- Trang Chủ
- Lâm nghiệp
- Quản lý và sử dụng đất dốc bền vững dựa trên tiếp cận nông nghiệp sinh thái
Xem mẫu
- Quản lý và sử dụng đất dốc bền vững dựa trên tiếp cận nông nghiệp sinh
thái
Le Quoc Doanh,
Ha Dinh Tuan,
Nguyen Quang Tin
Northern Mountainous Agriculture and Forestry Science Institute (NOMAFSI)
Phu Ho Commune, Phu Tho Town, Phu Tho Province, Vietnam
Tel: 02103.865.379 Fax: 02103.865.931.
Email: doanhlq@yahoo.com; tuanmnpb@yahoo.com
Sustainable sloping land management using agro-ecology approach
Summary
Loss of forests, poor soil fertility, low crop yields and increased natural calamities are the
biggest constraints to upland agriculture, trapping people in vicius circle. To be more effective and
sustainable in sloping land management, it is necessary to apply ecological approach.
Since 1998, the Vietnam Agricultural Science Institute (VASI), then Northern Mountainous
Agriculture and Forestry Science Institute (NOMAFSI) have been cooperating with CIRAD and
other partners like IRRI and IRD in the implementation a project on research, development and
transfer of sustainable agro-ecology based sloping land agricultural technologies like direct sowing
mulch based cropping systems (DMC), maintaining permanent soil cover, mini-terraces with soil
mulch, inter-cropping, crop rotation, etc.
Attention have been paid to establishment of various AF models combining short-term crops,
long-term trees and fodder crops for harmonic development of agriculture, forestry and animal
husbandry production. Good grasses like elephant grass have been identified to incorporate
agriculture and forestry systems that help promote the development of animal husbandry while
avoiding the competition for agricultural and forestry lands.
The obtained results show that sloping land management using agro-ecological approach
help to considerably increase the upland crop yield and reduce the soil erosion, and to diversify
farmers’ income options like integration of animal husbandry, agro-forestry, … while conserving and
improving natural resources and environment, contributing to hunger eradication and poverty
reduction for mountainous farmers toward achieving food security in mountainous regions.
Key words: Agro-ecology, DMC, NOMAFSI, soil mulch, uplands.
GIỚI THIỆU
Đất đồi núi chiếm 3/4 diện tích đất tự nhiên của Vi ệt Nam. Nhìn chung đây là
những loại đất khó khai thác sử dụng và kém hiệu quả, đặc bi ệt khi đ ất đã m ất th ảm th ực
vật che phủ. Trong những năm 40 của thế kỷ XX, di ện tích che ph ủ c ủa n ước ta kho ảng
45%; đến những năm 80 của thế kỷ XX, chỉ còn khoảng 25%. Hi ện nay t ổng di ện tích che
phủ rừng ở nước ta đã tăng lên trên 38%. Tuy nhiên di ện tích đất tr ồng, đ ồi núi tr ọc v ẫn
còn khoảng 8,5 triệu ha. Đất dốc phân bố ở tất c ả 9 vùng sinh thái c ủa Vi ệt Nam, nh ưng
chủ yếu tập trung ở vùng núi phía Bắc, Tây Trung bộ và Tây Nguyên.
Phần lớn diện tích đất có độ dốc dưới 15 o (chiếm 21,9%) đã được sử dụng cho sản
xuất nông nghiệp hoặc nông lâm kết hợp. Diện tích đất có độ dốc từ 15 o đến 25o chiếm
khoảng 16,4%, còn lại là đất có độ dốc lớn hơn 25 o (chiếm 61,7%). Do thiếu đất sản xuất
nên nông dân miền núi vẫn phải canh tác trên đất có đ ộ d ốc l ớn h ơn 25 o chịu xói mòn rất
mạnh và thời gian canh tác bị rút ngắn, thường chỉ trồng được 2-3 v ụ cây l ương th ực ng ắn
ngày, sau đó trồng sắn và bỏ hoá. Dân số gia tăng dẫn đến bình quân di ện tích đ ất trên đ ầu
người bị giảm, thời gian đất bỏ hoá cũng bị rút ngắn xuống kho ảng 3 đ ến 5 năm. V ới
1
- khoảng thời gian ngắn như vậy thì độ phì và các tính chất lý hoá của đất chưa được tái tạo
đủ mức cần thiết cho sinh trưởng và phát triển của cây trồng nông nghi ệp. Vì vậy năng
suất cây trồng rất thấp và thời gian canh tác chỉ kéo dài tốt đa là 2 v ụ. Nh ững vùng đ ất có
độ dốc thấp, do sức ép của chăn thả tự do, cây cối không thể tái sinh, các loài c ỏ cho trâu
bò cũng không thể phát triển, ngoại trừ cỏ may, cỏ đắng và cỏ tranh, đã tr ở thành vùng đ ất
trống, đồi núi trọc với độ thoái hoá nặng đến mức khó có thể phục hồi nếu như không đầu
tư cao và kịp thời. Các loài cỏ dại không có giá trị kinh tế lại phát triển mạnh và cạnh tranh
gay gắt với cây trồng. Kết quả là rừng bị mất, đất bị thoái hoá, năng su ất cây tr ồng th ấp,
thu nhập từ chăn nuôi cũng giảm nên cuộc sống của nông dân miền đất d ốc r ất khó khăn,
luẩn quẩn trong vòng đói nghèo.
Nhà nước và các tổ chức quốc tế đã quan tâm đầu tư giúp đỡ phát tri ển nông
nghiệp và nông thôn miền núi nhưng sự chuyển bi ến còn chậm. Công cu ộc xóa đói gi ảm
nghèo cho nông dân miền núi vẫn còn là thách thức lớn đối với toàn Đảng và toàn dân ta.
Để có cách nhìn đầy đủ hơn trong quản lý, sử dụng đất dốc và giúp nông dân n ắm
vững một số kỹ thuật nông nghiệp sinh thái trong canh tác trên đất dốc bền vững, chúng tôi
tóm lược những khó khăn, hạn chế cũng như những tiềm năng, thu ận l ợi c ủa đ ất d ốc và
giới thiệu một số kỹ thuật canh tác đất dốc bền vững cũng như những quan đi ểm, đ ịnh
hướng về sử dụng phương thức tiếp cận nông nghiệp sinh thái trong nghiên c ứu, qu ản lý
và sử dụng đất dốc bền vững ở miền núi Việt Nam.
I. NHỮNG HẠN CHẾ VÀ TIỀM NĂNG CỦA ĐẤT DỐC
Mặc dù còn gặp nhiều khó khăn trở ngại, vùng cao Việt Nam với đất dốc là chủ
yếu, có rất nhiều tiềm năng nghiệp phát triển kinh tế xã hội. Đ ất dốc ngày càng có vai trò
quan trọng khi ảnh hưởng của hiệu ứng nhà kính gia tăng, đặc bi ệt sự dâng cao c ủa m ực
nước biển sẽ gây nhiều ảnh hưởng xấu đến các vùng châu thổ - vựa lúa chính c ủa việt
Nam là đồng bằng sông Hồng và Cửu Long. Lúc đó, mi ền đ ồi núi không ch ỉ là đ ịa bàn c ư
trú chính của con người mà còn là nơi duy nhất có th ể sản xu ất l ương th ực và các nhu y ếu
phẩm khác. Hiện tại, miền núi đang cung cấp hầu như tất cả những vật d ụng c ần thi ết
phục vụ nhu cầu cuộc sống của con người: nguồn n ước, đất sản xu ất nông nghi ệp,
nguyên liệu cho công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, thuỷ điện, dược liệu, vật liệu xây
dựng, đồ dùng gia đình... Ngoài ra miền núi, với những cánh rừng rộng lớn, còn là m ột máy
điều hoà khổng lồ chi phối sự an toàn sinh thái và môi tr ường cho s ự s ống. Đ ể có đ ịnh
hướng tốt hơn về phát triển tam nông ở vùng cao, trước hết chúng tôi tóm l ược m ột s ố
hạn chế và tiềm năng của vùng núi nước ta:
1. Hạn chế
a. Xói mòn và rửa trôi
Xói mòn và rửa trôi là những mối đe do ạ thường xuyên đ ối v ới đ ất d ốc và vùng
nhiệt đới ẩm, gây nên sự mất dinh dưỡng và độ phì của lớp đất m ặt, dẫn đến sự axít hoá
trong đất. Những tác động này thậm chí còn trở nên tồi tệ h ơn n ếu nh ư đất canh tác không
có thảm thực vật che phủ hoặc là đất bị đốt cháy trước mùa mưa. Ở Tây Phi, những vùng
đất rừng được chuyển thành đất canh tác không có th ực v ật che ph ủ, ch ịu ảnh h ưởng khí
hậu khắc nghiệt đã mất đi lượng đất khoảng 115 tấn/ha/năm (Fournier, F, 1967).
b. Sự thoái hoá đất
Do đất rừng bị phá và đốt để trồng cây hàng năm làm lương thực, đất dốc ở nhiều vùng
ngày càng bị thoái hoá nghiêm trọng. Theo Garrity D.P (1993), có rất nhiều lý do dẫn đến những
hạn chế và sự bất ổn định sản lượng trên đất dốc, nhưng nguyên nhân chủ yếu nhất vẫn là do
thoái hoá đất nhanh cả về mặt sinh học, lý và hoá học. Việc tăng độc tố nhôm trong đất là do đất
bị axít hoá. Thêm vào đó là sự giảm đáng kể của cá nguyên tố vi lượng như: P, K, Ca, Mn, Zn.
c. Hạn hán vào mùa khô
Việc giữ nước trên đất dốc là một vấn đề thực sự khó khăn nên vi ệc canh tác phải
phụ thuộc nhiều vào lượng mưa. Luôn luôn có những đợt hạn hán nghiêm tr ọng vào mùa
2
- khô. Ở nhiều vùng còn không có đủ nước cho con người cũng nh ư đ ộng v ật. H ạn hán là
khó khăn chính đối với đất dốc; nếu mưa chỉ đến muộn khoảng 1 tháng so v ới d ự tính thì
một vụ mùa thất bại là chắc chắn. Hạn vào mùa khô là do sự m ất rừng cũng nh ư do vi ệc
canh tác bừa bãi không thể kiển soát được trên đất dốc.
d. Tình trạng bị cách biệt
Vùng núi có nhiều địa phương bị cách biệt khỏi các trung tâm phát triển, vì vậy mà cơ sở
vật chất còn vô cùng thiếu thốn. Chính vì điều này đã gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển kinh
tế.
Do nghèo nàn lạc hậu về giao thông vận tải, nhiều vùng đất dốc bị tách biệt khỏi thị
trường nên nhu cầu trao đổi hàng hoá của người dân bị hạn chế. Điều này đã làm chậm quá trình
thay đổi cơ cấu cây trồng (từ việc du canh bằng cách đốt nương làm rẫy để trồng cây hàng năm
đến việc trồng cây lâu năm có giá trị kinh tế cao) nhằm bảo vệ đất dốc khỏi bị xói mòn.
e. Tỷ lệ đói nghèo và trình độ văn hoá thấp
Dân cư các vùng đất dốc chủ yếu là dân tộc thi ểu số v ới t ỷ l ệ đói nghèo cao h ơn,
còn trình độ hiểu biết thì lại thấp hơn so với mức trung bình c ủa c ả n ước. Công vi ệc
chống xói mòn, bảo vệ nguồn nước và trồng cây cho hi ệu qu ả kinh t ế đòi h ỏi s ự đ ầu t ư
cao hơn và kỹ thuật canh tác cũng cao hơn. Đây là một bất cập lớn gi ữa khai thác đất d ốc
và trình độ, năng lực của cư dân địa phương.
g. Giảm độ che phủ
Việc diện tích rừng bị giảm và các phương pháp canh tác lạc hậu đã để lại hậu quả
là nhiều vùng đất rộng lớn đã trở thành đất tr ống đ ồi núi tr ọc. Ở Châu Á, khi r ừng đã b ị
phá để trồng cây lương thực, đất sẽ trở nên chua và thường bị c ỏ tranh xâm chi ếm. Nông
dân phải bỏ hoá những khu đất này, tiếp tục phá rừng n ơi khác đ ể làm n ương m ới tr ồng
cây lương thực. Việc mất thảm thực vật rừng sẽ ảnh hưởng rất xấu đến môi tr ường sinh
thái như hạn hán, lũ lụt và lũ quét ở vùng cao.
2. Tiềm năng
a. Tiềm năng mở rộng đất canh tác
Đất dốc là một bộ phận quan trọng trong sản xuất nông nghiệp chiếm khoảng 973 triệu
ha (tức khoảng 60%) trong 1.500 triệu ha đất sản xuất nông nghiệp trên thế giới (Dent.T.J, 1989).
Ở Việt Nam, đất dốc chiếm khoảng 74% đất tự nhiên. Trong diện tích 9,4 triệu ha đất nông
nghiệp chỉ có 4,06 triệu ha là đất lúa, còn trên 5 triệu ha chủ yếu là đất dốc, trong đó đất nương
rẫy trồng lúa khoảng 640 ngàn ha, diện tích còn lại là đất rừng và đất chưa sử dụng. Do hầu hết
đất bằng đã được sử dụng khá triệt để, nên miền núi là nơi duy nhất còn tiềm năng mở rộng đất
canh tác.
b. Tiềm năng lâm nghiệp
Rừng không chỉ là nguồn lợi tự nhiên quý giá về kinh tế, mà còn có giá tr ị cao trong
bảo vệ môi trường, lưu giữ nguồn nước, cung cấp đi ều hoà ôxy và cacbon. Ở Vi ệt Nam,
rừng chỉ tồn tại ở vùng cao đất dốc.
c. Tiềm năng sản xuất cây hàng hoá và đa dạng sản phẩm
So với miền xuôi thì cơ cấu cây trồng ở mi ền núi đa d ạng h ơn nhi ều. Trong khi
hầu hết đất bằng ở miền xuôi phải dành cho sản xuất lương thực thì mi ền núi là n ơi có
tiềm năng đất đai để trồng cây ăn quả, cây lương thực có giá trị cao,đó là ch ưa k ể các loài
rau quả ôn đới trồng trên các vùng núi cao.
d. Tiềm năng phát triển chăn nuôi
Muốn đưa chăn nuôi thành ngành sản xuất chính thì phải khai thác ti ềm năng đ ất
đai và cây thức ăn gia súc ở miền núi. Nếu mở rộng chăn nuôi ở mi ền xuôi thì s ẽ gặp tr ở
ngại lớn về môi trường. Hơn nữa đối với đại gia súc thì sẽ không có đ ủ đất đ ể xây d ựng
chuồng trại, khu chăn thả và khu đồng cỏ. Chỉ có mi ền núi m ới đáp ứng đ ược nh ững yêu
cầu này.
e. Tiềm năng phát triển nguồn điện
3
- Do có địa hình cao và nguồn nước dồi dào, miền núi là n ơi có tiềm năng thu ỷ đi ện
rất lớn. Các hồ chứa nước vừa phục vụ thuỷ điện vừa là nguồn nước tưới trong mùa khô
và điều hoà lũ lụt trong mùa mưa. Hiện nay, nguồn năng lượng đi ện c ủa Vi ệt Nam ch ủ
yếu dựa vào thuỷ điện.
Tóm lại, tuy còn nhiều trở ngại, miền núi là n ơi có nhi ều ti ềm năng c ơ bản cho s ự
phát triển. Vì vây, cần quan tâm nhiều để vừa thúc đẩy sản xuất, đáp ứng nhu cầu cuộc
sống của nông dân vùng cao, vừa phải bảo vệ tài nguyên và môi trường vì sự t ồn t ại và
phát triển lâu dài của cả dân tộc.
4
- II. HƯỚNG ĐI CƠ BẢN TRONG QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG BỀN VỮNG Đ ẤT DỐC
Ở VÙNG CAO NHIỆT ĐỚI
Hướng tiếp cận tốt nhất để cải tạo và giữ gìn chất lượng đất là áp dụng các bi ện
pháp nông nghiệp sinh thái: tái sử dụng tàn dư cây trồng và phân h ữu c ơ ngu ồn g ốc đ ộng
vật, giảm sử dụng hoá học trong nông nghi ệp, tăng cường áp d ụng các lo ại cây che ph ủ,
nhất là cây họ đậu để vừa bảo vệ vừa cải tạo đất. Cần quan tâm phát tri ển các k ỹ thu ật
tối đa hoá sinh khối, độ che phủ mặt đất và tính liên tục của lớp phủ để ch ống xói mòn
đất, tăng cường hoạt tính sinh học, tăng cường các quá trình tái t ạo dinh d ưỡng, tái t ạo các
tính chất cơ bản của đất như cấu tượng đất, hàm lượng hữu c ơ, độ xốp, ho ạt tính sinh
học, độ pH, độc nhôm sắt. Từ việc phân huỷ các chất hữu c ơ các cation baz ơ sẽ trung hoà
pH, còn các phân tử mùn sẽ liên kết với nhôm và sắt để gi ảm độ dốc trong đ ất. T ất c ả
những nỗ lực trên nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho sinh tr ưởng và phát tri ển c ủa cây
trồng.
1. Tăng tối đa lượng chất hữu cơ trong đất
Bằng cách này chúng ta dễ dàng đạt năng suất mong mu ốn v ới giá thành s ản xu ất
hạ. Điều này có thể đạt được qua áp dụng các kỹ thuật nông lâm k ết h ợp, xen canh, luân
canh, gối vụ và trồng cây che phủ đất để tạo sinh khối tối đa cho b ảo v ệ và c ải t ạo đ ất.
Khi có nhiều chất xanh làm thức ăn gia súc thì chăn nuôi phát tri ển và thúc đ ẩy tr ồng tr ọt
cũng như nghề rừng cùng phát triển theo hướng bền vững. Việc này cũng tạo đi ều ki ện
phát triển nông nghiệp hữu cơ (còn gọi là nông nghiệp sinh thái).
2. Liên tục che phủ đất bằng lớp phủ thực vật sống hay đã khô
Đây là biện pháp quan trọng nhất, đa dụng và là nền tảng cho mọi n ỗ lực quản lý và
sử dụng đất dốc bền vững theo hướng nông nghiệp sinh thái. Có th ể s ử d ụng nilon đ ể che
phủ cho đất dốc nhưng phải che theo luống ngang sườn dốc và rãnh gi ữa các lu ống ph ải
được phủ bằng xác thực vật. Phải tái sử dụng tốt nhất lượng chất hữu c ơ sẵn có t ức là
không được đốt tàn dư thực vật như nông dân thường làm, trái l ại phải s ử d ụng chúng làm
vật liệu che phủ để bảo vệ và cải tạo đất.
• Lợi ích của che phủ đất:
- Lợi ích tại chỗ: Giảm xói mòn do mưa và gió: Đất tơi xốp, tăng độ hấp thu nước của đất,
giảm dòng chảy bề mặt; Giảm bốc hơi, tăng độ ẩm đất; dung hoà nhiệt độ bề mặt đất; tăng độ ổn
định các cấu trúc bề mặt đất, chống kết vón và đóng váng bề mặt đất; giảm cỏ dại, tăng hiệu quả
phân bón; giảm đầu tư, công làm đất, làm cỏ, phân bón; tăng hàm lượng chất hữu cơ và dinh dưỡng
cho đất, giảm độc tố trong đất; tạo điều kiện tốt cho hạt nảy mầm tốt, bộ rễ phát triển khoẻ, cây
sinh trưởng tốt; tăng và ổn định năng suất, chất lượng cây trồng một cách bền vững.
- Lợi ích về bảo vệ môi trường và quản lý tài nguyên: Hạn chế du canh, c ải thi ện
nguồn tài nguyên đất, nước và rừng; chống lắng đọng các lòng sông h ồ, đ ặc bi ệt là h ồ
thuỷ điện; giảm lũ lụt ở miền xuôi; giảm ô nhiễm hoá học ở các vùng lân cân; giảm hi ệu
ứng nhà kính thông qua việc giảm lượng khí cacbonic thải vào không khí do đ ốt phá r ừng,
tàn dư thực vật và khói từ các nhà máy sản xuất phân bón và thuốc hoá h ọc; ti ết ki ệm
nguồn năng lượng sử dụng cho các nhà máy sản xuất phân bón và thuốc hoá h ọc và v ận
hành các loại máy làm đất.
- Lợi ích về xã hội: Phụ nữ được giải phóng khỏi những công vi ệc n ặng nh ọc và t ốn
nhiều thời gian như làm cỏ và làm đất. Họ sẽ có nhiều thời gian chăm sóc sức kho ẻ gia
đình, nuôi dạy con cái và phát triển nghề phụ; trẻ em sẽ có nhi ều th ời gian h ọc hành, nâng
cao kiến thức; do đất và nước ít bị hoặc không bị ô nhiễm, bệnh tật sẽ gi ảm, sức khoẻ
cộng đồng sẽ được cải thiện; do hiệu quả kinh tế cao nên xã hội sẽ phát tri ển nhanh và
bền vững hơn.
Như vậy khi áp dụng tốt biện pháp che phủ đất, có thể áp dụng được hầu hết các nhu
cầu canh tác đất dốc bền vững góp phần xoá đói gi ảm nghèo cho nông dân mi ền núi và
bảo vệ tài nguyên môi trường.
3. Không làm đất hoặc làm đất tối thiểu
5
- Đối với đất dốc, nếu làm đất càng kỹ mà không che phủ thì xói mòn sẽ xảy ra r ất
mạnh và nhanh. Có thể làm cho đất trở nên tơi xốp mà không cần ph ải cày b ừa đ ất b ằng
các biện pháp cơ giới. Đó là áp dụng các biện pháp thay thế nhờ hoạt động của sinh ho ạt
trong đất và bộ rễ khoẻ của một số loài cây có (gọi là cày bừa sinh học).
4. Luân canh, xen canh và đa dạng hoá cây trồng
Luân canh, xen canh, gối vụ không chỉ tăng thu nhập mà còn tăng sinh kh ối nh ờ s ử
dụng các loài cây ngắn ngày, mọc nhanh, đa chức năng, có b ộ rễ phát tri ển kho ẻ, sâu đ ể
khai thác dinh dưỡng trong lòng đất như "cây bơm dinh dưỡng" ho ặc tăng dinh d ưỡng đ ất
nhờ cây họ đậu cố định đạm. Ngoài ra cần xen canh các loài cây có b ộ r ễ phát tri ển nông
và sâu để điều hoà dinh dưỡng và giữ độ tơi xốp của đất. Luân canh còn có tác d ụng
chống tích tụ nguồn sâu bệnh gây hại cây trồng.
5. Nuôi cây chủ yếu thông qua lớp che phủ
Trên nhiều loại đất vùng nhiệt đới nóng ẩm do độ pH thấp dưới 5, có độc nhôm
sắt, đất bị nén chặt nên rễ cây trồng không thể phát tri ển được. Trong đi ều ki ện áp d ụng
biện pháp che phủ đất, rễ cây có thể khi thác dinh dưỡng dưới đất và từ lớp che phủ thực
vật. Trên thực tế, rễ nhiều loại cây trồng có phần lớn miền hút nằm ngay sát lớp che ph ủ
thậm chí trong lớp che phủ nếu độ ẩm được duy trì ở mức thích hợp. Trong nhi ều tr ường
hợp, việc bón phân vào lớp che phủ còn hiệu quả hơn là bón vào đất.
6. Nguyên tắc thiết kế kỹ thuật
Thiết kế các kỹ thuật quản lý và sử dụng đất phải được thực hi ện một cách h ệ
thống và phải cân nhắc đầy đủ sự tương tác gi ữa các h ợp ph ần trong h ệ th ống (tr ồng tr ọt,
chăn nuôi, nghề rừng, con người, xã hội, văn hoá, truyền thống, tập tục, v.v..)
Các kỹ thuật phải đáp ứng các yếu cầu sau:
- Đa dạng, đơn giản, hiệu quả (rẻ tiền), ít đầu tư;
- Hiệu quả nhanh, dễ nhận biết và dễ chấp nhận về nhiều mặt: kinh tế, xã hội, văn hoá và môi
trường;
- Lợi dụng tối đa các nguồn lợi sẵn có ở địa phương.
7. Một số tác động khác
Nếu thực hiện tốt các nguyên tắc nêu trên, chúng ta có kh ả năng s ản xu ất đ ủ l ương
thực và hoa màu đáp ứng nhu cầu cuộc sống trên những diện tích đất c ố đ ịnh và sẽ không
phải chặt đốt rừng để sản xuất. Như vậy độ che phủ rừng sẽ tăng lên và rừng sẽ bảo v ệ
con người khỏi thiên tai như lụt lội, hạn hán. Rừng sẽ cung c ấp cho ta nhi ều s ản ph ẩm có
giá trị cao để cải thiện đời sống. Chăn nuôi cũng phát tri ển và giúp nông dân làm giàu mà
không phương hại đến sản xuất nông lâm nghiệp. Chúng ta sẽ có nh ững sản phẩm s ạch
để đảm bảo sức khoẻ mà không cần đầu tư cao, không phụ thuộc vào ngu ồn phân vô c ơ.
Gánh nặng của phụ nữ sẽ được tháo gỡ vì không phải đi cắt cỏ chăn nuôi, không m ất
nhiều công làm cỏ và làm đất. Cơ hội sẽ có nhi ều hơn đ ể phát tri ển các ngành ngh ề
truyền thống và khôi phục các giá trị văn hoá c ủa dân tộc thi ểu số. Tài nguyên thiên nhiên
sẽ được sử dụng hợp lý và môi trường được bảo vệ. Với cảnh quan đẹp, chúng ta có th ể
mở mang du lịch sinh thái, tăng thu nhập góp ph ấn xoá đ ới gi ảm nghèo và ti ến t ới làm giàu
một cách bền vững.
III. MỘT SỐ KỸ THUẬT TIẾN BỘ TRONG QUẢN LÝ VÀ S Ử DỤNG BỀN VỮNG
ĐẤT DỐC THEO HƯỚNG NÔNG NGHIỆP SINH THÁI
Trong những năm gần đây, nhiều cơ quan nghiên cứu trong nước và quốc tế đã phối hợp thực
hiện những chương trình nghiên cứu về canh tác bền vững trên đất dốc, đặc biệt là "Dự án
nghiên cứu hệ thống nông nghiệp vùng núi phía Bắc Việt Nam - " do Viện Khoa học Kỹ thuật
Nông nghiệp Việt Nam (VASI), tiếp đó là Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp miền núi phía
Bắc (NOMAFSI) và Trung tâm hợp tác quốc tế về nghiên cứu nông nghiệp vì sự phát triển của
Cộng hoà Pháp (CIRAD) cùng Viện nghiên cứu lúa quốc tế (IRRI) hợp tác thực hiện. Chương
trình đã nghiên cứu và áp dụng thành công nhiều biện pháp kỹ thuật đa dạng,hiệu quả và dễ được
nông dân chập nhận. Sau đây chúng tôi xin giới thiệu những kỹ thuật này.
6
- 1. Cải tạo đất đã bị thoái hoá ở những vùng đất tr ồng đ ồi tr ọc b ằng các loài cây che
phủ có bộ rễ khoẻ và cây họ đậu cố định đạm
Cây có bộ rễ khoẻ sẽ giúp chúng ta:
• Cải tạo lý tính của đất thông qua việc phá lớp đất rắn làm cho đất tơi xốp và thấm nước tốt
hơn.
• Bộ rễ ăn sâu sẽ tận dụng được dinh dưỡng ở các tầng đất (cây b ơm dinh d ưỡng) t ạo
ra sinh khối lớn phục vụ chăn nuôi và bảo vệ đất, chống xói mòn và c ải t ạo đ ất cũng
như để sản xuất vật liệu che phủ tại chỗ.
• Lưu thông dinh dưỡng, nước và không khí, giúp cây tr ồng phát tri ển b ộ r ễ đ ể h ấp th ụ
nhiều dinh dưỡng và nâng cao năng suất.
• Tăng cường hoạt động sinh vật đất, làm giàu đất nhờ giun, dế, vì sinh vật c ố định đam,
phân giải lân và xenluylô.
Các loài cỏ đều có khả năng phá vỡ lớp đất rắn bề mặt nhờ bộ rễ khoẻ như c ỏ Humi,
cỏ Tín hiệu, cỏ Ghi nê, cỏ Ruzi. Chúng có bộ rễ sum sê, phát tri ển m ạnh nên khi phân gi ải
sẽ làm cho đất tơi xốp hơn. Ngoài ra chúng còn có sinh kh ối l ớn (50 - 70 t ấn/ha) làm th ức
ăn giàu dinh dưỡng cho gia súc, hoặc làm cho vật liệu che phủ đất.
Các loài đậu đỗ có triển vọng nhất là lạc dại, đậu mèo, mu ồng lá tròn kép, đ ậu stylo,
rút dại, đậu kiếm, đậu nho nhe và một số đậu đỗ thực phẩm khác như đậu tương, đậu d ải
áo, đậu rồng, đậu ván, v.v.. Hiện nay chúng đang được tiếp t ục thu th ập và kh ảo sát k ết
hợp nhân giống các loài này để triển khai cải tạo đất, trừ c ỏ dại và sản xuất thức ăn chăn
nuôi.
2. Hạn chế xói mòn trên đất dốc bằng cây phủ đất
Việc tạo thảm thực vật che phủ đất sẽ giảm đáng kể hiện tượng xói mòn đất.
Ngoài ra, cây che phủ đất còn có tác dụng tốt trong c ải thi ện c ấu trúc và lý tính c ủa đ ất.
Đất được che phủ sẽ cho năng suất cao và ổn định hơn.
Cây che phủ có thể được trồng thuần trên các bãi đất trồng, luân canh trong h ệ
thống cây ngắn ngày, các hàng đồng mức, trong v ườn cây ăn qu ả, trong r ừng th ưa ho ặc
rừng mới trồng chưa khép tán.
3. Thay thế cày bừa làm đất cơ giới bằng các biện pháp sinh học
Điều này có thể đạt được nhờ sử dụng các loài cây ngắn ngày, m ọc nhanh, có b ộ
rễ khoẻ, ăn sâu, cây cố định đạm (xem Phụ lục). Bộ rễ khoẻ sẽ phá vỡ lớp đất rắn và tăng
dung tích hấp thụ của đất, trai đổi oxy và nước. Bộ rễ ăn sâu sẽ khai thác các chất dinh
dưỡng từ sâu trong lòng đất để tạo nên một lượng sinh khối lớn trên m ặt đ ất (b ơm dinh
dưỡng). Tiếp đó, cần sử dụng lượng sinh khối này để che phủ đất và làm th ức ăn gia súc.
Không được đốt mà phải sử dụng sinh khối này làm phân bón. B ằng cách làm này có th ể
phục hồi sức sản xuất của đất trong 3 năm. Chức năng của các loài cây này là b ảo v ệ đ ất
chống xói mòn,làm thức ăn gia súc, tái chế và luân chuyển dinh dưỡng, kh ống ch ế c ỏ d ại,
kích động hoạt tính sinh học trong đất, kết quả là tái tạo hiệu quả sức sản xuất của đất.
4. Xen canh và luân canh
Tất cả các loài cây trồng, các loài cây ăn quả, cây công nghi ệp, cây r ừng đ ều có th ể
xen canh hoặc luân canh với các loài cây che phủ c ải tạo đ ất và các loài cây ng ắn ngày
khác để tăng thu nhập.
a) Luân canh đậu mèo xuân và cây trồng vụ hè:
Trồng đậu mèo vào tháng 3, phá đậu mèo vào đầu tháng 6 bằng dao phát hoặc liềm, sau đó
chọc lỗ tra hạt. Để tránh tác hại cho hạt và cây non, các lỗ gieo hạt cần phải để trống. Nếu cần
thiết, có thể bón bổ sung 30 kg đạm/ha (hay khoảng 2kg urê thương phẩm/sào) trước khi gieo để
cây non mọc nhanh hơn. Sau đó cây sẽ hấp thụ các chất dinh dưỡng do phân huỷ lớp che phủ.
b) Xen canh ngô xuân với đậu mèo:
Để hạn chế cạnh tranh, đậu mèo được gieo sau khi ngô đã được 50 ngày tu ổi. Sau
khi thu hoạch ngô xuân, đậu mèo có thể được giữ lại để che phủ đất và lấy hạt cho vụ
sau. Nếu cần gieo ngô hoặc lúa mùa, cả thân đậu mèo và ngô đ ược phát sát đất, ch ờ cho
héo rồi chọc lỗ tra hạt. Có thể thay thế đậu mèo bằng hạt nho nhe, đậu d ải áo, c ủ đ ậu đ ể
7
- tăng thu nhập. Tuy nhiên, do có sinh khối lớn hơn và mọc nhanh hơn, đ ậu mèo có khả năng
cải tạo đất tốt nhất.
c) Mùa ngô xen đậu mèo:
Như đã nêu trên, đậu mèo được gieo sau ngô 50 ngày. Sau khi thu hoạch ngô, đậu mèo sẽ
tiếp tục xanh cho đến tháng 1 năm sau. Đậu mèo có thể dùng làm thức ăn vụ đông cho trâu bò
hoặc chỉ để che phủ và cải tạo đất. Với cách làm này,hoa màu vụ sau sẽ sinh trưởng và phát triển
tố, năng suất cao hơn trong khi đầu tư thấp hơn. Tuy nhiên, nếu chỉ trồng cây lương thực ở vụ
màu thì ở vụ xuân cần gieo bổ sung các loài cây họ đậu để duy trì lớp che phủ và tăng sinh khối
dùng để che phủ đất trong vụ mùa. Nếu không làm như vậy thì cỏ dại sẽ mọc nhiều và gây khó
khăn cho việc chuẩn bị ruộng để gieo mùa. Các loài cây đậu leo khác cũng có thể sử dụng như đậu
mèo. Điều này phụ thuộc vào lựa chọn của nông dân, song cách làm là như nhau.
d) Ngô hoặc lúa trồng xen cây lạc lưu niên:
Lạc lưu niên (Arachis pintoi) là một loài cây họ đậu không leo mà ch ỉ bò lan trên
mặt đất, có sức chống chịu sâu bệnh tốt và có thể sinh trưởng, phát tri ển trên đất nghèo
dinh dưỡng; chịu che bóng tốt. Đây cũng là loài thức ăn gia súc có ch ất l ượng cao. L ạc l ưu
niên là một loài cây che phủ đất và diệt cỏ dại tuyệt vời. Nó đ ược tr ồng trong các v ườn
cây ăn quả để cải thiện, bảo vệ độ phì của đất, còn được dùng để che phủ đất tr ồng ngô
và lúa nương. Vụ màu năm 2002, chúng tôi đã trồng ngô trên ruộng lạc lưu niên 1 năm tuổi.
Cách làm như sau: Cắt lạc lưu niên theo băng r ộng 30- 40 cm r ồi ch ọc l ỗ tra h ạt ngô vào
hai mép các băng đã cắt lạc lưu niên. Sau 20- 30 ngày lạc lưu niên sẽ bò lan ra và ph ủ kín
gốc ngô. Kết quả thu được rất khả quan: Năng suất ngô đạt 40 tấn/ha mà không ph ải làm
cỏ, làm đất. Dưới tán ngô, lạc lưu niên vẫn phát tri ển tốt và cho sinh kh ối l ớn. Lạc l ưu
niên là cây lưu niên nên không phải trồng lại. Rõ ràng tr ồng l ạc l ưu niên là m ột bi ện pháp
đơn giản, giảm được nhiều công lao động, giải phóng phụ n ữ để họ có thời gian giáo d ục
con cái hoặc làm các công việc tăng thu nhập khác và sản xuất mang tính b ền v ững cao.
Lạc lưu niên trồng bằng dây như dây lang, không tự phát tán nên không có nguy c ơ phát
triển quá tầm kiểm soát của con người.
e) Trồng sắn xen lạc:
Nông dân ta vẫn hay trồng xen sắn với một số cây h ọc đật nh ư đậu nho nhe, đ ậu
tương, đậu xanh.v.v... Nhiều nơi cũng trồng sắn xen lạc song do năng su ất các gi ống cũ
thấp nên hiệu quả kinh tế không cho thu hoạch. Vì vậy, gần đây nông dân nhi ều đ ịa
phương chỉ trồng sắn chay. Trong khi đó, trồng sắn lại gây xói mòn đất nhiều nhất, nên
sau khi trồng được hai hoặc ba năm là phải bỏ hoá đất. Th ực t ế cho th ấy di ện tích tr ồng
sắn ở nhiều nước, nhiều vùng đã giảm rõ rệt. Tuy nhiên, nhờ những thành tựu trong ch ọn
tạo giống,hiện nay có nhiều giống lạc năng suất cao, chịu hạn và ch ịu b ệnh héo xanh r ất
tốt, ví dụ giống lạc MD7 do Viện KHKTTNN Vi ệt Nam ch ọn t ạo. Nhi ều gi ống s ắn m ới
có năng suất vượt trội đã được đưa vào sản xuất cho phép áp dụng bi ện pháp trồng sắn
xen lạc để vừa có hiệu quả kinh tế cao, vừa bảo vệ và gia tăng độ phì cho đất.
g) Kết hợp chăn nuôi với trồng trọt, trồng rừng:
• Trồng cỏ và cây họ đậu để chăn nuôi và cải tạo đất
Hầu hết các loài cây nêu trong phần phụ lục đều là cây đa dụng. Chúng được trồng xen
vào các vườn cây chưa khéo tán hoặc đã khép tán; cây rừng, cây ăn quả và cây thu ốc lâu
năm đều có thể trồng kết hợp với cây che phủ để cải tạo bảo vệ đất và làm th ức ăn chăn
nuôi. Nhờ chống được xói mòn, cây trồng chính cũng phát triển tốt hơn.
• Trồng cỏ trên các hàng đồng mức
Ở các địa phương có nhiều trâu bò và thiếu thức ăn thì cần thay các hàng đ ồng m ức
bằng các loài cỏ, đặc biệt là cỏ voi và các loài Brachiaria (xem Ph ụ l ục). Các loài c ỏ này
chịu được giá rét rất tốt nên đảm bảo vẫn có thức ăn gia súc ch ất l ượng cao trong mùa
đông.
• Trồng cây thức ăn gia súc trong rừng thưa và các bãi đất trống
Hầu hết các bãi chăn thả hiện nay đều rất nghèo nàn về thành ph ần th ực v ật cũng nh ư
về sinh khối, chủ yếu chỉ có cỏ may. Cần trồng cổ chất lượng cao (xem Ph ụ l ục) đ ể nâng
8
- cao chất lượng và năng suất bãi chăn thả. Tuy nhiên, cần có k ế ho ạch s ử d ụng h ợp lý,
tránh chăn thả quá mức để cỏ trồng có khả năng phục hồi. Tốt nhất là nên c ắt c ỏ cho trâu
bò ăn.
5. Rút ngắn hoặc bỏ qua giai đoạn bỏ hoá
Thông thường qua 3 đến 4 vụ trồng lúa nương, nông dân trồng sắn và thu ho ạch
dần trong 3 năm, sau đó bỏ hoá. Có thể trồng xen sắn v ới các loài cây h ọ đ ậu nh ư Stylo,
Cassia spp, đậu nho nhe để bảo vệ và c ải tạo đất. Sau khi thu ho ạch s ắn có th ể ti ếp t ục
trồng cây lương thực. Cũng có thể cải tạo đất bỏ hoá bằng các loài c ỏ chuyên dùng và cây
học đậu để cải tạo thu nhập từ chăn nuôi trong giai đoạn bỏ hoá "tích cực" như vậy.
9
- 6. Quản lý tích cực đối với đất bỏ hoá
Trồng các loài cây bụi, cây gỗ mọc nhanh như keo tai t ượng, keo lai, đ ậu công, đ ậu
triều, cốt khí, muồng lá nhọn. Các loài cây này sẽ cải tạo đất nhanh trong vòng 3 đ ến 5
năm mà vẫn cho thu nhập (thức ăn cho người, gia súc, gỗ, củi, hạt).
7. Cải tạo đất nhanh bằng phương pháp hun đất
Trên thực tế nông dân thích đốt rừng và tàn dư cây trồng vì h ọ th ấy r ằng ở nh ững
điểm đốt, cây trồng mọc tốt hơn. Một số nông dân đã dùng đ ất bùn đắp vào v ỏ lò g ạch,
sau đó đem bón ruộng để giảm đầu tư phân bón mà năng suất cây tr ồng vẫn cao. Hun đ ất
tại chỗ cũng cho tác dụng tương tự. Cách làm như sau: Đào các rãnh sâu 30cm x r ộng
30cm; lót đáy rãnh bằng cành cây nhỏ, rơm, cỏ khô dày 15- 20cm; rải một lớp rơm m ồi dày
5cm sau đó lấp đất 10cm; trừ những điểm trống để mồi lừa cách nhau 1m; châm l ửa đ ốt
các mối rơm; chú ý để lửa bén tốt xuống dưới. Sau đó lửa sẽ chay âm ỉ và om đất trong 2-3
ngày. Nhớ chọn những ngày nắng để lượng chất khô cháy hết. Có th ể tranh th ủ mùa khô
để hun đất, sau đó trồng cây che phủ. Đến vụ gieo tr ồng, c ần ph ải tiêu di ệt cây che ph ủ.
Nếu là cây họ đậu thì cần dùng dao, liềm phát cây sát đất; nếu là loài c ỏ 1 là m ầm thì ph ải
phan thuốc diệt cỏ (nên dùng Glyphosate không độc cho người, gia súc và tôm cá); 10 ngày
sau thì chọc lỗ tra hạt dọc theo hai mép rãnh. Cần duy trì lớp phủ và tr ồng xen cây h ọ đ ậu
để tiếp tục cải tạo đất, nếu không cây trồng sẽ khó phát tri ển ở các v ụ sau. Không dùng
cành cây to vì chúng khó cháy hết, nếu có cháy hết thì nhiệt độ đốt tăng cao ảnh hưởng
xấu đến lý tính của đất. Không nên liên tục hun đất mà ph ải th ực hi ện hun đ ất theo chu kỳ
4-5 năm. Tốt nhất chỉ sử dụng phương pháp hun đất sau khi đã đ ược tập hu ấn k ỹ đ ể tránh
rủi ro.
8. Làm tiểu bậc thang trên đất quá dốc
Đất càng dốc càng chóng bị thoái hoá. Làm ti ểu bậc thang k ết h ợp che ph ủ đ ất s ẽ
khặc phục được hiện tượng này. Tiêu bậc thang còn có ích cho thâm canh vì gi ữ đ ược
phân bón, tạo thuận lợi cho việc chăm sóc và thu hoạch.
Cách làm như sau: Dọn cỏ dại và xếp sang bên c ạnh; dùng bai, cu ốc đ ể san ru ộng
thành các tiểu bậc thang có bề mặt 30- 40cm. Phải làm từ d ưới chân d ốc lên đ ỉnh d ốc đ ể
lớp đất mặt của bậc thang sau (ở trên) sẽ che phủ mặt bậc thang trước (ở d ưới) và không
bị dồn quá nhiều đất. Dùng thân lá cỏ dại che phủ bề m ặt rồi chọc lỗ tra hạt. N ếu cây
mọc yếu thì phải bón thêm phân. Trồng lạc lưu niên ho ặc c ỏ vào mép b ậc thang đ ể c ố
định bậc thang và tạo sinh khối che phủ đất. Khi cỏ mọc ở mép bậc thang mọc tốt thì dùng
liềm cắt và phủ lên mặt, không dùng cuốc hoặc bai để làm c ỏ. Sau khi thu ho ạch, gi ữ l ại
thân cây ngô, lúa để che phủ và cải tạo đất. Đến vụ sau, chỉ việc dọn cỏ và ch ọc l ỗ tra
hạt. Làm như vậy năng suất ngô, lúa sẽ tăng dần theo thời gian.
9. Làm hàng rào sống, đào hào để bảo vệ đồng ruộng
Do sức ép của chăn thả tự do, việc bảo vệ đồng ruộng là rất quan trọng. Vi ệc đào
hào ngăn cách, xếp tường đá, dựng hàng rào xanh là những bi ện pháp h ữu hi ệu. Nh ờ đ ược
bảo vệ, chúng ta có thể luân canh tăng vụ, tăng h ệ s ố s ử d ụng đ ất và ổn đ ịnh năng su ất.
Việc này không đòi hỏi nhiều về kỹ thuật mà điều cốt yếu là cách lựa ch ọn các loài cây
găng (Randia spp), cây trạng nguyên (Euphorbia pulcherimao, cây dầu mè (Jatropha curcas),
cây trôm (Sterculia spp), cây núc nác (Oroxylum indicum), cây vông (Erithryna spp), các loài
keo (Acacia spp) cây tô mộc (Caesalpinia sapan), cây mu ồng c ọc rào (Gliricilia sepium), cây
cỏ voi (Pennisetum purpureum).v.v..
10. Trừ cỏ sinh học
Dùng đậu mèo diệt cỏ tranh cũng như các loài c ỏ khác, sau đó tr ồng ngô: C ắt c ỏ
tranh, chờ mọc 15- 20cm, phun Glyphosate (3 lít/ha), chờ 10 ngày, gieo đậu mèo. Đ ậu mèo
là cây mọc nhanh, khoẻ nên diệt cỏ rất tốt. Ngoài ra đ ậu mèo còn cung c ấp nhi ều đ ạm cho
đất nên năng suất cây trồng vụ sau sẽ cao hơn và giảm đầu tư phân bón.
Dùng nhiều loài cỏ như các loài Brachiaria, cỏ Ghinê, đậu Stylo, Cassia... có giá tr ị
sử dụng cao và cũng có khả năng che phủ tốt nên có thể sử dụng để tiêu di ệt được các loài
cỏ dại khác.
10
- 11. Trồng cây ưa bóng dưới tán cây ăn quả
Trồng lạc lưu niên, muồng lá tròn kép, stylo trong v ườn cây ăn qu ả, v ừa b ảo v ệ
đất, vừa làm thức ăn chăn nuôi. Ngoài ra có thể trồng cây thuốc, rau th ơm, gia v ị song c ần
phải nghiên cứu nhu cầu thị trường.
12. Trồng cây thức ăn gia súc quy mô hộ, giảm sức ép chăn thả tự do
- Trồng cỏ trên các bãi đất trống,
- Trồng cỏ trong các hàng đồng mức,
- Trồng cỏ quanh bờ ao,
- Trồng cỏ trong rừng cây tán thưa, rừng mới trồng.
Ngoài các kỹ thuật nêu trên, còn rất nhiều cách làm phổ biến khác nh ư trình bày ở
phần I cũng như các kỹ thuật nông lâm kết hợp do các cơ quan nghiên c ứu trong n ước và
quốc tế khuyến cáo, trong đó phải kể đến những đóng góp to lớn c ủa Trung tâm nghiên
cứu Nông lâm kết hợp quốc tế (ICRAF). Điều quan trọng là nông dân ph ải đ ược đào t ạo
và nâng cao năng lực để lựa chọn, thích nghi và áp d ụng cho phù h ợp v ới đi ều ki ện t ự
nhiên và hoàn cảnh kinh tế xã hội ở địa phương của họ. Có như vậy các k ỹ thu ật qu ản lý
và sử dụng đất dốc nêu trên mới phát huy được ti ềm năng và tác d ụng c ủa chúng trong
việc xây dựng một nền sản xuất nông lâm nghiệp hiệu quả và lâu bền, góp ph ần xoá đói
giảm nghèo, nâng cao mức sống cho nông dân mi ền núi, ổn định sản xu ất ở mi ền xuôi và
bảo vệ môi trường sinh thái.
IV. KẾT LUẬN
Trong bối cảnh dân số tăng nhanh, đất canh tác bị thu hẹp và đ ể ứng phó v ới bi ến
đổi khí hậu, chúng ta cần quan tâm bảo vệ tài nguyên đất và n ước, đặc bi ệt là đất d ốc.
Như đã nêu trên, đất dốc hàm chứa rất nhiều tiềm năng phát triển, nhưng lại là hệ sinh thái
rất dễ bị tổn thương, vì vậy cần phải có phương pháp tiếp cận tổng hợp và thân thi ện môi
trường. Gần đây phương thức tiếp cận nông nghi ệp sinh thái (Agro-ecology) hay nông
nghiệp bảo tồn (Conservation Agriculture - CA) đang đ ược nhi ều n ước quan tâm nghiên
cứu áp dụng, trong đó có Việt Nam.
Với sự hợp tác giữa Trung tâm hợp tác quốc tế về nghiên cứu nông nghiệp vì sự phát triển
của Cộng hoà Pháp (CIRAD) và Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc
(NOMAFSI) nhiều biện pháp kỹ thuật quản lý và sử dụng đất dốc hiệu quả và bền vững hơn đã
được nghiên cứu, phát triển và chuyển giao vào sản xuất:
- Hạn chế xói mòn trên đất dốc bằng việc liên tục giữ cho mặt đất được che phủ đất
bằng lớp phủ thực vật sống hay đã khô, chú trọng sử dụng tàn d ư cây tr ồng đ ể b ảo
vệ và cải tạo đất;
- Cải tạo đất đã bị thoái hoá ở những vùng đất trồng đ ồi tr ọc bằng các loài cây che
phủ có bộ rễ khoẻ và cây họ đậu cố định đạm;
- Thay thế cày bừa làm đất cơ giới bằng các biện pháp sinh học;
- Đẩy mạnh xen canh và luân canh;
- Rút ngắn hoặc bỏ qua giai đoạn bỏ hoá, quản lý đất bỏ hoá bằng các biện pháp tích cực;
- Cải tạo đất nhanh bằng phương pháp hun đất;
- Đối với đất có độ dốc lớn, làm tiểu bậc thang kết hợp che phủ đất;
- Trừ cỏ bằng cây che phủ hoặc lớp phủ thực vật;
- Trồng cây thức ăn chăn nuôi ưa bóng dưới tán cây ăn qu ả, trong r ừng th ưa đ ể đ ẩy
mạnh chăn nuôi nông hộ, giảm sức ép chăn thả tự do.
Những kết quả thu được cho thấy quản lý đất dốc bằng ti ếp cận nông nghi ệp sinh
thái là hướng đi tất yếu trong quản lý và sử dụng đất dốc bền v ững. Th ực t ế đã làm tăng
đáng kể năng suất của các loại cây trồng trên đất dốc, gi ảm xói mòn và đa d ạng hóa thu
11
- nhập cho nông dân, trong khi vẫn bảo tồn nguồn tài nguyên và c ải thi ện môi tr ường, góp
phần xóa đói, giảm nghèo và đạt được mục tiêu an ninh lương thực cho miền núi.
Tài liệu tham khảo
Lê Quốc Doanh, Nguyễn Văn Bộ, Hà Đình Tuấn (2003). Nông nghiệp vùng cao: thực
trạng và giải pháp. Nhà xuất bản Nông nghiệp. Hà Nội.
Lê Quốc Doanh, Hà Đình Tuấn, Andre Chabanne (2005). Canh tác đất dốc bền vững . Nhà
xuất bản Nông nghiệp. Hà Nội.
Erangelista P. P., Urriza G. I. P etc (1999). Effect of organic matter, lime and phosphorus
fertilizers on acid upland soil. ACIAR project 9414 annual report, Philippines.
Ernst Mutert và Thosmat Fairhurst (1997). Quản lý dinh dưỡng trên đất dốc Đông Nam Á,
những hạn chế, thách thức và cơ hội. Hội thảo về Quản lý dinh dưỡng và nước cho cây
trồng trên đất dốc miền Bắc Việt Nam. Hà Nội, ngày 13-14/01/1997.
Bùi Huy Hiền (2003). Đất miền núi: tình hình sử dụng, tình trạng xói mòn, suy thoái và các
biện pháp bảo vệ và cải thiện độ phì. Trong Nông nghiệp vùng cao Thực trạng và Giải
pháp. NXB Nông nghiệp.
Thái Phiên, Nguyễn Tử Siêm (1998) . Canh tác bền vững trên đất dốc ở Việt Nam . Nhà
xuất bản Nông nghiệp. Hà Nội.
Thái Phiên, Nguyễn Tử Siêm (2002). Sử dụng bền vững đất miền núi và vùng cao ở Việt
Nam. Nhà xuất bản Nông nghiệp. Hà Nội.
Nguyễn Tử Siêm, Thái Phiên (1999). Đất đồi núi Việt Nam: thoái hoá và phục hồi . Nhà
xuất bản Nông nghiệp. Hà Nội.
Trần Đức Viên (1996). Nông nghiệp trên đất dốc: thách thức và tiềm năng. Nhà xuất bản
Nông nghiệp. Hà Nội.
Trần Đức Viên (2001). Kinh nghiệm quản lý đất bỏ hoá sau nương rẫy ở Việt Nam . Nhà
xuất bản Nông nghiệp. Hà Nội.
12
nguon tai.lieu . vn
