1. Trang Chủ
  2. Luật học
  3. PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

Khoa học là hệ thống tri thức về mọi loại qui luật của vật chất và sự vận động của vật chất, những qui luật của tự nhiên, xã hội và tư duy (Pierre Auger – Tendences actuelles de la recherche scientifique, UNESCO, Paris, 1961). PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM PHẦN I PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC I. Khoa học và Nghiên cứu khoa học: 1.1. Khoa học: 1.1.1. Các định nghĩa và khái niệm: - Khoa học là hệ thống tri thức về mọi loại qui luật của vật chất và sự vận động của vật chất,

Thể loại Tài liệu miễn phí Luật học

Số trang 25

Ngày tạo 8/29/2018 9:01:22 PM +00:00

Loại tệp DOC

Kích thước

Tên tệp

Tải PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC (.docx) Tải PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC (.pdf)

Xem mẫu

  1. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM PHẦN I PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC I. Khoa học và Nghiên cứu khoa học: 1.1. Khoa học: 1.1.1. Các định nghĩa và khái niệm: - Khoa học là hệ thống tri thức về mọi loại qui luật của vật chất và sự vận động của vật chất, những qui luật của tự nhiên, xã hội và tư duy (Pierre Auger – Tendences actuelles de la recherche scientifique, UNESCO, Paris, 1961). - Khoa học là một hoạt động xã hội nhằm tìm tòi, phát hiện qui luật của vật chất, hiện tượng và vận dụng những qui luật ấy để sáng tạo ra nguyên lý các giải pháp tác động vào các sự vật hoặc hiện tượng, nhằm biến đổi trạng thái của chúng. - Theo quan điểm của Marx, khoa học còn được hiểu là một hình thái ý thức xã hội, tồn tại độc lập tương đối với các hình thái ý thức xã hội khác. - Các tiêu chí nhận biết một bộ môn khoa học: 1. Có một đối tượng nghiên cứu 2. Có một hệ thống lý thuyết 3. Có một hệ thống phương pháp luận 4. Có mục đích sử dụng 1.1.2. Phân loại: Các quan điểm tiếp cận phân loại khoa học: - Theo nguồn gốc: Khoa học thuần túy (sciences pures), lý thuyết (sciences theorique), thực nghiệm (sciences experimentales), thực chứng (sciences positives), qui nạp (sciences inductives), diễn dịch (sciences deductives)…. - Theo mục đích ứng dụng: Khoa học mô tả, phân tích, tổng hợp, ứng dụng, hành động, sáng tạo…. - Theo mức độ khái quát: Cụ thể, trừu tượng, tổng quát… - Theo tính tương liên giữa các khoa học: Liên ngành, đa ngành… - Theo cơ cấu hệ thống tri thức: Cơ sở, cơ bản, chuyên ngành… NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 1
  2. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM - Theo đối tượng nghiên cứu: Tự nhiên, kỹ thuật, xã hội nhân văn, công nghệ, nông nghiệp, y học… 1.2. Nghiên cứu khoa học Nhằm thỏa mãn nhu cầu nhận thức và cải tạo thế giới: * Khám phá những thuộc tính bản chất của sự vật hoặc hiện tượng. * Phát hiện qui luật vận động của sự vật. * Vận dụng qui luật để sáng tạo giải pháp tác động vào sự vật. 1.2.1. Các chức năng cơ bản của nghiên cứu khoa học - Mô tả: là trình bày bằng ngôn ngữ hình ảnh chung nhất của sự vật, cấu trúc, trạng thái, sự vận động của sự vật. Sự mô tả bao gồm định tính và định lượng. - Giải thích: là làm rõ nguyên nhân sự hình thành và qui luật chi phối quá trình vận động của sự vật nhằm đưa ra những thông tin về thuộc tính bản chất của sự vật. - Dự đoán: nhìn trước quá trình hình thành, sự tiêu vong, sự vận động và những biểu hiện của sự vật trong tương lai. - Sáng tạo: làm ra sự vật mới chưa từng tồn tại. Khoa học không bao giờ dừng lại ở ở chức năng mô tả, giải thích và dự đóan. Sứ mệnh lớn lao của khoa học là sáng tạo các giải pháp cải tạo thế giới. 1.2.2. Các đặc điểm của nghiên cứu khoa học - Tính mới: NCKH là quá trình thâm nhập vào thế giới của sự vật mà con người chưa biết, hướng tới những phát hiện mới hoặc những sáng tạo. Đây là đặc điểm quan trọng nhất. - Tính tin cậy: Kết quả nghiên cứu phải có khả năng kiểm chứng lại nhiều lần do nhiều người khác nhau trong điều kiện giống nhau. Do đó, một nguyên tắc mang tính phương pháp luận của NCKH là khi trình bày một kết quả nghiên cứu, người nghiên cứu cần chỉ rõ điều kiện, những nhân tố và phương tiện thực hiện. NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 2
  3. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM - Tính thông tin: là những thông tin về qui luật vận động của sự vật hoặc hiện tượng, thông tin về qui trình công nghệ và các tham số đi kèm qui trình đó. - Tính khách quan: vừa là một đặc điểm của NCKH vừa là tiêu chuẩn của người NCKH. Để đảm bảo tính khách quan, người NCKH cần phải tự trắc nghiệm lại những kết luận tưởng như đã hoàn toàn được xác nhận. - Tính rủi ro: Một nghiên cứu có thể thành công, có thể thất bại. Thất bại có thể do nhiều nguyên nhân nhưng trong khoa học thất bại cũng đ ược xem là một kết quả và mang ý nghĩa về một kết luận của NCKH và được lưu giữ, tổng kết lại như một tài liệu khoa học nghiêm túc để tránh cho người đi sau không dẫm chân lên lối mòn, tránh lãng phí các nguồn lực nghiên cứu. - Tính kế thừa: Có ý nghĩa quan trọng về mặt phương pháp luận nghiên cứu. Ngày nay không có một NCKH nào bắt đầu từ chỗ hòan tòan trống không về kiến thức, phải kế thừa các kết quả nghiên cứu của các lĩnh vực khoa học khác nhau. - Tính cá nhân: vai trò của cá nhân trong sáng tạo mang tính quyết định, thể hiện trong tư duy cá nhân và chủ kiến riêng của các nhân. - Tính phi kinh tế: Lao động NCKH hầu như không thể định mức, thiết bị chuyên dụng dùng trong NCKH hầu như không thể khấu hao, hiệu quả kinh tế của NCKH hầu như không thể xác định. 1.2.3. Các lọai hình NCKH: - Nghiên cứu cơ bản: nhằm phát hiện bản chất, qui luật của sự vật hoặc hiện tượng trong tự nhiên, xã hội, con người, có thể thực hiện trên cơ sở những nghiên cứu thuần túy lý thuyết hoặc trên cơ sở những quan sát, thí nghiệm. Sản phẩm là các phát kiến, công thức, phát minh. Chia làm 2 lọai: Nghiên cứu cơ bản thuần túy và định hướng. UNESCO chia nghiên cứu cơ bản định hướng thành nghiên cứu nền tảng và chuyên đề. - Nghiên cứu ứng dụng: là sự vận dụng các qui luật từ nghiên cứu cơ bản để đưa ra nguyên lý về các giải pháp có thể bao gồm công nghệ, sản phẩm, vật liệu,...Sáng chếlà giải pháp kỹ thuật có tính mới và áp dụng được. NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 3
  4. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM - Nghiên cứu triển khai (R & D): là sự vận dụng các qui luật, các nguyên lý để đưa ra các hình mẫu với những tham số có tính khả thi về kỹ thuật, có thể chia làm các lọai hình: triển khai trong phòng, bán đại trà,.. 1.2.4. Các bước NCKH: - Xác lập vấn đề nghiên cứu: Vấn đề nghiên cứu là những điều chưa biết hoặc chưa biết thấu đáo về bản chất sự vật hoặc hiện tượng, cần đ ược làm rõ trong quá trình nghiên cứu. Khi vấn đề nghiên cứu được chọn và cụ thể hóa thành 1 đề tài nghiên cứu, người nghiên cứu cần xác định cơ sở lý thuyết cho nghiên cứu và tìm hiểu lịch sử vấn đề. - Chuẩn bị nghiên cứu: Xây dựng đề cương nghiên cứu (lý do chọn đề tài, xác định đối tượng và phạm vi nghiên cứu, xác định mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu, đặt tên đề tài,..), xây dựng kế hoạch nghiên cứu (tiến độ, nhân lực, dự toán, …), chuẩn bị phương tiện nghiên cứu, lập danh mục tư liệu,.... - Lựa chọn và nghiên cứu thông tin: thu thập và xử lý thông tin, nghiên cứu tư liệu, thâm nhập thực tế, tiếp xúc cá nhân, xử lý thông tin,.. - Nghiên cứu: xây dựng giả thuyết, lựa chọn phương pháp nghiên cứu, nghiên cứu và kiểm chứng giả thuyết. - Hoàn tất nghiên cứu: đề xuất và xử lý thông tin, xây dựng kết luận và khuyến nghị, viết báo cáo hoàn tất, hoàn tất và áp dụng kết quả. II. Phương pháp Nghiên cứu khoa học: 2.1. Phương pháp chung trong NCKH: 2.1.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Được sử dụng trong cả khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và các khoa học khác, bao gồm nhiều nội dung khác nhau như: nghiên cứu tư liệu, xây dựng khái niệm, phạm trù, thực hiện các phán đoán, suy luận,.v.v… và không có bất cứ quan sát hoặc thực nghiệm nào được tiến hành 2.1.2. Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm: Nghiên cứu thực nghiệm là những nghiên cứu được thực hiện bởi những quan sát các sự vật hoặc hiện tượng diễn ra trong những điều kiện có gây biến NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 4
  5. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM đổi đối tượng nghiên cứu một cách có chủ định. Nghiên cứu thực hiện có thể được thực hiện trên đối tượng thực hoặc trên các mô hìnhdo người nghiên cứu tạo ra với những tham số do người nghiên cứu khống chế. Nghiên cứu thực nghiệm được áp dụng phổ biến không những trong khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ, y học, mà cả trong khoa học xã hội và các lĩnh vực khoa học khác. 2.1.3. Phương pháp nghiên cứu phi thực nghiệm: Là một phương pháp nghiên cứu dựa trên sự quan sát, quan trắc những sự kiện đã hoặc đang tồn tại, hoặc thu thập những số liệu thống kê đã tích lũy. trên cơ sở đó phát hiện qui luật của sự vật hoặc hiện tượng. Trong phương pháp này người nghiên cứu chỉ quan sát những gì đã và đang tồn tại, không có bất cứ sự can thiệp nào gây biến đổi trạng thái của đối tượng nghiên cứu. 2.2. Phương pháp giải quyết vấn đề theo khoa học về phát minh, sáng chế: Có 40 thủ thuật: 1. Nguyên lý phân nhỏ 2. Nguyên lý “tách riêng” 3. Nguyên lý phẩm chất cục bộ 4. Nguyên lý phản đối xứng 5. Nguyên lý kết hợp 6. Nguyên lý vạn năng 7. Nguyên lý chứa trong 8. Nguyên lý phản trọng lượng 9. Nguyên lý thực hiện sơ bộ 10. Nguyên lý dự phòng 11. Nguyên lý đẳng thế 13. Nguyên lý đảo ngược 14. Nguyên lý cầu (tròn) hóa 15. Nguyên lý năng động NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 5
  6. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM 16. Nguyên lý tác động bộ phận và dư thừa 17. Nguyên lý bộ xung chiều khác 18. Sự dao động cơ học 19. Nguyên lý tác đông theo chu kỳ 20. Nguyên lý tác đông liên tục hữu hiệu 21. Nguyên lý vượt nhanh 22. Nguyên lý chuyển hại thành thắng 23. Nguyên lý quan hệ phản hồi 24. Nguyên lý sử dụng trung gian 25. Nguyên lý tự phục vụ 26. Nguyên lý sao chép (copy) 27. Nguyên lý rẻ thay cho đắt 28. Nguyên lý thay thế sơ đồ cơ học 29. Nguyên lý sử dụng các kết cấu thủy và khí 30. Sử dụng bao mềm dẻo và mềm mỏng 31. Sử dụng vật liệu nhiều lỗ 32. Nguyên lý đổi màu 33. Nguyên lý đồng nhất 34. Nguyên lý loại bỏ và tái sinh từng phần 35. Đổi các thông số hóa lý của đối tượng 36. Sử dụng chuyển pha 37. Sử dụng nở nhiệt 38. Sử dụng các chất oxy hóa 39. Sử dụng môi trường trơ 40. Sử dụng vật liệu tổng hợp (composit) NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 6
  7. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM PHẦN II GIỚI THIỆU MỘT SỐ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỤ THỂ ỨNG DỤNG THUẬT GIẢI DI TRUYỀN XẾP THỜI I. KHOÁ BIỂU CHO CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC 1. GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI Trong xu hướng phát triển của xã hội ngày nay, có rất nhiều ngành khoa học mới ra đời. Trong đó có một số ngành khoa học ra đời trên cơ sở phân lập từ các ngành khoa học cổ điển, và một số ngành do sự tích hợp các khoa học. Thuật giải di truyền là một trong những ngành khoa học mới ra đời từ sự tích hợp giữa sinh học và máy tính. Trong những năm 70, mạng nơron nhân tạo, logic mờ, cùng với thuật giải di truyền đã được nghiên cứu và áp dụng thành công trong việc giải quyết các trường hợp phức tạp. Thuật giải di truyền đã được phát minh ra để bắt chước quá trình phát triển tự nhiên trong điều kiện quy định sẵn của môi trường. Các đặc điểm của quá trình này đã thu hút sự chú ý của John Holand (ở đại học Michigan) ngay từ những năm 1970. Holand tin rằng sự gắn kết thích hợp trong thuật giải máy tính có thể tạo ra một kỹ thuật giúp giải quyết các vấn đề khó khăn giống như trong tự nhiên đã diễn ra-thông qua quá trình tiến hóa. Trên thế giới hiện nay, Thuật Giải Di Truyền kết hợp với Công nghệ thông tin được ứng dụng để giải quyết những vấn đề phức tạp trong hệ thống điện một cách rất hiệu quả. Nhưng trong đề tài này, chúng ta nghiên NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 7
  8. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM cứu ứng dụng Thuật Giải Di Truyền xếp Thời khoá biểu các trường Đại học. áp dụng thuật giải di truyền vào máy tính là phương pháp ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào việc giải quyết các bài toán phức tạp. Thông qua tính di truy ền, s ự lai ghép, đột biến ngẫu nhiên từ những cá thể có các tính năng, ưu điểm khác nhau. Sau nhiều lần chọn lọc qua nhiều thế hệ, thế hệ cuối cùng sẽ là giống cây, con vật mong muốn. Vấn đề đặt ra là chi phí thực hiện và kết quả đạt được. Thông thường kết quả đạt được tương đối tốt, cũng có thể là tốt nhất, đặc biệt đối với những vấn đề nan giải, các thuật toán thông thường không thể giải quyết được. Việc xếp lịch học bằng phương pháp ứng dụng thuật giải di truyền là một vấn đề mới, chưa được áp dụng trước đây. Đây coi như là một thử nghiệm cho một giải pháp mới. I.1 THUẬT GIẢI DI TRUYỀN I.1.1 Đặc điểm, đặc trưng Các thuật giải di truyền là những kỹ thuật tối ưu dựa trên những khái niệm chọn lọc tự nhiên và di truyền. Trong cách tiếp cận này, lời giải của bài toán được trình bày như các gen trong nhiễm sắc thể. Thuật giải di truyền mô tả một nhóm các lời giải có thể ứng cử (quần thể) trên bề mặt đáp ứng. Qua tiến hóa và chọn lọc tự nhiên các nhiễm sắc thể với độ thích nghi tốt hơn xuất hiện. Chọn lọc tự nhiên đảm bảo cho nhiễm sắc thể có độ thích nghi tốt nhất sẽ được truyền cho những quần thể tương lai. Những đăc trưng của thuật giải di truyền như sau: Thuật giải di truyền làm việc với một mã hóa của tập hợp tham số chứ không phải với một tham số. NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 8
  9. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM Thuật giải di truyền tìm từ một quần thể các điểm chứ không phải một điểm. Thuật giải di truyền đánh giá thông tin (với hàm mục tiêu), chứ không đưa vào đạo hàm hoặc tri thức bổ sung khác. Thuật giải di truyền sử dụng các luật biến đổi theo xác suất, không sử dụng luật quyết định. NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 9
  10. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM Chúng ta có thể mô tả phần đặc tả của toàn bộ thuật giải di truyền như sau sơ đồ sau: 1. Khôûtaïo ngaã nhieâ i un moätaä quaà theå tp n . 2. Ñaùh giaù i caù n moï theå trong quaà theå n. 3. Taïo caù nhieã saé theå c mc môùbaèg caùh lai gheù. inc p 4. Ñoäbieá cuû toå p t n a hôï caë nhieã saé theå meï. p m c boá 5. Ñaùh giaù c caù môù n caù theå i vaø chuùg vaø quaà theå ñöa n o n baèg caùh thay theá nc . 6. Kieå tra ñieà kieä döøg m unn (caù giôùhaïn: soá heäñoä ci theá , thích nghi, thôøgian ...) i 7. keáthuù quaù vaø tc trình traû veà theå t nhaá caù toá t. NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 10
  11. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM I.1.2 Các thành phần của thuật giải di truyền a. Khởi động quần thể ban đầu Tạo quần thể đầu tiên trong thuật giải, là nơi xuất phát quá trình tiến hóa, bao gồm tất cả các giá trị thô ban đầu. Tùy theo vấn đề của bài toán mà có cách khởi động khác nhau. Trước một bài toán áp dụng thuật giải di truyền, ta cần phải xác định rõ nhiễm sắc thể và cá thể cho vấn đề, và thông thường đó sẽ kết quả cuối cùng. Việc phân tích sẽ dựa trên kết quả là cơ bản nhất. b. Đánh giá cá thể Chắc chắn rằng việc chọn cá thể sẽ thông qua kết quả, hay mục đích của vấn đề. Dựa trên mức độọ thích nghi của cá thể, bao gồm những vướng mắc mà cá thể gặp phải. Thông thường, đặt mỗi vấn đề nhỏ tương ứng với một giá trị điểm thích nghi, kết quả đánh giá gồm tổng các số điểm đó. Cá thể tốt nhất sẽ có số điểm thấp nhất hoặc lớn nhất. Theo thuyết tiến hóa của Darwin, nhiễm sắc thể tốt nhất sẽ tồn tại và tạo ra các cá thể con mới. Có nhiều phương pháp để chọn các nhiễm sắc thể tốt nhất. 1) Chọn lọc Roulette (Roulette Wheel Selection) 2) Chọn lọc xếp hạng (Rank Selection) 3) Chọn lọc cạnh tranh (Tournament Selection) Toán tử lai ghép I.1.2.1 Lai ghép nhằm nâng cao kết quả cá thể, do đó, toán tử lai ghép sẽ tạo điều kiện cho tiến trình hội tụ nhanh hay chậm. Còn tùy thuộc vào cách tổ chức và phân bố các nhiễm sắc thể mà chúng ta có xác suất lai ghép nhanh NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 11
  12. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM hay chậm. Sau đây là vài phương pháp lai ghép thông dụng trong kỹ thuật di truyền: 1) Lai ghép ánh xạ từng phần (PMX Partial Mapped Crossover) 2) Lai ghép có trật tự (OX Order Crossover) 3) Lai ghép dựa trên vị trí (Position Based Crossover) 4) Lai ghép dựa trên thứ tự (Order Base Crossover) 5) Lai ghép có chu trình (CX Cycle Crossover) 6) Lai ghép thứ tự tuyến tính (LOX Linear Order Crossover) c. Toán tử đột biến Cũng giống như lai ghép, toán tử đột biến làm tăng nhanh quá trình hội tụ, nhưng tăng một cách đột ngột, cũng có khi sẽ không gây tác dụng gì một khi không thành công. Không ai có thể đánh giá được phương pháp đột biến nào tốt hơn, do đó có một vài phương pháp đơn giản, cũng có vài trường hợp khá phức tạp. Người ta thường chọn một trong những phương pháp sau : 1) Đột biến đảo ngược (Inversion Mutation) 2) Đột biến chèn (Insertion Mutation) 3) Đột biến thay thế (Displacement Mutation) 4) Đột biến tương hỗ (Reciprocal Exchange Mutation) 5) Đột biến chuyển dịch (Shift Mutation) d. Điều kiện kết thúc Thoát ra quá trình tiến hóa quần thể, dựa vào bài toán mà có các cách kết thúc vấn đề khác nhau, một khi đã đạt đến mức yêu cầu. Một vài trường hợp thông thường như sau: NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 12
  13. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM -Kết thúc theo kết quả: một khi đạt đến mức giá trị yêu cầu thì chấm dứt ngay quá trình thực hiện. -Kết thúc dựa vào số thế hệ: chọn số thế hệ, quá trình sẽ dừng đúng ngay số thế hệ đã qui định trước, không cần biết kết quả như thế nào. -Tính theo thời gian: không cần biết đã bao nhiêu thế hệ hay kết quả nào, chỉ dựa vào số giờ qui định mà kết thúc. -Tổ hợp: dùng nhiều phương án khác nhau cho vấn đề, chẳng hạn như : chạy theo số thế hệ xong sau đó đánh giá cho chạy theo kết quả, hoặc ngược lại. NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 13
  14. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM MÔ HÌNH BÀI TOÁN XẾP THỜI KHOÁ BIỂU CHO II. TRƯỜNG ĐẠI HỌC Giới thiệu bài toán II.1 Bài toán đặt ra là vấn đề xếp thời khóa biểu cho một trường đại học, với nhiều cở sở khác nhau. Cần có sự sắp xếp lịch học cho các lớp tại các phòng ở mỗi địa điểm, sao cho vừa hợp lý lại vừa tiện dụng nhất. Dữ liệu bài toán II.2 Như đã nói ở trên, thông tin sẽ phát sinh từ các đối tượng chính trong bài toán. Do đó, các dữ liệu luôn có mối liên hệ với nhau, phần lớn vì nhu cầu nghiệp vụ mà dữ liệu xuất hiện tương đối nhiều. Trong bài toán xếp thời khóa biểu của một trường đại học, cụ thể sẽ đòi hỏi các thông tin sau: • Danh sách cơ sở. • Danh sách khoa. • Danh sách khóa học. • Danh sách học phần học các lớp trong học kỳ. • Danh sách lớp học. • Danh sách giáo viên. • Danh sách phòng học. • Danh sách môn học và số tiết học. • Bảng phân công giáo viên giảng dạy tại các lớp. • Bảng yêu cầu ràng buộc của giáo viên với lịch dạy. • Bảng yêu cầu ràng buộc của lớp với lịch học. NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 14
  15. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM Bảng yêu cầu ràng buộc của phòng với lịch sử dụng. Ứng dụng thuật giải di truyền vào bài toán xếp thời II.3 khoá biểu Vấn đề của bài toán khá phức tạp về mặt ràng buộc, nhưng phương pháp chia để trị vẫn là biện pháp hữu hiệu trong mọi vấn đề phức tạp. ở đây cũng vậy, theo phân cấp các ràng buộc mà ta giải quyết bài toán xếp thời khóa biểu này thành hai giai đoạn khác nhau: • Giai đoạn 1: nhằm giải quyết thành phần ràng buộc ở mức lớp học, với các vấn đề cơ bản phức tạp của những đối tượng liên quan tới việc học của lớp. Khi đã có được kết quả cuối cùng là lịch học cho từng lớp một cách hoàn chỉnh, chúng sẽ được dùng làm thông tin cho giai đoạn sau. • Giai đoạn 2 : tổng hợp lại các ràng buộc còn lại và đã được đơn giản hóa trong giai đoạn trước. Kết quả của giai đoạn này chính là mục tiêu cuối cùng của bài toán. Đó là lịch học của các lớp trong một cơ sở. Cả hai giai đoạn tuy có mục tiêu và dữ liệu khác nhau, nhưng về cách giải quyết có tính tương tự nhau, nên không khác gì nhiều khi áp dụng vào mô hình thuật giải di truyền. II.3.1 Giai đoạn 1 - xếp lịch học các lớp Chọn mô hình cá thể II.3.1.1 Lịch học của một lớp có hai thành phần chính, bao gồm: các môn học và các giờ học trong tuần. Việc đặt ngẫu nhiên các môn học với các giờ học sẽ tạo thành một lịch học cho từng lớp. Như vậy một lớp học tương ứng s ẽ có nhiều lịch học khác nhau, do đó ta chọn mỗi lịch học làm cá thể trong thuật giải di truyền. NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 15
  16. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM Và trong hai thành phần đó, thì các giờ học là thành phần ổn định hơn về số lượng cũng như về giá trị của chúng, cho nên ta chọn môn học làm đơn vị nhiễm sắc thể trong cá thể. Vì đối với môn học việc làm nhiễm sắc thể là phù hợp với tính không ổn định của nó : với số lượng các môn phụ thuộc từng lớp học, cũng giống như số lượng nhiễm sắc thể trong cá thể, có chiều dài không nhất thiết phải cố định hay bằng nhau. Ngoài ra chưa kể đ ến tính phức tạp của môn học về số tiết phải học luôn bị thay đổi, trong khi giá trị các giờ học thì ngược lại, có thể xác định một cách rõ ràng và nhanh chóng. Mô hình cá thể trong lịch lớp Môn học Môn Môn ...... học 1 học 2 n Thay vì chọn ngẫu nhiên môn học vào các tiết học như đã trình bày, chúng ta sẽ làm ngược lại: chọn ngẫu nhiên tiết học theo môn, vì chúng ta đã chọn môn học làm đơn vị trong cá thể ( theo mô hình trên ). Có nghĩa là, với một cá thể của mô hình xếp lịch lớp, ở bất kỳ thời điểm nào, khi ta đặt nhiễm sắc thể đầu tiên như là môn thứ nhất, nhiễm sắc thể kế tiếp sẽ là môn thứ hai, và tiếp tục cho các nhiễm sắc thể còn lại ... thì sau này, lúc nào cũng theo thứ tự ấy mà lấy thông tin ra, sẽ không có gì thay đổi ( ngoại trừ giá trị tiết học, nếu như sau này có xảy ra lai ghép hay đột biến ). Trong trường hợp một môn được học nhiều lần trong tuần, do có nhiều chứng chỉ / học phần, nên sẽ gây khó khăn cho việc xếp chúng vào trong cá thể. Cách giải quyết vấn đề này rất đơn giản, chỉ cần đưa chúng vào cá thể với nhiễm sắc thể tương ứng, chẳng khác gì một môn học bình thường khác. Lúc đọc thông tin, chúng ta nên chú ý một chút thế thôi. NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 16
  17. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM Ví dụ: Giả sử có danh sách môn học và số lần học trong một tuần như sau: - Môn học a có 1 lần học. - Môn học b có 2 lần học. - Môn học d có 1 lần học. Chúng ta sẽ phân bổ các nhiễm sắc thể như sau: a b b c d (lần 1) (lần 2) Mỗi nhiễm sắc thể sẽ mang một giá trị số nguyên. Đó chính là vị trí tiết học bắt đầu của môn học. Phạm vi giá trị của nó từ 0 -> 35 theo th ứ tự các tiết học trong tuần, được đánh dấu theo vị trí liên tục của các ngày, tương tự cấu trúc mảng một chiều. Các tiết học tiếp theo là giá trị liên tục kế tiếp nhau tùy theo số lượng tiết học của môn mà ta đang lưu trữ. Giá trị các tiết học. Thứ hai Thứ ba Thứ bảy ..... . 01 . 567 . 1 1 ... 3 3 . 3 ... ... 1 2 .. 0 1 ... 5 Ví dụ: về cách xếp vị trí tiết học trong lịch học. Môn học a tiết bắt đầu 0 số tiết cần học là 3 Môn học b tiết bắt đầu 3 số tiết cần học là 2 Môn học c tiết bắt đầu 8 số tiết cần học là 4 Môn học d tiết bắt đầu 12 số tiết cần học là 3 NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 17
  18. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM Phân bố các môn học trên lịch học như sau: Thứ Thứ Thứ Thứ .... .. tư bảy hai ba 0 6 12 30 a(1) 1 7 13 31 a(2) 2 8 14 32 a(3) c(1) 3 9 15 33 b(1) c(2) 4 10 16 34 b(2) c(3) 5 11 17 35 c(4) Như ta đã nói phần trên, tương ứng mỗi cá thể là một lịch học thực thụ của lớp. Vì vậy, khi tạo cá thể, chúng ta vẫn phải đảm bảo sự đúng đắn về tính chất trong lịch học : phải đủ số tiết học, số môn học, không có sự chồng chéo lên nhau tại cùng thời điểm trong các môn... Để giải quyết việc này, chúng ta sử dụng một tham biến đánh dấu các tiết học đã lên lịch, để môn học sau sẽ không bị sắp trùng vào những vị trí này, màmôn học này sẽ được đưa vào vị trí khác. Tất nhiên, với mỗi lịch học sẽ có sự sắp xếp khác nhau. Tạo quần thể ban đầu II.3.1.2 Trước khi tạo quần thể ban đầu trong phần này, chúng ta phải chuẩn bị sẵn về dữ liệu cho quá trình thực thi, từ lúc khởi tạo đến khi cho ra kết quả, bao gồm đầy đủ thông tin của một lớp đang được chọn. Tất cả như sau : NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 18
  19. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM • Các ràng buộc lớp, giáo viên được phân công dạy. • Các môn học và số chứng chỉ từng môn. • Tính toán số tiết học tương ứng các môn. • Chọn qui định đọc và ghi nhận nhiễm sắc thể. • … Giống như cá thể được mô tả ở trên, hàng loạt các cá thể được tạo ra và được xem như quần thể ban đầu trong mô hình thuật giải di truyền của phần xếp lịch lớp. Sau khi quần thể có đủ số lượng, bước tiếp theo là đánh giá quần thể, kiểm tra xem độ thích nghi tốt nhất hiện đang tồn tại của quần thể. Độ thích nghi - chọn cá thể II.3.1.3 Đây là phần giải quyết các yêu cầu đưa ra cho bài toán, chủ yếu vẫn xem xét trên các thành phần ràng buộc. Tương ứng với mỗi loại ràng buộc, chúng ta sẽ gán cho chúng một giá trị thích nghi nào đó, mà một khi cá thể đi qua, các ràng buộc được lắp đặt vào, và sẽ cho ra giá tr ị thích nghi cụ thể cho cá thể đó, kết thúc công việc tính độ thích nghi. Nghe rất đơn giản nhưng thực chất đây là vấn đề khó nhất, quan trọng nhất của bài toán. Chi tiết cụ thể như sau: • Trước hết ta nói về giáo viên. Khi chọn phân công giảng dạy, chúng ta phải biết chắc rằng giáo viên đó sẽ trống vào giờ đó, môn đó, buổi đó của lớp học. Hay nói cách khác, chúng ta cần kiểm tra ràng buộc tiết học, mà đã tương ứng với mỗi môn trong lịch học, xem xét lại các môn có thể học giờ đó hay không. Kế tiếp là xét giờ học của lớp. Do một qui định nào đó mà lớp có thể học giờ này hay giờ kia, chẳng hạn như không học ba tiết đầu trong ngày thứ hai,... NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 19
  20. PP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GS. TSKH HOÀNG KIẾM • Cuối cùng kiểm tra lại sự chồng chéo giờ lẫn nhau của các môn học. Việc kiểm tra này nhất thiết phải làm, vì trong lúc lai ghép, đột biến, có thể gây ra sai lệch. Cho nên tốt nhất ta phải kiểm tra chúng. Giống như lúc khởi động, ta dùng một biến chứa tất cả giờ học ở các môn để giúp cho việc đánh giá. Tương tự các ràng buộc giáo viên và lớp. Mỗi vấn đề sẽ có một biến lưu trữ giờ làm việc, để tránh các tiết học theo qui định mà ta đã ghi nhận cho một giáo viên hay lớp học tương ứng. Có nhiều cách để chọn một cá thể tốt. Chọn cách tính theo độ thích nghi cao nhất hoặc thấp nhất. Thông thường, người ta chọn cách tính tốt nhất. ở đây, chúng ta cũng chọn cách tính tốt nhất tức là xếp theo giá trị giảm dần của giá trị bị phạt theo độ thích nghi. Thuật toán lai ghép và đột biến II.3.1.4 Hai phần này, có lẽ đã được nói rõ trong những chương trước. ơỷ đây xin được nói ngắn gọn, về thuật toán lai ghép, ta dùng lai ghép đoạn: lấy ngẫu nhiên một đoạn nhiễm sắc thể bên nhiễm sắc thể cha, số còn lại sẽ lấy ở bên nhiễm sắc thể mẹ. Còn thuật toán đột biến : chỉ việc hoán vị hai nhiễm sắc thể một cách ngẫu nhiên trong cá thể. Ta có thể sửa thông số xác xuất về đột biến, lai ghép của chương trình trong lúc chạy thực thi. Phần này áp dụng thực thi cho tất cả các lớp trong một cơ sở, tương ứng với mỗi lớp sẽ có một file lưu trữ tất cả các lịch lớp mà có thể s ử dụng, dưới hình thức các nhiễm sắc thể trong quẩn thể. Ngoài mục đích xem xét kiểm tra, chúng còn được dùng làm thông tin để chạy lịch cơ sở sau này. NGUYỄN ANH HUY – CH0301036 20
nguon tai.lieu . vn
Quản lý dự án Quản lý Nhà nước Tiêu chuẩn - Qui chuẩn Kinh tế học Luật học Quy hoạch - Đô thị Hoá học Quản trị kinh doanh Kiến trúc - Xây dựng