- Trang Chủ
- Sân khấu điện ảnh
- Sự ảnh hưởng của Phật Giáo và Thiền trong công việc sáng tạo và thể nghiệm nghệ thuật sân khấu đương đại
Xem mẫu
- S nh hư ng c a Ph t Giáo và
Thi n trong công vi c sáng t o và th
nghi m ngh thu t sân kh u ương i
Năm 1993, trong th i gian vi t v k ch Tr v ,[1] tôi ã i d m t khoá tu
Thi n Vipassana 10 ngày trên Blue Mountain. Vipassana là m t pháp môn Thi n
thu c truy n th ng Ph t Giáo nguyên th y. C khoá tu 10 ngày ư c di n ra trong
s im l ng tuy t i, ch tr ph n v n áp. Khoá tu ó ã nh hư ng r t nhi u n
n i dung và hình th c bi u di n c a v kich Tr v ư c công di n năm 1994 t i
nhà hát Belvoir Street, Sydney. nh hư ng c a Thi n bàng b c trong toàn b v
di n t l i thơ n âm nh c, c nh trí, nh ng chuy n ng c a cơ th , và âm thanh
c a nư c.
Tr v i ngư i h i tr v i
V i hơi th c a ngư i trong t ng giây t ng phút
Trong n i im l ng n t n cùng sâu th m
Ngư c m t lên tr i nghe ti ng chim kêu
Nhìn xu ng t nghe th i gian ang th ...
Tr v i... tr v i
- Ch còn l i ni m im l ng
Và th i gian ang chuy n mình trong hơi th
Ph i chăng s ‘Tr v ’ ây không ch là s ‘Tr v ’ m t nơi ch n hay
m t m nh t xa xôi nào ó b ng thân xác phàm t c này, mà ây còn là s ‘Tr
v ’ m t quê hương trong ký c, trong tâm tư ng, là s ‘Tr v ’ v i t tr i, v i
muôn loài, và sau cùng là s ‘Tr v ’v i chính mình, tr v v i t ng hơi th , t ng
kho nh kh c, t ng bư c chân, t ng n cư i.
Khoá tu Vipassana 10 ngày ó không ch nh hư ng riêng n v k ch Tr
v , mà còn nh hư ng n công vi c làm ngh thu t sân kh u c a tôi sau này.
Năm 1995, tôi sang Indonesia h c thêm, nâng cao v chuyên môn trong
lãnh v c sân kh u. Tôi ư c h c v i Rendra, là o di n, k ch tác gia, di n viên và
nhà thơ Indonesia. Nơi tôi h c là t i oàn k ch Bengkel c a o di n Rendra.
“Bengkel” có nghĩa là “s chu n b ”. oàn k ch Bengkel n m m t vùng quê có
tên là Cipayung g n th ô Jakarta, trong m t trang tr i có ru ng lúa, ao th cá, r t
nhi u cây ăn qu , và t t nhiên là có c sân kh u. Chương trình h c m i ngày là
th c d y lúc 5 gi sáng và ng i thi n m t ti ng ng h . Sau ó là làm ru ng,
chăm gia súc như dê, bò, gà, v t, cho cá ăn, hái trái cây, l p mái nhà, v.v... cho n
12 gi trưa. Bu i chi u có hai ti ng ng h luy n t p m t môn võ thu t b t ngu n
t võ Thi u Lâm. Kho ng năm gi chi u m i ngày, cùng v i nh ng h c sinh và
di n viên c a oàn k ch Bengkel, chúng tôi ch y dư i cơn mưa, băng qua nh ng
cách ng, qua nh ng khu vư n c a ngư i dân và ng i th y mùi rơm r cháy khi
h ang n u b a cơm t i. Chúng tôi bơi qua m t dòng sông nh và ng i nhìn m t
tr i l n. Chúng tôi ch y tr v khi bóng t i ã xu ng. Ti p theo ó là tr n bu i
t i dành cho luy n t p v chuyên môn sân kh u. Hai tháng h c t p t i oàn k ch
Bengkel c a Rendra ã cho tôi m t bài h c có giá tr v cách áp d ng Thi n và võ
- thu t vào trong ngh thu t sân kh u ương i, ó là: tr c ti p th hành trong cu c
s ng và công vi c thư ng ngày.
Sau khi tr v t Indonesia, tôi ã cùng ngư i b n Úc, Bruce Keller, thành
l p oàn k ch Citymoon vào cu i năm 1995.[2] nh hư ng c a Ph t Giáo và
Thi n ã có m t trong nhi u v di n c a oàn k ch Citymoon, rõ nét nh t là trong
v k ch Tìm Trâu ư c bi u di n t i Chùa Phư c Hu vào cu i tháng Hai và u
tháng Ba năm 2001. V k ch Tìm Trâu ư c dàn d ng v i s h p tác c a oàn
k ch Citymoon và oàn Powerhouse Youth Theatre, và c bi t có s giúp và
ng h c a Chùa Phư c Huê. V k ch Tìm Trâu ư c b t u v i ý tư ng là s
d ng khuôn viên c a chùa Phư c Hu làm b i c nh chính cho v k ch. C t chuy n
c a v k ch Tìm Trâu là s khai tri n trên n i dung, tinh th n và tư tư ng c a
Th p M c Ngưu (‘Mư i b c tranh chăn Trâu’ Thi n Tông). Anh Hoàng Ng c-
Tu n cùng Bruce Keller vi t k ch b n; tôi cùng Bruce Keller và Michael
McLaughlin là ng o di n.
N i dung c a ‘Mư i b c tranh chăn Trâu’ là nói v ‘ ư ng l i tu tâp, làm
sao làm ch ư c tâm, b t ư c tâm. Và tâm ây là con trâu.’[3] T ‘Mư i b c
tranh chăn Trâu’, mư i màn k ch ã ư c sáng t o và ư c bi u di n t i mư i a
i m khác nhau trong chùa Phư c Hu . Khán gi ư c chia làm sáu nhóm và cùng
xem chung b n màn c a v k ch, sáu màn còn l i c a v k ch ư c di n làm sáu
l n cho riêng t ng nhóm, b i vì m i nhóm có m t hành trình riêng. ây là m t c u
trúc bi u di n sân kh u m i, không b l thu c và h n ch b i nh ng l lu t sân
kh u c i n; khán gi không ch ng i xem mà còn ư c tham d vào quá trình
di n bi n c a v kich. C nh cu i cùng c a v k ch là khán gi cùng hoà nh p v i
di n viên i tìm l i ôi gi y ho c ôi dép c a mình ã ư c c i ra trư c khi i
vào chánh i n. Hàng trăm ôi gi y/dép n m la li t trên sân chùa ngoài chánh
i n, và trong âm thanh tr m b ng c a ti ng hát, ti ng àn, ti ng sáo và ti ng
tr ng, g n hai mươi di n viên thu c nh ng n n văn hoá, s c t c khác nhau, và
- hàng trăm khán gi v a chuy n ng, v a múa, v a i tìm l i ôi dép c a mình.
Hình nh ó gi ng như câu thơ ‘... i chân t, m c v i thô, tôi hoà nh p vào dòng
ngư i trên th gian...’. Hình nh ó cũng gi ng như b c tranh th mư i, b c tranh
cu i cùng c a Th p M c Ngưu , là m t ‘v sư thõng tay i vào ch , tay ôm b u
nư c, tay ch ng g y tre, làm b n v i b m nh u và phư ng th c huy t heo’.[4] Có
không? Cái m i và cái cũ, phương ông và phương Tây ã ư c th chung hơi
th c a Thi n trong v k ch Tìm Trâu t i chùa Phư c Hu .
Sau v k ch Tìm Trâu, tôi ti p t c h c thêm v Thi n, tham d nh ng khoá
tu Thi n c a nhóm Sen Búp Sydney theo truy n th ng c a th y Thích Nh t
H nh, ng th i h c thêm v khí công và võ thu t Thi u Lâm t . M t s v k ch
sau ó c a Citymoon như Beat Box Vox Pop [5] (2001), Heartland [6] (2002),
Mư i m t khúc c m [7] (2004), v.v... u ph ng ph t ít nhi u tinh th n c a Ph t
giáo và Thi n.
G n ây nh t, v k ch th nghi m m t ngư i di n có tên Màu vàng không
ph i màu vàng, ã vô tình mang m m t s tư tư ng, tri t lý c a Ph t Giáo và
Thi n m t cách t nhiên, không gò ép. V k ch Màu vàng không ph i màu vàng “
là câu chuy n v chính tôi và không ph i v chính tôi. V nh ng ngư i b n c a tôi
mà cũng không th t s là v nh ng ngư i b n c a tôi. V cu c s ng và cái ch t mà
cũng không ph i v cu c s ng và cái ch t.” Màu vàng không ph i màu vàng
“không th t s là câu chuy n v b t c i u gì c , nhưng v r t nhi u i u. Nh ng
i u luôn có m t trong quá kh , trong hi n t i và trong tương lai. Nh ng i u luôn
hi n h u trong chính tôi và chính b n. Nh ng i u ta không th t tên, ta không
th th y, ngay c ta không th ch m n nhưng ta có th c m nh n và nghe trong
s im l ng tuy t i. Nh ng i u ôi khi b t ng hi n ra trư c m t ta, và n u ta
kiên nh n, may m n, ta có th th y chúng trư c khi chúng v t bi n m t.”[8]
V k ch Màu vàng không ph i màu vàng “k câu chuy n c a m t ho sĩ tên
là Henry và m t cô gái i m. Henry v n thư ng g p cô gái i m y trong nh ng
- gi c mơ, và chàng quy t nh tìm g p nàng trong i s ng th c. Chàng tìm th y
nàng m t trong nh ng ngôi nhà ch a mà chàng ã n. Chàng tr l i nơi y
nhi u l n trong su t m t năm v chân dung nàng cho m t cu c tri n lãm h i
ho c a chàng. Trong êm khai m c cu c tri n lãm, chàng n ón nàng, nhưng
ngư i qu n lý nhà ch a nói r ng nàng ã không còn làm vi c ó c m t năm r i,
vì nàng ã ch t t năm trư c. Ðêm khai m c cu c tri n lãm ã di n ra r t thành
công, nhưng ngư i ho sĩ ã không n, và sau ó không ai tìm th y chàng âu
c . Ngày hôm sau êm khai m c, m i ho ti t trong t t c các ho ph m u bi n
m t, ch còn l i nh ng khung v i tr ng. Nh ng khung v i tr ng y ti p t c i
màu như m t lăng kính, t m t màu thành nhi u màu, xanh, vàng, en, , tím,
l c...”[9]
Hình như giáo lý vô thư ng, vô ngã và duyên kh i c a o Ph t... c nhè
nh bay lơ l ng trong v k ch Màu vàng không ph i màu vàng. Cô gái i m có
th t hay không có th t? Ai là ngư i h a sĩ có tên Henry? Nh ng h a ph m và c
nh ng màu s c ang thay i kia có hay không có? Dư i ây là m t bài thơ trong
v k ch:
Tôi nhìn vào m t tôi và th y em, gương m t em, thân th em, th y hàng
tri u năm v trư c, th y hàng tri u năm v sau không i thay trong s chuy n
d ch không ng ng.
Có ph i em là cô gái tôi ã g p hôm tuy t rơi y tr i ph kín m t em? Hay
em là cô gái i m trong gi c mơ c a ngư i ngh sĩ? Hay em là ngư i tình c a l a
ã t u lên khúc nh c d o ánh th c gi c ng k iên h n hát lên bài ca iên.
- Em ng ó trong tôi bàn tay mi t vào t m b màu s c hình kh i ch y
loang màu máu th m vào th t da th m vào t i v phía bên kia nơi em s g p
l i hình hài ích th c c a em và gi c mơ c a tôi.
Gi c mơ c a tôi có trong em nơi phía bên kia... không bao gi có...
ó là m t s v k ch c a Citymoon mà tôi ã tr c ti p tham gia và có nh
hư ng tương i rõ nét c a Ph t Giáo và Thi n. M i v k ch u có nh ng cách
nh hư ng khác nhau, như s d ng nh ng câu chuy n, tài, hay s d ng m t s
nghi l , nh ng bài t ng kinh, ho c áp d ng nh ng tư tư ng và tri t lý c a Ph t
Giáo và Thi n vào trong di n xu t.
Ngoài nh ng v k ch k trên, có m t i u n a mà tôi ã và ang say mê tìm
tòi và th nghi m trong nhi u năm nay là nghiên c u và áp d ng m t s phương
pháp v hơi th trong Thi n và khí công vào vi c rèn luy n và ào t o di n viên
sân kh u. Tôi ã b t u th nghi m i u này cho sinh viên k ch ngh t i trư ng
i h c Wollongong và trư ng i h c Western Sydney, cũng như cho m t s di n
viên ã tham gia trong nh ng v k ch c a Citymoon. T p ng i thi n và m t s bài
t p th trong khí công ã giúp các sinh viên sân kh u phát tri n tính t p trung, tính
nh y c m và kh năng sáng t o cao hơn, ng th i rèn luy n ngư i di n viên bi t
làm ch hơi th và s d ng hơi th như m t chi c c u n i nh ng ng tác thân th
và nh ng c m xúc n i tâm làm m t. Nh ng phương pháp này v n ang ư c ti p
t c th nghi m, thay i và phát tri n.
Tôi hi v ng r ng nh ng kinh nghi m cá nhân k trên có th óng góp m t
ph n nh trong cái nhìn t ng quát v s nh hư ng c a Ph t Giáo và Thi n trong
ngh thu t sân kh u ương i nói chung.
- [1]V k ch The Return (Tr V ) do T Duy Bình vi t, ư c công di n như
tác ph m m màn c a i H i K ch Ngh Á Châu l n th 2 t i Belvoir Street
Theatre, Sydney, tháng 9/1994. Di n viên: T Duy Bình và Hoàng Ng c-Tu n.
o di n: Elizabeth Burke. C v n k ch b n: Bruce Keller. Âm nh c: Hoàng
Ng c-Tu n. Thi t k sân kh u: Pierre Thibaudeau.
[2]Bruce Keller ã m t vì b nh ung thư vào tháng Mư i năm 2003
[3]Daisetz Teitaro Suzuki, Thi n lu n, t p I, Trúc Thiên d ch (Sài Gòn: An
Tiêm, 1973), trang 606.
[4]Daisetz Teitaro Suzuki, Thi n lu n, t p I, Trúc Thiên d ch (Sài Gòn: An
Tiêm, 1973), trang 620.
[5]Beat Box Vox Pop là v k ch ư c sáng tác b i t p th di n viên c a
Citymoon Youth Theatre dư i s ch d n và nh hư ng c a o di n T Duy
Bình và các c v n văn hoá. ng o di n: Bruce Keller. Âm nh c: Hoàng Ng c-
Tu n. Thi t k sân kh u: Pierre Thibaudeau.
[6]Heartland là v k ch ư c sáng tác b i t p th di n viên c a Citymoon
Youth Theatre và Powerhouse Youth Theatre dư i s ch d n và nh hư ng c a
o di n T Duy Bình, Bruce Keller và Katrina Douglas. Âm nh c: Hoàng Ng c-
Tu n. Thi t k sân kh u: Sam James. Trang ph c: Annemaree Dalziel.
[7]Eleven Parts of Feeling khai tri n t chùm thơ Mư i m t khúc c m c a
Nguy n Quang Thi u. V di n s d ng xen l n hai ngôn ng Vi t và Anh. Ph n
thơ ti ng Anh d a theo b n d ch c a Martha Collins và Nguy n Quang Thi u
trong thi t p The Women Carry River Water. V Eleven Parts of Feeling là m t
tác ph m trình di n a ngh thu t (k t h p thơ, nh c, l i nói, ng tác hình th ,
ư ng nét võ thu t ông phương, hình th c nghi l Ph t giáo, và n tư ng video),
ư c th c hi n b i: T Duy Bình ( o di n), Hoàng Ng c-Tu n (khúc tác gia/di n
- viên), Trương Ti n Dũng (nhà biên o/ngh sĩ múa), ăng Lan và Elian Anh
Xuan Morel (ca sĩ/di n viên), M L Thi (h a sĩ thi t k sân kh u), Ian Bowie
(ngh sĩ thi t k ánh sáng), Anh Khoa Tr n (ngh sĩ video), Reza Achman (nh c sĩ
b gõ), và Stella H Vi (nh c sĩ trung h c m). Mư i di n viên chính c a v
k ch là các sinh viên khoa sân kh u c a vi n i h c Wollogong và vi n ih c
Western Sydney, cùng Trung Tr n (di n viên tr ngư i Úc g c Vi t). c bi t có
s góp m t c a Tăng thân "Sen Búp" - nhóm Thi n theo truy n th ng c a thi n sư
Thích Nh t H nh.
[8]Hoàng Ng c-Tu n d ch t nguyên b n ti ng Anh c a T Duy Bình.
[9]Hoàng Ng c-Tu n d ch t nguyên b n ti ng Anh c a T Duy Bình.
nguon tai.lieu . vn