Xem mẫu

  1. B› »n B›
  2. πc b Àn Ph nh≠ v´i
  3. C∏c em th©n m’n, {C∏c-xt¨} lµ t™n cÒa mÈt cao nguy™n Æ∏ v´i nÊi ti’ng Î n≠Ìc Nam T≠ cÚ. Tı cuËi th’ k˚ 17, n„ Æ∑ trÎ thµnh t™n g‰i chung cho nh˜ng vÔng nÛi Æ∏ v´i tr™n th’ giÌi. {ßfia h◊nh c∏c-xt¨}, c∏i t™n thoπt ti™n gÓi c∂m gi∏c xa lπ vµ mÌi mŒ ÆËi vÌi nhi“u ng≠Íi trong chÛng ta nh≠ng k˙ th˘c lπi r†t g«n gÚi. ß„ c„ th” lµ nh˜ng ng‰n nÛi Æ∏ g gh“, hi”m trÎ vÔng T©y Bæc, hµng ngµn Æ∂o Æ∏ qu«n tÙ tr™n Vfinh Hπ Long, cÚng c„ th” lµ c∏c hang ÆÈng vÌi dflng s´ng ng«m ch∂y xuy™n qua lflng nÛi Æ∏ tπi Phong Nha - KŒ Bµng hay d∂i nÛi Æ∏ v´i Æ≠Óc bao phÒ bÎi c∏nh rıng nguy™n sinh trÔng Æi÷p CÛc Ph≠¨ng. VÀy Æfia h◊nh c∏c-xt¨ lµ g◊? N„ h◊nh thµnh ra sao vµ Î Æ„ c„ g◊ Æ∆c bi÷t? Rıng Xanh sË 24 sœ giÛp c∏c em t◊m c©u tr∂ lÍi cho nh˜ng thæc mæc nµy vµ kh∏m ph∏ th™m nh˜ng Æi“u b› »n, l˝ thÛ v“ Æfia h◊nh c∏c-xt¨ nhä.
  4. Th´ng tin lµ g◊? C∏c-xt¨ lµ mÈt dπng Æfia h◊nh c˘c k˙ ÆÈc Æ∏o, Æ≠Óc h◊nh thµnh tr™n n“n c∏c loπi Æ∏ d‘ bfi n≠Ìc m≠a ®n mfln, Æ∆c bi÷t lµ Æ∏ v´i. ß∆c Æi”m nÊi bÀt nh†t cÒa Æfia h◊nh c∏c-xt¨ lµ nh˜ng h÷ thËng hang ÆÈng vµ s´ng suËi ng«m r†t Æa dπng vµ phong phÛ. 4
  5. Th´ng tin ï nc *ßfia h◊nh c∏c-xt¨ bi t BÑ chi’m kho∂ng 1/10 ⁄ di÷n t›ch tr∏i Ɔt vµ c„ tÌi 1/4 d©n sË th’ giÌi hi÷n Æang sËng tr™n c∏c vÔng c∏c-xt¨ Æ„. 5
  6. Th´ng tin ßfia h◊nh c∏c-xt¨ ra ÆÍi nh≠ th’ nµo? Bæt Æ«u tı nh˜ng sinh vÀt bi”n Hµng tri÷u n®m tr≠Ìc Æ©y, c∏c sinh vÀt bi”n nh≠ san h´, sfl, Ëc khi ch’t Æi Æ∑ Æ” lπi x∏c, v· vµ x≠¨ng d≠Ìi Æ∏y bi”n tπo n™n mÈt lÌp bÔn giµu can-xi. LÌp bÔn nµy t›ch tÙ ngµy cµng dµy vµ d«n bi’n thµnh Æ∏ v´i. NÛi Æ∏ v´i xu†t hi÷n Trong qu∏ tr◊nh vÀn ÆÈng cÒa tr∏i Ɔt, c∏c m∂ng v· tr∏i Ɔt va vµo nhau khi’n c∏c lÌp Æ∏ v´i d≠Ìi Æ∏y bi”n Æ≠Óc n©ng l™n b“ m∆t, cuÈn lπi vµ vÏ ra. Nh˜ng khËi nÛi Æ∏ v´i h◊nh thµnh vµ th≠Íng mang tr™n m◊nh v´ sË v’t n¯t. S≠ h◊nh thµnh Æfia h◊nh c∏c-xt¨ Tı c∏c khe n¯t, n≠Ìc m≠a len l·i vµ ®n s©u vµo lflng nÛi tπo thµnh hang ÆÈng vµ c∏c dflng ch∂y ng«m. N≠Ìc m≠a cÚng ®n mfln b“ m∆t nÛi Æ∏ tπo n™n h◊nh dπng g gh“, lÎm chÎm Æ∆c thÔ cÒa nÛi Æ∏ v´i nh≠ chÛng ta th†y ngµy nay. C∏c k˚ lÙc: * Hang Ph¨-lin M®m-mËt Î M¸ dµi tÌi 560 c©y sË, lµ hang dµi nh†t tr™n th’ giÌi. * Hang s©u nh†t th’ giÌi lµ hang R™-x´ Gi®ng Bäc-na cÒa Ph∏p. Tı cˆa hang ph∂i Æi s©u xuËng h¨n 1.600 m mÌi tÌi Æ∏y hang. K˚ lÙc nµy Î Vi÷t Nam lµ hang CËng N≠Ìc Î tÿnh Lai Ch©u, vÌi chi“u s©u lµ 602 m. 6 Rıng Xanh
  7. Th´ng tin T R O N G L í N G N@I ßÉ Nh◊n tı b™n ngoµi thÀt kh„ t≠Îng t≠Óng rªng nÛi Æ∏ v´i lπi »n ch¯a b™n trong n„ c∂ MÈt dflng mÈt h÷ thËng chªng chfit c∏c hang ÆÈng vµ suËi Æang ch∂y ÆÈt s´ng, suËi ng«m. ChÛng lan t·a rÈng khæp vµ ngÈt bi’n m†t. ßi“u nµy li™n k’t vÌi nhau thµnh mÈt mπng l≠Ìi. C∏c em r†t th≠Íng x∂y ra Î vÔng Æıng b· qua c¨ hÈi kh∏m ph∏ chÛng, v◊ hang nÛi Æ∏ v´i bÎi s˘ c„ m∆t cÒa ÆÈng h«u nh≠ chÿ c„ Î vÔng Æ∏ v´i mµ th´i. nh˜ng lÁ hÛt vµ khe n¯t. Tı Æ©y, dflng n≠Ìc bæt Qua c∏c khe n¯t Æ«u cuÈc chu du vµo lflng vµ lÁ hÛt, n≠Ìc "g∆m nh†m" khËi Æ∏ v´i tı b™n nÛi Æ∏. trong tπo n™n hang ÆÈng. ß∏ v´i bfi n≠Ìc hfla tan khi g∆p Æi“u ki÷n thuÀn lÓi læng Ɖng lπi thµnh c∏c nhÚ Æ∏. NhÚ Æ∏ rÒ tı tr«n hang xuËng vµ m‰c tı n“n hang l™n, khi g∆p nhau h◊nh thµnh cÈt Æ∏. V´ sË dflng ch∂y nh· tπo thµnh mÈt con s´ng lÌn, s©u d≠Ìi m∆t Ɔt. ß„ lµ s´ng ng«m. C∏c dflng s´ng ng«m c„ th” hoµ vµo nh˜ng dflng s´ng kh∏c ho∆c ÆÈt ngÈt hi÷n ra Î mÈt c∏nh ÆÂng hay thung lÚng nµo Æ„. 7 Rıng Xanh
  8. Th´ng tin Î Vi÷t Nam Phong c∂nh c∏c-xt¨ Î Vi÷t Nam kh∏ Æa dπng. N¨i nµy lµ nh˜ng c∏nh ÆÂng Æ∏ nh†p nh´, n¨i kh∏c lπi lµ nh˜ng vÔng Æ∏ tai mÃo lÎm chÎm, sæc nh‰n. ß„ cÚng c„ th” lµ nh˜ng d∑y nÛi trÔng Æi÷p bao phÒ bÎi rıng xanh bπt ngµn hay mÈt vÔng Æ∂o Æ∏ tr™n m∆t n≠Ìc m™nh m´ng. MÁi phong c∂nh c∏c-xt¨ Æ“u mang mÈt vŒ Æãp ri™ng vµ trÎ thµnh nh˜ng thæng c∂nh nÊi ti’ng h†p d…n kh∏ch du lfich xa g«n. 8 Rıng Xanh
  9. Th´ng tin Hµ NÈi ô n≠Ìc ta, Æfia h◊nh c∏c- xt¨ chi’m kho∂ng 1/6 di÷n t›ch l∑nh thÊ . Nh◊n tr™n b∂n ÆÂ, c∏c em c„ th” th†y c∏c vÔng c∏c-xt¨ tÀp trung chÒ y’u Î mi“n Bæc vµ mÈt sË tÿnh mi“n Trung. ßfia h◊nh nµy cÚng xu†t hi÷n Î mi“n Nam nh≠ng kh´ng Æ∏ng k”. Ngoµi vŒ Æãp ÆÈc Æ∏o, c∏c vÔng c∏c-xt¨ cfln lµ n¨i trÛ ngÙ cÒa nhi“u loµi ÆÈng, th˘c vÀt. MÈt sË n¨i Æ∑ trÎ thµnh "b∂o TP. H Ch› Minh tµng v®n h„a, lfich sˆ" ch¯a Æ˘ng nh˜ng Æi“u thÛ vfi v“ cuÈc sËng cÒa con ng≠Íi tr≠Ìc Æ©y. 9 Rıng Xanh
  10. Th´ng tin Vfinh Hπ Long - "ThuÎ xa x≠a læm rÂi, khi ng≠Íi Vi÷t mÌi lÀp n≠Ìc Æ∑ ph∂i chfiu nπn x©m l®ng. Ng‰c Hoµng sai RÂng Mã mang theo Ƶn con xuËng hπ giÌi giÛp ng≠Íi Vi÷t Æ∏nh gi∆c. 10 Rıng Xanh
  11. Th´ng tin K˙ quan ß∏ vµ N≠Ìc Khi thuy“n gi∆c tı ngoµi bi”n µo πt ti’n vµo bÍ th◊ Ƶn RÂng cÚng tı tı hπ giÌi. ßµn RÂng lÀp t¯c phun ra v´ sË ch©u ng‰c, nh˜ng ch©u ng‰c †y thoæt bi’n thµnh mu´n ngµn Æ∂o Æ∏ tr™n bi”n, sıng s˜ng nh≠ b¯c t≠Íng thµnh v˜ng ch∑i ng®n b≠Ìc ti’n cÒa qu©n thÔ..." C©u chuy÷n truy“n thuy’t tr™n Æ∑ giÛp cho chÛng ta hi”u th™m v“ s˘ t›ch cÒa Vfinh Hπ Long. Ngµy nay, vÌi g«n hai ngh◊n Æ∂o Æ∏, Hπ Long lµ mÈt trong nh˜ng vÔng nÛi Æ∏ v´i tr™n bi”n rÈng nh†t th’ giÌi. C∏c Æ∂o Æ∏ v´i vÌi ÆÒ h◊nh thÔ k˙ thÛ nh≠ hfln Gµ Ch‰i, hfln TrËng M∏i, hfln L≠ H≠¨ng nh´ cao tr™n m∆t bi”n xanh bi’c, tπo n™n mÈt t∏c ph»m Æi™u khæc hÔng v‹ cÒa thi™n nhi™n. VŒ Æãp vµ gi∏ trfi Æfia ch†t vµ Æfia mπo cÒa Vfinh Hπ Long Æ∑ hai l«n Æ≠Óc TÊ ch¯c Gi∏o dÙc, Khoa h‰c vµ V®n ho∏ Li™n hÓp quËc (UNESCO) c´ng nhÀn lµ Di s∂n Thi™n nhi™n Th’ giÌi. 11 Rıng Xanh
  12. Th´ng tin C∏c em c„ tin rªng Æ∏ cÚng bi’t n„i kh´ng? C„ th” c©u tr∂ lÍi sœ lµ kh´ng bÎi Æi“u Æ„ c„ vŒ r†t th«n thoπi. Nh≠ng c∏c em π, ch›nh nh˜ng Æ∂o Æ∏ lung linh tr™n bi”n ngµy nay Æ∑ "bÀt m›" cho c∏c nhµ khoa h‰c v“ nh˜ng trang sˆ sËng ÆÈng cÒa vfinh Hπ Long tı hµng tri÷u n®m tr≠Ìc Ɔy. B∂o tµng thi™n nhi™n Lfich sˆ vÔng Æ∂o Æ∏ KhËi Æ∏ v´i Î Hπ Long VÔng ÆÂng bªng cÊ Æ≠Óc h◊nh thµnh tı kho∂ng 340 tri÷u n®m ß∏y bi”n Î vfinh Hπ Long Nh˜ng hang hµm ’ch tr≠Ìc, khi n¨i Æ©y cfln lµ kh∏ bªng phºng. Tr™n mÈt vÔng bi”n n´ng. Æ„, ng≠Íi ta t◊m th†y Tr™n Vfinh Hπ Long c„ Sau Æ„, khËi Æ∏ nµy d†u v’t cÒa mÈt h÷ r†t nhi“u hang h◊nh Æ≠Óc n©ng l™n m∆t Ɔt, thËng s´ng cÊ dµy Æ∆c hµm ’ch. ß„ lµ k’t qu∂ bfi n≠Ìc ®n mfln vµ bfi Æ∑ tıng tÂn tπi trong cÒa hµng ngh◊n n®m chia cæt thµnh hµng thÍi k˙ b®ng hµ. ßi“u s„ng bi”n x´ vµo ch©n ngµn ng‰n nÛi nh·. Bi”n nµy ch¯ng t· n¨i Æ©y Æ∑ nÛi vµ ®n mfln Æ∏ tπo nhi“u l«n trµn vµo rÂi lπi c„ thÍi gian dµi lµ ÆÂng n™n. NhÍ nghi™n c¯u vfi rÛt Æi vµ k’t qu∂ lµ bªng. C∏c nhµ khoa h‰c tr› vµ h◊nh dπng cÒa nh˜ng nÛi Æ∏ nµy bfi cho rªng n’u ng≠Óc nh˜ng hang nµy, c∏c ngÀp mÈt ph«n hay dflng thÍi gian v“ 11 nhµ khoa h‰c c„ th” bi’t toµn bÈ, h◊nh thµnh ngh◊n n®m tr≠Ìc, chÛng Æ≠Óc m˘c n≠Ìc bi”n vµ c∂nh quan cÒa vfinh ta hoµn toµn c„ th” Æi ÆÈ lÌn thÒy tri“u c∏ch ngµy nay. bÈ tr™n vfinh. Æ©y hµng ngh◊n n®m. 12 Rıng Xanh
  13. Th´ng tin N’u c„ dfip Æ’n vÔng c∏c-xt¨ Hπ Long - C∏t Bµ, c∏c em H Æıng b· qua c¨ hÈi th®m c∏c tÔng, ∏ng - nh˜ng h÷ sinh th∏i Æ∆c bi÷t cÒa vÔng nµy nhä. Chæc chæn chÛng ta sœ t◊m th†y nhi“u Æi“u thÛ vfi vµ bÊ ›ch Î Æ„. tr™n bi”n VÀy tÔng vµ ∏ng lµ g◊? ChÛng lµ nh˜ng h hay ph‘u c∏c-xt¨ ch¯a n≠Ìc bi”n. Éng nªm g‰n trong lflng mÈt hfln Æ∂o, cfln tÔng do nhi“u hfln Æ∂o qu©y lπi mµ thµnh. TÔng vµ ∏ng th´ng ra bi”n qua nh˜ng Æ≠Íng ng«m ho∆c c∏c cˆa. TÔng vµ ∏ng Æ“u t≠¨ng ÆËi k›n n™n ›t s„ng, n≠Ìc trong Æ’n m¯c nhi“u khi c„ th” nh◊n xuËng tÀn Æ∏y. ß∏y cÒa tÔng vµ ∏ng th≠Íng Æ≠Óc bao phÒ bÎi nh˜ng rπn san h´ hay nh˜ng loµi rong bi”n tuy÷t Æãp. Qua c∏c cˆa th´ng ho∆c mπch ng«m, nhi“u sinh vÀt bi”n "lang thang" Æ’n Æ©y vµ thÀm ch› Æ∑ Î lπi lu´n. C∏c nhµ khoa h‰c cho bi’t trong c∏c tÔng, ∏ng cfln c„ nhi“u loµi qu˝ hi’m nh≠ trai ng‰c, Ëc ÆÙn hay con sÛt. V◊ th’, ngoµi phong c∂nh Æãp, tÔng vµ ∏ng cfln lµ nh˜ng "phflng th› nghi÷m t˘ nhi™n" Æ” c∏c nhµ khoa h‰c nghi™n c¯u ÆÍi sËng sinh vÀt bi”n. 13 Rıng Xanh
  14. Th´ng tin Kh∏c vÌi Hπ Long, Phong Nha - KŒ Bµng Æ≠Óc bi’t Æ’n nh≠ lµ mÈt v≠¨ng quËc c˘c k˙ phong phÛ v“ hang ÆÈng vµ s´ng suËi ng«m. Tı x≠a, con ng≠Íi Æ∑ ph∏t hi÷n ra vŒ Æãp ti“m »n cÒa n¨i nµy vµ ghi chäp lπi trong c∏c th≠ tfich cÊ, nh≠ng m∑i tÌi g«n Æ©y nh˜ng kh∏m ph∏ s©u mÌi Æ≠Óc c´ng bË. pHong nha - kŒ bµng V≠¨ng quËc hang s´ng V≠¨ng quËc hang s´ng SÎ d‹ c„ t™n g‰i hang s´ng bÎi h«u h’t hang ÆÈng cÒa Phong Nha- KŒ Bµng Æ“u c„ c∏c dflng s´ng, suËi ng«m ch∂y qua. Gæn vÌi h÷ thËng gÂm hµng tr®m hang ÆÈng lÌn nh·, c∏c dflng s´ng ng«m Æ∑ k’t thµnh mÈt mπng l≠Ìi dflng ch∂y ng«m rÈng khæp trong lflng nÛi Æ∏. S´ng Son S´ng Son lµ mÈt dflng s´ng lÌn cÒa vÔng Phong Nha - KŒ Bµng. ß©y lµ n¨i nhÀn n≠Ìc tı c∏c s´ng, suËi ng«m ch∂y ra, cÚng lµ con Æ≠Íng duy nh†t Æ≠a du kh∏ch vµo th®m quan ÆÈng Æãp B∑i c∏t nh†t - ÆÈng Phong Nha. trong hang C„ nh˜ng Æoπn trong hang, dflng s´ng ng«m ngµy cµng n´ng d«n nh≠Íng chÁ cho nh˜ng b∑i Æ∏ s·i ho∆c bÍ c∏t træng mfin. Nh≠ng v◊ sao trong hang lπi c„ c∏t, s·i nhÿ? Ch›nh lµ nhÍ dflng n≠Ìc Æ∑ Æ≠a chÛng tı vÔng th≠Óng l≠u v“ Ɔy. 14 Rıng Xanh
  15. Th´ng tin S˘ ®n mfln k˙ di÷u Hang s´ng cÊ Chÿ khi vµo trong lflng ß a sË hang s´ng trong c∏c hang ÆÈng, ta vÔng nÛi Æ∏ Phong Nha mÌi th†y n≠Ìc Æ∑ ®n - KŒ Bµng Æ“u v…n mfln Æ∏ nhi“u Æ’n Æang hoπt ÆÈng . nh≠Íng nµo. Tuy nhi™n, mÈt sË Trong hang Vflm, ›t Æ∑ k’t thÛc n≠Ìc Æ∑ tπo n™n qu∏ tr◊nh nµy. nh˜ng kho∂ng N≠Ìc kh´ng kh´ng gian cfln ch∂y n˜a m™nh m´ng khi’n chÛng tÌi m¯c ta trÎ thµnh c„ c∂m nh˜ng gi∏c Æ„ lµ hang kh´. mÈt s©n vÀn ÆÈng c„ m∏i che. B› mÀt N≠Ìc cÚng ki’n tπo c∏c cfln Î v∏ch ng®n, chia hang ph›a ÆÈng thµnh nhi“u gian tr≠Ìc phflng nËi li“n nhau. Trong ¶Ìc t›nh nhi“u gian phflng cfln trang tr› tÊng ÆÈ c∂ mµnh rÃm, cÈt trÙ vµ mu´n dµi c∏c vπn h◊nh thÔ bªng nhÚ Æ∏. H∑y soi hang ÆuËc lπi g«n, c∏c em sœ th†y chÛng s´ng cÒa l„ng l∏nh r†t Æãp. Phong Nha - KŒ Bµng Æ∑ Thµnh tr◊ b†t kh∂ Æ≠Óc kh∏m x©m phπm ph∏ cho Æ’n Kh∏m ph∏ hang ÆÈng bªng thuy“n nay lµ thÀt thÛ vfi nh≠ng kh´ng ph∂i lu´n kho∂ng 85 ki- d‘ dµng. Vµo mÔa m≠a lÚ, cˆa l´-mät. Nh≠ng hang bfi ngÀp n≠Ìc vµ kh´ng c„ th˘c t’, h÷ c∏ch nµo l‰t vµo b™n trong. thËng hang s´ng N’u Æ’n th®m ÆÈng Phong Î vÔng nµy cfln lÌn Nha, c∏c em nhÌ tr∏nh h¨n th’ nhi“u, bÎi mÔa m≠a lÚ nhä. ngay c∂ cuÈc th∏m hi”m lÌn nh†t cÚng mÌi chÿ tÌi Æ≠Óc nh˜ng ph«n hang b™n ngoµi. Cfln bi’t bao hang ÆÈng nªm s©u trong lflng Ɔt v…n ch≠a Æ≠Óc ai bi’t Æ’n, ngay c∂ ÆËi vÌi c∏c nhµ khoa h‰c. Chæc hºn lµ chÛng »n ch¯a r†t nhi“u Æi“u h†p d…n. 15 Rıng Xanh
  16. Th´ng tin "Phong Nha Æ÷ nh†t ÆÈng" Kh´ng ph∂i ng…u nhi™n mµ Phong Nha Æ≠Óc coi lµ "Æ÷ nh†t" trong sË hµng tr®m hang ÆÈng cÒa vÔng nÛi Æ∏ Æ sÈ nµy. CÚng nh˜ng m®ng Æ∏, nhÚ Æ∏, cÚng vÌi dflng s´ng ng«m ch∂y qua nh≠ bao hang ÆÈng kh∏c nh≠ng Phong Nha c„ Æ≠Óc s˘ k’t hÓp hµi hoµ cÒa tπo ho∏. Khi chi’c thuy“n nan nhà nhã ti’n vµo cˆa hang, †n t≠Óng Æ«u ti™n Æ’n vÌi ta lµ c„ hµng vπn ng‰n n’n lung linh Æ„n chµo. Nh˜ng ng‰n n’n †y Æ≠Óc thæp bÎi ∏nh s∏ng t˘ nhi™n nhÍ m∆t n≠Ìc "Æ›nh" l™n tr«n hang. ßi s©u vµo trong, nh˜ng "c©y n’n" d«n bi’n m†t nh≠Íng chÁ cho nguÂn s∏ng duy nh†t, †y lµ ng‰n ÆuËc tr™n tay ta. Mµn tËi bao phÒ cÚng lµ lÛc ng≠Íi ta bæt Æ«u tfl mfl t˘ h·i: Ti’p theo sœ lµ g◊ nhÿ? Vµ thÀt b†t ngÍ, gi˜a kh´ng gian rÈng lÌn †y hi÷n ra mÈt t†m th∂m mfin. ƒy lµ mÈt tri“n c∏t phºng mÎ ra mÈt nh∏nh hang kh´. Nhã b≠Ìc qua tri“n c∏t, chÛng ta b≠Ìc vµo mÈt th’ giÌi thπch nhÚ vÌi ÆÒ h◊nh thÔ k˙ lπ. ß©y th˘c s˘ lµ lÛc ta c„ th” th·a s¯c th∂ tr› t≠Îng t≠Óng bay bÊng cÒa m◊nh. Nh˜ óng ng ß ha ng n Hang dµi "k˚ lÙc" ua Cho Æ’n nay, hang Vflm Æ≠Óc coi lµ mÈt trong nh˜ng hang dµi nh†t n≠Ìc ta. Hang dµi tÌi 15 km vµ mang ˙q k mÈt d∏ng v„c k˙ v‹ vÌi nh˜ng vflm Æ∏ lÌn vµ con s´ng ng«m mÎ rÈng. Ngay c∂ nh˜ng nhÚ Æ∏ trong hang cÚng cao lÌn Æ’n m¯c c„ th” ghi vµo "k˚ lÙc". C„ nh˜ng khËi nhÚ Æ∏ lÌn bªng c∂ mÈt tfla nhµ c¨ Ɔy. R†t may mæn lµ hang Vflm nªm s©u trong rıng giµ n™n Æ’n nay h«u nh≠ v…n cfln gi˜ nguy™n nät hoang s¨ vËn c„. 16 Rıng Xanh
  17. Th´ng tin ≠Ìc tπi c∏c vÔng Æ∏ v´i th≠Íng ph©n bË kh´ng Æ“u. B“ m∆t nÛi Æ∏ h«u N nh≠ lu´n khan hi’m vµ cπn ki÷t n≠Ìc, trong khi Æ„ n≠Ìc ng«m lπi v´ cÔng dÂi dµo. Ch›nh nguÂn n≠Ìc ng«m †y Æ∑ cung c†p n≠Ìc cho r†t nhi“u ng≠Íi d©n sinh sËng quanh nh˜ng vÔng nÛi Æ∏. N≠Ìc ng«m vµ cuÈc sËng cÒa con ng≠Íi ô vÔng Phong Nha - KŒ Bµng, n≠Ìc ng«m tı nÛi Æ∏ th≠Íng ÆÊ ra c∏c dflng s´ng lÌn nh≠ s´ng Son, s´ng Chµy. Nh˜ng con s´ng nµy "nu´i d≠Ïng" cuÈc sËng cÒa hµng chÙc ngh◊n ng≠Íi d©n n¨i Æ©y. ß∆c bi÷t, khi mÔa kh´ tÌi, n≠Ìc m≠a h«u nh≠ kh´ng c„ th◊ n≠Ìc tı c∏c s´ng suËi ng«m cµng trÎ n™n qu˝ gi∏. M∆c dÔ n≠Ìc ng«m r†t quan tr‰ng ÆËi vÌi cuÈc sËng cÒa nh˜ng ng≠Íi d©n quanh vÔng c∏c-xt¨ nh≠ng nguÂn n≠Ìc nµy r†t d‘ bfi ´ nhi‘m. Do kh´ng c„ lÌp Ɔt chæn l‰c n™n n≠Ìc m≠a qua h÷ thËng c∏c khe n¯t, lÁ hÛt c„ th” cuËn theo Ɔt c∏t, Æ∏ s·i, x∏c ÆÈng th˘c vÀt vµ c∂ r∏c do con ng≠Íi th∂i ra xuËng c∏c mπch ng«m. Nh˜ng ch†t g©y ´ nhi‘m theo dflng n≠Ìc sœ ph∏t t∏n sang c∂ nh˜ng dflng s´ng, suËi kh∏c. 17 Rıng Xanh
  18. Th´ng tin ß’n CÛc Ph≠¨ng th®m "ng≠Íi x≠a" CÛc Ph≠¨ng lµ khu rıng nguy™n sinh tr™n nÛi Æ∏ v´i nªm gi˜a ba tÿnh Ninh B◊nh, Thanh H„a vµ Hfla B◊nh. ß©y cÚng lµ v≠Ín quËc gia Æ«u ti™n cÒa n≠Ìc ta. Tuy c∏c hang, ÆÈng Î CÛc Ph≠¨ng kh´ng Æ sÈ, hÔng v‹ nh≠ h÷ thËng hang cÒa Phong Nha nh≠ng lπi c„ ˝ ngh‹a r†t lÌn v“ m∆t khoa h‰c. Ng≠Íi ta Æ∑ t◊m th†y Î Æ„ nh˜ng d†u hi÷u v“ s˘ sËng cÒa con ng≠Íi c∏ch Æ©y hµng vπn n®m. CuÈc sËng cÒa nh˜ng c≠ d©n Æ«u ti™n Giai Æoπn ng≠Íi nguy™n thu˚ sËng Î CÛc Ph≠¨ng t≠¨ng ¯ng vÌi hai n“n v®n ho∏ S¨n Vi vµ Hoµ B◊nh Î n≠Ìc ta, trong kho∂ng tı 12.500 n®m Æ’n 7.000 n®m tr≠Ìc Æ©y. Ngay tı thÍi †y, con ng≠Íi Æ∑ ch‰n c∏c hang Æ∏ lµm 18 Rıng Xanh
  19. Th´ng tin "ng´i nhµ t˘ nhi™n" cÒa m◊nh Æ” tr∏nh thÍi ti’t khæc nghi÷t vµ thÛ d˜. Nh˜ng "ng´i nhµ" nµy th≠Íng rÈng r∑i, tho∏ng Æ∑ng, g«n s´ng suËi vµ c„ nguÂn th¯c ®n t˘ nhi™n dÂi dµo. Ng≠Íi Vi÷t cÊ Î CÛc Ph≠¨ng sËng thµnh thfi tÈc, t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi lµng ngµy nay. ß„ lµ nh„m ng≠Íi c„ cÔng huy’t thËng, sËng qu©y qu«n trong hang Æ∏. H‰ sinh hoπt tÀp th” quanh nh˜ng b’p cÒi lÌn, Æ’n nay v…n cfln Æ” lπi d†u t›ch trong c∏c hang, ÆÈng lµ nh˜ng cÙm tro than, nh˜ng m∂nh x≠¨ng thÛ, m∂nh cµng cua bfi ÆËt dÎ hay nh˜ng t∂ng Æ∏ v´i ∏m kh„i Æen. SuËt hµng ngµn n®m, con ng≠Íi sËng chÒ y’u nhÍ c∏c hoπt ÆÈng s®n bæt thÛ, h∏i l≠Óm qu∂, cÒ vµ thu l≠Óm c∏c loπi trai, Ëc (hi÷n v…n cfln d†u t›ch trong ÆÈng Ng≠Íi X≠a). C´ng cÙ lao ÆÈng cÒa h‰ lµ nh˜ng r◊u Æ∏, chµy Æ∏, bµn nghi“n Æ∏ Æ≠Óc ghÃ, mµi th´ s¨ tı nh˜ng hfln cuÈi l†y tı s´ng, suËi v“. MÈ t∏ng Trong ÆÈng Ng≠Íi X≠a vµ hang Con Moong, c∏c nhµ khoa h‰c cfln t◊m th†y mÈ t∏ng cÒa ng≠Íi nguy™n thÒy. D≠Íng nh≠ ngay tı giai Æoπn sÌm nµy, con ng≠Íi Æ∑ c„ ˝ ni÷m thi™ng li™ng v“ c∏i ch’t. H‰ ch´n ng≠Íi ch’t cÔng c´ng cÙ lao ÆÈng ngay trong hang, g«n n¨i sinh hoπt cÒa cÈng ÆÂng. Ng≠Íi ch’t Æ≠Óc Æ∆t nªm nghi™ng, co m◊nh lπi r†t giËng t≠ th’ cÒa mÈt em bä sæp ra ÆÍi. S˘ ra Æi cÒa ng≠Íi nguy™n thÒy Sau nµy, khi nh˜ng c≠ d©n CÛc Ph≠¨ng ph∏t hi÷n ra vÔng ÆÂng bªng Thanh H„a ph◊ nhi™u, n¨i l˝ t≠Îng Æ” ph∏t tri”n vi÷c trÂng c†y, h‰ rÛt d«n kh·i vÔng nÛi Æ∏ hoang s¨ v“ ÆÂng bªng sinh sËng. MÈt n“n v®n ho∏ mÌi bæt Æ«u, v®n h„a ßa BÛt. 19 Rıng Xanh
  20. Th´ng tin C©y cËi vÔng nÛi ßÿnh nÛi Æ∏ v´i th≠Íng ph∂i ÆËi m∆t nhi“u nh†t vÌi gi„ b∑o vµ bfi n≠Ìc m≠a rˆa tr´i. ô Æ„ h«u nh≠ kh´ng c„ Ɔt bao phÒ mµ chÿ c„ ›t mÔn s„t lπi trong c∏c hËc Æ∏. NgÚ gia b◊ ch©n chim lµ loµi c©y th≠Íng g∆p Î n¨i nµy. Th©n cÒa chÛng th†p vµ m“m dŒo, cfln bÈ r‘ lπi r†t chæc khoŒ len l·i vµ b∏m ch∆t vµo c∏c m·m Æ∏, v∏ch Æ∏. ChÛng c„ kh∂ n®ng ti’t ra mÈt ch†t Æ∆c bi÷t ph∏ hu˚ lÌp m∆t cÒa Æ∏ v´i Æ” tπo thµnh Ɔt mÔn cho c∏c loµi th˘c vÀt kh∏c ph∏t tri”n. S≠Ín nÛi dËc vµ c„ nhi“u m·m Æ∏, h‚m Æ∏ nËi ti’p nhau. LÌp Ɔt tuy Æ∑ h◊nh thµnh nh≠ng cfln kh∏ m·ng n™n gi˜ n≠Ìc kh´ng Æ∏ng k”. V◊ vÀy, rıng Î vÔng s≠Ín nÛi m∆c dÔ Æ∑ rÀm rπp h¨n nh≠ng c©y cËi th≠Íng kh´ng cao lÌn. H«u h’t chÛng v…n ph∂i gi˜ Æ∆c t›nh th›ch nghi: chËng ch‰i vÌi kh´ hπn. C∏c loµi si, Æa b∏m chæc r‘ vµo c∏c khe, v∏ch nÛi Æ∏, v≠¨n ra xa Æ” t◊m nguÂn n≠Ìc. C©y kim giao c„ phi’n l∏ dµy cfln thu h∂i Æ≠Íng lπi c„ th©n m‰ng Æ” tr˜ n≠Ìc. Hang ÆÈng: Trong lflng hang ÆÈng hoµn toµn t®m tËi, h«u nh≠ chºng c„ loµi th˘c vÀt nµo tÂn tπi Æ≠Óc Î Æ„. Nh˜ng n¨i trong hang c„ ∏nh s∏ng r‰i tÌi mÌi c„ mÈt vµi c©y chfiu b„ng sinh sËng, chºng hπn nh≠ d≠¨ng xÿ hay c©y han. ô cˆa hang, n¨i lÌp Ɔt dµy vµ c„ nhi“u ∏nh s∏ng th◊ mÈt sË loµi th˘c vÀt kh∏ ph∏t tri”n, c©y cao vµ t∏n rÈng. C©y b´ng mÈc hay quao n≠Ìc Î vÔng Hπ Long c„ th” cao tı 6-8m. 20
nguon tai.lieu . vn