Quan niệm của Marx và các nhà xã hội học phương Tây về phân tầng xã hội

Trao ®æi nghiÖp vô X· héi häc sè 2 (94), 2006 97 Quan niÖm cña Marx vµ c¸c nhµ x· héi häc ph−¬ng T©y vÒ ph©n tÇng x· héi NguyÔn §×nh TÊn Lª V¨n Toµn 1. Quan niÖm cña Marx vÒ ph©n tÇng x· héi Tony Bilton vµ céng sù - t¸c gi¶ cña cuèn s¸ch NhËp m«n x· héi häc cho r»ng, bÊt kú mét lý thuyÕt ph©n tÇng nµo còng ®Òu b»ng c¸ch nµy, c¸ch kh¸c vay m−în c¸ch lý gi¶i cña Marx vÒ giai cÊp, ngay c¶ khi nhµ x· héi häc ®ã kÕt thóc b»ng c¸ch bµi b¸c Marx...1 Cïng víi Tony Bilton, nhiÒu nhµ x· héi kh¸c còng cho r»ng, cã thÓ coi luËn ®iÓm cña Marx vÒ giai cÊp nh− lµ luËn ®iÓm "gèc" cho c¸c nhµ x· héi häc dùa vµo ®ã hoÆc xoay quanh ®ã ®Ó ph©n tÝch. MÆt kh¸c, còng cã thÓ hiÓu sù lý gi¶i cña Marx vÒ giai cÊp nh− lµ mét d¹ng lý gi¶i riªng, ®éc ®¸o vÒ ph©n tÇng x· héi. Theo sù ph©n tÝch cña Marx, sù tån t¹i cña chÕ ®é së h÷u t− nh©n vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, kÐo theo ®ã lµ sù ph©n phèi bÊt b×nh ®¼ng vÒ cña c¶i vËt chÊt, s¶n phÈm lao ®éng trong x· héi lµ nÐt chung, phæ biÕn cña mäi x· héi cã giai cÊp, lµ yÕu tè th−êng xuyªn, trùc tiÕp dÉn ®Õn ph©n tÇng x· héi, ph©n hãa x· héi. KÕt côc cña nã lµ sù h×nh thµnh c¸c m« h×nh giai cÊp ®èi kh¸ng chñ yÕu trong x· héi - giai cÊp ng−êi giµu thèng trÞ, bãc lét vµ giai cÊp ng−êi nghÌo, bÞ trÞ, bÞ bãc lét. Còng theo tuyÕn ph©n tÝch nh− vËy, «ng cho r»ng, mèi quan hÖ quyÒn lùc ®−îc x©y dùng trªn c¬ së cña c¬ cÊu x· héi mµ nÐt chÝnh lµ sù tån t¹i cña nh÷ng giai cÊp ®èi lËp. C¬ cÊu quyÒn lùc trong c¸c x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp bÞ quy ®Þnh bëi c¬ cÊu giai cÊp, c¬ cÊu kinh tÕ, mµ trung t©m cña nã lµ c¸c quan hÖ së h÷u. Theo Marx, sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt, chÕ ®é së h÷u ®· dÉn ®Õn nh÷ng m©u thuÉn trong kÕt cÊu kinh tÕ (m©u thuÉn gi÷a lùc l−îng s¶n xuÊt tiÕn bé ngµy cµng ®−îc x· héi hãa víi së h÷u t− nh©n t− b¶n chñ nghÜa). BiÓu hiÖn vÒ mÆt x· héi cña nã lµ sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ ®Þa vÞ x· héi vµ quyÒn lùc. Giai cÊp thèng trÞ n¾m ®−îc t− liÖu s¶n xuÊt, sÏ n¾m lu«n quyÒn lùc tæ chøc s¶n xuÊt, ph©n phèi s¶n phÈm vµ thèng trÞ c¸c giai cÊp kh¸c vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ tinh 1 Tonny Bilton, Kenvin Bonnett, Philip Jones, Ken Sheard, Michelle Stanworth vµ Andrew Webster: NhËp m«n x· héi häc. Ph¹m Thñy Ba dÞch. Nxb Khoa häc x· héi. Hµ Néi - 1993. Tr. 56-57. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn 98 Quan niÖm cña Marx vµ c¸c nhµ x· héi häc ph−¬ng T©y vÒ ph©n tÇng x· héi thÇn. Nh÷ng quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n "nhµo nÆn" c¸c khÝa c¹nh kh¸c cña cÊu tróc x· héi. Nhµ n−íc, ph¸p luËt, chÝnh trÞ, t«n gi¸o ®Òu ph¶n ¸nh vµ biÖn minh cho nh÷ng quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n. Víi mét cÊu tróc bÊt b×nh ®¼ng vÒ mÆt kinh tÕ trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, th× viÖc n¶y sinh quyÒn lùc thèng trÞ (gi÷a kÎ thèng trÞ vµ bÞ trÞ lµ mét tÊt yÕu) kh«ng thÓ kh¾c phôc ®−îc vµ nhãm x· héi nµo cã ®Æc quyÒn nhÊt trong c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi th× còng lµ nhãm cã quyÒn lùc chÝnh trÞ, cã ¶nh h−ëng vµ søc m¹nh chi phèi nhÊt ®Õn c¸c giai cÊp kh¸c. Theo sù ph©n tÝch trªn cña Marx, c¬ cÊu x· héi chñ yÕu ®−îc xem xÐt theo mét "trôc ®øng" tøc lµ quyÒn lùc chÝnh trÞ phô thuéc trùc tiÕp vµo quyÒn lùc kinh tÕ; Giai cÊp nµo n¾m vÞ trÝ chñ ®¹o trong kinh tÕ th× giai cÊp ®ã sÏ n¾m ®−îc quyÒn lùc chÝnh trÞ vµ cã kh¶ n¨ng chi phèi c¸c giai cÊp kh¸c vÒ mÆt t− t−ëng, tinh thÇn. Trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa, "quyÒn së h÷u t− nh©n vÒ tµi s¶n nãi chung vÒ t− liÖu x· héi nãi riªng ®−îc coi lµ quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m". Giai cÊp t− s¶n thèng trÞ lu«n t×m mäi c¸ch ®Ó hîp ph¸p hãa, thÓ chÕ hãa quyÒn së h÷u nµy thµnh c¸c quy t¾c, v¨n b¶n ph¸p luËt nh»m duy tr×, b¶o vÖ vµ kÕ thõa cÊu tróc bÊt b×nh ®¼ng vÒ mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ ®Þa vÞ x· héi cã lîi cho m×nh. Tuy nhiªn, theo sù ph©n tÝch cña Marx, do m©u thuÉn néi t¹i trong lßng x· héi t− b¶n lµ cã tÝnh chÊt ®èi kh¸ng vµ kh«ng thÓ dung hßa ®−îc, bëi vËy nã lu«n chøa ®ùng tiÒm tµng cuéc ®Êu tranh chèng ®èi cña giai cÊp v« s¶n ®èi víi giai cÊp t− s¶n nh»m t¹o ra sù biÕn ®æi c¸ch m¹ng vµ tiÕn bé x· héi. Còng theo Marx, khi cuéc c¸ch m¹ng céng s¶n chñ nghÜa ®· giµnh th¾ng lîi trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi, x· héi sÏ ®−îc x©y dùng thµnh mét liªn hiÖp cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt tù do. Trong x· héi nµy sÏ kh«ng cßn nhµ n−íc, nÒn chuyªn chÝnh, sù tån t¹i cña c¸c giai cÊp, kh«ng cßn cÊu tróc bÊt b×nh ®¼ng x· héi, sù thèng trÞ x· héi vµ ¸p bøc x· héi. ë ®©y, con ng−êi sÏ ®−îc ph¸t triÓn toµn diÖn, cã cuéc sèng hµi hßa, phong phó, lao ®éng tù do, s¸ng t¹o, lµm chñ ®−îc tù nhiªn vµ vËn mÖnh cña m×nh. Nh− vËy, theo sù ph©n tÝch cña Marx, nhµ n−íc, giai cÊp, sù ®èi kh¸ng giai cÊp, bÊt b×nh ®¼ng giai cÊp - nÐt cèt yÕu nhÊt cña cÊu tróc bÊt b×nh ®¼ng x· héi chØ lµ mét ph¹m trï lÞch sö. Nã sÏ mÊt ®i, khi x· héi céng s¶n chñ nghÜa x©y dùng thµnh c«ng trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. §©y chÝnh lµ ®iÓm riªng, ®éc ®¸o cña häc thuyÕt Marx vÒ x· héi nãi chung, còng nh− sù kiÕn gi¶i cña «ng vÒ ph©n tÇng x· héi nãi riªng. Tuy nhiªn, còng cÇn l−u ý r»ng, trong khi nhÊn m¹nh yÕu tè së h÷u, coi së h÷u nh− lµ dÊu hiÖu c¬ b¶n nhÊt ®Ó xem xÐt vµ s¾p xÕp c¸c c¸ nh©n vµo c¸c tÇng x· héi kh¸c nhau - tõ ®ã nh×n nhËn cÊu tróc x· héi nh− lµ mét cÊu tróc tÇng bËc gåm hai tÇng chÝnh c¬ b¶n ®èi lËp víi nhau, kh¸c biÖt nhau vµ ®−îc ph©n biÖt víi nhau chñ yÕu ë dÊu hiÖu së h÷u th× Marx còng kh«ng chØ giíi h¹n ë sù ph©n tÝch nµy. Bªn c¹nh c¸c bËc thang ®¼ng cÊp lµ sù ph©n chia gi¶n ®¬n nh÷ng ng−êi lao ®éng thµnh nh÷ng ng−êi lao ®éng thµnh th¹o vµ nh÷ng ng−êi lao ®éng kh«ng thµnh Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn NguyÔn §×nh TÊn & Lª V¨n Toµn 99 th¹o, Marx còng ®ång thêi l−u ý ph©n tÝch nh÷ng kh¸c biÖt gi÷a lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay, gi÷a lao ®éng c«ng nghiÖp víi lao ®éng n«ng nghiÖp, th−¬ng nghiÖp... Ngoµi sù ph©n tÝch nh÷ng kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a hai giai cÊp t− s¶n vµ v« s¶n, Marx cßn ph©n tÝch nh÷ng kh¸c biÖt gi÷a giai cÊp ®Þa chñ víi giai cÊp n«ng d©n, tÇng líp t¨ng l÷, tÇng líp trÝ thøc... Trong b¶n th©n giai cÊp c«ng nh©n, Marx còng chia ra c¸c bé phËn: giai cÊp v« s¶n ®¹i c«ng nghiÖp, nh÷ng ng−êi c«ng nh©n lµm viÖc trong c¸c nhµ x−ëng nhá, tÇng líp v« s¶n l−u manh... Còng trªn c¬ së cña sù ph©n tÝch nh− vËy, Marx ®· hÕt søc chó träng ph©n tÝch ®Õn tÝnh c¬ ®éng x· héi2 - mét ®Æc tr−ng quan träng g¾n chÆt víi nh÷ng ®éng th¸i vµ ph−¬ng thøc t¹o ra sù biÕn ®æi trong néi bé cña nh÷ng c¬ cÇu x· héi hiÖn thùc (nh− chuyÓn dÞch x· héi tõ nghÒ nµy sang nghÒ kh¸c, hay chuyÓn tõ nh÷ng viÖc cã tr×nh ®é kü n¨ng thÊp lªn nh÷ng c«ng viÖc cã tr×nh ®é, chuyªn m«n, kü n¨ng cao h¬n). §Æc biÖt lµ sù ph©n tÝch nh÷ng chuyÓn dÞch x· héi tõ khu vùc lao ®éng n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp, th−¬ng nghiÖp, dÞch vô, tõ n«ng th«n sang ®« thÞ (d−íi t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp hãa - ®« thÞ hãa) vµ sù chuyÓn dÞch tõ tÇng líp lao ®éng lªn tÇng líp trung l−u d−íi, tõ trung l−u d−íi lªn trung l−u trªn vµ ng−îc l¹i. 2. Quan niÖm cña c¸c nhµ x· héi häc ph−¬ng T©y vÒ ph©n tÇng x· héi Cïng víi quan niÖm cña Marx vÒ ph©n tÇng x· héi nh− ®· ®−îc tr×nh bµy ë trªn, nhiÒu nhµ x· héi häc ph−¬ng T©y kh¸c còng ®Ò cËp ®Õn kh¸i niÖm nµy theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau. Cã thÓ kÓ tªn mét sè c¸c nhµ x· héi häc sau: Max Weber, P.A.Sorokhin, T. Parsons, N.Smelser, B. Barber, S. Lipset, W. Worner, Davis, Moore... Nh÷ng nhµ x· héi häc nµy cã thÓ ®−îc xÕp vµo c¸c nhãm lý thuyÕt chøc n¨ng, thuyÕt xung ®ét vµ thuyÕt dung hßa. a. Quan niÖm vµ kiÕn gi¶i cña nh÷ng ng−êi theo thuyÕt chøc n¨ng3 C¸c nhµ x· héi häc theo thuyÕt chøc n¨ng cho r»ng, ph©n tÇng x· héi vµ sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi lµ nh÷ng nÐt chung th−êng trùc tÊt yÕu kh«ng tr¸nh khái cã tÝnh chøc n¨ng tÝch cùc, tån t¹i bÒn v÷ng trong mäi x· héi vµ cÇn ph¶i thiÕt chÕ hãa nã. Talcoott Parsons: coi ph©n tÇng x· héi lµ sù s¾p xÕp c¸c c¸ nh©n vµo trong mét hÖ thèng x· héi trªn c¬ së sù ph©n chia nh÷ng ng¹ch bËc vµ nh÷ng tiªu chuÈn chung vÒ gi¸ trÞ, ph©n tÇng lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp cña sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù ph©n hãa cña nh÷ng nhãm x· héi kh¸c nhau... Ph©n tÇng x· héi lµ ph−¬ng tiÖn 2 Tuy Marx kh«ng dïng ®Õn tõ "tÝnh c¬ ®éng x· héi" trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh, nh−ng qua nh÷ng ph©n tÝch cña Marx tù nã ®· to¸t nªn nh÷ng néi dung t− t−ëng vÒ tÝnh c¬ ®éng x· héi. 3 Cã thÓ thÊy nh÷ng quan niÖm t−¬ng ®ång víi c¸c nhµ chøc n¨ng luËn ë mét sè nhµ x· héi häc ph−¬ng T©y kh¸c nh− quan niÖm cña N. Smelsser coi ph©n tÇng x· héi g¾n víi nh÷ng biÖn ph¸p mµ nhê ®ã, sù bÊt b×nh ®¼ng ®−îc l−u truyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c; Tony Bilton cho r»ng, x· héi ®−îc chia thµnh mét cÊu tróc theo khu«n mÉu cña nh÷ng nhãm x· héi kh«ng b×nh ®¼ng vµ sÏ ®−îc duy tr× bÒn v÷ng tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c: "Ph©n tÇng x· héi lµ mét cÊu tróc bÊt b×nh ®¼ng æn ®Þnh gi÷a c¸c nhãm x· héi bÒn v÷ng qua c¸c thÕ hÖ"; I. Robertsons: "Ph©n tÇng x· héi lµ sù bÊt b×nh ®¼ng mang tÝnh c¬ cÊu cña tÊt c¶ x· héi loµi ng−êi". Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn 100 Quan niÖm cña Marx vµ c¸c nhµ x· héi häc ph−¬ng T©y vÒ ph©n tÇng x· héi cÇn thiÕt cho mäi ho¹t ®éng x· héi vµ lµ vËt kÝch thÝch nh÷ng c¸ch thøc ho¹t ®éng kh¸c nhau cña c¸c c¸ nh©n vµ nh÷ng nhãm x· héi kh¸c nhau4. Davis vµ Moore: "Sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi lµ mét di s¶n mµ nhê vµo ®ã x· héi b¶o ®¶m nh÷ng ®Þa vÞ quan träng nhÊt ph¶i do nh÷ng ng−êi cã tµi n¨ng ®¶m nhiÖm mét c¸ch cã ý thøc. Tõ ®ã mçi x· héi bÊt kÓ nã ®¬n gi¶n hay phøc t¹p, ph¶i khiÕn cho con ng−êi kh¸c biÖt nhau vÒ uy tÝn vµ tÝn nhiÖm vµ do ®ã mµ ph¶i cã mét sè bÊt b×nh ®¼ng ®−îc thÓ chÕ hãa"5. "Sù ph©n tÇng vµ sù bÊt b×nh ®¼ng ®Òu cã tÝnh chøc n¨ng tÝch cùc vµ kh«ng tr¸nh khái trong c¸c x· héi loµi ng−êi bëi v× c¸c x· héi ph¶i lµm trßn mét sè ®Þa vÞ "ch×a kho¸" víi nh÷ng ng−êi "®øng ®¾n" vµ ®iÒu nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch trao nh÷ng phÇn th−ëng kh«ng b×nh th−êng cho nh÷ng ®Þa vÞ ®ã..."6. "Sù bÊt b×nh ®¼ng lµ mét nÐt næi bËt cña c¸c x· héi loµi ng−êi trong qu¸ khø vµ tiÕp tôc cø nh− thÕ trong c¸c x· héi hiÖn nay cña ph−¬ng §«ng vµ ph−¬ng T©y"7. b. KiÕn gi¶i cña nh÷ng ng−êi theo thuyÕt xung ®ét8 Nh÷ng ng−êi theo thuyÕt xung ®ét x· héi cho r»ng, ph©n tÇng x· héi liªn quan trùc tiÕp ®Õn sù bÊt b×nh ®¼ng trong kinh tÕ, mµ cèt lâi lµ chÕ ®é së h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. Nh÷ng ng−êi theo thuyÕt xung ®ét ®· phª ph¸n mét c¸ch gay g¾t thuyÕt chøc n¨ng vÒ ph©n tÇng x· héi. Theo hä, lËp luËn cña nh÷ng ng−êi theo thuyÕt chøc n¨ng cho r»ng ph©n tÇng x· héi lµ mét hiÖn t−îng tÝch cùc, mang tÝnh chøc n¨ng vµ cÇn thiÕt cho sù tån t¹i cña x· héi, thùc chÊt lµ sù “ph¶n chøc n¨ng” (Dysfunctional). Tunin mét ®¹i biÓu cña thuyÕt xung ®ét cho r»ng, chÝnh tù th©n hÖ thèng ph©n tÇng ®· lµm huû ho¹i tµi n¨ng to lín vµ h¹n chÕ sù ph¸t triÓn tiÒm n¨ng cña nh÷ng thµnh viªn ë tÇng líp bªn d−íi. Sù ph©n phèi kh«ng ®ång ®Òu cña c¶i trong x· héi ph©n tÇng ®· khiÕn cho nh÷ng kÎ cã cña, cã ®Æc quyÒn ®−îc h−ëng nh÷ng lîi Ých dÔ d·i trong gi¸o dôc, ®Ó ph¸t triÓn tµi n¨ng trong khi cïng lóc ®ã l¹i lµm cho nh÷ng ng−êi d−íi ®¸y bÞ bÊt lîi. Sù thiÕt chÕ hãa chÕ ®é bÊt b×nh ®¼ng ®· duy tr× trËt tù cã lîi cho ng−êi giµu vµ chèng l¹i nh÷ng nghÌo. Nh− vËy, x· héi ph©n tÇng ®· kh«ng sö dông hÕt nguån tµi n¨ng mét c¸ch cã hiÖu qu¶, ®Çy ®ñ. Nã lµm h¹n chÕ tù do cña tÇng líp bªn d−íi vµ lµm tÝch tô gay g¾t thªm nh÷ng xung ®ét vµ bÊt b×nh x· héi. H¬n n÷a, trong x· héi ph©n tÇng, mét sè ng−êi nhËn ®−îc nh÷ng lîi Ých kh«ng ph¶i trùc tiÕp do tµi n¨ng hay tÇm quan träng trong chøc n¨ng, mµ l¹i chñ 4 NguyÔn §×nh TÊn: C¬ cÊu x· héi vµ ph©n tÇng x· héi. Nxb Lý luËn ChÝnh trÞ. Hµ Néi - 2005. Tr. 89-90. 5 Tony Bilton vµ céng sù. S®d. Tr. 61. 6 Tony Bilton vµ céng sù. S®d. Tr. 61 - 62. 7 Tony Bilton vµ céng sù. S®d. Tr. 61. 8 NhiÒu nhµ x· héi häc ph−¬ng T©y xÕp Marx vµo nhãm nh÷ng ng−êi theo thuyÕt xung ®ét. (T¸c gi¶ xin kh«ng b×nh luËn). §Ó tiÖn cho sù ph©n tÝch trong bµi viÕt nµy, t¸c gi¶ t¸ch nh÷ng ng−êi theo thuyÕt xung ®ét ra thµnh mét nhãm riªng (kh«ng bao hµm Marx) ®Ó nghiªn cøu. Xem: GÜnter Endruweit (chñ biªn): C¸c lý thuyÕt x· héi häc hiÖn ®¹i. Nxb ThÕ giíi. Hµ Néi - 1999. Tr. 164. Môc: "1.2. NÒn t¶ng kinh ®iÓn cña thuyÕt xung ®ét: Marx, Weber, Simmel". Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn NguyÔn §×nh TÊn & Lª V¨n Toµn 101 yÕu do dßng dâi. ë ®©y sù thõa kÕ tµi s¶n cña dßng dâi ®Ó l¹i nh÷ng lîi thÕ vÒ mÆt vËt chÊt vµ x· héi lµ mét trong nh÷ng nh©n tè cèt lâi ®Ó duy tr× sù bÊt b×nh ®¼ng. Lý thuyÕt chøc n¨ng còng sai sãt khi “®Æt” sù ph©n tÇng cã tÝnh tiªu chuÈn vµ v¨n hãa trong mét c¸i khung bÊt b×nh ®¼ng vËt chÊt cô thÓ. Hä ®· kh«ng tÝnh tíi sù lÖ thuéc phæ biÕn cña sù kh¸c biÖt vÒ quyÒn lùc, uy tÝn vµo sù bÊt b×nh ®¼ng trong kinh tÕ ®· ®−îc thiÕt chÕ hãa vÒ mÆt ph¸p luËt. Nh÷ng thø quyÒn lùc, uy tÝn ®ã chØ cã thÓ cã ®−îc do th«ng qua nh÷ng líp ®µo t¹o mµ chØ ë nh÷ng ng−êi giµu, “cã cña” míi cã ®ñ tiÒn b¹c ®Ó chi phÝ vµ lÜnh héi. c. KiÕn gi¶i cña nh÷ng ng−êi theo thuyÕt dung hßa Lenski, mét ®¹i biÓu cña thuyÕt dung hßa cho r»ng, trong x· héi lu«n cã nh÷ng ®éng c¬ th«i thóc ng−êi ta chiÕm gi÷ c¸c vÞ trÝ x· héi, ®ång thêi còng diÔn ra c¸c qu¸ tr×nh m©u thuÉn, xung ®ét vµ tranh giµnh quyÒn thèng trÞ. Max Weber ®−a ra nguyªn t¾c nghiªn cøu “ba chiÒu” vÒ ph©n tÇng x· héi. "¤ng ®· t¸ch mét luËn ®iÓm vÒ giai cÊp thµnh ba phÇn riªng biÖt, song cã quan hÖ t¸c ®éng mËt thiÕt qua l¹i víi nhau. §ã lµ ®Þa vÞ kinh tÕ hay tµi s¶n; ®Þa vÞ chÝnh trÞ hay quyÒn lùc, ®Þa vÞ x· héi hay uy tÝn"9. Max Weber kh«ng thõa nhËn quan niÖm cho r»ng chØ cã quan hÖ kinh tÕ lµ yÕu tè duy nhÊt gi¶i thÝch cÊu tróc x· héi vµ lµ ®éng lùc ®Çu tiªn cña mäi sù thay ®æi trong x· héi. ¤ng cho r»ng, nh÷ng t− t−ëng t«n gi¸o cã ¶nh h−ëng ®éc lËp vÒ mÆt lÞch sö vµ lÜnh vùc chÝnh trÞ th−êng lµ lùc l−îng kiÓm so¸t cèt yÕu nh÷ng thay ®æi cña x· héi. Trong tiÓu luËn "giai cÊp, ®Þa vÞ, vµ ®¶ng", «ng cho r»ng, bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi cã thÓ kh«ng dùa trªn c¬ së cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ mµ trªn uy tÝn hoÆc quyÒn lùc chÝnh trÞ ®−îc huy ®éng th«ng qua mét ®¶ng. ¤ng lÊy vÝ dô, ®¼ng cÊp lµ mét hÖ thèng ph©n tÇng x· héi ph¶n ¸nh mét x· héi bÊt b×nh ®¼ng kh«ng ph¶i trùc tiÕp dùa trªn c¬ së kinh tÕ mµ trªn nh÷ng kh¸c biÖt ®Æc biÖt vÒ ®Þa vÞ cña nh÷ng nÒn t¶ng vµ nghi thøc t«n gi¸o. Max Weber nhÊn m¹nh, quyÒn lùc kinh tÕ cã thÓ lµ kÕt qu¶ tõ sù së h÷u quyÒn lùc trªn c¸c nÒn t¶ng kh¸c. §Þa vÞ x· héi hay uy tÝn cã thÓ xuÊt ph¸t tõ quyÒn lùc kinh tÕ, nh−ng ®©y kh«ng ph¶i lµ tr−êng hîp tÊt yÕu. ¤ng dÉn ra tr−êng hîp nhµ kinh doanh míi giµu lªn, song ch−a cã ®−îc sù gi¸o dôc vµ v¨n hãa cÇn thiÕt ®Ó n¾m ®−îc nh÷ng ®Þa vÞ cao. T−¬ng tù nh− vËy, ®Þa vÞ cao trong kinh tÕ cã thÓ ®−îc t¹o nªn trªn c¬ së cña quyÒn lùc chÝnh trÞ. C¶ Marx vµ Weber ®Òu gièng nhau lµ ë chç, c¸c «ng ®¸nh gi¸ nh÷ng nÐt kinh tÕ chñ yÕu cña hÖ thèng ph©n tÇng x· héi trong chñ nghÜa t− b¶n lµ quyÒn së h÷u t− nh©n t− b¶n chñ nghÜa vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vµ nh÷ng thÞ tr−êng cho hµng hãa vµ lao ®éng. Song sù kh¸c biÖt cèt yÕu gi÷a Marx vµ Weber lµ ë chç: Marx nhÊn m¹nh yÕu tè thø nhÊt vµ h−íng sù nghiªn cøu vµo con ®−êng xãa bá së h÷u t− nh©n t− b¶n chñ nghÜa vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. Cßn Weber l¹i h−íng träng t©m vµo yÕu tè thÞ tr−êng vµ cho r»ng nguyªn nh©n ®Çu tiªn cña sù bÊt b×nh ®¼ng trong chñ nghÜa t− b¶n lµ kh¶ n¨ng thÞ tr−êng, tøc lµ nh÷ng kü n¨ng mµ ng−êi lµm thuª mang ra thÞ tr−êng lao 9 Ian Robertson: Sociology. Third Edition. Worth. 1987. Tr. 260. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn