÷ng ngưêi ®ưîc coi lµ
thuéc tÇng líp cò Ýt thÝch nghi víi c¸i míi, mµ nhiÒu thanh niªn vÉn ®¸nh
gi¸ cao gi¸ trÞ cña h«n nh©n: 61% sè thanh niªn cho r»ng h«n nh©n lµ bưíc
chuyÓn lín (CÇm Trang, 2010).
2.4. Gi¸ trÞ cña m« h×nh gia ®×nh truyÒn thèng
M« h×nh gia ®×nh truyÒn thèng ®ưîc ®¸nh gi¸ cao lµ gia ®×nh toµn vÑn,
cã ®ñ bè mÑ, cã nhiÒu con, cã con trai, cã nhiÒu thÕ hÖ chung sèng (Th¶o
Linh, 2015). ChÝnh v× ®Ò cao m« h×nh truyÒn thèng, c¸c kiÓu m« h×nh
khuyÕt thiÕu, sèng chung trưíc h«n nh©n, gia ®×nh ly h«n, gia ®×nh kh«ng
con, gia ®×nh ®ång giíi... thưêng bÞ ®Þnh kiÕn hoÆc bÞ cho r»ng lµ nh÷ng
m« h×nh ®¸ng thư¬ng h¹i.
HiÖn nay, ë ViÖt Nam ®· cã c¸ch nh×n nhÑ nhµng h¬n víi c¸c kiÓu lo¹i
gia ®×nh kh¸c víi gia ®×nh truyÒn thèng. Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t cña ViÖn
Nghiªn cøu Kinh tÕ, X· héi vµ M«i trưêng, mét tû lÖ kh¸ cao nh÷ng ngưêi
®ưîc hái cã quan ®iÓm trung lËp víi lo¹i h×nh gia ®×nh ®¬n th©n do ly h«n
(35,3%) ®¬n th©n do kh«ng kÕt h«n (33,7%), sèng chung kh«ng kÕt h«n
(26,4%) hoÆc gia ®×nh kh«ng cã con (32,1%) (Th¶o Linh, 2015).
GÇn ®©y, xuÊt hiÖn hiÖn tưîng t×nh yªu ®ång tÝnh, h«n nh©n ®ång tÝnh.
Khi míi xuÊt hiÖn, vÊn ®Ò nµy gÆp ph¶i sù ph¶n ®èi gay g¾t, nhưng ®Õn
nay ®Þnh kiÕn ®èi víi nhãm ngưêi nµy ®· gi¶m, tû lÖ ñng hé gia ®×nh ®ång
tÝnh tuy vÉn lµ tû lÖ thÊp, nhưng ®· lªn ®Õn 19% (Th¶o Linh, 2015). Cã
thÓ nãi, sù kú thÞ víi hiÖn tưîng t×nh yªu ®ång tÝnh, h«n nh©n ®ång tÝnh
cã phÇn nµo gi¶m bít tuy vÉn lµ vÊn ®Ò g©y nhiÒu tranh luËn trong x· héi
ViÖt Nam hiÖn ®¹i.
2.5. Gi¸ trÞ cña ngưêi chång trong gia ®×nh
Trong gia ®×nh truyÒn thèng, ngưêi chång ®ưîc g¾n víi gi¸ trÞ lµ tèi
thưîng, cã tÊt c¶ c¸c quyÒn lùc trong gia ®×nh “tõ viÖc lín ®Õn viÖc nhá”
(Lª ThÞ Hång H¶i, Mai V¨n Huyªn, 2016: 210). Tuy nhiªn, còng cã ý kiÕn
cho r»ng thùc tÕ trong gia ®×nh ViÖt Nam truyÒn thèng còng ®· cã sù coi
träng sù b×nh ®¼ng trong quan hÖ vî chång, thÓ hiÖn ë c©u “thuËn vî thuËn
chång”, vµ “trªn thùc tÕ, ngưêi vî nhiÒu khi l¹i cã vai trß lín vµ quyÕt ®Þnh
trong gia ®×nh” (V¨n Qu©n, 1995: 17).
HiÖn nay vÊn ®Ò nµy vÉn cßn nhiÒu ý kiÕn tr¸i ngưîc. Khu«n mÉu “®µn
«ng lµ trô cét gia ®×nh” hay “cha lµ nãc nhµ” vÉn phæ biÕn (Th¶o Linh,
2015). Nhưng còng cã nh÷ng ý kiÕn cho r»ng quyÒn cña ngưêi nam giíi
trong gia ®×nh truyÒn thèng ®· kh«ng cßn gi÷ ®ưîc vÞ thÕ tuyÖt ®èi trong
gia ®×nh hiÖn nay, sù b×nh ®¼ng nam n÷ ®ang ngµy cµng ®ưîc x· héi ®ãn
nhËn (Lª ThÞ Hång H¶i, Mai V¨n Huyªn, 2016: 209) vµ thËm chÝ vî
- 38 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 2, tr. 32-40
chång gÇn như ®· b×nh ®¼ng: kÕt qu¶ ®iÒu tra t¹i Th¸i B×nh cho thÊy tû lÖ
vî chång cïng quyÕt ®Þnh ngang nhau nh÷ng viÖc quan träng trong gia
®×nh chiÕm ®Õn 34,7%, trong khi tû lÖ ngưêi chång toµn quyÒn quyÕt ®Þnh
chØ chiÕm 4,1% (Lª ThÞ Hång H¶i, Mai V¨n Huyªn, 2016: 210).
C¸c nhËn xÐt gi¸ trÞ ngưêi chång trong gia ®×nh kh¸c nhau trong nghiªn
cøu cã thÓ do tõng gãc ®é nghiªn cøu, khu vùc nghiªn cøu, ®èi tưîng
nghiªn cøu, hay quan ®iÓm cña ngưêi nghiªn cøu... nhưng nh×n chung,
phÇn lín c¸c t¸c gi¶ ®Òu cho r»ng gi¸ trÞ cña ngưêi vî trong gia ®×nh hiÖn
nay ®ưîc n©ng lªn, ngµy cµng b×nh ®¼ng h¬n vµ gi¸ trÞ “trô cét gia ®×nh”
cña ngưêi chång gi¶m ®i, kh«ng cßn lµ tuyÖt ®èi như trưíc kia.
2.6. Gi¸ trÞ cña viÖc sinh con, vµ cã con trai
Gia ®×nh truyÒn thèng ®Ò cao gi¸ trÞ cña viÖc cã con, vµ ®ưîc coi lµ môc
®Ých chÝnh cña viÖc lËp gia ®×nh. Trong gia ®×nh truyÒn thèng, môc ®Ých
®Çu tiªn cña h«n nh©n lµ chøc n¨ng sinh con (Th¶o Linh, 2015). T¸c gi¶
Hå B¸ Th©m nhËn xÐt r»ng, ngoµi viÖc rÊt coi träng con, gia ®×nh truyÒn
thèng “l¹i qu¸ träng con trai, sinh nhiÒu con” (Hå B¸ Th©m, 2006: 486).
HiÖn nay viÖc cã con vÉn lµ mét vÊn ®Ò quan träng, theo t¸c gi¶ Lª Thi
“nh×n chung, ®a sè c¸c cÆp nam n÷ ®· kÕt h«n ®Òu mong muèn cã con”
(Lª Thi, 2017: 22). Xu hưíng muèn ®Î con trai vÉn tån t¹i trong mét bé
phËn ngưêi d©n (NguyÔn H÷u Minh, 2014: 28-29), nhưng phæ biÕn hiÖn
nay ngưêi d©n ®· chuyÓn hưíng sang ưu tiªn dµnh cho viÖc häc hµnh, søc
khoÎ cña con (NguyÔn H÷u Minh, 2014: 28-29).
3. KÕt luËn
Qua nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò vÒ gi¸ trÞ gia ®×nh, chóng ta thÊy nh÷ng
vÊn ®Ò lý luËn như ®Þnh nghÜa, thµnh phÇn, tÝnh chÊt cña gi¸ trÞ gia ®×nh
ViÖt Nam chưa ®ưîc thèng nhÊt, c¸c nghiªn cøu vÒ gi¸ trÞ gia ®×nh cßn
kh¸ h¹n chÕ trong lÜnh vùc khoa häc x· héi ë ViÖt Nam.
KÕt qu¶ c¸c nghiªn cøu vÒ gia ®×nh truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i cho thÊy
nhiÒu gi¸ trÞ ®· cã biÕn ®æi, tuy nhiªn, vÉn cã mét sè gi¸ trÞ vÉn gi÷ ®ưîc
vÞ trÝ quan träng cña nã. Ngµy nay xu hưíng biÕn ®æi gi¸ trÞ lµ nh÷ng gi¸
trÞ tinh thÇn gi¶m sót; nh÷ng gi¸ trÞ vÒ kinh tÕ, ¶nh hưëng ®Õn viÖc ®¶m
b¶o cuéc sèng thùc tÕ cña cña thµnh viªn gia ®×nh ®ang t¨ng lªn.
Sù biÕn ®æi gi¸ trÞ gia ®×nh chÞu t¸c ®éng nhiÒu tõ sù biÕn ®éng kinh tÕ,
v¨n ho¸, x· héi cña ®Êt nưíc. Sù t¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ trưêng lµm t¨ng
lªn nh÷ng gi¸ trÞ vÒ kinh tÕ; sù giao lưu quèc tÕ lµm xuÊt hiÖn nh÷ng m«
h×nh h«n nh©n gia ®×nh míi, nh÷ng gi¸ trÞ míi xuÊt hiÖn vµ ®ang dÇn dÇn
®ưîc ngưêi d©n chÊp nhËn.n
- NguyÔn §øc TuyÕn 39
Chó thÝch
(1)
Bµi viÕt lµ s¶n phÈm cña §Ò tµi cÊp Bé träng ®iÓm “Nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n
cña gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn nay” (M· sè: KHXH-G§/16-19/10). §Ò tµi thuéc
Chư¬ng tr×nh “Nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ tæng thÓ vÒ gia ®×nh thêi kú c«ng nghiÖp hãa
- hiÖn ®¹i hãa ®Êt nưíc vµ héi nhËp quèc tÕ” cña ViÖn Hµn l©m Khoa häc X· héi
ViÖt Nam.
Tµi liÖu trÝch dÉn
CÇm Trang. 2010. Sau kÕt h«n, con c¸i nªn ë riªng. B¸o míi.com.
§Æng C¶nh Khanh, Lª ThÞ Quý. 2007. Gia ®×nh häc. Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ
Néi, 686 tr.
§µo Duy Anh. 1992. ViÖt Nam v¨n hãa sö cư¬ng. T¸i b¶n, theo nguyªn b¶n cña
Quan h¶i tïng thư 1938. Nxb. Thµnh phè Hå ChÝ Minh, Khoa sö Trưêng §¹i
häc Sư ph¹m Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Tp. Hå ChÝ Minh. 388 tr.
Hå B¸ Th©m. 2006. “X©y dùng gia ®×nh v¨n hãa truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i”.
Trong: Gia ®×nh ViÖt Nam: Nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ c¸c vÊn ®Ò t©m-
bÖnh lý x· héi. §Æng Phư¬ng KiÖt chñ biªn. Nxb. Lao ®éng. Hµ Néi, tr. 479-
490.
Héi ®ång quèc gia chØ ®¹o biªn so¹n Tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt Nam. 2002. Tõ ®iÓn
B¸ch khoa ViÖt Nam, TËp 2. Nxb. Tõ ®iÓn B¸ch khoa. Hµ Néi. 1035 tr.
Huúnh C«ng B¸. 2005. H«n nh©n vµ gia ®×nh trong ph¸p luËt TriÒu NguyÔn. Nxb.
ThuËn Ho¸. HuÕ. 303 tr.
KhuÊt Thu Hång. 2015. “Gia ®×nh vµ h«n nh©n ë ViÖt Nam thay ®æi như thÕ
nµo?”. T¹p chÝ V¨n ho¸ NghÖ An. http://www.vanhoanghean.com.vn/van-
hoa-va-doi-song27/khach-moi-cua-tap-chi45/gia-dinh-va-hon-nhan-o-viet-
nam-thay-doi-nhu-the-nao.
Lª Ngäc V¨n, Mai V¨n Hai, §Æng ThÞ Hoa, Bïi ThÞ Hư¬ng TrÇm. 2016. HÖ gi¸
trÞ gia ®×nh ViÖt Nam tõ hưíng tiÕp cËn x· héi häc. Nxb. Khoa häc x· héi.
Hµ Néi. 334 tr.
Lª Ngäc V¨n. 2007. “M« h×nh t×m hiÓu vµ quyÕt ®Þnh h«n nh©n ë n«ng th«n ViÖt
Nam thêi kú ®æi míi”. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 3/2007, tr. 24-36.
Lª Ngäc V¨n. 2011. Gia ®×nh vµ biÕn ®æi gia ®×nh ë ViÖt Nam: S¸ch chuyªn kh¶o.
Nxb. Khoa häc x· héi. Hµ Néi. 547 tr.
Lª ThÞ Hång H¶i, Mai V¨n Huyªn. 2016. “VÒ mét khuynh hưíng vËn hµnh vµ
biÕn ®æi trong hÖ gi¸ trÞ gia ®×nh hiÖn nay qua cuéc kh¶o s¸t t¹i tØnh Th¸i
B×nh”. Trong HÖ gi¸ trÞ gia ®×nh ViÖt Nam tõ hưíng tiÕp cËn x· héi häc. Lª
Ngäc V¨n, Mai V¨n Hai, §Æng ThÞ Hoa, Bïi ThÞ Hư¬ng TrÇm. Nxb. Khoa
häc x· héi. Hµ Néi, tr. 203-220.
Lª Thi. 2017. “Gi÷ g×n vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña nh©n d©n
- 40 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 2, tr. 32-40
ViÖt Nam ®Ó x©y dùng gia ®×nh bÒn v÷ng vµ h¹nh phóc”. T¹p chÝ Nghiªn
cøu Gia ®×nh vµ Giíi. Sè 1/2017 (QuyÓn 27), tr. 17-24.
NguyÔn §øc ChiÖn. 2008. ChuyÓn ®æi m« h×nh kÕt h«n ë n«ng th«n viÖt nam
trưíc vµ sau ®æi míi: So s¸nh ba x· thuéc ba vïng ®Êt nưíc. Héi th¶o quèc
tÕ ViÖt Nam häc lÇn 3, ngµy 4-7 th¸ng 12 n¨m 2008.
NguyÔn §øc ChiÖn. 2011. BiÕn ®æi khu«n mÉu t×nh yªu vµ xuÊt hiÖn sèng chung
trưíc h«n nh©n trong thanh niªn sèng xa nhµ hiÖn nay. Héi th¶o quèc tÕ
®ãng gãp cña khoa häc x· héi – nh©n v¨n trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.
http://repository.vnu.edu.vn/bitstream/VNU_123/1557/1/Nguyen%20Duc%
20Chien.pdf.
NguyÔn H÷u Minh. 1999. “QuyÒn tù do lùa chän b¹n ®êi ë mét sè tØnh ®ång b»ng
s«ng Hång: TruyÒn thèng vµ biÕn ®æi”. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 1/1999.
NguyÔn H÷u Minh. 2014. Gia ®×nh ViÖt Nam vµ mét sè vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra hiÖn
nay. Trong Gia ®×nh ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
vµ héi nhËp: Tõ c¸ch tiÕp cËn so s¸nh. NguyÔn H÷u Minh chñ biªn. Nxb.
Khoa häc x· héi. Hµ Néi. 635 tr.
NguyÔn Như ý (chñ biªn). 1998. §¹i tõ ®iÓn tiÕng ViÖt. Nxb. V¨n ho¸ - Th«ng
tin. Hµ Néi. 1891 tr.
Phan Huy Lª, Chung ¸. 1997. C¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ con ngưêi ViÖt Nam
hiÖn nay. TËp 3. Xb. Chư¬ng tr×nh khoa häc c«ng nghÖ cÊp nhµ nưíc KX-
07. §Ò tµi KX 07-02. Hµ Néi. 169 tr.
Phư¬ng Linh. 2017. Ngưêi Sµi Gßn sinh con Ýt nhÊt c¶ nưíc. B¸o míi.com.
https://www.baomoi.com/nguoi-sai-gon-sinh-con-it-nhat-ca-nuoc/c/22678931.epi.
Th¶o Linh. 2015. T×nh yªu thư¬ng lµ gi¸ trÞ cèt lâi cña gia ®×nh.
http://toquoc.vn/giai-tri/tinh-yeu-thuong-la-gia-tri-cot-loi-cua-gia-dinh-
135001.html.
TrÇn ThÞ CÈm Nhung. 2015. “Th¸i ®é cña ngưêi d©n Hµ Néi ®èi víi vÊn ®Ò ly
h«n: KÕt qu¶ ph©n tÝch bưíc ®Çu tõ mét cuéc kh¶o s¸t”. T¹p chÝ Nghiªn cøu
Gia ®×nh vµ Giíi. Sè 6/2015 (QuyÓn 25), tr. 25-38.
TrÇn ThÞ Minh Thi. 2017. “Gi¸ trÞ gia ®×nh tõ tiÕp cËn lý thuyÕt vµ mét sè vÊn ®Ò
®Æt ra víi ViÖt Nam trong bèi c¶nh x· héi ®ang chuyÓn ®æi”. T¹p chÝ Nghiªn
cøu Gia ®×nh vµ Giíi. Sè 1/2017 (QuyÓn 27). tr. 33-45.
TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng. 2016. ChuÈn mùc h«n nh©n: Nh÷ng quan niÖm kh¸c biÖt.
Trong HÖ gi¸ trÞ gia ®×nh ViÖt Nam tõ hưíng tiÕp cËn x· héi häc. Lª Ngäc
V¨n, Mai V¨n Hai, §Æng ThÞ Hoa, Bïi ThÞ Hư¬ng TrÇm. Nxb. Khoa häc x·
héi. Hµ Néi, tr. 239-255.
V¨n Qu©n. 1995. VÒ c¸c gi¸ trÞ d©n téc. Nxb. V¨n ho¸ d©n téc. Hµ Néi, 350 tr.
Vâ V¨n Th¾ng. 2006. X©y dùng lèi sèng ë ViÖt Nam hiÖn nay: Tõ gãc ®é v¨n
ho¸ truyÒn thèng d©n téc. Nxb. V¨n ho¸. Hµ Néi. 255 tr.
nguon tai.lieu . vn