Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 7 (32) - Thaùng 9/2015 Số phận người phụ nữ trong tiểu thuyết của Doris Lessing The destiny of women in the novel written by Doris Lessing ThS. Phạm Thị Châu Thanh Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia TP.HCM M.A. Pham Thi Chau Thanh University of Social Sciences and Humanities – National University Ho Chi Minh City Tóm tắt Doris Lessing là nhà văn nữ người Anh đoạt giải Nobel văn học năm 2007. Bà được xem là một trong những ngòi bút tiên phong cho phong trào nữ quyền trên thế giới. Mục đích của bài viết này, người viết muốn giới thiệu về nhà văn Doris Lessing và những tiểu thuyết nổi tiếng của bà. Tiểu thuyết “Cỏ hát” và “Cuốn sổ vàng” là những tác phẩm thành công của Doris Lessing trong việc miêu tả bức tranh về người phụ nữ trong xã hội gia trưởng. Qua nhân vật của mình, Doris lessing muốn đề cao vai trò người phụ nữ trong giai đoạn đầu của phong trào đấu tranh nữ quyền trên thế giới. Trong bài viết này, chúng tôi thực hiện việc phân tích về nhân vật Mary Turner trong “Cỏ hát” và Anna Wulf trong “Cuốn sổ vàng” để làm rõ hơn yếu tố nữ quyền trong tiểu thuyết. Chúng tôi hi vọng rằng với đề tài này, người viết có thể đóng góp một phần vào việc nghiên cứu tác giả Doris Lessing cũng như một số tác phẩm của bà ở Việt Nam. Từ khóa: tiểu thuyết Doris Lessing, nữ quyền, bình đẳng giới, giải Nobel văn học… Abstract Doris Lessing (1919-2013) is an English famous writer who won the Nobel Prize in Literature in 2007. She is considered as a pioneer in the struggle for women's rights. Our aim of this writing is to introduce the novelist Doris Lessing and her famous novels. “The Grass Is Singing” and “The Golden Notebook” were Doris Lessing’s success in depicting the picture of women in the patriarchal society. Through her characters, Doris Lessing would like to promote the role of women in the earlier period occurred feminist movement in the world. We analyze the characters Mary Turner in “The Grass is Singing” and Anna Wulf in “The Golden Notebook” to emphasize the element of feminist in the novels. We hope that with this subject, we can contribute a part to fill the gap in the research of Doris Lessing novelist in Vietnam. Keywords: Doris Lessing’s novels, feminism, sexual equality, Nobel prize in literature… 1. Mở đầu gia đình chuyển đến sinh sống ở Nam Doris Lessing (1919- 2013) là nhà văn Rhodesia (nay là Zimbabwe, thuộc Châu nữ người Anh được trao giải thưởng Nobel Phi). Thời thơ ấu của Doris Lessing gắn văn học năm 2007. Bà tên thật là Doris liền với cuộc sống ở một nông trại lớn và May Tayler sinh ra trong một gia đình có đến năm 1949, lần đầu tiên bà trở về bố mẹ đều là người Anh ở Persia (Iran London và định cư tại đây cho đến hết đời. ngày nay). Năm 1924, Doris Lessing theo Lúc nhỏ, Doris Lessing chưa từng 72
- PHẠM THỊ CHÂU THANH nghĩ mình sẽ trở thành một nhà văn trong thiếu, Doris Lessing sớm đã nhận thấy sự tương lai. Chính sự đam mê học hỏi và tìm vất vả của người mẹ trong gia đình. Những tòi từ những những cuốn sách văn học mà thiếu thốn, khó khăn về vật chất trong cuộc mẹ bà mua từ nước Anh đã giúp bà tích lũy sống ở vùng đất mới miền Nam Rhodesia được khả năng sáng tác văn chương độc làm người mẹ trở nên khắc nghiệt, khó tính đáo. Doris Lessing để lại cho nhân loại kho và gay gắt. Bên cạnh đó, cuộc sống của tàng tác phẩm đa dạng về thể loại và đề tài những người phụ nữ nô lệ của gia đình đã phong phú, trong đó nổi bật nhất là vấn đề mang đến cho Doris Lessing những sự thật nữ quyền, kì thị chủng tộc và xung đột về về nhiều điều bất công mà họ đang chấp văn hóa. “Nhà văn nữ quyền” là tên gọi mà nhận trong xã hội thời bấy giờ. Bà hiểu bà được độc giả ưu ái dù bà vẫn khiêm tốn rằng tuy thuộc tầng lớp nô lệ nhưng những không thừa nhận danh hiệu này. Doris người đàn ông trong gia đình vẫn có vai trò Lessing được biết đến qua các tiểu thuyết chủ chốt chi phối mọi hoạt động của gia nổi tiếng như: “The Grass Is Singing” (Cỏ đình. Thái độ gia trưởng của họ đối với hát), “The Golden Notebook” (Cuốn sổ người phụ nữ là sự quản lí khắt khe về vật vàng), “The Good Terrorist” (Kẻ sát nhân chất lẫn tinh thần. Người phụ nữ bị phụ tử tế),… Nét đa văn hóa trong sáng tác của thuộc hoàn toàn vào người trụ cột của gia bà là sự đan xen truyền thống văn hóa Anh đình này. Họ hoàn toàn không có chút phản và văn hóa Nam Phi, văn hóa của người da kháng. Đó là sự chấp nhận vô điều kiện, là trắng thống trị và văn hóa của người dân cảm giác rất bình yên trong cuộc sống thuộc địa, văn hóa của tầng lớp giàu có và thiếu tự do này. Họ xem việc tuân thủ theo những người nghèo khổ trong xã hội….Ở những nguyên tắc của người đàn ông trong mỗi khía cạnh của các đối tượng bà đều gia đình là bổn phận, là quy luật trong gia dùng ngôn ngữ đặc trưng để diễn đạt hành đình như việc con gái phải nghe theo lời vi cư xử phù hợp với tính cách và địa vị cha, vợ phải nghe lời chồng. Bản thân họ của họ. Chẳng hạn, đối với những người không có quyền thay đổi. Vai trò người chủ da trắng thống trị thì giọng văn ngạo phụ nữ đã kết hôn trong gia đình là làm mạn, hách dịch đầy vẻ khinh thường, giễu việc quần quật từ sáng đến tối, phục vụ cợt cay độc thậm chí là tàn nhẫn. Vì đối người đàn ông trong gia đình và chăm sóc với họ những người nô lệ da đen chỉ là con cái. Họ không được quyền đòi hỏi những con vật ngu dốt và phải làm việc hạnh phúc riêng cho bản thân cũng như như những con gia súc trên cánh đồng. Còn không bao giờ có được sự tự do cho riêng đối với những người da đen làm thuê thì lời mình. Không những vậy, mỗi ngày họ phải nói hết mực cung kính, thể hiện sự ngoan chịu sự ngược đãi từ chính người chồng ngoãn, vâng lời đối với chủ nhân của họ. của mình. Anh ta có quyền chửi mắng, Chúng ta biết đến nhà văn Doris hành hung và ngược đãi vợ mình như một Lessing là một tác giả luôn quan tâm đến nô lệ. Từ đó, Doris Lessing sớm nhận ra dù cuộc sống của người phụ nữ. Trở lại với ở tầng lớp thống trị hay bị trị thì người phụ những yếu tố tiền đề hình thành nên quan nữ dưới chế độ gia trưởng đều chịu đựng niệm nhân sinh trong ý thức của một nhà những bất công trong cuộc sống. Những văn nhân đạo như Doris Lessing, ta thấy trăn trở về cuộc sống của người phụ nữ là những yếu tố ấy không chỉ ảnh hưởng chi đề tài được tìm thấy trong tiểu thuyết của phối mà còn để lại dấu ấn đậm nét trong Doris lessing. Vấn đề này được thể hiện cuộc đời văn chương của bà. Thời niên qua ngòi bút đầy nội lực của bà trong nhiều 73
- SỐ PHẬN NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG TIỂU THUYẾT CỦA DORIS LESSING tác phẩm đặc sắc. Tuy nhiên, trong giới Mary được giới thiệu là một người con gái hạn bài viết này, tác giả xin phép được rất mạnh mẽ, đầy tự tin và có năng lực. Khi nghiên cứu chủ yếu qua hai tác phẩm tiêu chưa có gia đình, cô có công việc ổn định biểu của Doris Lessing, đó là tiểu thuyết và kiếm được nhiều tiền. Cô thích sự tự do “The Grass Is Singing” (Cỏ hát), “The và có những hoạt động sôi nổi trong các câu Golden Notebook” (Cuốn sổ vàng). lạc bộ nên được rất nhiều bạn bè yêu mến. 2. Nội dung Ngay cả khi đã kết hôn, thỉnh thoảng ta 2.1. Số phận người phụ nữ qua vẫn bắt gặp hình ảnh hết sức dịu dàng đằm nhân vật Mary Turner trong tiểu thuyết thắm, rất lãng mạn, yêu cuộc sống, chan hòa “Cỏ hát” với thiên nhiên. Đó là vào những khoảng Tiểu thuyết “Cỏ hát” ra đời năm 1950, thời gian của tháng 6, khi những cơn mưa gồm mười một chương, là tiểu thuyết đầu đầu mùa kéo đến. Từng đám mây mù mang tay của Doris Lessing được biên tập và theo những cơn mưa nặng hạt đổ xuống xuất bản bởi Michael Joseph ở Anh vào nông trại. Mary trở nên hoạt bát và dễ chịu năm 1950. Tác phẩm được nhà văn lấy cảm lạ thường. Cơn mưa đem đến sự êm dịu hứng từ bài thơ “The Waste Land” (tạm trong tâm hồn vốn đã khô cứng từ lâu. Lúc dịch “Mảnh đất hoang”) của T.S. Eliot: ấy vùng thảo nguyên khô cằn với những cây “Trong hố sâu giữa những ngọn núi bụi thưa thớt lại đắm chìm trong màn sương Dưới ánh trăng mờ, đồng cỏ đang hát hiếm hoi của buổi sớm tinh mơ. Mary sung Trên những ngôi mộ cổ, gần nhà nguyện sướng bắt lấy những màn sương dịu nhẹ Có một nhà thờ trống, chỉ còn là ngôi nhà trong lòng bàn tay mình. Những lúc như thế của gió. […]” tâm hồn của Mary trở nên nhẹ nhõm hơn (Châu Thanh tạm dịch nghĩa) bao giờ hết. Vào những ngày ấy, Mary và Nhan đề “Cỏ hát” được nhà văn Doris Dick cùng đi dạo trên những khoảng đất Lessing sử dụng để đặt tên cho tiểu thuyết trống của nông trại rộng lớn. Cô cũng thích của mình như một điềm báo về cuộc sống ngắm cảnh vật vào buổi bình minh. Trong đầy bi thảm của nhân vật nữ trong tác không gian thật yên tĩnh ánh lên vẻ đẹp lạ phẩm. Tiểu thuyết “Cỏ hát” là câu chuyện lùng của một ngày mới. Cảm giác của cô của Mary Turner, vợ một người chủ đồn những lúc như vậy thật hạnh phúc. điền da trắng ở Châu Phi được mở đầu Bằng nghệ thuật miêu tả thiên nhiên bằng tin tức về cái chết của Mary Turner rất chân thật và đầy hình tượng xen lẫn trên một tờ nhật báo. Với biện pháp sử việc mô tả cảm xúc nhân vật rất tinh tế, dụng nghệ thuật hồi tưởng, Doris Lessing Doris Lessing mang đến cho người đọc sự đưa người đọc trở về cuộc sống trước đây trong sáng của cảnh sắc thiên nhiên tươi của Mary Turner từ thời thơ ấu đến khi đẹp. Qua đó tác giả làm nổi bật tính cách trưởng thành. Từ đó, độc giả có thể tiếp cận trẻ trung, năng động thể hiện nội tâm của sự đa dạng về tính cách của Mary Turner nhân vật Mary Turner. qua từng giai đoạn của cuộc đời. Sự sáng 2.1.2. Sự cam chịu của người phụ nữ tạo độc đáo trong tiểu thuyết của Doris trong cuộc sống khắc nghiệt và bất công Lessing đã thể hiện rõ nét qua nghệ thuật trong tiểu thuyết “Cỏ hát” hồi tưởng ở phần mở đầu của tác phẩm. Nhân vật Mary Turner là hiện thân 2.1.1. Tính cách tự do, yêu cuộc sống cho những người phụ nữ đang bị áp bức của người phụ nữ qua nhân vật Mary Turner trong xã hội thời bấy giờ. Qua những chi Trong chương hai của tiểu thuyết, tiết miêu tả về nhân vật, Doris Lessing cho 74
- PHẠM THỊ CHÂU THANH thấy hôn nhân là nguyên nhân hủy hoại nghiêm ngặt. Anh ta cho đó là việc làm xa cuộc sống của Mary. Nhân vật Mary đã xỉ vì ở vùng sa mạc khô cằn này nước cũng đánh mất đi tất cả tuổi thanh xuân, công quý như vàng. Anh ta tỏ thái độ gay gắt đối việc tốt mà nhiều người mơ ước để kết hôn với Mary: với Dick, một nông dân da trắng. Cuộc “Cô đang dùng nước để làm gì?” Dick sống mới ở trang trại vốn không dễ dàng hỏi với vẻ mặt tức tối đầy hoài nghi khó chịu, như cô từng mong đợi. Đó là cả một giống như cô ta đã phạm phải một tội lỗi. khoảng thời gian trống rỗng và vô vị. Công “Cái gì, lãng phí nó như vậy hả?” việc hàng ngày của cô là trang trí lại nhà Dick lại hỏi. cửa, sơn tường, may quần áo. Cô đọc lại “Tôi không đang lãng phí nó”. Mary những cuốn sách mà cô đã rất nhiều lần trả lời một cách lạnh lùng. “Tôi nóng nực trước khi kết hôn nhưng vẫn không hết thời quá không chịu nổi. Tôi chỉ muốn làm mát gian và không thể xua tan nỗi cô đơn trống cơ thể mình.” (Cỏ hát, trang 75) vắng ngự trị trong tâm hồn. Trong khi Có thể nói, nhà văn Doris Lessing chồng của cô chưa bao giờ nghĩ đến việc không chỉ mô tả hình ảnh người phụ nữ giúp cô thực hiện những ước mơ của mình. trong xã hội đang phải đối phó với những Trái lại, anh ta luôn theo đuổi kế hoạch khó khăn trong cuộc sống mà qua đó khắc kinh doanh mới trên chính trang trại của họa tính cách chấp nhận số phận của họ. mình nhưng chẳng bao giờ thành công. Không chỉ riêng Mary là nạn nhân của thực Sự cam chịu của Mary không chỉ từ trạng xã hội hiện thời. Bằng ngòi bút của người chồng của mình. Nhà văn Doris mình, Doris Lessing đã vẽ nên một bức lessing cũng chú ý đến một yếu tố ảnh tranh toàn cảnh về cuộc sống người phụ nữ hưởng đến tâm lí của nhân vật đó là yếu tố trong xã hội thuộc địa miền nam Rhodesia. thời tiết, đó là sự nóng bức đến không chịu Bà dẫn dắt độc giả trở về thời thơ ấu của được. Sức nóng của vùng sa mạc qua ngòi Mary qua những dòng hồi ức của cô về bút của Doris Lessing tăng dần đến mức dữ người mẹ, đó là người phụ nữ sống chủ yếu dội. Người quản lí mới của gia đình Mary phụ thuộc vào người chồng của mình. Tuổi là ông Tony Marston cũng phải thốt lên thơ bất hạnh của cô phải đối mặt với người “cơn nóng ở nơi đây đủ sức khiến cho bất cha nghiện rượu suốt ngày chửi rủa và theo kì ai cũng có thể trở nên điên loạn” (Cỏ đó là hình ảnh một người mẹ luôn phiền hát, trang 28). “Ngay cả những con chim muộn. Hai người chị song sinh của cô cũng ngưng tiếng hót vào buổi sớm ban không may bị bệnh qua đời trong cảnh mai lúc bảy giờ vì cơn nóng dữ dội này” khốn khó. Có lần, người mẹ khốn khổ ấy (Cỏ hát, trang 60). Và Mary đã nghĩ đến phải ăn cắp tiền mua rượu của chồng để việc “mang một cái mũ ngay cả khi ở trong mua thức ăn cho dàn con đang sắp chết đói. nhà” (Cỏ hát, trang 66). Khủng khiếp đến Rồi sau đó bà bật khóc trên chiếc rổ may mức khi chồng của cô, Dick muốn nuôi vá một cách thương tâm. Ám ảnh về cuộc mấy con lợn thì cô đã cảnh báo ngay “Tôi sống nghèo khó của mình, Mary đã rời bỏ hi vọng những con lợn không cảm thấy gia đình rất sớm để sống tự lập. Nó như một nóng bức” (Cỏ hát, trang 89) và chúng ta cuộc trốn chạy khỏi cuộc sống kinh hoàng sớm nhận ra những con lợn này sớm đã bị mà cô không mong muốn phải đối mặt. cái nóng thiêu đốt và không thể sống lâu Sự khắc nghiệt và bất công mà người hơn. Thế nhưng việc cô sử dụng nước tắm phụ nữ chịu đựng được tiếp tục thể hiện để làm dịu cơn nóng cũng bị Dick quản lí qua nhân vật vợ của Charlie Slatter, một 75
- SỐ PHẬN NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG TIỂU THUYẾT CỦA DORIS LESSING người hàng xóm của Mary. Dù nhờ vào quan hệ bất chính với Mosses sẽ dẫn đến cái người chồng của mình mà cô có thể ở trong chết nhưng Mary vẫn chấp nhận. Cô bất lực ngôi nhà lớn, có ba đứa con đang học chờ đón cái chết từ Mosses: trường đại học và có cuộc sống thật thoải “Cô ấy mở miệng để nói, và khi cô làm mái nhưng cô ta cũng trải qua khoảng thời như vậy, cô nhìn thấy đôi bàn tay của anh gian khó khăn nhất trong cuộc sống. Cô đã ta đang nắm chặt một vật dài và cong, có quãng đời khó khăn và cô đơn. Cô nhớ nâng lên ngang đầu và cô biết đã quá trễ. rất rõ về những tủi nhục của sự nghèo khó Tất cả quá khứ của cô trôi qua, và đôi môi của thời thơ ấu (Cỏ hát, trang 75). Vì vậy, của cô mở ra như cầu khẩn, nhưng cô bật cô nhìn Mary bằng sự đồng cảm thật sự, và ra một tiếng thét, nhưng tiếng thét nhanh gợi nhớ về quá khứ của mình” (Cỏ hát, chóng được kết thúc bởi một bàn tay đen trang 75,76). đúa ấn chặt vào miệng của cô ta.” (Cỏ hát, Như vậy, với cách khắc họa hình trang 236) tượng nhân vật độc đáo, Doris Lessing Cái chết của nhân vật Mary như một không những mang đến cho người đọc hình hồi chuông gióng lên về đỉnh điểm của tượng nhân vật chính là người phụ nữ đầy những áp bức, bất công đối với người phụ cam chịu nhưng vẫn khao khát tự do mà nữ trong xã hội. Đứng trước nỗi tuyệt vọng bên cạnh đó, những nhân vật nữ khác cũng về số phận của nhân vật nữ trong tiểu được nhà văn rất quan tâm. Doris Lessing thuyết “Cỏ hát”, Doris Lessing đã chọn đã xây dựng nên tuyến nhân vật có cùng cho nhân vật mình cái chết. Nhưng nỗi ám cảnh ngộ để phác họa nên một bức tranh xã ảnh của nhân vật luôn đọng lại trong lòng hội về số phận người phụ nữ thời bấy giờ. người đọc qua bao thế hệ. Khi mô tả cái 2.1.3. Ý thức phản kháng và đấu tranh chết của Mary Turner, Doris Lessing đã của người phụ nữ dùng một loạt các động từ để chỉ hành Những cảm xúc dồn nén và trải nghiệm động giết người ghê sợ của Mosses, từ đó dằn vặt của người phụ nữ trong tác phẩm vẽ nên một bức tranh đầy bi thảm cho kết của Doris Lessing dường như có tính kế cục của số phận người phụ nữ trong xã hội. thừa. Người đọc có thể nhận thấy điều đó Những lời văn của bà đã thể hiện sự cảm qua hình tượng người mẹ của Mary Turner thông sâu sắc với số phận người phụ nữ và truyền đến đời cô. Định kiến thời đại buộc nhận nhiều sự đồng cảm của người đọc. người phụ nữ chấp nhận số phận của mình. 2.2. Số phận người phụ nữ trong Thế nhưng Doris Lessing không chỉ đồng tiểu thuyết “Cuốn sổ vàng” qua nhân vật cảm sâu sắc với số phận người phụ nữ trong Anna Wulf xã hội mà bà còn thể hiện tinh thần đấu 2.2.1. Những thăng trầm trong tranh mạnh mẽ. Bà đã xây dựng nhân vật cuộc sống của Anna Wulf Mary với sự khao khát tự do và ý thức vươn Một tiểu thuyết nổi tiếng khác của ra khỏi những quy luật khắt khe của cuộc Doris Lessing mà chúng ta thấy vấn đề nữ sống hiện tại để tìm lại hạnh phúc cho chính quyền được làm rõ là tiểu thuyết “The mình. Với tính cách tự do, phóng khoáng, Golden Notebook” (Cuốn sổ vàng). Tiểu Mary tìm thấy một sự đồng cảm ở tình yêu thuyết “Cuốn sổ vàng” của Doris Lessing với Mosses – người làm công da đen bản lần đầu tiên được xuất bản năm 1962 bởi xứ. Có lẽ, với Mary, đây là cách duy nhất để Michael Joseph. “Cuốn sổ vàng” được hợp cô có thể thoát khỏi cuộc sống bế tắc và thành từ bốn cuốn nhật kí “The Black ngột ngạt của mình. Dù dự đoán được mối Notebook” (Cuốn sổ màu đen),“The Red 76
- PHẠM THỊ CHÂU THANH Notebook”(Cuốn sổ màu đỏ),“The Yellow phẩm “ Những người phụ nữ tự do”, Anna Notebook”(Cuốn sổ màu vàng) và“The cho rằng “đây là một câu chuyện với tựa đề Blue Notebook” (Cuốn sổ màu xanh). là “Người phụ nữ tự do” nhưng được viết Nhân vật chính của tác phẩm là Anna về hai người phụ nữ mà chính họ dần dần Wulf. Cô là người nắm giữ bốn cuốn sổ nhận ra rằng, họ không thật sự tự do” này. Trong đó, “Cuốn sổ màu đen” viết về (Cuốn sổ vàng, trang 274). những kỉ niệm của Anna khi còn ở miền Anna phải trải qua những khắc nghiệt Nam Rhodesia, Châu Phi trước và trong trong cuộc sống bất bình đẳng của một Chiến tranh Thế giới thứ hai. Anna viết về người phụ nữ thời bấy giờ và sớm trở thành những suy nghĩ của mình và các thành viên một bà mẹ đơn thân chịu nhiều điều tiếng khác của Đảng cộng sản đối với vấn đề của dư luận xã hội. Những ngày đầu sống phân biệt chủng tộc. “Cuốn sổ màu đỏ” trong cảnh đơn chiếc với đứa con bé bỏng ghi lại cuộc đời hoạt động chính trị của của mình, Anna đã khóc thương cho cuộc Anna trong Đảng Cộng Sản Anh ở Châu tình ngắn ngủi ấy. Người đàn ông ấy rời xa Phi.“Cuốn sổ màu vàng” viết về những nỗi Anna đã để lại trong cô một nỗi đau không đau trong tình yêu của Anna. “Cuốn sổ thể lãng quên. Thời bấy giờ, người phụ nữ màu xanh” được Anna dành cho những hoàn toàn lệ thuộc vào người đàn ông và trang nhật kí cá nhân nơi cô ghi lại những thậm chí họ còn bị xem như “một vũ khí kỉ niệm, những ước mơ và cảm xúc trong hiệu quả trong cuộc chiến tranh tình dục” cuộc sống. (Cuốn sổ vàng, trang 8). Mối quan hệ của Dường như những thăng trầm trong Anna với những người đàn ông khác không cuộc sống đã tiếp thêm sức mạnh và nhiệt thật sự hạnh phúc và thay vì cam chịu một huyết cho tiếng nói đấu tranh bảo vệ người cuộc sống gò bó, phụ thuộc vào người đàn phụ nữ của Doris Lessing trong tác phẩm ông, cô chọn cho mình con đường ly hôn của mình. Bà khẳng định rằng: “Tôi ủng hộ chỉ sau một năm. Tuy nhiên, những quan về chủ đề giải phóng phụ nữ bởi vì phụ nữ niệm lạc hậu về sự phụ thuộc của người là những người thuộc tầng lớp thấp trong phụ nữ đối với chồng dường như vẫn còn xã hội.” (Cuốn sổ vàng, trang 8). Tiểu đè nặng trong tâm trí của họ, tiêu biểu là thuyết “Cuốn sổ vàng” gắn với phong trào nhân vật Molly, bạn thân của Anna. Molly giải phóng phụ nữ những năm 1960 và luôn cảm thấy xấu hổ về việc ly hôn của 1970. Vì vậy, nhân vật Anna Wulf và mình và đã quyết định kết hôn với một Molly được mô tả là những người phụ nữ người đàn ông giàu có mà cô ấy chưa từng tự do. yêu để trốn tránh dư luận xã hội. Cũng giống như Mary Turner, cuộc Bằng việc mô tả cuộc sống của nhân sống của nhân vật Anna trong tiểu thuyết vật Anna qua các cuốn sổ nhật kí, Doris “Cuốn sổ vàng” chất chứa nhiều bất công Lessing đồng cảm với những khó khăn và đau khổ mà những người phụ nữ trong Anna phải chịu đựng trong quá trình từ xã hội gia trưởng luôn phải gánh chịu. cuộc sống độc thân đầy tự do, phóng Nhưng ở Anna, sự bứt phá về tính cách đã khoáng đến thời kì hôn nhân gò bó, áp lực. tạo nên một nhân vật đầy cá tính, quyết Những đổ vỡ trong hôn nhân chính là con đoán hơn và không chấp nhận số phận. Cô đường giải thoát của Anna. Thời kì đầu, là mẫu người phụ nữ hiện đại. Cô đã tìm Anna mất phương hướng, tuyệt vọng, đánh đến công việc viết văn như một cách thể mất bản thân. Cô nói: “Những gì diễn ra hiện quan điểm tự do của mình. Trong tác trên đường phố thì xa lạ với tôi. Những 77
- SỐ PHẬN NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG TIỂU THUYẾT CỦA DORIS LESSING người qua đường thực sự chỉ là những con lại với nhau cũng chính là sự thể hiện việc rối. Tôi cảm thấy có sự thay đổi bên trong thống nhất những mâu thuẫn nội tại trong và xa lạ với bản thân mình.” (“Cuốn sổ chính bản thân Anna, cô khẳng định “tất cả vàng”, trang 516). Anna muốn có một sự con người tôi trong một quyển sách” (Tiểu thay đổi. Đó là cuộc cách mạng. Và như thuyết “Cuốn sổ vàng”, trang 528). Anita Brookner đã nói đó là cuộc chiến của Doris Lessing tạo cho nhân vật Anna “những người phụ nữ chống lại những có cuộc sống tự do, phù hợp với ý tưởng người đàn ông”. Phải chăng tinh thần phản đời thực của chính mình. Tự do trong tình kháng mãnh liệt của nhân vật Anna cũng yêu, tự do trong hôn nhân (người phụ nữ chính là sự cảm thông và mơ ước của nhà có quyền chung sống hay từ bỏ hôn nhân văn Doris Lessing về việc thay đổi số phận khi không còn hạnh phúc) và tự do trong của người phụ nữ trong xã hội gia trưởng việc tự nuôi sống bản thân là điều Doris thời bấy giờ? Lessing thực sự quan tâm. Vì vậy trong tác Với nghệ thuật sử dụng từ ngữ rất phẩm của mình, bà sắp xếp cho những chân thực, không hoa mỹ, cầu kì để mô tả nhân vật nữ như Anna, Molly, Elly đều tự những thăng trầm trong cuộc sống của ý thức được những người phụ nữ hiện đại Anna Wulf, “Cuốn sổ vàng” cũng chính là như họ sẽ phải đối mặt với những thử thách “chìa khóa để phục hồi và làm sống lại bản và khó khăn khi lựa chọn con đường trở thân mình” (Lời tựa tiểu thuyết “Cuốn sổ thành những người phụ nữ tự do. vàng”). Đó cũng là một nét độc đáo trong Anna từng nói về những ý tưởng đối nghệ thuật sử dụng ngôn từ của nhà văn lập của mình với Molly về các chủ đề làm cho tác phẩm gần gũi với cuộc sống “Đàn ông, phụ nữ, tự do, sự gò bó, tốt, đời thường và vì vậy trở nên gắn bó với xấu…”. Mỗi cặp đối lặp ấy đều trở nên các thế hệ độc giả. phức tạp hơn khi Anna luôn cố gắng trở 2.2.2. Sự phản kháng của nhân vật thành người phụ nữ tự do. Doris Lessing đã Anna Wulf trong tiểu thuyết “Cuốn sổ vàng” khéo léo trong việc sử dụng những cặp tính Trước một thế giới đầy bạo lực và tội từ tương phản nhau để tạo ra một hiệu ứng ác mà người phụ nữ chính là nạn nhân, khác biệt trong sự đối lập về tư tưởng của Anna chọn con đường đấu tranh cụ thể, đó nhân vật Anna. là việc tham gia vào Đảng Cộng sản. Từ Điều quan tâm của Doris Lesing đối đó, cô tìm lại được chính bản thân mình và với Anna là những ý tưởng mới mẻ của cô hiểu được cách để thay đổi cuộc sống. Điều làm lung lay các quan điểm truyền thống này được thể hiện rõ qua việc Anna bắt đầu của xã hội. Qua hình tượng nhân vật Anna, chấp nhận tất cả các phương diện trong con Doris Lessing đưa vào quan điểm của mình người mình, thậm chí là những mặt tối tăm về việc xem xét những mối quan hệ giữa nhất. Cô quyết định tổng hợp các cuốn sổ nam giới và nữ giới. Thực tế, những nhân khác nhau thành một cuốn duy nhất và đặt vật nam trong tiểu thuyết có tính cách rất tên là “Cuốn sổ vàng”. Khi Saul - một nhà phức tạp. Họ để lại trong kí ức của Anna văn người Mĩ đã hỏi về việc vì sao Anna những ấn tượng không phai mà trong lại giữ bốn cuốn nhật kí, cô trả lời: “Rõ những lần đau khổ cô phải thốt lên “cảm ràng, rất cần thiết để chia nhỏ bản thân xúc của người phụ nữ vẫn còn chỗ cho một mình nhưng từ bây giờ, tôi sẽ chỉ sử dụng xã hội không còn tồn tại”. Nhưng sau mỗi một cuốn mà thôi.” (Tiểu thuyết “Cuốn sổ lần thất vọng, Anna nhanh chóng đứng dậy vàng”, trang 521). Việc tập hợp các cuốn sổ mạnh mẽ, quên đi nỗi đau. Cô tự nhủ với 78
- PHẠM THỊ CHÂU THANH bản thân “phương thức điều trị cho nỗi cô sự thay đổi thật sự về ý thức hệ tư tưởng. Ở đơn là không được ngồi một mình, hãy để đó họ được sống trong sự quan tâm, tôn cho nó có một công việc” (“Cuốn sổ vàng”, trọng, bình đẳng và an nhiên. Anna một lần trang 563). Anna tập trung vào việc đọc nữa đã khẳng định quyền lợi của bản thân, sách báo, cô dành hết thời gian cho hàng tá của người phụ nữ nói chung trong xã hội. những loại báo chí trong căn phòng lớn. Từ đây, cuộc sống của Anna mở sang Nhưng nỗi ám ảnh trong cuộc sống vẫn trang mới và tiểu thuyết kết thúc với những thỉnh thoảng xuất hiện thậm chí trong hướng đi tích cực cho việc thay đổi số phận những giấc mơ. Trong mơ, Anna thấy mình của người phụ nữ trong xã hội. Yêu mến “nằm dưới vũng nước sâu xung quanh đầy nhân vật của mình, chính Doris Lessing những quía vật, cá sấu và những thứ kinh cũng khẳng định “Anna là một nhà văn trẻ, tởm khác. Trên đầu cô, một con cọp hung đầy nhiệt huyết, có vốn hiểu biết rộng” dữ đang giơ nanh vuốt như chực vồ lấy cô” (Lời tựa tiểu thuyết “Cuốn sổ vàng”). (“Cuốn sổ vàng”, trang 534). Trong cơn Nhưng trên hết, Anna là một phụ nữ đã hoảng loạn, một ý nghĩ thoáng qua “ Hãy vượt lên mọi rào cản đạo đức của xã hội đứng lên, chiến đấu, chiến đấu” (“Cuốn sổ vào những năm 1950 của thế kỉ hai mươi vàng”, trang 534). Và quả nhiên nỗi kinh để làm một người phụ nữ tự do. Doris sợ đã nhanh chóng biến mất, Anna nói “Tôi Lessing đã không ngần ngại tạo nên một biết tôi không có gì phải sợ con cọp ấy” nhân vật Anna kiên cường, đầy năng (“Cuốn sổ vàng”, trang 534). Niềm tin, sự lượng. Cá tính mạnh mẽ của cô được bộc can đảm, lòng quyết tâm đã chiến thắng tất lộ qua quá trình tự khẳng định cái tôi cá cả. Anna thật sự thay đổi, tự tin và không nhân trong cuộc sống. Nghệ thuật khắc họa sợ hãi. nhân vật của Doris Lessing đã đạt đến đỉnh Trong tiểu thuyết của mình, bóng dáng cao của sự độc đáo. Tác giả và nhân vật Doris Lessing thấp thoáng hiện lên theo như hòa quyện vào nhau để tạo ra sự đồng từng nhân vật. Từ những thông tin về tiểu nhất về cá tính cũng như quan niệm về số sử của bà, người đọc có thể thấy Doris phận người phụ nữ trong xã hội. Qua đó, Lessing tái hiện cuộc đời mình qua các người đọc có thể thấy được một Doris nhân vật trong tác phẩm. Nhà văn cũng Lessing phóng khoáng với một tâm hồn tự từng trải qua những cuộc li hôn trong cuộc do nhưng rất mạnh mẽ, quyết đoán qua đời và sống với đứa con trai nhỏ. Bà cũng hình tượng Anna Wulf. tham gia những hoạt động chính trị. Dù 3. Kết luận chưa bao giờ thừa nhận điều đó nhưng sự Doris Lessing rất thành công trong đồng điệu giữa tác giả và các nhân vật việc đề cao vai trò người phụ nữ trong xã trong tiểu thuyết là điều không thể chối bỏ. hội. Ngòi bút mạnh mẽ của Doris Lessing Ở cuối tác phẩm, nhân vật Anna đã đã cổ vũ cho phong trào đấu tranh bảo vệ viết tất cả về mình vào trong cuốn sổ, gọi quyền lợi người phụ nữ trên thế giới. Nghệ nó là “Cuốn sổ vàng”. Cuốn sổ là lời giãi thuật tự sự độc đáo và cách dẫn dắt câu bày những vấn đề của người phụ nữ trong chuyện hợp lý đã tái hiện những nỗi đau xã hội gia trưởng. nơi quyền lợi người phụ khổ, áp bức mà người phụ nữ phải gánh nữ không tồn tại. Tiểu thuyết chia sẻ những chịu dưới chế độ gia trưởng, độc đoán của cảm xúc của một người phụ nữ đã chọn để xã hội thời bấy giờ. Doris Lessing luôn từ trở thành “ người tự do”. Người phụ nữ của chối rằng tiểu thuyết “ Cuốn sổ vàng” thế hệ mới đòi hỏi phải có sự thay đổi, một không phải là tiểu thuyết viết về đề tài nữ 79
- SỐ PHẬN NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG TIỂU THUYẾT CỦA DORIS LESSING quyền và nó “cũng không phải là tiếng còi người tiên phong của việc tự ý thức về nữ cho Phong trào giải phóng Phụ nữ. Nó chỉ quyền. Những sự thật được chứa đựng trong miêu tả những cảm xúc của phụ nữ về sự “Cuốn sổ vàng” thật sự khắc nghiệt.”(Phụ hòa hợp, chống đối hay thù địch” (“Cuốn nữ chống lại nam giới trang 19 - 20). sổ vàng”, trang 8). Nhưng từ những điều bà diễn đạt, thể hiện trong tiểu thuyết làm TÀI LIỆU THAM KHẢO chúng ta không thể phủ nhận sự ủng hộ, 1. Anita Brooker (1982), Women against Men, quan tâm về số phận của người phụ nữ nói London, UK. chung. Hơn thế nữa, bà đã nâng cao vai trò 2. Doris Lessing (1950), The Grass Is Singing, người phụ nữ, mở ra một đường hướng tích Thomas Y. Crowel, USA. cực cho những người phụ nữ bị áp bức tự đứng lên giải phóng bản thân. Họ đã trở 3. Doris Lessing (1962), The Golden Notebook, thành người phụ nữ mới của thời đại. Flamingo, UK. Bằng sáng tác nghệ thuật, những lời 4. Harold Bloom (2003), Doris Lessing, Facts On văn đầy nội lực của Doris Lessing đã mở File, USA. đường cho hàng nghìn phụ nữ tự đứng lên 5. Jean Pickering (1990), Understanding Doris giải phóng bản thân, giành lấy sự tự do cho Lessing, University of South Carolina Press. chính mình. “Doris Lessing được xem là Ngày nhận bài: 14/5/2015 Biên tập xong: 15/9/2015 Duyệt đăng: 20/9/2015 80
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học