Xem mẫu
- Quá trình hình thành ngh thu t sân
kh u c i lương : T ca ra b n hình
thành (ph n 2 và h t)
Tóm l i, v nguyên nhân xã h i chúng ta th y:
1/ S xu t hi n m t t ng l p m i thu c giai c p tư s n, ti u tư s n v i yêu
c u gi i phóng cá nhân, ch ng l giáo phong ki n, ã thúc y s hình thành m t
hình th c sân kh u m i, áp ng ư c tư tư ng tình c m c a h .
2/ Vi c c i cách sân kh u cũng n m trong chương trình c i cách xã h i c a
phong trào Duy Tân khi phong trào này th t b i, m t s ngư i yêu nư c chuy n
hư ng qua ho t ng văn hóa xã h i trong ó có c vi c c i cách sân kh u.
3/ Nông dân là nh ng ngư i ch u áp b c bóc l t c a phong ki n th c dân
s n có t m lòng yêu nư c và tinh th n dân t c. Khi nh ng sĩ phu yêu nư c
xư ng ra phong trào c i lương thì nông dân là ngư i góp ph n ph bi n r ng rãi
lo i hình ngh thu t này.
B- NGUYÊN NHÂN V NHU C U TH M M :
B môn văn ngh ư c ng bào m i gi i Nam B yêu chu ng nh t t
th i các chúa Nguy n v n là tu ng hát b i. Sách Gia nh thành thông chí c a
Tr nh Hoài c mô t dài dòng v thú ham mê hát b i n m c tr thành h t c,
lãng phí Nam B : G i gánh hát n r i ngư i mua dàn m i b n bè n xem như
khách danh d l y l i s ti n, t ng c ng l i, qu là l i g p b i. M i v quan to
như Lê Văn Duy t, Nguy n Văn Tho i (Tho i Ng c H u) u s m oàn hát b i
- riêng. Trong mi u th Lê Văn Duy t Bà Chi u (Gia nh) dành riêng m t v
trí th kép H a Văn l ng danh, t ng ư c t quân ưa thích lúc sinh th i.
Th c dân Pháp n, hát b i v n t n t i v i nh ng tu ng pho, tu ng Tàu,
trong ó xu t s c nh t v n là tu ng San H u. V i tình hình m i, hát b i không áp
ng ư c nhu c u th m m c a ngư i xem vì quanh i qu n l i ch có vua quan
không th hi n ư c cu c i ngư i dân: tình yêu, lao ng … c bi t không th
hi n ư c n i dung ch ng Pháp, ch ng giai c p bóc l t. Nh ng năm u th k
XX, ã xu t hi n ngày càng ông o nh ng lo i ngư i m i, t b n th c dân và
quan l i công ch c tay sai cho chúng n nh ng ngư i thu c giai c p tư s n, ti u
tư s n … do ó có nhu c u hình thành m t lo i k ch ch ng ph n nh ư c hi n
th c xã h i lúc b y gi , ng th i th hi n ư c tư tư ng, tình c m c a nhân dân,
ó là ng l c h t s c quan tr ng cho s ra i c a ngh thu t c i lương.
Lúc u ngư i ta ch m i dám xu t vi c “c i cách hát b i” ch chưa dám
m nh d n xây d ng m t k ch ch ng m i. Ngày 28-3-1917, ông Lương Kh c Ninh,
ch bút báo Nông C Mín àm t ng thành l p gánh hát b i Châu Luân ban Sài
Gòn (1905), có di n thuy t t i nhà h i khuy n h c Sài Gòn v “Hí ngh c i
lương”. Khi ông Di p Văn Kỳ ch t v n: “Trong cu c hát ph i có nh c, mà nh c
An Nam còn ph i s a, v y ai là ông nh c sư mà s a nh c?” thì ông Lương Kh c
Ninh tr l i: “Nói qua nh c thì xin bãi nh c i. ây tôi tính hát ti ng thư ng,
không nam, không khách gì nên không k n nh c. Hát tu ng di n mà răn i
thôi” (theo Nông C Mín àm s ra ngày 19-4-1917).
Báo Nông C Mín àm ăng nh ng v tu ng Vì nghĩa quên nhà (19-7-
1917), Báo nghĩa (21-8-1917), Ngô Công Như c m c l a c a Nguy n Kh c
Nương và Nguy n Ng c n (24-6-1920) cũng toàn là văn xuôi không h có m t
i u hát nào c . M c dù báo Nông C Mín àm, Công lu n hóa ăng tin di n v
Vì nghĩa quên nhà, Báo nghĩa (H Bi u Chánh), Gia Long ph c qu c Pháp Vi t
nh t gia (c a ng Thúc Liên và Nguy n Văn Ki u) … u g i là “Cu c hát c i
- lương” nhưng ó là hát b i c i cách ch không ph i c i lương như chúng ta hi u
hi n nay. V Pháp Vi t nh t gia, di n êm 6-11-1918 t i nhà hát Tây Sài Gòn,
so n gi vi t toàn văn v n, lo i bi n ng u g n như c a hát b i, nhưng l i không có
i u Nam, Khách, Thán, B ch, Ngâm … gì h t. ào kép ch nói l i, khi thì theo
i u Ai, khi l i tr Xuân, không múa may gì, cũng không tr ng kèn inh i. Trong
h u trư ng có dàn c nh c nhưng ch hòa t u b n Madelen lúc sân kh u m
màn và s hi n di n c a toàn b ào kép khi ã hóa trang xong, ng x p hàng
chào khán gi , g i là táp-bơ-lô vi-văng (tableau vivant), sau ó thì m theo t ng
i u l i c a ào kép. Khi ó, nhà báo Lê Hoàng Hưu, trên báo chí Sài Gòn ca ng i
l i hát này và g i nó là hát b , t c là m t s c i ti n c a hát b i.
D u sao nh ng c g ng “c i cách c a hát b i” nói trên cũng t o ti n cho
vi c xây d ng m t k ch ch ng m i là sân kh u c i lương.
Báo Nông C Mín àm s ra ngày 11-10-1917 có ăng bài Phương châm
c s c a Lương Gia T u (Ch L n) trong có o n vi t: “Tôi có tánh ham vui
nên m i tu n t i th b y thì tôi hay i coi hát b i. Có êm tôi g p ư c kép hay
tu ng gi i, múa trúng i u, hát ph i hơi thì khoái l c vô cùng; còn có b a g p h
vô duyên ào m i t p thì m i lòng không mu n ngó. Tôi th m tư ng trên ac u
này nư c nào cũng cho hí trư ng là ch hóa dân trí, ng nhân tâm, nên th y th y
u ngó nhau mà c i lương cho tr n lành tr n t t”. o n văn trên ã ch ng minh
vi c c i cách sân kh u ã tr nên nhu c u b c thi t v th m m c a qu n chúng
lúc b y gi .
NGUYÊN NHÂN N I T I
òi h i v m t xã h i và th m m là m t chuy n, còn b n thân m t ngh
thu t có áp ng ư c yêu c u ó hay không l i là m t chuy n khác. Chúng ta ã
th y nhi u lo i hình âm nh c không i u ki n tr thành cơ s hình thành
m t k ch ch ng m i vì thi u nh ng y u t nh t nh. Nh c tài t s dĩ có th tr
- thành cơ s hình thành ngh thu t sân kh u c i lương là nh có nh ng c i m
sau ây:
A – V N I DUNG :
a) Tính hi n th c :
Tách ra kh i nh c l , dàn nh c tài t v i nh c dây, kh y, kéo, ã có i u
ki n th hi n cu c s ng lao ng c a nhân dân không b bó ch t trong m t khuôn
kh l nghi cúng bái. Tính ch t th n linh ã m t i ngay trong giai i u c a nó.
V i s xu t hi n c a l i ca b sung cho ngôn ng âm nh c, nh c tài t càng có kh
năng ph n nh hi n th c xã h i lúc b y gi . Trong bài T i Kh sai Côn H n
c a Nguy n Tùng Bá (t p Bát tài t , xu t b n ngày 29-8-1915) t cáo th c dân
Pháp y a con ngư i ch n “ a ng c tr n gian”:
Núi Côn Nôn h i o gi a v i
T i nhơn ra ó trăm ngàn
Ch u cơ hàn n i n m n i ăn
Thương thay c c kh khôn ngăn
S m i làm t i v tr i trăn
t tr i th u chăng …
Bài T i Bài ca i Tây (t p Th p tài t xu t b n ngày 15-6-1915) k
chuy n m t “giáo quan” Tân An quy t chí i Tây bi t x s văn minh nó ra
th nào, không ng sang t i nơi “làm té ra b c ngàn, b i m m ch ng còn bao
nhiêu” n khi v nư c thì:
M con cha v ra m ng
- V t m t heo mà ãi ti c
M i t ng m i làng
Thiên h d p dìu
D u ông ã nên ông
n nay ti n h t b c không
Th y tr l i Sài Gòn
Vi c làm ăn gia o b t bình
Anh em b n cũ, ch ng ai nhìn t i ai.
Bài T i Văn minh c a Hoàng Hu n Trai (t p Th p tài t ng c L i)
c ng cho phong trào Duy Tân:
L i dám khuyên cùng chúng ta
H c i ông A
Cũng gi ng như da vàng
B n ng bang
Ráng mà kêu nhau th c d y
ng có ng mê man
Á bang h i ng bang
Xin b t làng tranh làm quan
- Hãy hi p hùng buôn bán
Cho rành ngh tính toán
R i cũng th y vô b c ngàn …
Bài T i C nh phó ca c a Trương Duy To n (L c T nh Tân Văn, s 24
ngày 30-4-1908), ca ng i Cu c Minh Tân do Tr n Chánh Chi u ch trương ng
th i ph n i th c dân Pháp ph tru t vua Thành Thái, m t ông vua có tư tư ng
yêu nư c ch ng Pháp:
Vi t Nam nay rõ
Thi u chi anh hào
ương hi p chúng ng bao
Mà tranh o t l i quy n
R t nh n nhàng cõi Nam Trung
Khen ai cũng thung dung
C ng ưa theo năm gi ng
Bao bi n tri u ư ng
Trách qu tiên vương
Th y ch ng thiên thương …
Qua m t vài ví d trên, chúng ta th y l i ca c a nh c tài t ã góp ph n
ph n nh hi n th c ương th i và nhi u bài có n i dung yêu nư c, ti n b . Nh t là
sau khi phong trào Duy Tân b th c dân Pháp àn áp, m t s chí sĩ b Pháp b t i
- ày hay qu n thúc, tham gia so n l i ca thì nh ng bài ca mang n ý ch ng Pháp l i
càng nhi u. Khi Trương Duy To n, chi n sĩ c a phong trào Duy Tân, b qu n thúc
t i làng Nhơn Ái (Phong i n, C n Thơ) ã so n nhi u bài ca trong ó có bài Hà
b t úy như h , k chuy n ngư i thà b h ăn th t ch không ch u d i i nơi khác, vì
nơi ang không có chính tr hà kh c, qua ó nh m phê phán chính tr c a th c
dân Pháp.
b) Tính tr tình:
Nh c tài t còn có nhi u ưu th trong vi c th hi n tâm tư, tình c m c a
nhân dân, nh t là nhân dân m t vùng t r ng l n xa tri u ình, b phong ki n
bóc l t, sau ó l i b th c dân ày a nhưng luôn luôn mang tinh th n hào khí,
nghĩa hi p ch ng áp b c b t công … Năm 1899 khi vua Thành Thái vào Sài Gòn
thì ông Ba i ã sáng tác 8 bài ng v i m c ích gi i t v i vua Thành Thái v
n i kh c a ngư i dân mi n Nam s ng dư i ách nô l trong ó có bài Ái t kê
(thương àn gà con m t m ), Qu ph hàm oan (ti ng kêu oan c a ngư i v m t
ch ng). Trong bài Hành vân th hi n tâm s c a T H i, Trương Duy To n ã
vi t:
M t yêng hùng, m t yêng hùng
Gi ng Tri u Trư ng Sơn
ư ng cung ki m. Cái chí nam nhi
Núi sông là ph n. T ây quy t
V y vùng cho sóng d y tr n ai
Tài oanh li t, m y ng n gươm vàng
R ch m t sơn hà, m c d u ngang d c
- Gi a tr i ây s ai …
c nh ng câu trên không th không liên tư ng n tâm s c a ngư i yêu
nư c mu n vùng lên ch ng Pháp òi l i t nư c. Hay trong bài t i oán Bùi
Ki m Nguy t Nga, qua l i l ta th y m t nhân v t Bùi Ki m tuy g i nét hài hư c,
áng châm bi m nhưng ph n nào cũng áng thương h i, có khác so v i tinh th n
nguyên b n mà Nguy n ình Chi u miêu t là k b t tài, áng khinh ghét:
Ki m t khi thi r t tr v
Bùi Ông m ng nhi c, nhún tr
… Ki m thưa: tài b t th ng tr i
L i ca v a hài v a bi, nh làn nh c bu n bã ưa hơi. “Tài b t th ng tr i!”
ph i chăng ó là ni m an i c a nh ng ngư i trư c kia theo phong trào Duy Tân
nhưng ch u th t b i trư c th c dân.
Nh c tài t ã th hi n ư c nhi u s c thái tình c m t ni m vui trong lao
ng, tình yêu, h nh phúc n n i au kh khi ly bi t, nh nhung, tang tóc hay b
áp b c, bóc l t, y i … qua ó có th g i g m ư c tâm tư, nguy n v ng c a
qu n chúng nên ư c ông o nhân dân ưa thích và ph bi n r ng rãi, ch trong ít
năm ã lan ra kh p x .
B – V C U TRÚC ÂM NH C :
Bên c nh tính tr tình phong phú, a d ng, nh c tài t còn mang tính t s ,
t c là nh c k chuy n. C u trúc nh c tài t mang tính i áp trong bài, như nhân
v t này ca m y câu, nhân v t khác (b t kỳ nam, n hay già tr ) có th chen vào,
kh năng i áp cho phép. c bi t các bài b c, nam, oán cơ b n c a nh c tài t ,
c u trúc theo quy t c ơn t bào, t bào này n i theo t bào khác, như con a em
c t ôi nó v n s ng. Thí d bài Tây Thi có th ch ca 6 câu không c n ca h t bài.
- V ng c có th c t ra 12 câu, 6 câu hay 3, 4 câu s d ng cho nhi m v c a t ng
l p, v a th hi n n i dung c a l p ó, không c n gò bó ca 20 câu.
Nh c tài t còn mang tính b n t u. Ngư i nh c công d a vào “lòng b n”
sáng t o thêm d a trên năng khi u s n có c a mình, m i ngư i u tìm cho mình
m t cách bi u di n c áo, ó là cách gây nên nh ng bè il p t o ra tính
riêng bi t c a t ng lo i nh c c trong khi hòa t u.
S sáng t o này không vư t ra ngoài “lòng b n”, làm cho nó v a mang tính
th ng nh t và ng th i l i có v khác bi t.
Không nh ng b n t u nh c v i nh c mà có l i v n mang tính b n t u nh c
v i l i. Như ô-pê-ra thì nh c vi t trư c, l i t sau mà l i ph i bám sát t ng n t
nh c, nhưng l i ca c a nh c tài t có th dài ho c ng n hơn ch n còn ngoài ra
có th t do. i u ó có th khi n cho l i ca c a nh c tài t không ph i quá gò bó,
t o i u ki n thu n l i cho vi c k chuy n, i áp hay b c l tâm tr ng c a nhân
v t trong k ch b n.
C – V K TH A VÀ SÁNG T O :
Nh c tài t ã k th a nh ng tinh hoa c a truy n th ng ca nh c dân t c và
ti p thu có ch n l c nh ng cái hay t bên ngoài ưa l i r i sáng t o và phát tri n
thêm. Trư c h t là vi c s d ng, ph c h i và nâng cao các b n dân ca Nam B
như : Lý con sáo, Lý chu n chu n, Lý giao duyên, Lý v ng phu … Nh ng bài dân
ca Hu khi lan truy n vào Nam B cũng ư c c i biên cho phù h p v i tính ch t
c a mi n t này. Như bài Lý ng a ô Hu khi vào n Nam B ã ra hai bài Lý
ng a ô B c và Lý ng a ô Nam. Bài T i c nh khi vư t qua èo H i Vân ã bi n
thành bài T i oán. Nh c mi n Trung khi phát tri n vào Nam B thì b m t m t
ph n c i m ch y u và b l thu c vào ti t t u sinh ho t và ngôn ng c a ngư i
Nam B . Trong 10 bài ng c a Hu g m Ph m tuy t, Nguyên tiêu, H qu ng, Liên
hư n, Bình bán (Bình nguyên), Tây mai, Kim ti n, Xuân phong, Long h , T u mã,
- thì nh ng bài Kim ti n, Xuân phong, Long h , T u mã ư c ph bi n nhi u nh t.
Tuy v y nh ng bài này cũng ã ư c c i biên t “lòng b n” n cách di n t u có
khác v i nh c Hu . Ngoài ra nh ng b n khác n m trong lo i “b n nh c” như Lưu
th y, C b n, Phú l c thì ư c phát tri n thành nh ng b n nh c dài.
Ngoài các d ng thang âm: i u th c B c, Nam Ai và Nam Xuân, nh c tài t
còn s d ng và khai thác m t d ng khác n a, ó là i u th c Oán. i u Oán là h
qu c a m i giao lưu văn hóa gi a nh c Vi t và nh c Chàm, trong ti n trình l ch
s lâu dài, tr thành s c thái i u th c c thù c a nh c tài t và c i lương sau
này.
Sau cùng là nh ng bài sáng tác m i trên cơ s âm i u dân t c, như nh ng
bài Giang Nam, Ph ng hoàng, Ph ng C u, Bình sa l c nh n, Văn Thiên Tư ng …
Hình th c c u trúc c a lo i này, khác v i c u trúc chân phương c a nh c l , ch u
nh hư ng hình th c liên hoàn, m i o n g m m t s câu nh t nh. Hình th c
c u t o c a nh ng b n Oán ã t n m t trình hoàn ch nh, nh ng cơ c u v
khúc th c, th hi n m t tình c m chân th t, giai i u ư c nhi u màu s c m i m
và i sâu vào ch t tr tình.
Chính vì i úng phương châm k th a và sáng t o nên nh c tài t mang
tính dân t c rõ r t.
Trên ây chúng ta ã i m qua m t s c i m c a nh c tài t như nó
mang tính hi n th c, tính tr tình và riêng v m t c u trúc âm nh c như tính t s ,
tính i áp, tính b n t u … ã t o i u ki n thu n l i cho nh c tài t phát tri n
thành l i ca ra b . Nhưng n u ch có y u t cơ b n là âm nh c thì cũng chưa
nhân t hình thành m t k ch ch ng. Trên con ư ng i t i nó ã k th a và ti p
thu nh ng cái hay trong các b môn văn h c ngh thu t khác xây d ng nên m t
b môn ngh thu t t ng h p là sân kh u c i lương.
- 1/ Nó ã k th a hát b i v m t xây d ng tu ng tích, ng tác ngo i b và
cách i u bi u di n bao g m múa, trình th c, võ thu t, cách hóa trang và ph c
trang.
C i lương là m t hình th c ca k ch dân t c nên ít nhi u mang tính ch t ư c
l . Ca ra b là bu i sơ khai c a sân kh u c i lương, xu t phát t ca ra b mà các
ng tác múa cơ b n, trình th c ra i. Lúc u do áp ng nhu c u c a ngư i
xem, ngư i di n viên ã bi t tìm tòi sáng t o thêm các ng tác ngo i b minh
h a cho l i ca thêm phong phú. V sau các ng tác ngo i b ó ã ư c các ngh
sĩ úc k t và nâng cao trên c s k th a tinh hoa c a ngh thu t hát b i. Khi hình
thành sân kh u c i lương, nh ng v tu ng u tiên cũng ch u nh hư ng c a hát
b i v m t c u trúc k ch b n. Tính ư c l trong c i lương ph thu c vào ngôn ng
k ch b n, ti t t u âm nh c và múa – qua các ng tác cách i u v i phương pháp
vô hi n v t; b ng s tư ng tư ng và nh ng ng tác cách i u b ng dáng ngư i,
i u i ki u ng có k t h p v i di n xu t nh n m nh c i m c a b môn.
Võ thu t cũng ư c các ngh sĩ nâng cao và ưa lên sân kh u trong nh ng o n
ánh nhau. Tính ư c l còn ư c th hi n trong cách hóa trang và ph c trang, có
k th a c a hát b i nhưng ư c ti t ch b t cách i u g n gũi v i cu c s ng
hơn.
2/ Nó có ti p thu l i c thơ, c k ch có minh h a (récital) trong nhà
trư ng và nh ng v k ch c a các oàn k ch Pháp sang di n nhà hát Tây Sài Gòn
h i b y gi v m t xây d ng k ch b n, di n xu t và trang trí sân kh u.
H i u th k XX theo truy n th ng c a các trư ng trung h c, nh t là
trư ng Sat-sơ-lu Lô-ba và trư ng o Thiên chúa (trư ng Ta-be Sài Gòn), m i
kỳ bãi trư ng u t ch c m t bu i l long tr ng phát thư ng, m i quan khách,
ph huynh h c sinh tham d . gi i trí, h c sinh h p xư ng, ơn ca ho c múa
nh ng i u múa dân gian c a Pháp. áng chú ý có nh ng bài thơ tr tình, ho c
nh ng bài ng ngôn c a La Phông-ten ư c h c sinh c l i, di n xu t v i i u b
- t chân, v i gi ng tr m b ng khi ph n n , khi vui tươi ho c bi ai (như bài ng
ngôn con chó sói v i con c u), thêm ph n k ch c i n hay hài k ch, m t màn hay
ôi ba c nh ng n rút trong k ch c i n (Coóc-nây, Mô-li-e …) mà h c sinh ư c
giáo sư bình gi ng. K ch có màn, có c nh, ngư i vào, ngư i ra ch t ch t ng l i,
t ng ng tác, n ng v t chân không theo ư c l như hát b i c a ta, d t thì màn
h , m màn có gõ ba ti ng báo hi u.
V sân kh u, t lâu ngư i Pháp ã say sưa thư ng th c nh ng tu ng ca
nh c nhà hát Tây Sài Gòn. Hàng năm, oàn hát t Pháp sang vào tháng Mư i,
di n trong vòng sáu tháng vào mùa n ng. M i tu n di n hai tu ng m i vào ngày
th ba và th b y, n th năm và ch nh t di n l i l n nhì theo yêu c u c a khán
gi .Trong các v tu ng ph n l n là ca nh c k ch (Opérette), di n viên i áp
b ng l i, xen l i ca, l m khi dùng bài ca i tho i. Ngoài ngư i Pháp, nh ng
công ch c ngư i Vi t bi t ti ng Pháp có th n tham d nh ng bu i di n, xem
cách trình di n v i màn, c nh; có th i gian t m ngưng di n xu t khán gi có th
gi i lao, l i còn nh ng t m phông, -co (sơn th y), pa-nô; không có tr ng ch u
ưa hơi, không có dàn nh c ng i l li u, không có i u b ư c l như hát b i.
Riêng v trang trí, sân kh u hát b i trư c ây ch có th mã, ch không có
th v . Ngư i ta thư ng trang trí sân kh u m t cách ư c l b ng mã, v i màu
… r t có th dùng nh ng t m phông nhà hát Tây Sài Gòn ã g i ý cho ngư i ta
v nh ng t m phông c nh sơn th y, tri u ình, tư th t … khi di n n c nh nào thì
th t m phông c nh ó xu ng, h t c nh l i kéo lên, sau ó ngư i ta h c cách s
d ng cánh gà, nh ng c nh tri u ình thì th cánh gà v c t r ng xu ng, c nh r ng
thì th cánh gà sơn th y xu ng. Cu i cùng ngư i ta m i dùng pa-nô trang trí
sân kh u.
Sài Gòn, trư ng V Gia nh thành l p năm 1913, ph bi n phương pháp
“h a hình”, “ch m sơn th y theo Tây phương”, hi n th c hơn: ni t c c a con
ngư i, cây c i … khá cân i, cách cho bóng n i hình lên, lu t vi n c n ư c
- áp d ng. V than, v trên b … i u ó cũng góp ph n thúc y b môn trang trí
sân kh u phát tri n.
3/ Cu i cùng ph i nói n vai trò quy t nh c a văn h c. S t ng h p h u
cơ gi a l i và nh c, cung c p hình tư ng c th , ra nhu c u và kh năng ng
tác. N u không có y u t văn h c hay có văn h c thi u hành ng, dĩ nhiên là
không có hình th c ca ra b ư c. Thí d như l i ca c a hai l p T i oán Bùi
Ki m Nguy t Nga, l i ca g c c a phong trào ca ra b m u b ng hai câu:
T khi Ki m thi r t tr v
Bùi Ông m ng nhi c nhún tr .
Hành ng m ng nhi c nhún tr ã t o i u ki n cho ca ra b . M t khác,
hình th c k chuy n c a bài hát t o i u ki n cho ngư i hát di n t tình c m m t
cách d dàng, không b gò ép vào m t hình th c ch t ch nào, cũng như không
mang n d u hi u c nh c a m t th i i nào, mà có tính cơ ng luôn luôn
bi n i theo quy lu t phát tri n c a xã h i. Màu s c âm thanh c a ngôn ng ư c
nâng lên n m t ch ng m c nào c a ch t ca xư ng, ho c gi m xu ng m c
k l bình thư ng, phù h p v i tâm tư nhân v t mà ngư i di n viên mu n di n t.
Tóm l i, b n thân bài b n nh c tài t (c u t o âm hư ng) có ch a ng y u t sân
kh u, ó là ch t tr tình, có tính i x ng phù h p v i tâm tr ng con ngư i
trong cu c s ng, bên c nh ó là tính t s k t h p v i ng tác th hi n hành
ng. Trong quá trình nghiên c u chúng ta th y r ng nh ng ng tác và hành
ng ơn gi n này s tr thành nh ng hành ng sân kh u sau này.
TÓM L I:
T nh c c và nh c l chuy n thành nh c tài t , t nh c tài t ti n lên hình
th c ca ra b – t ca ra b chuy n thành m t lo i hình ngh thu t sân kh u, có
k ch b n văn h c, di n viên, nh c công, thi t k m thu t, quá trình hình thành sân
- kh u c i lương là m t quá trình k th a và phát tri n truy n th ng âm nh c dân
t c. V âm nh c và di n xu t, t hình th c trình di n ca nh c tài t có i xư ng,
làm theo ng tác ơn gi n ch y u là minh h a l i ca, d n d n ti n n hình th c
th hi n tính cách nhân v t. V văn h c, t nh ng bài ca l phát tri n thành k ch
b n hoàn ch nh v i nguyên li u u tiên là hai áng thơ n i ti ng c a dân t c:
Truy n Ki u và L c Vân Tiên.
V thi t k m thu t, ti p thu k thu t v sơn trên b v i phương pháp h i
h a c a phương Tây, cũng như cách trang trí sân kh u c a các oàn k ch Pháp. Có
th ví c i lương như m t a tr v a l t lòng ã ăn ch t, ch t b cũng có và
ch t c cũng có, nhưng nh có d dày tiêu hóa t t nên l n r t nhanh.
Hi n tư ng bên ngoài là ca tài t chuy n sang ca ra b r i hình thành sân
kh u c i lương, có ngư i cho là do chu ng cái m i, có ngư i cho là do c nh tranh,
nhưng nhìn sâu ta th y ây là m t giai o n quá có tính quy lu t c a s phát
tri n hình th c trình di n ca nh c dân gian, t ơn gi n n ph c t p, t th p n
cao, có quá trình, có nhi u th thách ti n n hình th c quy mô hơn n a.
PH L C
M T S NGH SĨ PH BI N, C I BIÊN VÀ SÁNG TÁC BÀI B N
- M t s tay n tài hoa c a x Hu như ông Dùng, ông Tam … mang vào
Nam nh ng bài b n c nh c s n có c a x Hu như: Lưu th y, Kim ti n Hu ,
Hành vân Hu , Nam Xuân, Nam Ai, Xuân tình …
- Khi nh ng bài b n y ư c ph bi n thì các tay khoa b ng c a mi n Nam
như Phan Hi n D o, Tôn Th Tư ng (t ng du h c t Hu ), Tr nh Hoài Nghĩa
(giáo th d y ch nho trư ng trung h c M Tho kho ng năm 1907) cũng d a trên
cơ s ó mà l n lư t so n ra nh ng b n Lưu th y, Phú L c, Xuân tình, Hành vân
theo l i c nh c mi n Nam.
- - Các th y ng c t Qu ng như cha con ông Nguy n Liêng Phong
cũng mang vào Nam m t s bài ca Hu ư c c i biên. Con ông Nguy n Liêng
Phong là Nguy n Tùng Bá (t c Tư Bá) có so n t p b n n kìm (kho ng 20 bài),
xu t b n trư c năm 1923. Sau ó ông Bá xu ng Sóc Trăng d y n.
- Ông Tr n Quang Qu n ã ph bi n 10 b n ng c a Hu : Ph m tuy t,
Nguyên tiêu, H qu ng, Liên hu n, Bình bán (t c Bình nguyên), Tây mai, Kim
ti n, Xuân phong, Long h , T u mã và t cho cái tên là Th p th liên hu n.
- Năm 1899, khi vua Thành Thái vào Sài Gòn thì ông Ba i (t c Nguy n
Văn i) ngư i mi n Trung vào ng C n ư c, Long An ã sáng tác ra 8 bài
ng , dùng vào cu c hòa t u nghênh giá. M c ích làm nh ng bài này giãi t
v i vua Thành Thái – m t ông vua có tư tư ng yêu nư c ch ng Pháp – n i kh
c a ngư i dân mi n Nam s ng dư i ách nô l , 8 bài g m:
1) ư ng Thái Tôn (ám ch vua Thành Thái).
2) V ng phu (trông ch ng, ng ý ngư i mi n Nam mong ngày giành l i
quy n t ch cho t nư c).
3) Chiêu quân (Chiêu quân c ng H , ám ch 6 t nh mi n Nam ã giao cho
Pháp).
4) Ái t kê (thương àn gà con m t m , ám ch ngư i dân m t nư c).
5) Bát man t n c ng (tám nư c nh tri u ình, ng ý th i xưa oanh li t).
6) Tương tư (nh mong ho c nh th i t nư c còn ch quy n, ho c nh
ngư i yêu nư c trôi d t phương xa).
7) Duyên kỳ ng (v a có ý nói n i m ng g p vua v a có ý nói mong i
ngày t nư c oàn viên).
- 8) Qu ph hàm oan (tr l i c nh trư c m t: ti ng kêu oan c a ngư i v
m t ch ng).
Có tài li u chép:
- Ông Ba i còn sáng tác các bài: Giang nam, Ph ng hoàng, T i,
Ph ng c u …
- Ông Hai Kh sáng tác ra các bài: Ng giá ăng lâu, Ái t kê.
- Ông Tr n Quang Qu n và ông ng Nhi u Hơn (Mư i Hơn) sáng tác ra
bài Văn Thiên Tư ng. Ông Qu n còn sáng tác ra bài Bình sa l c nh n.
- Ông Ph ng Hoàng Sang ã so n t p sách d y n ca (Nhà in inh Thái
Sơn 1909). Các ông Ph m ăng àn, Nguy n Tùng Bá, Văn Y ã so n các t p
sách d y n ca: T tài t , L c tài t , Bát tài t , Th p tài t (Nhà in Phát Toán
1915).
M T S BAN NH C TÀI T N I TI NG :
1) Ban Kinh L ch Qu n Vĩnh Long do ông Tr n Quang Qu n t ng làm
ch c Kinh L ch thành l p.
2) Ban Tư Tri u do ông Nguy n T ng Tri u Cái Thia, M Tho, m t ngh
sĩ n kìm n i ti ng thành l p vào kho ng năm 1901. Trong ban này có nh ng
ngh nhân như: Chín Quán ( n c huy n), Mư i Lý (th i tiêu), B y Vô ( n
cò), cô Hai Nhi u ( n tranh), cô Ba B c (ca). Ph n l n nh ng tài t này ư c
ch n i trình bày nh c c Vi t Nam t i cu c tri n lãm thu c a Pháp năm 1910.
Sau ó th y H ch r p chi u bóng Casino sau ch M Tho, mu n cho r p mình
ông khách bèn m i ban tài t Tư Tri u n trình di n m i t i th b y và th tư
trên sân kh u, trư c lúc chi u bóng ư c khán gi hoan nghênh nhi t li t.
- 3) Ban B y Tri u do ông Tr n Văn Tri u (1897 – 1931) Vĩnh Kim, M
Tho, m t nh c sĩ n cò n i ti ng thành l p. Ông là con trai ông Năm Di m tên
th t Tr n Quang Di m (1853 – 1925) cũng là m t nh c sĩ n tỳ. Em gái ông B y
Tri u là cô Ba Vi n t c Tr n Ng c Vi n cũng n i ti ng v i cây n tranh, ngoài ra
còn s d ng ư c n tỳ và th p l c.
4) Ban Ba Ch t B c Liêu. Ông Ba Ch t là m t ngh sĩ n àn o n và
n s n n i ti ng, con trai ông Hai Kh làm ch c Nh c sanh ( ng u ban c
nh c) cho nên còn g i là ông Nh c Kh . Ông Nh c Kh b au c x , ngón tay co
rút và ngo ngoe r t khó. V y mà ông có tài ng i trong mùng và chơi m t lúc nhi u
th nh c khí như: tr ng, kèn, n, ch p chõa… khi n ngư i ng i bên ngoài tư ng
có c m t dàn nh c hòa t u.
5) Ban Ái Nghĩa Phong i n, C n Thơ.
6) Ban B y ng Sa éc g m các ngh nhân B y ng (kìm), Chín Dì
(cò), Năm T n ( o n), Hai L i (tiêu), Mư i Nho (tranh) …
M T S NH C SĨ N I TI NG :
1) Ông Cao Huỳnh Diêu
2) Ông Cao Huỳnh Cư
3) Ông Mư i Như ng
4) Ông Mư i Lý
5) Ông Tư Khôi
6) Ông Mư i Khói
7) Ông Ph m ăng ng
- M T S CA SĨ N I TI NG
1) Ông B y Kiên
2) Cô Ba c (trong ban Tư Tri u)
3) Cô B y Lùng
4) Cô Tám Sâm
5) Cô Ba Ni m
6) Cô Ba i u
7) Cô Hai Cúc (trong ban B y ng)
M TS NH C SĨ CÓ NHI U TÌM TÒI TRONG VI C S D NG VÀ
C I CÁCH NH C C
- Tr n Quang C nh (B y C nh) làm trư ng tòa Sóc Trăng, s d ng violon
u tiên. Thày B y Thông d y trư ng B Th o (Sóc Trăng) s d ng mandoline
u tiên.
- Năm 1920: Tr n Văn Hu n (Ký Hu n) M Tho ã th c i cách n gáo
thành h hai b u.
- Năm 1920: Giáo Tiên (R ch Giá) dùng cây guitare và mandoline móc
phím àn nh c tài t .
- Năm 1925: Sáu Tài s d ng cây violon.
- Năm 1927: B y Th ch s d ng cây guitare Hawaienne.
- Năm 1927: Tư Ni u s d ng cây violoncelle.
nguon tai.lieu . vn
