Xem mẫu

  1. Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Sè 2 - 2018 Sù biÕn ®æi gi¸ trÞ gia ®×nh ë ViÖt Nam (tæng quan nghiªn cøu trong nưíc) NguyÔn §øc TuyÕn ViÖn Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Tãm t¾t: Bµi viÕt sö dông phư¬ng ph¸p tæng quan, ph©n tÝch tµi liÖu ®Ó t×m hiÓu kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ, gi¸ trÞ gia ®×nh vµ ph©n tÝch sù biÕn ®æi gi¸ trÞ gia ®×nh ë ViÖt Nam. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy mét sè gi¸ trÞ gia ®×nh truyÒn thèng dï cã sù thay ®æi nhưng vÉn ®ưîc ®Ò cao trong x· héi như c¸c gi¸ trÞ vÒ h«n nh©n, gi¸ trÞ cña viÖc cã con; trong khi mét sè gi¸ trÞ truyÒn thèng kh¸c l¹i cã sù suy gi¶m tÇm quan träng như gi¸ trÞ vÒ sù trinh tiÕt, gi¸ trÞ ®«ng con; ®¸ng chó ý lµ mét sè gi¸ trÞ míi ®· xuÊt hiÖn vµ ngµy cµng nhËn ®ưîc sù ñng hé cña x· héi như gi¸ trÞ vÒ kiÓu lo¹i h×nh gia ®×nh phi truyÒn thèng.(1) Tõ kho¸: H«n nh©n - Gia ®×nh; Gi¸ trÞ gia ®×nh; Gia ®×nh ViÖt Nam; BiÕn ®æi gi¸ trÞ gia ®×nh. Ngµy nhËn bµi: 2/1/2018; ngµy chØnh söa: 23/2/2018; ngµy duyÖt ®¨ng: 5/4/2018. Tr¶i qua nh÷ng biÕn ®éng cña lÞch sö, x· héi ViÖt Nam cã nh÷ng sù giao thoa vµ tiÕp nhËn nh÷ng hÖ gi¸ trÞ kh¸c nhau. Nh÷ng hÖ gi¸ trÞ ®· tõng cã ¶nh hưëng m¹nh ®Õn gia ®×nh ViÖt Nam cã thÓ kÓ ®Õn như hÖ gi¸
  2. NguyÔn §øc TuyÕn 33 trÞ thêi kú phong kiÕn víi tư tưëng bÊt b×nh ®¼ng ®èi víi phô n÷, hÖ gi¸ trÞ thêi kú thùc d©n víi tư tưëng tù do cña phư¬ng T©y, vµ hÖ gi¸ trÞ thêi kú x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ ®æi míi, héi nhËp quèc tÕ mang nhiÒu tư tưëng hiÖn ®¹i. Cïng víi sù biÕn ®æi cña hÖ gi¸ trÞ nãi chung, mét sè gi¸ trÞ gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn nay ®· cã nh÷ng thay ®æi so víi trưíc ®©y. Bµi viÕt sö dông phư¬ng ph¸p nghiªn cøu tæng quan tµi liÖu ®Ó t×m hiÓu kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ, gi¸ trÞ gia ®×nh, vÒ sù biÕn ®æi gi¸ trÞ gia ®×nh ë ViÖt Nam vµ ph©n tÝch sù biÕn ®æi cña gi¸ trÞ gia ®×nh hiÖn nay so víi truyÒn thèng, tõ ®ã gãp phÇn x¸c ®Þnh sù vËn ®éng cña gi¸ trÞ gia ®×nh trong giai ®o¹n tíi. 1. Kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ, gi¸ trÞ gia ®×nh vµ biÕn ®æi gi¸ trÞ gia ®×nh ë ViÖt Nam Kh¸i niÖm Gi¸ trÞ ë ViÖt Nam, cã hai ®Þnh nghÜa vÒ kh¸i niÖm gi¸ trÞ ®¸ng chó ý trong tõ ®iÓn. Theo Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam, “Gi¸ trÞ” lµ: “1) Ph¹m trï triÕt häc, x· héi häc chØ tÝnh cã Ých, cã ý nghÜa cña nh÷ng sù vËt, hiÖn tưîng tù nhiªn hay x· héi cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nhu cÇu, phôc vô lîi Ých cña con ngưêi. ë ®©y, c¸c sù vËt, hiÖn tưîng ®ưîc xem xÐt dưíi gãc ®é ®¸ng hay kh«ng ®¸ng mong muèn, cã ý nghÜa tÝch cùc hay kh«ng ®èi víi ®êi sèng x· héi; 2) Ph¹m trï kinh tÕ nãi lªn thuéc tÝnh cña hµng ho¸ do lao ®éng hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ quyÕt ®Þnh” (Héi ®ång quèc gia chØ ®¹o biªn so¹n tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt Nam, 2002: 97). Theo §¹i tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, Gi¸ trÞ lµ: “(1) C¸i ®ưîc x¸c ®Þnh cã Ých, cã hiÖu qu¶ trong cuéc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn; 2) X¸c ®Þnh hiÖu lùc cña mét viÖc lµm; 3) KÕt qu¶ cña mäi ®iÒu kiÖn ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸; 4) Sè ®o cña mét ®¹i lưîng, hay sè ®ưîc thay thÕ b»ng mét ký hiÖu” (NguyÔn Như ý, 1998: 725). Kh¸i niÖm “gi¸ trÞ” ®Þnh nghÜa trong c¸c Tõ ®iÓn mang tÝnh phæ th«ng nªn kh«ng phï hîp ®èi víi nghiªn cøu chuyªn s©u, do vËy, mét sè nhµ khoa häc vÉn ®ưa ra ®Þnh nghÜa riªng: vÝ dô, t¸c gi¶ Vâ V¨n Th¾ng cho r»ng “Gi¸ trÞ trưíc hÕt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ sù ®¸nh gi¸ nh÷ng thµnh qu¶ lao ®éng s¸ng t¹o vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con ngưêi. Nã cã t¸c dông ®Þnh hưíng, ®¸nh gi¸ vµ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña x· héi nh»m vư¬n tíi c¸i ®óng, c¸i tèt, c¸i ®Ñp, thóc ®Èy sù tiÕn bé x· héi” (Vâ V¨n Th¾ng, 2006: 18). Mét sè kh¸c l¹i dùa vµo nh÷ng ®Þnh nghÜa cã tÇm ¶nh hưëng lín, phæ biÕn trªn thÕ giíi, vÝ dô như ®Þnh nghÜa Anthony Giddens coi: “Gi¸ trÞ lµ nh÷ng ý niÖm trõu tưîng x¸c ®Þnh c¸i g× ®ưîc coi lµ quan träng, ®¸ng gi¸ vµ ®¸ng ao ưíc trong ph¹m vi mét nÒn v¨n ho¸” (Lª Ngäc V¨n, 2016: 20);
  3. 34 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 2, tr. 32-40 hoÆc cña Rokeach “gi¸ trÞ lµ sù ®¹i diÖn vµ truyÒn t¶i nhËn thøc cña nh÷ng nhu cÇu”; Gi¸ trÞ c¸ nh©n “lµ mét niÒm tin bÒn v÷ng vÒ mét phư¬ng thøc hµnh ®éng hay thùc t¹i ®ưîc chÊp nhËn vÒ mÆt x· héi vµ c¸ nh©n, cã kh¶ n¨ng thèng nhÊt nh÷ng lîi Ých ®a d¹ng kh¸c nhau cña c¸c khoa häc cã liªn quan ®Õn hµnh vi con ngưêi” (dÉn theo TrÇn ThÞ Minh Thi, 2017: 34). Tæng hîp c¸c ®Þnh nghÜa vÒ kh¸i niÖm gi¸ trÞ ®ưîc sö dông phæ biÕn hiÖn nay ë ViÖt Nam trong lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc x· héi, cã thÓ nhËn thÊy gi¸ trÞ thưêng ®Ó chØ nh÷ng ®iÒu mong muèn, tèt ®Ñp (mang tÝnh tÝch cùc) ®ưîc c¸ nh©n, céng ®ång chia sÎ vµ hưíng tíi. Gi¸ trÞ gia ®×nh Kh¸i niÖm gi¸ trÞ gia ®×nh chưa nhËn ®ưîc nhiÒu chó ý trong c¸c nghiªn cøu ë ViÖt Nam. C¸c nhµ khoa häc dưêng như quan niÖm gi¸ trÞ gia ®×nh lµ mét bé phËn cña gi¸ trÞ, vÝ dô, “HÖ gi¸ trÞ gia ®×nh chØ lµ mét bé phËn, mét hîp phÇn trong hÖ thèng gi¸ trÞ cña toµn x· héi mµ th«i” (Lª Ngäc V¨n, 2016: 22). Khi gi¸ trÞ lµ c¸i ®Ñp, sù mong muèn, c¸i vư¬n tíi, th× gi¸ trÞ gia ®×nh còng chØ lµ nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp, ®ưîc mong muèn, ®ưîc vư¬n tíi trong c¸c mèi quan hÖ cña gia ®×nh. Sù biÕn ®æi cña gi¸ trÞ gia ®×nh Gi¸ trÞ gia ®×nh ®ưîc cho lµ “cã sù vËn hµnh vµ biÕn ®æi theo thêi gian” (Lª Ngäc V¨n, 2016: 30), vµ c¸c t¸c gi¶ Phan Huy Lª vµ Chung ¸ cho r»ng gi¸ trÞ kh«ng ph¶i lu«n lu«n ®i lªn, “cã mÆt tèt h¬n vµ cã mÆt kÐm ®i theo nh÷ng møc ®é kh¸c nhau” (Phan Huy Lª, Chung ¸, 1997). T¸c gi¶ TrÇn ThÞ Minh Thi ®i s©u vµo b¶n chÊt cña biÕn ®æi th× cho r»ng “§iÓm ®Æc trưng trong sù biÕn ®æi gi¸ trÞ vÒ c¸c quan hÖ gia ®×nh chÝnh lµ nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n vÒ vai trß giíi trong ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh” (TrÇn ThÞ Minh Thi, 2017: 39). 2. Nh÷ng biÕn ®æi vÒ gi¸ trÞ gia ®×nh ë ViÖt Nam §Ó so s¸nh sù biÕn ®æi, ta cã thÓ t¹m ph©n lo¹i gia ®×nh ViÖt Nam thµnh hai m« h×nh: Gia ®×nh truyÒn thèng (chØ nh÷ng kiÓu gia ®×nh trong thêi kú phong kiÕn, chÞu ¶nh hưëng tõ tư tưëng gia trưëng, kho¶ng trưíc 1959) vµ gia ®×nh hiÖn ®¹i (xuÊt hiÖn sau n¨m 1959, khi cã LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh, víi nh÷ng ®Æc trưng như b×nh ®¼ng giíi vµ h«n nh©n tù nguyÖn) (TrÇn ThÞ Minh Thi, 2017: 42). ViÖc ph©n lo¹i m« h×nh gia ®×nh nµy gióp ta thÊy ®ưîc râ h¬n sù biÕn ®æi gia ®×nh ViÖt Nam trong thêi gian gÇn ®©y. 2.1. Gi¸ trÞ cña t×nh yªu nam n÷ Trong x· héi ViÖt Nam truyÒn thèng, t×nh yªu nam n÷ kh«ng ®ưîc coi träng. Theo t¸c gi¶ §µo Duy Anh th× viÖc h«n nh©n cã nhiÖm vô chÝnh lµ duy tr× nßi gièng gia ®×nh, dßng hä, cho nªn viÖc h«n nh©n lµ viÖc cña gia
  4. NguyÔn §øc TuyÕn 35 ®×nh, dßng hä; t×nh c¶m nam n÷ lµ thø kh«ng quan träng (§µo Duy Anh, 1992: 123-126). T¸c gi¶ Lª Ngäc V¨n còng cho r»ng trong gia ®×nh truyÒn thèng, con c¸i kh«ng cã quyÒn tù do lùa chän h«n nh©n, gi¸ trÞ cña t×nh yªu nam n÷ hoµn toµn kh«ng ®ưîc ®Ò cao, mµ ®Ò cao sù s¾p ®Æt cña cha mÑ (Lª Ngäc V¨n, 2011: 82). T¸c gi¶ Huúnh C«ng B¸ khi nghiªn cøu LuËt Gia Long ®· cho thÊy luËt ®· quy ®Þnh h«n nh©n lµ cha mÑ, hä hµng quyÕt ®Þnh chø kh«ng ph¶i do t×nh yªu nam n÷ (Huúnh C«ng B¸, 2005: 29-30). Sù ph¶n ®èi m« h×nh h«n nh©n s¾p ®Æt ®Ó chuyÓn sang m« h×nh h«n nh©n tù nguyÖn, ®Ò cao gi¸ trÞ tù do yªu ®ư¬ng cña ®«i nam n÷ b¾t ®Çu næi lªn trong thêi kú ngưêi Ph¸p cai trÞ ViÖt Nam. Nh÷ng tư tưëng tù do tõ phư¬ng T©y ®· t¹o nªn mét sù biÕn ®æi trong nhËn thøc vÒ t×nh yªu cña ngưêi d©n thµnh thÞ, cïng víi sù ra ®êi cña ch÷ Quèc ng÷, b¸o chÝ vµ v¨n häc ch÷ Quèc ng÷ ®· ®¶ ph¸ sù s¾p xÕp cña bè mÑ vµ ®Ò cao t×nh yªu nam n÷. Sù ®¶ ph¸ h«n nh©n s¾p ®Æt thưêng bÞ ®µn ¸p nhưng sù ®Êu tranh còng rÊt quyÕt liÖt, do ®ã, xuÊt hiÖn c¶ nh÷ng hưíng ®i tiªu cùc: ®Ó b¶o vÖ t×nh yªu, ®«i nam n÷ “g©y Ên tưîng m¹nh mÏ nhÊt b»ng tù tö” (§Æng C¶nh Khanh, Lª ThÞ Quý, 2007: 131). Sau n¨m 1959 m« h×nh h«n nh©n tù nguyÖn trong gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn ®¹i, vµ gi¸ trÞ t×nh yªu cña nam n÷ ®ưîc b¶o vÖ bëi luËt ph¸p. LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh ®Çu tiªn (1959) ®· ®¶m b¶o quyÒn tù do kÕt h«n cña ®«i nam n÷, cÊm cưìng Ðp kÕt h«n vµ c¶n trë h«n nh©n tù do. C¸c LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh cña c¸c giai ®o¹n sau ®ã ®Òu cã nh÷ng quy ®Þnh khuyÕn khÝch h«n nh©n tù nguyÖn, nghiªm cÊm mäi h×nh thøc ng¨n c¶n h«n nh©n tù nguyÖn hoÆc cưìng Ðp h«n nh©n. §Õn nay, nhiÒu nhµ khoa häc ë ViÖt Nam cho biÕt m« h×nh quyÕt ®Þnh kÕt h«n ®ang tiÕn triÓn theo hưíng quyÒn lùc cña cha mÑ quyÕt ®Þnh hoµn toµn h«n nh©n cña con c¸i gi¶m dÇn vµ t¨ng dÇn sù tù do lùa chän cña ®«i nam n÷ (NguyÔn H÷u Minh, 1999; NguyÔn §øc ChiÖn, 2008). Còng cã nhµ khoa häc cho r»ng, viÖc ngµy cµng gi¶m ®i quyÒn cha mÑ quyÕt ®Þnh hoµn toµn h«n nh©n cña con c¸i hiÖn nay kh«ng cã nghÜa lµ quyÒn quyÕt ®Þnh hoµn toµn cña con c¸i t¨ng lªn, mµ phæ biÕn m« h×nh quyÒn quyÕt ®Þnh lµ cña con c¸i nhưng vÉn cÇn cã sù ®ång ý cña bè mÑ (Lª Ngäc V¨n, 2007). Tuy nhiªn, nhiÒu nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng cha mÑ thưêng ph¶i ®ång ý khi ®ưîc hái ý kiÕn, do vËy, cã thÓ sù ®ång ý cña bè mÑ chØ lµ h×nh thøc; thùc tÕ viÖc quyÕt ®Þnh h«n nh©n lµ hoµn toµn do con c¸i, gi¸ trÞ t×nh yªu cña ®«i nam n÷ như vËy ®· ®ưîc ®¶m b¶o. 2.2. Gi¸ trÞ cña sù trinh tiÕt, vÊn ®Ò t×nh dôc trưíc h«n nh©n Trong x· héi truyÒn thèng, x· héi cã sù ®¸nh gi¸ vµ nh×n nhËn vÒ gi¸ trÞ trinh tiÕt cña phô n÷ rÊt kh¾t khe. Khi h«n nh©n kh«ng ph¶i lµ quyÒn
  5. 36 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 2, tr. 32-40 quyÕt ®Þnh cña ®«i nam n÷, mµ quyÒn quyÕt ®Þnh lµ cña cha mÑ, th× mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng mµ hä ®¸nh gi¸ lµ sù trinh tiÕt, hay vÊn ®Ò quan hÖ t×nh dôc trưíc h«n nh©n cña ngưêi con g¸i. Trong x· héi truyÒn thèng, quan hÖ t×nh dôc trưíc h«n nh©n ®èi víi phô n÷ lµ ®iÒu cÊm kþ (NguyÔn §øc ChiÖn, 2011), vi ph¹m chuÈn mùc nµy sÏ bÞ trõng ph¹t nÆng nÒ vÒ c¶ thÓ x¸c vµ tinh thÇn (TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng, 2016: 244). Ngưêi con g¸i trinh tiÕt ®ưîc ®¸nh gi¸ cao, ®ưîc coi lµ phÈm chÊt cña ngưêi phô n÷. Ngµy nay, bèi c¶nh giao lưu quèc tÕ ®· vµ ®ang lµm biÕn ®æi nhanh chãng c¸c quan niÖm cña x· héi; quan niÖm vÒ quan hÖ t×nh b¹n, t×nh yªu ®· biÕn ®æi “cëi më”, “thùc dông” h¬n. C¸c quan hÖ t×nh yªu chíp nho¸ng, sèng thö, quan hÖ t×nh dôc trưíc h«n nh©n ®ưîc ®¸nh gi¸ lµ ®ang ph¸t triÓn lan réng trong giíi trÎ, ®Æc biÖt lµ nhãm sinh viªn, c«ng nh©n ë c¸c thµnh phè lín (NguyÔn §øc ChiÖn, 2011). Theo kÕt qu¶ mét cuéc kh¶o s¸t, cã 28,2% ngưêi tr¶ lêi cho r»ng quan hÖ t×nh dôc trưíc h«n nh©n lµ b×nh thưêng (TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng, 2016: 245). Tuy nhiªn, chưa cã nghiªn cøu nµo chØ ra ®ưîc tØ lÖ quan hÖ t×nh dôc trưíc h«n nh©n trong gia ®×nh truyÒn thèng lµ bao nhiªu phÇn tr¨m v× trưíc ®©y chưa cã nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy, nhưng “...ai còng biÕt lµ tØ lÖ quan hÖ t×nh dôc trưíc h«n nh©n t¨ng lªn” (KhuÊt Thu Hång, 2015). T×nh dôc trưíc h«n nh©n ®· ®ưîc mét bé phËn thanh niªn chÊp nhËn, vµ lèi sèng nµy ®ang trë thµnh mét hiÖn tưîng b×nh thưêng cña mét nhãm x· héi; vµ vÊn ®Ò trinh tiÕt cña ngưêi con g¸i kh«ng cßn lµ gi¸ trÞ cùc kú quan träng như trưíc ®©y n÷a. 2.3. Gi¸ trÞ cña h«n nh©n Gia ®×nh ViÖt Nam truyÒn thèng ®¸nh gi¸ rÊt cao h«n nh©n, ®©y ®ưîc coi lµ mét trong nh÷ng gi¸ trÞ quan träng nhÊt cña con ngưêi. Ngưêi ®Õn tuæi mµ chưa kÕt h«n bÞ coi lµ chưa æn ®Þnh cuéc sèng. Trong x· héi hiÖn ®¹i, quan niÖm h«n nh©n lµ tÊt yÕu kh«ng cßn m¹nh mÏ như trong x· héi truyÒn thèng (NguyÔn H÷u Minh, 2014:28-29). Theo mét nghiªn cøu, chØ cã mét tû lÖ nhá ngưêi tr¶ lêi cã th¸i ®é gi÷ h«n nh©n b»ng mäi gi¸, cßn l¹i phÇn lín mäi ngưêi (kho¶ng 4/5 tæng sè ngưêi tr¶ lêi) cho r»ng cã thÓ ly h«n trong mét sè trưêng hîp (TrÇn ThÞ CÈm Nhung, 2015:36). Sù gia t¨ng tØ lÖ ly h«n, ly th©n dï ®ang cßn chËm nhưng cïng víi sù gia t¨ng cña con sè nh÷ng ngưêi lùa chän cuéc sèng ®éc th©n cho thÊy, víi mét bé phËn ngưêi ViÖt Nam, h«n nh©n ®· mÊt dÇn vÞ trÝ lµ gi¸ trÞ hµng ®Çu (KhuÊt Thu Hång, 2015). Bªn c¹nh ®ã, còng cã nh÷ng nghiªn cøu cho r»ng: dï cã nh÷ng suy gi¶m, nhưng h«n nh©n ®èi víi con ngưêi ViÖt Nam vÉn lµ mét gi¸ trÞ lín. H«n nh©n vÉn lµ mét chuÈn mùc ®ưîc ®a sè ngưêi d©n thõa nhËn hiÖn nay
  6. NguyÔn §øc TuyÕn 37 (TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng, 2016: 246), vµ kh«ng chØ nh÷ng ngưêi ®ưîc coi lµ thuéc tÇng líp cò Ýt thÝch nghi víi c¸i míi, mµ nhiÒu thanh niªn vÉn ®¸nh gi¸ cao gi¸ trÞ cña h«n nh©n: 61% sè thanh niªn cho r»ng h«n nh©n lµ bưíc chuyÓn lín (CÇm Trang, 2010). 2.4. Gi¸ trÞ cña m« h×nh gia ®×nh truyÒn thèng M« h×nh gia ®×nh truyÒn thèng ®ưîc ®¸nh gi¸ cao lµ gia ®×nh toµn vÑn, cã ®ñ bè mÑ, cã nhiÒu con, cã con trai, cã nhiÒu thÕ hÖ chung sèng (Th¶o Linh, 2015). ChÝnh v× ®Ò cao m« h×nh truyÒn thèng, c¸c kiÓu m« h×nh khuyÕt thiÕu, sèng chung trưíc h«n nh©n, gia ®×nh ly h«n, gia ®×nh kh«ng con, gia ®×nh ®ång giíi... thưêng bÞ ®Þnh kiÕn hoÆc bÞ cho r»ng lµ nh÷ng m« h×nh ®¸ng thư¬ng h¹i. HiÖn nay, ë ViÖt Nam ®· cã c¸ch nh×n nhÑ nhµng h¬n víi c¸c kiÓu lo¹i gia ®×nh kh¸c víi gia ®×nh truyÒn thèng. Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t cña ViÖn Nghiªn cøu Kinh tÕ, X· héi vµ M«i trưêng, mét tû lÖ kh¸ cao nh÷ng ngưêi ®ưîc hái cã quan ®iÓm trung lËp víi lo¹i h×nh gia ®×nh ®¬n th©n do ly h«n (35,3%) ®¬n th©n do kh«ng kÕt h«n (33,7%), sèng chung kh«ng kÕt h«n (26,4%) hoÆc gia ®×nh kh«ng cã con (32,1%) (Th¶o Linh, 2015). GÇn ®©y, xuÊt hiÖn hiÖn tưîng t×nh yªu ®ång tÝnh, h«n nh©n ®ång tÝnh. Khi míi xuÊt hiÖn, vÊn ®Ò nµy gÆp ph¶i sù ph¶n ®èi gay g¾t, nhưng ®Õn nay ®Þnh kiÕn ®èi víi nhãm ngưêi nµy ®· gi¶m, tû lÖ ñng hé gia ®×nh ®ång tÝnh tuy vÉn lµ tû lÖ thÊp, nhưng ®· lªn ®Õn 19% (Th¶o Linh, 2015). Cã thÓ nãi, sù kú thÞ víi hiÖn tưîng t×nh yªu ®ång tÝnh, h«n nh©n ®ång tÝnh cã phÇn nµo gi¶m bít tuy vÉn lµ vÊn ®Ò g©y nhiÒu tranh luËn trong x· héi ViÖt Nam hiÖn ®¹i. 2.5. Gi¸ trÞ cña ngưêi chång trong gia ®×nh Trong gia ®×nh truyÒn thèng, ngưêi chång ®ưîc g¾n víi gi¸ trÞ lµ tèi thưîng, cã tÊt c¶ c¸c quyÒn lùc trong gia ®×nh “tõ viÖc lín ®Õn viÖc nhá” (Lª ThÞ Hång H¶i, Mai V¨n Huyªn, 2016: 210). Tuy nhiªn, còng cã ý kiÕn cho r»ng thùc tÕ trong gia ®×nh ViÖt Nam truyÒn thèng còng ®· cã sù coi träng sù b×nh ®¼ng trong quan hÖ vî chång, thÓ hiÖn ë c©u “thuËn vî thuËn chång”, vµ “trªn thùc tÕ, ngưêi vî nhiÒu khi l¹i cã vai trß lín vµ quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh” (V¨n Qu©n, 1995: 17). HiÖn nay vÊn ®Ò nµy vÉn cßn nhiÒu ý kiÕn tr¸i ngưîc. Khu«n mÉu “®µn «ng lµ trô cét gia ®×nh” hay “cha lµ nãc nhµ” vÉn phæ biÕn (Th¶o Linh, 2015). Nhưng còng cã nh÷ng ý kiÕn cho r»ng quyÒn cña ngưêi nam giíi trong gia ®×nh truyÒn thèng ®· kh«ng cßn gi÷ ®ưîc vÞ thÕ tuyÖt ®èi trong gia ®×nh hiÖn nay, sù b×nh ®¼ng nam n÷ ®ang ngµy cµng ®ưîc x· héi ®ãn nhËn (Lª ThÞ Hång H¶i, Mai V¨n Huyªn, 2016: 209) vµ thËm chÝ vî
  7. 38 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 2, tr. 32-40 chång gÇn như ®· b×nh ®¼ng: kÕt qu¶ ®iÒu tra t¹i Th¸i B×nh cho thÊy tû lÖ vî chång cïng quyÕt ®Þnh ngang nhau nh÷ng viÖc quan träng trong gia ®×nh chiÕm ®Õn 34,7%, trong khi tû lÖ ngưêi chång toµn quyÒn quyÕt ®Þnh chØ chiÕm 4,1% (Lª ThÞ Hång H¶i, Mai V¨n Huyªn, 2016: 210). C¸c nhËn xÐt gi¸ trÞ ngưêi chång trong gia ®×nh kh¸c nhau trong nghiªn cøu cã thÓ do tõng gãc ®é nghiªn cøu, khu vùc nghiªn cøu, ®èi tưîng nghiªn cøu, hay quan ®iÓm cña ngưêi nghiªn cøu... nhưng nh×n chung, phÇn lín c¸c t¸c gi¶ ®Òu cho r»ng gi¸ trÞ cña ngưêi vî trong gia ®×nh hiÖn nay ®ưîc n©ng lªn, ngµy cµng b×nh ®¼ng h¬n vµ gi¸ trÞ “trô cét gia ®×nh” cña ngưêi chång gi¶m ®i, kh«ng cßn lµ tuyÖt ®èi như trưíc kia. 2.6. Gi¸ trÞ cña viÖc sinh con, vµ cã con trai Gia ®×nh truyÒn thèng ®Ò cao gi¸ trÞ cña viÖc cã con, vµ ®ưîc coi lµ môc ®Ých chÝnh cña viÖc lËp gia ®×nh. Trong gia ®×nh truyÒn thèng, môc ®Ých ®Çu tiªn cña h«n nh©n lµ chøc n¨ng sinh con (Th¶o Linh, 2015). T¸c gi¶ Hå B¸ Th©m nhËn xÐt r»ng, ngoµi viÖc rÊt coi träng con, gia ®×nh truyÒn thèng “l¹i qu¸ träng con trai, sinh nhiÒu con” (Hå B¸ Th©m, 2006: 486). HiÖn nay viÖc cã con vÉn lµ mét vÊn ®Ò quan träng, theo t¸c gi¶ Lª Thi “nh×n chung, ®a sè c¸c cÆp nam n÷ ®· kÕt h«n ®Òu mong muèn cã con” (Lª Thi, 2017: 22). Xu hưíng muèn ®Î con trai vÉn tån t¹i trong mét bé phËn ngưêi d©n (NguyÔn H÷u Minh, 2014: 28-29), nhưng phæ biÕn hiÖn nay ngưêi d©n ®· chuyÓn hưíng sang ưu tiªn dµnh cho viÖc häc hµnh, søc khoÎ cña con (NguyÔn H÷u Minh, 2014: 28-29). 3. KÕt luËn Qua nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò vÒ gi¸ trÞ gia ®×nh, chóng ta thÊy nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn như ®Þnh nghÜa, thµnh phÇn, tÝnh chÊt cña gi¸ trÞ gia ®×nh ViÖt Nam chưa ®ưîc thèng nhÊt, c¸c nghiªn cøu vÒ gi¸ trÞ gia ®×nh cßn kh¸ h¹n chÕ trong lÜnh vùc khoa häc x· héi ë ViÖt Nam. KÕt qu¶ c¸c nghiªn cøu vÒ gia ®×nh truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i cho thÊy nhiÒu gi¸ trÞ ®· cã biÕn ®æi, tuy nhiªn, vÉn cã mét sè gi¸ trÞ vÉn gi÷ ®ưîc vÞ trÝ quan träng cña nã. Ngµy nay xu hưíng biÕn ®æi gi¸ trÞ lµ nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn gi¶m sót; nh÷ng gi¸ trÞ vÒ kinh tÕ, ¶nh hưëng ®Õn viÖc ®¶m b¶o cuéc sèng thùc tÕ cña cña thµnh viªn gia ®×nh ®ang t¨ng lªn. Sù biÕn ®æi gi¸ trÞ gia ®×nh chÞu t¸c ®éng nhiÒu tõ sù biÕn ®éng kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi cña ®Êt nưíc. Sù t¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ trưêng lµm t¨ng lªn nh÷ng gi¸ trÞ vÒ kinh tÕ; sù giao lưu quèc tÕ lµm xuÊt hiÖn nh÷ng m« h×nh h«n nh©n gia ®×nh míi, nh÷ng gi¸ trÞ míi xuÊt hiÖn vµ ®ang dÇn dÇn ®ưîc ngưêi d©n chÊp nhËn.n
  8. NguyÔn §øc TuyÕn 39 Chó thÝch (1) Bµi viÕt lµ s¶n phÈm cña §Ò tµi cÊp Bé träng ®iÓm “Nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn nay” (M· sè: KHXH-G§/16-19/10). §Ò tµi thuéc Chư¬ng tr×nh “Nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ tæng thÓ vÒ gia ®×nh thêi kú c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt nưíc vµ héi nhËp quèc tÕ” cña ViÖn Hµn l©m Khoa häc X· héi ViÖt Nam. Tµi liÖu trÝch dÉn CÇm Trang. 2010. Sau kÕt h«n, con c¸i nªn ë riªng. B¸o míi.com. §Æng C¶nh Khanh, Lª ThÞ Quý. 2007. Gia ®×nh häc. Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi, 686 tr. §µo Duy Anh. 1992. ViÖt Nam v¨n hãa sö cư¬ng. T¸i b¶n, theo nguyªn b¶n cña Quan h¶i tïng thư 1938. Nxb. Thµnh phè Hå ChÝ Minh, Khoa sö Trưêng §¹i häc Sư ph¹m Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Tp. Hå ChÝ Minh. 388 tr. Hå B¸ Th©m. 2006. “X©y dùng gia ®×nh v¨n hãa truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i”. Trong: Gia ®×nh ViÖt Nam: Nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ c¸c vÊn ®Ò t©m- bÖnh lý x· héi. §Æng Phư¬ng KiÖt chñ biªn. Nxb. Lao ®éng. Hµ Néi, tr. 479- 490. Héi ®ång quèc gia chØ ®¹o biªn so¹n Tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt Nam. 2002. Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam, TËp 2. Nxb. Tõ ®iÓn B¸ch khoa. Hµ Néi. 1035 tr. Huúnh C«ng B¸. 2005. H«n nh©n vµ gia ®×nh trong ph¸p luËt TriÒu NguyÔn. Nxb. ThuËn Ho¸. HuÕ. 303 tr. KhuÊt Thu Hång. 2015. “Gia ®×nh vµ h«n nh©n ë ViÖt Nam thay ®æi như thÕ nµo?”. T¹p chÝ V¨n ho¸ NghÖ An. http://www.vanhoanghean.com.vn/van- hoa-va-doi-song27/khach-moi-cua-tap-chi45/gia-dinh-va-hon-nhan-o-viet- nam-thay-doi-nhu-the-nao. Lª Ngäc V¨n, Mai V¨n Hai, §Æng ThÞ Hoa, Bïi ThÞ Hư¬ng TrÇm. 2016. HÖ gi¸ trÞ gia ®×nh ViÖt Nam tõ hưíng tiÕp cËn x· héi häc. Nxb. Khoa häc x· héi. Hµ Néi. 334 tr. Lª Ngäc V¨n. 2007. “M« h×nh t×m hiÓu vµ quyÕt ®Þnh h«n nh©n ë n«ng th«n ViÖt Nam thêi kú ®æi míi”. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 3/2007, tr. 24-36. Lª Ngäc V¨n. 2011. Gia ®×nh vµ biÕn ®æi gia ®×nh ë ViÖt Nam: S¸ch chuyªn kh¶o. Nxb. Khoa häc x· héi. Hµ Néi. 547 tr. Lª ThÞ Hång H¶i, Mai V¨n Huyªn. 2016. “VÒ mét khuynh hưíng vËn hµnh vµ biÕn ®æi trong hÖ gi¸ trÞ gia ®×nh hiÖn nay qua cuéc kh¶o s¸t t¹i tØnh Th¸i B×nh”. Trong HÖ gi¸ trÞ gia ®×nh ViÖt Nam tõ hưíng tiÕp cËn x· héi häc. Lª Ngäc V¨n, Mai V¨n Hai, §Æng ThÞ Hoa, Bïi ThÞ Hư¬ng TrÇm. Nxb. Khoa häc x· héi. Hµ Néi, tr. 203-220. Lª Thi. 2017. “Gi÷ g×n vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña nh©n d©n
  9. 40 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 28, sè 2, tr. 32-40 ViÖt Nam ®Ó x©y dùng gia ®×nh bÒn v÷ng vµ h¹nh phóc”. T¹p chÝ Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. Sè 1/2017 (QuyÓn 27), tr. 17-24. NguyÔn §øc ChiÖn. 2008. ChuyÓn ®æi m« h×nh kÕt h«n ë n«ng th«n viÖt nam trưíc vµ sau ®æi míi: So s¸nh ba x· thuéc ba vïng ®Êt nưíc. Héi th¶o quèc tÕ ViÖt Nam häc lÇn 3, ngµy 4-7 th¸ng 12 n¨m 2008. NguyÔn §øc ChiÖn. 2011. BiÕn ®æi khu«n mÉu t×nh yªu vµ xuÊt hiÖn sèng chung trưíc h«n nh©n trong thanh niªn sèng xa nhµ hiÖn nay. Héi th¶o quèc tÕ ®ãng gãp cña khoa häc x· héi – nh©n v¨n trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. http://repository.vnu.edu.vn/bitstream/VNU_123/1557/1/Nguyen%20Duc% 20Chien.pdf. NguyÔn H÷u Minh. 1999. “QuyÒn tù do lùa chän b¹n ®êi ë mét sè tØnh ®ång b»ng s«ng Hång: TruyÒn thèng vµ biÕn ®æi”. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 1/1999. NguyÔn H÷u Minh. 2014. Gia ®×nh ViÖt Nam vµ mét sè vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra hiÖn nay. Trong Gia ®×nh ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ héi nhËp: Tõ c¸ch tiÕp cËn so s¸nh. NguyÔn H÷u Minh chñ biªn. Nxb. Khoa häc x· héi. Hµ Néi. 635 tr. NguyÔn Như ý (chñ biªn). 1998. §¹i tõ ®iÓn tiÕng ViÖt. Nxb. V¨n ho¸ - Th«ng tin. Hµ Néi. 1891 tr. Phan Huy Lª, Chung ¸. 1997. C¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ con ngưêi ViÖt Nam hiÖn nay. TËp 3. Xb. Chư¬ng tr×nh khoa häc c«ng nghÖ cÊp nhµ nưíc KX- 07. §Ò tµi KX 07-02. Hµ Néi. 169 tr. Phư¬ng Linh. 2017. Ngưêi Sµi Gßn sinh con Ýt nhÊt c¶ nưíc. B¸o míi.com. https://www.baomoi.com/nguoi-sai-gon-sinh-con-it-nhat-ca-nuoc/c/22678931.epi. Th¶o Linh. 2015. T×nh yªu thư¬ng lµ gi¸ trÞ cèt lâi cña gia ®×nh. http://toquoc.vn/giai-tri/tinh-yeu-thuong-la-gia-tri-cot-loi-cua-gia-dinh- 135001.html. TrÇn ThÞ CÈm Nhung. 2015. “Th¸i ®é cña ngưêi d©n Hµ Néi ®èi víi vÊn ®Ò ly h«n: KÕt qu¶ ph©n tÝch bưíc ®Çu tõ mét cuéc kh¶o s¸t”. T¹p chÝ Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. Sè 6/2015 (QuyÓn 25), tr. 25-38. TrÇn ThÞ Minh Thi. 2017. “Gi¸ trÞ gia ®×nh tõ tiÕp cËn lý thuyÕt vµ mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra víi ViÖt Nam trong bèi c¶nh x· héi ®ang chuyÓn ®æi”. T¹p chÝ Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. Sè 1/2017 (QuyÓn 27). tr. 33-45. TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng. 2016. ChuÈn mùc h«n nh©n: Nh÷ng quan niÖm kh¸c biÖt. Trong HÖ gi¸ trÞ gia ®×nh ViÖt Nam tõ hưíng tiÕp cËn x· héi häc. Lª Ngäc V¨n, Mai V¨n Hai, §Æng ThÞ Hoa, Bïi ThÞ Hư¬ng TrÇm. Nxb. Khoa häc x· héi. Hµ Néi, tr. 239-255. V¨n Qu©n. 1995. VÒ c¸c gi¸ trÞ d©n téc. Nxb. V¨n ho¸ d©n téc. Hµ Néi, 350 tr. Vâ V¨n Th¾ng. 2006. X©y dùng lèi sèng ë ViÖt Nam hiÖn nay: Tõ gãc ®é v¨n ho¸ truyÒn thèng d©n téc. Nxb. V¨n ho¸. Hµ Néi. 255 tr.
nguon tai.lieu . vn