Xem mẫu
- PHÚ YÊN THEO DÒNG THỜI GIAN
Năm 221 Tr. CN
Đất Phú Yên thuộc Tượng Quận
-Năm 111 Tr. CN
Đất Phú Yên lúc bây giờ thuộc huyện Tượng Lâm của quận Nhật
Nam
-Năm 192
Theo sách "Đại Nam Nhất Thống Chí" của quốc sử triều Nguyễn
viết:"đất Phú Yên nguyên xưa là đất Việt Thường. Đời nhà Tần thuộc
về Tượng Quận. Đời nhà Hán thuộc về Quận Nhật Nam. Dân Tượng
Quận đã nổi dậy chống ách đô hộ của nhà Hán, giành được chủ quyền
lập nên vương quốc Lâm ấp. Bằng chiến tranh lấn chiếm đất đai, Lâm
ấp mở rộng cương giới: Phía Bắc đến tận Quảng Bình, phía Nam tiếp
giáp nước Chân Lạp lấy tên là Chiêm Thành (ChămPa). Nước Chiêm
thành lúc bấy giờ là một vương quốc cường thịnh, theo văn hoá ấn Độ,
lãnh thổ của Chiêm Thành gồm các khu vực: Châu Địa lí, Bố Chính, ma
Linh, Châu ô lý, Amaravati (phần đất phía nam tỉnh Quảng Nam đến
lãnh thổ tỉnh Quãng Ngãi), Vijaya (Bình định, Phú Yên).
Năm 1470 (Canh dần) Hồng Đức thứ 1
Ngày 16- l l- 1470 Lê Thánh Tông thống lĩnh 26 vạn quân thuỷ bộ
đánh tan quân Chiêm, phá thành Chà bàn (Qui Nhơn), Vượt đèo Cù
mông, tiến thẳng Đèo Cả khắc bia trên núi Đèo Cả phân định ranh giới
Việt - Chiêm. Phú Yên thuộc về Đại Việt từ đó
Năm 1471
Tháng 6 năm 1471 Phú Yên thuộc Thừa Tuyên Quảng Nam
Năm 1578
Lương Văn Chánh đánh đuổi người Chiêm, chiếm lĩnh Hồ thành ở
An nghiệp, xã Hoà Định lấy hết đất Phú Yên
Năm 1611 (Tân hợi)
Bắt đầu đặt phủ Phú Yên. Bây giờ quân Chiêm thành xâm lấn biên giới.
Chúa sai Chủ sự Văn Phong (không rõ họ) đem quân đi đánh lấy được, bèn
đặt làm một phủ, cho 2 huyện Đồng Xuân và Tuy Hoà thuộc vào. Nhân sai
Văn Phong làm Lưu thủ đất ấy.
Năm 1629 (Kỷ tỵ)
Văn Phong ở Phú Yên dùng quân Chiêm Thành để làm phản. Vinh (con
của Mạc Cảnh Huấn lấy công chúa Ngọc Liên làm Phó tướng) đem quân dẹp
yên.
-1632 (Nhâm Thân)
Bắt đầu thi hành phép duyệt dân tuyển lính lượt theo quy lệ đời Hồng Đức
Triều Lê ; 6 năm 1 lần tuyển lớn, 3 năm 1 lần tuyển nhỏ và đặt ở Phú Yên một
trường tuyển có nhiệm vụ làm sổ hộ tịch, chia làm khách hộ và chính hộ. Mỗi
loại chia các hạng : tráng, quân, dân, lão, tật, cố, cùng, đào (bỏ trốn).
-Năm 1648 (Mậu tý)
+Trận chiến trên sông Nhật Lệ (2/1648) quân Trịnh thua. Thế tử Dũng Hiền
dâng chiến tù và chúa Nguyễn lệnh cho đưa tù binh từ Thăng (bình) Điện
(bàn) đến Phú Yên chia tan số tù binh ra cho ở các nội; cứ 50 người làm một
- ấp, đều cấp cho lương ăn nửa năm, nhà giàu bỏ thóc cho họ vay và cho họ
tìm lấy lợi núi đầm mà sinh sống làng mạc liền nhau, về sau thành hộ khẩu
-Năm 1653 (Quý tỵ)
+ Bà Tấm vua nước Chiêm xâm lấn Phú Yên
+ Hùng Lộc làm Thống binh, Minh Vũ làm tham mưu lãnh 3.000 quân đi
đánh Phú Yên. Quân muốn dừng lại dụ địch. Nhưng Hùng Lộc cho quân vượt
đèo Hổ Dương núi Thạch bi, đánh thẳng vào thành, nhân đêm phóng lửa,
đánh gấp, cả phá được, lấy đất đến sông Phan Rang
-Năm 1689 (Kỷ Tỵ)
Tháng 8/1689 Chúa cử Cưởng Cơ Hoằng lược làm Cai cơ, Nguyễn Hữu
Hào làm Thông binh Văn Chức Hoà Tín làm tham mưu, Thủ hợp Diện Đức
làm Thị chiến, Nguyễn Thăng Sơn làm Tiên phong kén thêm quân ở Phú Yên.
-Năm 1695 (ất hợi)
Quảng Phú người ở Quy Ninh họp Đảng với Linh (không rõ họ) ở Quảng
Ngãi hơn 1100 người bị quân chúa Nguyễn đánh thua bỏ trốn vào Phú Yên,
dân Man (mọi) bắt đem nộp. Chúa sai giết và hậu thưởng cho dân Man.
-Năm 1700 (Canh thìn)
Tháng 7/1700 Chúa qui định sắc cờ cho thuyền vận tải của Phú Yên. Lá cờ
trên trắng dưới đen.
-Năm 1708 (Mậu tý)
• Chúa Nguyễn sai quan đặt một trường duyệt tuyển lớn ở Phú Yên
• Tháng 7/1708 Bọn Man Nam bàn quấy rối cướp bóc dân ở biên thuỳ
-Năm 1709 (Kỷ Sửu)
Nội hữu phò mã Tống Phước Thiệu cùng Cai đội Nguyễn Hữu Kham
ngầm mưu làm bậy sai Trịnh Nghe Tường Vân vào Quảng Nam thầm kết
những tay hào kiệt, mưu đồ trước lấy Bình Khanh sau lấy Phú Yên. Mưu bị lộ
và tất cả bị giết
-Năm 1714 (Giáp Ngọ)
Chúa quyết định cấp tiên thuê người và ngựa trạm các lộ (Quảng Nam,
Quảng Ngãi, Quy Ninh, Phú Yên, Thuận Thành)
-Năm 1720 (Canh Tý)
Sai văn chức Nguyễn Đăng Khoa chia lập các ấp các thuộc ở Quang Ngãi
và Phú Yên
-Năm 1726 (Bính. ngọ)
Tháng 4/1726 Sai ký lục chính dinh là Nguyễn Đăng Đệ đi tuần tra các phủ
và định rõ chức lệ cho các thuộc mới lập. Hễ những nơi gần núi, ven biển thì
lập làm thuộc. Phú Yên có 38 thuộc
-Năm 1744 (Giáp tý)
Nguyễn Huệ giả cách sai Lý Tài (Tây Sơn) đem thành Phú Yên đầu hàng.
Phước Hiệp không phòng bị, nên bị Nguyễn Huệ đánh áp. Phước Hiệp phải
lui về giữ Vân phong và sai Phước Hoà giữ Ô Loan
-Năm 1751 (Tân Mùi)
Tháng 10/1751 Thủy Xá và Hoả Xá vào cống. Hai nước ở phía trên nước
Nam Bàn (Khi Lê Thánh Tôn đánh được Chiêm Thành, dòng dõi nước ấy làm
Vua nước Nam Bàn, cắt cho đất từ núi Thạch Bi về phía tây), thôn lạc có hơn
50 giữa có núi Bà Nam rất cao, vua Thủy Xá ở phía đông núi, vua Hoả Xá ở
phía tây núi. Buổi quốc sơ, vì có họ giáp với Phú Yên, cứ 5 năm một lần sai
người đến các nước ấy cho quà (áo gấm, mũ, nồi đồng, chảo sắt, và chén đĩa
bằng sứ)
-Năm1758 (Mậu Thân)
- Buổi sơ quốc vì Phú Yên là đất nước mới khai thác, dẫu đã đặt quan lại
cai trị. Nhưng thuế má vẫn còn ruộng đơn giản. Đến khi các phủ Bình Khang,
Diên Khánh, Bình Thuận, Gia Định dần dần mở mang, thì lệ thuế cũng như
tỉnh Phú Yên. Đến đây các thuê sai dư và thường dân của Phú Yên còn
chiếm nhiều, cho nên sai quan đi đốc thu.
-Năm 1771 (Tân Mão)
• Tháng 12/1771 Lấy cai dội dinh Phú Yên là Nguyễn Vân làm trấn thủ
dinh Bình Khang.
• Núi Thạch Bi ở Phú Yên bị sét đánh, đá đen ở núi đều hoá ra trắng
cả, xa trông như bia đá dựng đứng, sắc như tro trắng. Chúa sai làm
lễ Đảo.
• Thuyền vua đóng ở cửa biển Xuân Đài. Sai Võ Tánh đem quân
đánh bãi La Thai (La Hai). Tham đốc là giặc là Phạm Văn Điềm thua
chạy ta cướp lương thực. Lấy lại được phủ Phú Yên. Báo tin thắng
trận. Vua khen ngợi, thưởng cho tướng sĩ 300 quan tiền, 150 áo
chiến, sai đặt bảo ở Hội An, lượng để quân phòng thủ.
• Đặt quan công đến dinh Phú Yên, lấy phí trung thủy dinh là Nguyễn
Văn Nhân làm lưu thủ, lấy hàng thần là Tuần phủ Nguyễn Y Mân
làm cai bạ. Văn Giáp tham mưu là Nguyễn Văn Diệu làm ký lục.
• Bắt những dân tráng ở 2 dinh Phú Yên và Bình Khang, mỗi người
đem 1 tháng lương, đi theo lưu thủ Nguyễn Văn Nhân và cai bạ Lê
Đăng Khoa đến quản thứ để chia đóng đồn.
-Năm 1793
• Tháng 8 năm 1793 Sai Lưu thủ Nguyễn Văn Nhân trở về Phú Yên, đắp
bảo Lai Thai, dựng kho tạm trữ thóc thuế để sẵn lương thực cho quân.
Triệu tham tri Hình bộ hành cai bạ Bình Khang là Lê Đăng Khoa đến
hành tại. Lấy cai bạ Phú Yên là Nguyễn Y Mẫn làm cai bị bình Khang.
• Tháng 9/1793 Thuyền vua từ cửa Thị Nại về đóng ở cửa Xuân Đài.
Bọn Võ Tánh, Nguyễn Văn Trương đều đem thủy binh đi theo. Sai Tôn
Thất Hội lấy bộ binh ở lại trấn thủ Phú Yên. Nguyễn Hoàng Đức quản
2 chi Tuề Oai và Kiến Võ giữ trung đao La Thai. Nguyễn Long cai quản
chi trấn võ giữ thượng dạo Thạch Thành, Vũ Văn Lượng và Nguyễn
Văn Nhân quản 36 chiếc thuyền giữ hạ đạo Vũng Lấm (lấm áo) đều do
Hội điều bát.Tháng
• 10/1793 Tôn Thất Hội dâng biểu nói: "Mùa mưa lụt, nước sông Đà
Diễn chảy gấp, sợ quân giặc lấn vào, tiến thoái đều khó, xin lui về sông
Bàn Thạch mà đóng. Vua dụ quở rằng : "Hiện nay đối với xã tắc và
nhân dân, mối lo của ta là mối lo của khanh vậy. Đất Phú Yên là nơi
đứng mũi chống giặc, được khanh ở đó ta mới yên lòng. Thế mà
khanh là Đại tướng trấn nơi trọng yếu, thấy giặc nhòm ngó mà đã sợ
không dám tiến, lại vô cớ muốn lui quân, chẳng phải là tự mình tỏ ra
hèn yếu cho giặc cười sao. Huống chi ở Thượng đạo có Nguyên Long,
bạ đạo thì có Nguyễn Văn Nhân đủ giúp đỡ nhau...".
• Tháng 11/1793 Triệu Tôn Thất Hội về, khiếu vũ Văn Lương và Nguyễn
Long hiệp với Lưu thủ Nguyễn Văn Nhân để cùng giữ Phú Yên. Đông
cung Cảnh đến Diên Khánh, lại sai Mạc Văn Tô và Nguyễn Đức Thành
đi Phú Yên hội đồng với bọn Vũ Văn Lượng trù tích việc quân.
-Năm 1794 (Giáp dần) Minh Mạng thứ 15
- • Tháng 2/1794 bãi việc kén lấy phủ binh ở Phú Yên, vì cớ là gần đất
giặc, công việc phiền tạp nặng nề. Ban áo mùa xuân cho thượng đạo
tướng quân Nguyễn Long, Lưu thủ Phú Yên Nguyễn Văn Nhân, hiệu
úy tả chi Vũ Văn Lượng và các tướng hiệu.
• Tháng 3/1794 Tướng Tây Sơn Nguyễn Văn Hùng đem 40.000 quân
bộ đánh chiếm Phú Yên Lưu thủ Nguyễn Văn Nhân chạy báo cho
Diên Khánh Đông cung ra lệnh cố giữ để chờ viện binh.
• Tháng 4/1794 Quân Tây Sơn nghe tin thuyền vua đến, tức thì giải vây
Diên Khánh, quân thủy rút về Quy Nhơn, quân bộ lui về Phú Yên.
• Tháng 5/1794 Thuyền vua tiến đóng ở cửa biển Xuân Đài. Vua dụ
"con nên ra lệnh cho Nguyễn Văn Thành cùng các tướng tùy địa thế
đặt đồn bảo ở khoảng La Thai và Hạ Nha, lại đặt thêm trọng binh ở
Cù Mông, hễ giặc tiến ta lùi, giặc lùi ta tiến làm thế "bạng duật tường
trì". Chờ khi ta phá được thủy binh giặc thì bây giờ sẽ đánh úp lấy
thành Quy Nhơn dễ như trở bàn tay vậy". Để Nguyễn Văn Trương ở
lại viên quản binh truyền hai vệ Ban trực hậu và tuyển phong hậu
đóng giữ địa đầu Phú Yên Trương Phúc Luật kiêm quản binh thuyền
3 vệ Ban trực tả, Ban trực hữu tuyển phong tiền, đóng giữ Vũng Lắm
rồi lại rút về cửa biển cù luân. Sai Nguyễn và Võ Văn Lương giữ Phú
Yên, Mai Tiến Vạn và Nguyễn Văn Nguyện giữ Thạch Thành. Miễn
việc bắt lính cho Phú Yên có ai tòng quân được miễn sưu thuế.
• Tháng 9/1794 Thái uý Tây Sơn Nguyễn Văn Hưng lấy được Phú Yên.
Vũ tính đánh được Tây Sơn ở chợ Hội yên đạo Phú Yên.
• Mùa đông 1794 Tổng quân Tây Sơn lấy lại Phú Yên Ban phẩm vật
cho vua nước Thủy Xá. Vua Thủy Xá mới lên ngôi, sai quan thuộc
đến thương hiếu ở Thượng đạo Phú Yên. Xin làm phiên thuộc và xin
ban ơn cho. Vua sai ban cho 2 chiếc áo gấm và những vật như cồng
thau theo như lời xin.
• Tháng 10/1794 Tổng quản Trần Quang Diệu (Tây Sơn) và tư lê Lê
Trung đem quan Thủy bộ chiếm giữ Phú Yên. Nguyễn Long và Võ
Văn Lượng lui về đóng giữ Bình Khang.
-Năm 1795 (Ất Mão) - Minh Mạng thứ 16
• Tháng 4/1795 Các đô đốc Tây Sơn là Nguyên, Phượng, Quế (không rõ
họ) giữ sông Đà Diễn. Có Võ Văn Sở là người thượng đạo Phú Yên tụ
họp quân man đi theo Võ Văn Lượng và Mai Tiến Vạn đánh phá đồn
và trận của Tây Sơn, chém được đô đốc Phượng. Quân Tây Sơn chạy
tán loạn. Sai Trương Phúc Luật đem binh thuyền các vệ đánh Phú
Yên.
• Tháng 5/1795 Lại dụ cho Trương Phúc Luật và Văn Lượng phòng bị
nghiêm ngặt ở các xứ Đèo Cả và Đèo gian nan để cắt đứt đường Tây
Sơn ra vào.
• Tháng 9/1795 Từ Phú Yên trở ra mất mùa đói kém
-Năm 1796 (Bính Thìn)-Minh Mạng thứ 17
• Tháng 10/1796 Sai khâm sai cai cơ hành lưu thủ Phú Yên là Nguyễn
Đức Trinh quản đạo Hưng Phúc.
-Năm 1797 (Đinh tỵ) - Minh Mạng thứ 18
• Mùa hạ năm 1797 Vũ Tính cùng Nguyễn Văn Thành đánh lấy được
bảo Hội An (Phú Yên). Được lệnh vua đánh lấy luôn đồn La thai.
- • Tháng 7/1797 sai Nguyễn Văn Thành và Đặng Trần Tiến lấy Phú Yên.
Vua dụ rằng : "ở Trà Khúc giặc còn nhiều quân, đánh chưa chắc lấy
được hãy ở yên đợi, bất nhật quản bộ ta tiến đến Phú Yên, tướng giặc
Lê Trung tất phải lấy binh ở Trà Khúc, bay giờ có thể thừa cơ hội đó
lấy cũng chưa muộn". Bọn Nguyễn Văn Thành và Đặng Trần Thường
đánh Phú Yên, phá luôn các bảo Hội An và La Thai của giặc. Tin báo
đến. Vua dụ rằng: "... Đất Phú Yên kia có thể đánh mà không có thể
giữ, nên rút quân về".
-Năm 1798 (Mậu Ngọ) - Minh Mạng thứ 19
• Tháng 11/1798 Sai chưởng dinh Tiên phong Nguyễn Văn Thành và
tâu Lý Đặng Trần Thường đem quân đóng ở sông Đà Diễn thuộc Phú
Yên.
-Năm 1799 (Kỷ mùi) - Minh Mạng thứ 20
Thuyền Vua đóng ở đầm Cù mông sai Nguyễn Văn Thành điều bát bộ binh
từ Xuân đài tiến đến Hội An, vượt qua ngọn núi ải Thạch đánh với Tây Sơn ở
tại núi Tam tháp. Tây Sơn lui. Nguyễn Văn Thành đánh với Tây Sơn ở đồn
An Mỹ. Tham đốc là Phạm Văn Điềm hàng, thu phục được Phú Yên. Hoàng
Diệu sai Đào Công Giản, Tuấn vào Phú Yên cùng Phạm Văn Điềm bố trí
quân ở Phú Yên hơn 90 cơ sở để chặn đánh quân của Nguyễn Văn Thành.
Nguyễn Văn Thành kéo đại quân từ Xuân Đài lên gặp quân Tây Sơn và đánh
nhau tại Xích thổ thanh kỳ (đều tên đất). Tuấn thua, Thành đánh thẳng Hội
An. Tuấn chạy về núi ải thạch. Thành đánh núi ải Thạch rồi đến núi Ngư cốt
(xương cá) Tuấn lui về giữ La Thai. Thành đánh lấy La Thai
• Tháng 4/1799 Sai Nguyễn Văn Thành thống quản tướng sĩ Tiền quân
kiêm dinh Tiên phong và 5 cơ voi thuộc vệ hùng Võ quân Thần sách.
Cùng cả quân Xiêm tiến lấy Phú Yên Nguyễn Văn Tánh, Đặng Trần
Thường và Nguyễn Đức Xuyên đều theo điều bắt. Nguyễn Văn Thành
đánh bảo Hội An của Tây Sơn, Tham đốc Tây Sơn là Phạm Văn Điềm
đầu hàng. Thu phục được dinh Phú Yên.
• Tháng 5/1799 Đặt quan công đường dinh Phú Yên, lấy hiệu ký Tả Chí
Trung quân là Hồ Đức Vạn làm lưu thủ. Trần Minh Đức làm cai bạ, Võ
Đức Thông làm ký lục (Đức Thông là người Phú Yên).
• Tháng 6/1799 Quản vệ Phấn Dực là Tống Phước Lương đánh phá
được thống binh giặc biển tề ngôi là Phan Văn Tài ở cửa biển kim
bồng, đuổi đến Phú Yên lại đánh được. Trước là Tây Sơn chiếu rạp
bọn đầu sợ giặc biển, trao cho chức thống binh, muốn lợi dụng cái
nghề thủy chiến của họ để chống quân ta, đến đây bị quân ta đánh
thua, thế giặc thêm nhục.
• Tháng 7/1799 Vua thấy quân theo về, số người mỗi ngày một đông
thêm, sợ lương thực không đủ cấp, sai tả tham tri Lễ bố Nguyễn Cửu
Hạnh, tả tham tri Hình bộ Phạm Như Đăng, hữu tham tri binh bộ Lê
Quang Định thu gạo.. của dân Bình định (mỗi năm 17 thúng rưỡi) Phú
Yên cũng như thế. Lấy cai Đội Đào Văn Thái quản nguồn Thạch
Thành ở Phú Yên, hàng tướng là đô đốc Trần Văn An và Nguyễn Văn
Triết làm thủ ngự bình nhung, đem lương binh các đầu nguồn Bình
Định để giữ các sở trúc-dã, Hà lão, Tây Sơn, vạn khứ đề phong ngự
bọn Man giữ. Sai các dinh Phú Yên, Bình Khang, Bình Thuận đều xét
những nơi nhà trạm dọc đường để trưa nghỉ tới ngủ và dựng nhà
quan cư, sửa cầu đường dự bị dân phu lương thực (mỗi trạm dân phu
200 người, gạo lương 500 phương, chờ xa giá đi qua dừng lại. Xa giá
- về Gia Định. Khi qua Phú Yên hoãn cho dân số gạo thị nộp còn thiếu.
Trưng dụng thợ đúc, thợ bạc ở các dinh Phú Yên, Bình Khang, Bình
Thuận, họp cả về Gia Định để đúc súng ống và binh khí.
• Tháng 11/1799 Thu thuế sai dư ở 2 dinh Bình Định, Phú Yên :
Vua dụ "... Nay Phú Yên và Quy Nhơn đánh dẹp mới yên, ơn
đức chưa khắp chính nên ban hành chính sách rộng rãi để thoả
lòng mong sống của nhân dân. Nhưng gần xa là một, dân nào
cũng là dân lẽ nào bên nặng nên nhẹ, vậy truyền dụ cho chính
hộ, khách hộ ở các tổng, xã, thôn, phường 2 dinh đều nhất luật
chia làm 3 hạng tráng quân dân, cùng hạng lão, hạng tàn tật
chiếu theo sổ đưa về mà thu thuế. Lưu thủ Phú Yên là Hồ Đức
Vạn xin đem quân Sở thuộc là ba đội vệ địch Võ Cũ, một đội
thuộc viên, 2 đội đào Trung nghĩa cũ cùng 300 người mộ thêm ?;
trong bọn quân tàn trong hạt lập làm vệ tiền chiến. Vua cho theo
lời xin, sau đổi làm chi tiền tiến. Sai các dinh Bình Thuận, Phú
Yên... đo đường sá xa gần để tâu lên : Phú Yên từ đỉnh núi Cù
Mông đến mốc giới đỉnh đèo Đại Lãnh dài hơn 20.737 trượng).
-Năm 1800 (Canh thân)-Minh Mạng thứ 21
Thuyền Vua tiến đóng ở Vụng Na (La), tinh Phú Yên
• Tháng1/1800 Hàng tướng là Phó trưởng Chi chi tiền dụ Trung
quân Phạm Văn Điềm làm phản, chiếm giữ Phú Yên - Trước khi
Tây Sơn đến đầu cõi Bình Định.Võ Tánh truyền hịch triệu hết
quan quân ở Phú Yên về họp Trưởng chi hậu chi Nguyễn Văn
Nguyện đã chở tiền lương đi trước. Lưu thủ Hồ Đức Vạn bèn sai
Điềm cùng trưởng chi Thái Long đem quân tiên du tiến theo. Còn
tự mình mang thuộc quân đi sau, đêm vượt đèo Cù Mông : Phạm
Văn Điềm bèn giữ Phú Yên thông với Tây Sơn. Diệu Dũng sai
Điềm làm án trấn, biên hết dân làm binh, chia đặt đồn sở để
chống viện binh của ta.
• Tháng 4 nhuận/1800 Quân Nguyễn Đức Xuyên đến Diên Khánh
nghe tin thám tử báo bọn giặc từ Phú Yên trở ra ngoài đắp bảo
hơn 90 sở, thế quân rất lớn. Dâng sớ xin lui về Phan Rí, Vua dụ :
cho Lưu quân ở Diên Khánh và chờ lệnh. Lấy chánh Trưởng chi
Hữu chi Thiện Võ dinh Tiên phong là Phạm Tiến Tuấn làm Lưu
thủ Phú Yên. Tướng Tây Sơn là Trần Quang Diệu sai người
đảng là bọ đại đô đốc Đào Công Giản và đô đốc Tuấn (không rõ
họ) đem quân hổ hầu vào Phú Yên họp với Phạm Văn Điềm giữ
các bảo Hội An, La Thai. Thuyền vua đến Tích áo (Vũng Tích)
(thuộc tỉnh Phú Yên). Sai chuyển tiền quân Nguyễn Văn Thành
điều bát quân bản dinh và tướng sĩ vệ Ngũ thần tả quân và tả
đón quân ngủ lâm đến cửa biển Xuân Đài.
• Tháng 5/1800 Quân Nguyễn Văn Thành đến Xuân Đài. Phân
phái các tướng-Đô đốc chế Lê Chất, phó tướng Nguyễn Đình
Đắc và Trương Tiến Bảo ở 3 đạo tiến quân đánh nhau ở xích thổ
và xuân Kỳ chiếm được bảo Hội An. Đô đốc Phạm Văn Điềm và
Tuấn chạy ra gò ái Thạnh rồi lùi về bảo La Thai. Rồi chạy thoát.
- Sau khi thắng 3 trận lấy được bảo La Thái vua truyền dụ "Một hạt
Phú Yên, nhân dân nhiều người báo nghĩa, vốn có tiếng trung
hậu. Trước kia Chu Văn Tiếp xướng nghĩa Cần Vương, đều nhờ
tài lực của họ. Nay được trời cho người theo, ta thu phục được
đất ấy, dân ta mới được yên vui... Từ nay ra trận hễ bắt được
quan quân người Phú Yên thì cho giải về hành tại để tha. Quản
dinh tiên phong là Nguyễn Văn Tánh ốm, ở lại Bảo Hội An sai
phó đô thống chế Hậu dinh quân thần sách là Tôn Thọ Vinh hiệp
cùng Đặng Trần Thường thay cầm quân theo Nguyễn Văn Thành
điều bát. Sai Lưu thủ Phú Yên là Phan Tiến Tuấn, cai bạ Trần
Minh Đức, ký lục Võ Đức Thông đòi bắt dân trong hạt chở gạo
lương ở kho tạm Xuân Đài để cấp lương quân. Sai chưởng Hữu
quân Nguyễn Hoàng Đức đem quân bản dinh đến Cù Mông kiêm
quản tướng sĩ hữu đồn quân ngự lãm. Triệu binh bộ Nguyễn Đức
Thiện về dinh Phú Yên, quản các công đường để vổ về yên dân.
Sai hữu tham tri Hộ bộ Trình Hoài Đức đốc chở thuyền lương ở
Cù huân đến cửa biển Xuân Đài để tiếp tế cho quân. Triệu hoàng
tử thứ 2 là Hy đem quân sở bộ tiến đóng ở bảo Hội An.
• Tháng 6/1800 Tướng quân thượng đạo Nguyễn Long khỏi bệnh,
sai quản quân Chi An Võ giữ bảo Lai Thai, chiêu dụ người Đê ở
Hà Di, mộ lại binh trung nghĩa cũ và dân ngoại tịch để tăng số
quân. Long đến tù các sách đem nhau đến hàng phục Long sai
đem cho cồng, thau và rượu thịt, muối gạo, rồi sai phòng giữ
những đường xung yếu ở thượng đạo. Sai đô thống chế Tả dinh
quân thần sách là Lê Văn Duyệt đem quân theo đường Cù Mông
cùng tướng sĩ Hữu đồn quân ngự lâm thẳng đến phú trung (tên
đất) đánh giặc. Thuyền vua tiến đóng ở cửa biển Cù Mông. Quân
của Cao-La-lâm-sâm nước chân Lạp đến bảo Hội An. Vua sai
Nguyễn Hoàng Đức truyền dụ để ủy lại, ban cho quần áo và tiền,
giục tiến đến-thị-dã theo Nguyễn Văn Thành điều khiển. Sai quản
dinh tiền thủy Nguyễn Hữu Chính kiêm quản bộ binh các vệ Tiền
dinh quân thần sách, giữ bảo hữu ngạn Cù Mông. Xa giá Vua trở
về Cù Mông. Triệu Hoàng tử thứ 2 là Hy đến hành tại. ủy cho
Binh bộ Nguyễn Đức Thiện cùng với quan công đường Phú Yên
giữ bảo Hội An. Thu tô ruộng ở Phú Yên, sai quan công đường
cứ sổ điền năm Mậu Ngọ theo lệ mà thu. Đem chứa ở kho các
bảo La Thai, Hội An. Phó trưởng chi Trung chi tả đồn quân Ngự
lâm là Đỗ Văn Pháp cùng với hơn 150 người lính bỏ trốn khỏi
bảo Hội An. Sai Nguyễn Hoàng Đức đi triệu binh tướng chân lạp
về Cù Mông để nghe lệnh.
• Tháng 8/1800 Sai cai cơ đội Võ Dũng lạc tòng quân thần sách là
Nguyễn Văn yển đi chở 16.000 quan tiền ở Diên Khánh đến quân
thứ Cù Mông. Thu thuế sai dư ở Phú Yên. Theo lệ cũ tiền thuế
của 3 hạng tráng quân dân 2 quan. Vua cho rằng việc quân đang
bận mà Phú Yên mới lấy lại, sai quan công đường cứ chiếu theo
số dân ở sổ đích năm Mậu Ngọ mà thu thuế năm nay hết thảy
- theo như hạng quân; lão tật thì thu một nửa; các hạng biệt nạp
thì thu 3 quan; ngoài lệ ấy đều được miễn tha số tiền thóc quyền
lãnh cho dân Phú Yên.
• Tháng 9/1800 Vua dừng tại Nan dữ [ Hòn Nan ] (ở trong cửa biển
Cù Mông). Sai truyền dụ cho ký lục Phú Yên là Võ Đức Thôn
rằng "Những quân trung nghĩa cũ cũng là con đỏ của Triều đình.
Ngày trước họ bị giặc bắt ép, không thể theo ta đã từng nhiều lần
ra lệnh xá tội nhưng lòng họ hãy còn hoài nghi. Khanh là người
bản địa, vốn cùng quen biết, nên thể theo lòng tốt của ta mà khéo
vỗ về để cho lòng họ yên ổn, nếu có ai từ ở trong giặc trốn về,
hiểu biết tình hình của giặc thì dẫn họ đến hành tại để hỏi rõ rồi
thả về. Cẩn thận chớ làm cho họ sợ hãi. Vua sắc cho các trấn giữ
cửa biển thuộc Phú Yen đều sửa soạn binh thuyền để đón bắt 11
chiếc thuyền của giặc biển Tề-ngôi gặp bão. Sai đạn thuộc quân
và 3 đội tả vệ, hữu vệ và Hoàng Kiếm đi giữ bảo La Thai, kiêm
làm việc vận trở lương thực.
• Tháng 11/1800 Cai bạ Phú Yên là Trần Minh Đức ốm, sai tham tri
Binh bộ Ngô Nhân Tĩnh hiệp cùng lưu thủ và ký lục tạm hành
công việc công đường, trông nôm các việc tiền thóc.Sai Phạm
Tiến Tuấn thay giữ bảo La Thai, làm việc lương.
• Tháng 12/1800 Sai Binh bộ Nguyễn Đức Thiện tới dinh Phú Yên
quản quan công đường để đốc làm các công việc trưng thu tô
thuế và vận chuyển chở quân lương. Phó đô thống chế Hậu dinh
thần sách là Tôn Thọ Vinh chết. Cho một cây gấm Tống vài sai
dinh thần Phú Yên chi tiền kho để biện việc tang.
- Năm 1801 (Tân Dậu) - Minh Mạng thứ 22
• Tháng 1/1801 Vua dừng ở hành tại Hòn nan. Ban phát quân phục
cho các quan. Bãi bỏ sưu ruộng ở Phú Yên. Cấp tiền cho tướng
sĩ các quân bị thương ở mặt trận lưu dưỡng ở Phú Yên theo thứ
bậc khác nhau (phó vệ 5 quan, cai đội 3 quan, phó đội 2 quan,
lính 1 quan). Sai Lưu Phạm Văn Nhân giữ cai bạ Phú Yên là Trần
Minh Đức khỏi bệnh cho làm việc dinh như cũ. Miễn thu gạo giúp
của các hạng dân biệt rạp, biệt tích ở Phú Yên. Số quân ở Phú
Yên còn ít, sai dinh thần cư trong hạt ai tình nguyện làm lính thì
không kể là quân trung nghĩa cũ hay là dân thuê nạp đều cho gọi
đến lập thành đội ngũ lệ theo sai phái.
• Tháng 2/1801 Sai Phạm Văn Nhân đem các thuyền hiệu [ tàu ] ở
Cù Mông tói đậu cửa biển Thị Nại. Dân Man Bàn-bàn ở Phú Yên
tụ Đảng lấn xuống nguồn Hà-di, cướp bảo La Thai. bị Lưu thủ
Phạm Tiến Tuấn đánh chạy. Sai tướng quân thương đạo là
Nguyễn Long đến phủ dụ. Kén binh ở Phú Yế sai tiền chi Hoàng
Văn Khánh. Binh bộ Nguyễn Đức Thiện, tham tri Trần Văn Trác
đến bảo Hội An, cứ thực ngạch quân dân cứ ngạch quân dân
đinh tráng trong hạt và những hạng dân biệt Nạp tính và tuyển
chọn làm binh, biến thành đội ngũ, đưa đến quân thứ để sai
khiến. Tham đốc Tây Sơn là Phạm Văn Điềm đem 500 quân xâm
- phạn Phú Yên đánh lấy Bảo Hội An bị Nguyễn Đức Xuyên và
Tống Viết Phước đánh, nên Diêm không lấy được. Tuyển quan là
Nguyễn Đức Thiện và Trần Văn Trạc cùng Lưu thủ Phạm Tiến
Tuân, lui giữ cửa biển Xuân Đài.
• Tháng 3/1801 Lưu thủ Phú Yên là Phạm Tiến Tuấn ốm; Sai Lưu
thủ Bình khang là Lưu Tiến Hoà đem quan bản dịch đến giữ bảo
Hội An, kiêm quản công việc binh dân ở Phú Yên. Tham đốc giặc
là Phạm Văn Điềm lại đánh Phú Yên. Sau Nguyễn Long làm
chánh thương suất, Lưu Tiến Hoà làm phó thống suất quản lĩnh 2
chi Chấn Võ An Võ và quân 2 dinh Bình Thuận Phú Yên, chia
đóng đồn để giữ. Nguyễn Long tiến đồn ở La Thai, Lưu thủ Lưu
Tiến Hoà giữ bảo Hội An. Tây Sơn xuống Vũng Lắm đốt phá đài
lửa hiệu Lưu Tiến Hoà đem quân đến đánh bị quân Tây Sơn mai
phục giết chết. Nguyễn Long lui quân về sông Đà Diễn.
• Tháng 5/1801 Tham đốc Phạm Văn Điềm đóng giữ Phú Yên để
ngăn cắt quân. Nhà vua. Nguyễn Hoàng Đức và Nguyễn Đức
Xuyên (Vua) đem quân và voi đánh Phú Yên để thông với ba
đèo. Chẹn chỗ hiểm đóng giữ, mà rút hết bộ binh do đường thủy
về tập hợp ở kinh đô Phú Xuân. Vua bèn dai hai vệ binh là cùng
Võ và nội dục tuyển lính khoẻ ở Gia Định, đánh úp lấy Phú Yên
để quét sạch Tây Sơn. Nguyễn Văn Thành sai Hoàng Viết Toan
đem cùng Nguyễn Văn Tánh tiến đánh ở Bang Quán, Lệ Uyên,
Trúc Khê dưới quân Tây Sơn đến La Thai, thu được ấn đồng, cờ
trống, khí giới rất nhiều. Phạm Văn Điển trốn chạy. Nguyễn Văn
Tánh đánh giữ La Thai.
• Tháng 11/1801 Hiện nay từ Phú Yên, Quy Nhơn đến Thuận Hoà,
thẳng tới Hoành Sơn, đều đã thuộc vào đồ bản (đất của nhà
Vua).
-Năm 1802 (Nhâm tuất)
• Vua lại cho rằng Phú Yên là đường vận lương của giặc, bèn dụ
cho Nguyễn Văn Thành chia quân cắt đứt để làm khốn cho
giặc.Nguyễn Văn Thành dâng sớ xin chặt đầu binh vệ ở Phú Yên.
Vua hạ lệnh cho Bình định, Phú Yên dựng miếu công thần. Chiếu
rằng" khoảng các năm Kỷ mùi, Canh thân, trải bao năm dụng
binh, các tướng sĩ theo trẫm ở Phú Yên và Bình định, hoặc cư
giữ cô thành mà chết tiết nghĩa. Vậy ta hạ lệnh cho hai dinh lập
miếu thờ." Trấn Phú Yên dựng miếu ở Hòn Nan(Vụng) Cù mông
để thờ Mai Đức Nghị và nhưng người chết trận, chết bệnh từ Thị
dã đến Phú Yên, cả thảy 526 người. Ở gian chính thờ 5 người:
Thần sách quân hậu dinh đô thống chế tăng thiếu bảo quận công
Mai Đức Nghi . Ở gian tả nhất thờ 57 người .Ở gian hữu nhất thờ
57 người .Ở gian tả nhị thờ 70 người . Ở gian hữu nhi thờ 70
người. Nhà bên đông thờ 134 người.Nhà bên tây thờ 133 người
• Tháng 2 năm 1802.Hoàng Diệu sai quân vào Phú Yên lấy lương
thực
- • Tháng 11 năm 1802 Sai Khâm sai Tổng binh Cai cơ Trần Văn
Trương quản nguồn Hà lôi (roi?) ở Phú Yên ngăn giữ ác Man
-Năm 1809 (Kỷ tỵ) - Gia Long thứ 8
• Lê Thánh Tông bình được Chiêm Thành - mở đất tới Phú Yên,
dời dân đến ở. Công mở mang đất đai thực bắt đầu từ đấy.
Trước kia dựng miếu thờ là để nhớ công, nay nên nhân cũ mà
sửa mới để làm nơi sùng tự. Bèn họp thợ xây dựng, hơn 1 tháng
thì miếu làm xong. Đặt 10 người miếu phu, lấy dân Phú xuân
sung vào, mỗi năm 2 mùa xuân thu lấy ngày nhâm sai quan đến
tế. Dựng miếu Đô thành hoàng ở bên hữu kinh thành (ở tả vu là
các thần?; Phú Yên, Bình định)
-Năm 1810 (Canh ngọ) Gia Long thứ 9
• Tháng 7 năm 1810 dựng kho ở trấn Phú Yên. Định lệ chi phát
lương cho các quan ở Phú Yên là ngày 15 hàng tháng.
-Năm 1811(Tân mùi).Gia Long thứ 10
• Tháng 10 năm 1811 Bình định và Phú Yên bị lụt, nhà cửa, quân
dân trôi mất nhiều. Có người chết đuối. Vua sai Vệ uý Tôn Thất
Bình và Tham tri Nguyễn Hữu Thận đi phát chẩn. Phát gạo ở Phú
Yên hơn 19000 phương gạo
-Năm 1812(Nhâm thân).Gia Long thứ 11
• Phạm Phú Điềm lấy Phú Yên. Vũ Văn Dũng đem thuỷ bộ xâm
phạm Phú Yên
• Tháng 4 năm 1812 Vua thấy các địa phương hạn hán, liền xuống
chiếu tha tô ruộng năm nay. Phú Yên tha tô 4/10. Chiếu lấy sang
năm là năm quí dậu (1813) mở khoa thi hương ở trường Bình
định cho học trò Quảng ngãi, Bình định, Phú Yên, Bình hoà họp
thi. Học trò đến thi đều được cấp lương đi đường.
• Tháng 8 năm 1812 cho Cai huyện, Ký huyện, Cai tổng, Phó tổng
ở trấn Phú Yên đều được tha phú dịch.
• Tháng 9 năm 1812 Đắp thành đất ở Phú Yên.
• Tháng 10 năm 1812 Định lệ cho khoá thanh tra ở trấn Phú Yên
lấy các năm :dần, thân, tỵ, hợi làm khóa. Năm nay làm khoá bắt
đầu. Phú Yên gạo đắt sai các trấn thần cho phát thóc cho vay.
Cấp cho Phú Yên 5 chiếc thuyền công
-Năm 1813 (Quí dậu).Gia Long thứ 12
• Tháng 3 năm 1813 tha giảm thuế ruộng năm nay cho Phú Yên
4/10. Kế hoạch duyệt tuyển dân ở Phú Yên vào tháng 7 năm
1813
-Năm 1814 (Giáp tuất).Gia Long thứ 13
• Dựng kho trấn Phú Yên. Trấn thủ Nguyễn Văn Huyên, Ký lục Võ
Doãn Thiếp, Cai bạ Mai Đức Giai vì tội làm hao phí của công, bị
miễn chức. Lấy Quản cơ, Cơ Hoà thắng Trấn Bình hoà là
Nguyễn Văn Quê, Thiệm sự công báo là Nguyễn Bá Uông, Thiệm
sự lại bộ là Trần Văn Đại thay.
-Năm 1815 (Ất hợi)- Gia Long thứ 14
- • Bọn sai dịch tỉnh Phúc kiến nước Thanh là Hứa Ninh An và Lý
Chấn Thị gặp bão, thuyền dạt vào đậu Vũng lắm trấn Phú Yên.
Sai trấn thần cấp bạc lụa đưa về nước.
• Vua thấy việc làm ruộng các địa phương không được thuận, nên
ra lệnh giảm thuế vụ hạ cho Phú Yên 2/10
-Năm 1816 (Bính tý) - Gia Long thứ 15
• Vài năm gần đây, nhân dân phục dịch khó nhọc, lại bị mất mùa
đói kém. trẫm giảm thuế cho Phú Yên 4/10
• Tháng 9 năm 1816 Phú Yên nước to. Sai lấy thóc kho phát chẩn
cho dân đói
-Năm 1817 (Đinh sửu) Gia Long thứ 16
• Tha giảm tô thuế vụ chiêm cho Phú Yên 4/10
• Tháng 7 năm 1817 hạ lệnh cho Phú Yên đóng 5 thuyền hiệu. Cai
bạ Phú Yên là Trần Văn Đại về dinh hưu;Lấy Thiệm sự binh bộ là
Hoàng Công Khanh làm Cai bạ Phú Yên
• Tháng 11 năm 1817 định lệ khoá đong lại thóc kho ở Phú Yên lấy
năm dần, thân -hạng trình 3 tháng một lần.
-Năm 1819(Kỷ mão) Gia Long thứ 18
• Bộ hộ báo cáo Phú Yên số đinh hơn 5000 người. Công tư điền
thổ hơn 49.600 mẫu
• Tháng 11 năm 1819 ở Phú Yên có tiếng trống trời (giờ dậu ngày
hôm ấy, trời không có mưa gió chợt nghe trên không có một tiếng
như sấm từ Cù mông trở vào, từ Đại lãnh trở ra, đầu nguồn cửa
biển, cửa nhà quan dân, không chỗ nào là không chuyển động,
phút chốc thì thôi)
-Năm 1820 (Canh thìn) Minh Mệnh thứ 1
• Sai biền binh thuỷ quân đem thuyền hiệu, thuyền ô, thuyền lệ đi
chở gỗ cây, đá phiến cùng tiền và sản vật nhà nước ở Phú Yên
đem nộp về kinh. Bắt dầu đặt 4 dinh :Thần cơ, Tiền phong, Long
võ,Hổ oai quân thị nội.Mỗi dinh đều 5 Vệ.ở Phú Yên đội Thắng
súng thuộc dinh Thần cơ
• Tháng 5 năm 1820 định ngạch thuộc lại cho Phú Yên.Phú Yên
chỉ có hơn 5000 người nên ngạch thuộc lại : Tả thừa ty : 1 người
; Hữu thừa ty : 1 người ; Câu kê : 1 người ; Cai họp : 1 người ;
Thủ họp : 3 người ; Tư lại : 25 người
• Tháng 9 năm 1820 triệu Trấn thủ Phú Yên Nguyễn Văn Quế về
kinh
• Tháng 11 năm 1820 Lấy Trấn thủ Phú Yên Nguyễn Văn Quế về
làm Trấn thủ Lạng sơn. Quản thủ kinh môn Nguyễn Văn Tài làm
Trấn thủ Phú Yên .Giảm thuế cảng cho các thuyền buôn nước
ngoài, ở Phú Yên giảm thuế 2/10 .Gọi binh 2 Vệ Thần uy, Chấn
uý ở trấn Phú Yên đến mùa xuân sang năm họp tất ở đội ngũ ở
kinh.
-Năm 1821 (Tân tị) Minh Mệnh thứ 2
- • Tháng 3 năm 1821 giảm thuế quan điền ở Phú Yên đối với ruộng
trước 52thăng 5 hợp tiền 2quan 1 tiền / mẫu giảm xuống 2/10 ;
Thóc 100 thăng. Tiền 3 quan là giảm 3/10
• Tháng 5 năm 1821 Nước Thuỷ xá xin phụ thuộc vào nước ta.
Đầu dời Gia Long Quốc trương nước ấy sai sứ đến Phú Yên xin
quy phục. Thế Tổ cho nhiều gấm vóc, lụa rồi bảo về. Đến nay sai
người mang đồ vật được cho trước kia và cồng thau, sáp ong
làm tin đến Bảo Phước sơn, xin cho sứ được thông hành vào
cống. Trấn thần tâu lên. Vua y cho.
• Tháng 7 năm 1821 định ngạch số người giữ án giữ sổ ở Phú Yên
: 6 người giữ án, 12 người giữ sổ.
-Năm1822 (Nhâm ngọ) Minh mệnh thứ 3
• Quan trấn Phú Yên lấy cớ giặc Man ở 2 huyện : Hà Duy, Thạch
thành từng quấy rối, tâu xin miễn thuế thân và phụ dịch cho 300
người tiếp cận nơi ấy. Vua đồng ý theo lời tâu
• Tháng 3 năm 1822 Trấn Phú Yên được đặt thêm chức đốc học, ở
Phủ được đặt một giáo thụ hàm chánh thất phẩm, huyện đặt một
huấn đạo hàm chánh bát phẩm. Sai Lang trung hộ bộ Trương
Thừa Huy đem các bộ,ty đi thanh tra ở Phú Yên. Dời văn miếu
trấn Phú Yên đến Xuân sơn. Trấn thần thấy miếu cũ địa thế chật
hẹp,gỗ ván đã mọt nát, xin dời về đây. Vua theo lời.Trấn Phú
Yên, quan mua 5000 cân sa nhân lấy chiếc thuyền lớn của Thuỷ
quân chở về kinh nộp. Vua xem bản tấu quở rằng dùng thuyền
lớn mà chỉ tải có thế, há Hạt người không có vật gì khác để giải
nộp sao ? Vả lại đường biển vận tải khó nhọc, phải đợi mùa gió,
thế mà lần này chở chưa xong lần sau lại chở. Biền binh đã khổ
về lặn lội, mà sóng gió ngoài biển chắc đâu là không phải lo ! sao
lại khinh suất làm bậy như thế... Bèn sai Cẩm Y Vương mệnh kịp
truyền chỉ đánh Trấn thủ Nguyễn Văn Tài 40 roi; Ký lục Nguyễn
Bá Uông thì gián xuống làm Thiệm sự công bộ.
• Tháng 4 năm 1822 Lấy Ký lục Quảng Bình Lê Văn Quảng làm Ký
lục Phú Yên. Định ngạch tượng cục ở Phú Yên 355 người.Lấy số
ngạch năm nay làm chuẩn.Định niên khoá duyệt tuyển ở Phú Yên
lấy năm Mậu, năm Quí làm lệ duyệt tuyển mãi mãi.
• Tháng 6 năm 1822 Trấn thần Phú Yên thấy bọn ác Man ở 2
nguồn Hà duy và Thạch thành thường gây tai hoạ, tâu xin đóng
giữ nhưng nơi xung yếu.Hà Duy thì đặt 3 bảo :Thạch lĩnh, Y tô,
Vân trúc. Thạch thành thì đặt Bảo Phúc sơn, đều lấy 20 người
dân tiếp cận phụ giữ. Vua y cho. Đổi định số viên chức ở Phú
Yên 60 người. Cai hợp thực thụ trước thì đổi bổ chánh bát phẩm
thự lại.Thủ họp đổi bổ chánh cửu phẩm thư lại.
• Tháng 9 năm 1822 Đổi tên trạm ở Phú Yên 6 trạm :Phú bình,
Phú khê,Phú đường, Phú tân,Phú vinh, Phú đê.Chuẩn định từ
nay có phái bộ ty đem ban cấp chiếu dụ sắc mệnh cho Phú Yên
phải thưởng tiền 6 quan.Thống chế dinh thần cơ quân thị nội là
Vũ Viết Bảo tâu rằng"...Đội thập nhất đóng thú ở Phú Yên ; xin hạ
- lệnh cho đóng thú lâu và mộ nhưng người lậu tịch ở dinh để điền
bổ sung vào ngạch cũ của đội.Vua y cho.Phú Yên mưa lụt, bãi
cát ở cửa biển cũ Phú Sơn vỡ thành cửa biển mới (từ bờ phía
bắc cửa mới đến phía nam rộng 24 trượng, 7 thước,sâu 1
trượng, 1 thước, 1 tấc.Dài 64 trượng,5 thước cách cửa cũ 1.010
trượng)
• Tháng 11 năm 1822 Ban đồng hồ cát cho Phú Yên 2 cái. Trấn
thần Phú Yên xin khám ruộng mùa Thu ở Phủ Tuy hoà bị hại.
Vua nói:Hạt Người không có lệ thuế vụ đông sao được bị với
ruộng hạ mà xin khám.Nếu có tai thương chỉ nên làm biển tâu lên
để biết hết ẩn tình của dân là được "
-Năm 1823 (Quí mùi) Minh Mệnh thứ 4
• Tháng 1 năm 1823 Làm duyệt tuyển ở trấn Phú Yên Tổng sách
dâng lên Phú Yên trội thêm hơn 840 người. Vua bảo Bộ hộ
thưởng 2 lần kỷ lục cho Trấn thần Nguyễn Văn Tài, Lê Văn
Quảng và tuyển quan Đỗ Quí và Trần Văn Tính.Đổi các đội ở Vệ
Chấn uy quê quán Phú Yên, Binh hoà, Binh thuận làm các đội
pháo thủ theo làm công việc ở trấn.
• Tháng 3 năm 1823 Quan trấn thần Phú Yên tâu báo huyện Đồng
xuân ít mưa lúa bị tổn hại từ 2/10 đến 6/10.Vua dụ mùa đông
năm ngoái, ruộng mùa ở huyện Tuy hoà trong hạt ngươi báo có
tổn thương mà không được dự lệ khán để giảm thuế.Nay ruộng
chiêm ở Đồng xuân tổn 3 phần lại cũng thuộc lệ không nên cho.
Duy nghĩ dân hạt này vốn tính thật thà, từ trước đến nay chưa
từng báo nhảm tai thương, cũng chưa từng cầu ơn khoản giảm.
Trẫm rất yêu phong tục trung hậu ấy.Hai huyện đã gặp tại nạn
riêng đó thì thuế ruộng năm nay có thể đặt cách tha cho một nửa,
còn một nửa thì chia làm 10 thành, 2 thành hôm thu ; 8 thành nộp
bằng tiền. Người thôn Diêm Điền thuộc huyện Đồng xuân, Trấn
Phú Yên là Nguyễn Văn Tựu có hiếu hạnh, để tang cha mẹ, làm
nhà ở mộ 3 năm, làng mạc đều khen.Trấn thần hỏi được sự trạng
tâu lên. Vua nói "có người con hiếu như thế chính phải nên
thưởng để khuyến khích phong hoá.Chuẩn cho Bộ lễ bàn cấp
biền ngạch khắc bốn chữ "hiếu thuận khả phong".Nết hiếu thuận
có thể làm phong thanh để giáo hoá. Bắt đầu đặt chức Đốc học ở
Phú Yên.Và lấy Tri phủ Ninh giang là Phạm Vũ Phác làm Đốc học
Phú Yên.
• Tháng 9 năm 1823 Chưởng dinh hưu trí Nguyễn Long chết cho
Thuỵ là Trung ý ; cho 300 quan tiền tuất. Sai trấn Trấn thần Phú
Yên dụ tế. Cấp 10 người mộ phu Quan bộ binh tâu nói : Từ Phú
Yên vào Gia định và từ Phú Yên ra Bắc thành. Trước nay dân
đinh đăng ký vào sổ chưa có theo từng kỳ trình báo về bộ. Vua
định lại Phú Yên 3 tháng báo 1 lần
-Năm 1824 (Giáp thân)
• Tháng 1 năm 1824 Lấy Trấn thủ Phú Yên là Nguyễn Văn Quế
làm trấn thủ Bình định. Trấn Phú Yên trước đồng lúa bị hại vì bão
- và hạn dân không báo, đến lúc thu hoạch Trấn thần mới đem việc
tâu lên.Vua nói "nhân dân khổ sở, Trẫm đã rõ biết, há vì cớ
không báo mà không cho đội ơn khoan giảm sao !" Bèn giảm
thuế vụ hạ cho Phú Yên 2/10 Sai Phú mộ lập hộ sa nhân (hộ gồm
50 người, hàng năm thu thuế sa nhân ở 2 nguồn Hà duy và
Thạch thành, mỗi người 50 cân, miễn thuế thân.Nhân tiết vạn thọ
Vua giảm cho Phú Yên 3/10 thuế thân. Chở 50.000 quan tiền
kẽm ở kho kinh đến Phú Yên Những nơi đầy tù lưu ?; Phú Yên
thì lấy Sơn nam, Nam định làm 2000 dặm,Hải dương, Quảng yên
làm 3000 dặm.Nghệ an thì lấy Phú Yên làm 2000 dặm, Thanh
hoá thì lấy Phú Yên làm 2500 dặm.Sông Bàn thạch ở Phú Yên có
cá sấu lớn thường làm hại dân, dân bắt được trấn thần cho là cá
sấu hại người còn hơn cọp, xin thưởng 30 quan tiền cũng như lệ
bắt được cọp. Vua y cho. Sắc từ sau có việc giống như thế, thì
chiếu lệ mà thưởng. Đổi trạm Phú đê ở Phú Yên làm trạm Phú
thịnh. Trước kia trạm Phú đê đặt ở Thạch đê, xa cách dân cư,
trấn thần xin chọn nơi khác, dời đặt ở xã Quan định, nhân đổi tên
trạm như thế.
• Tháng 7 năm 1824 Ký lục Phú Yên là Lê Văn Quảng chết. Vua
nghĩ Quảng xa cách quê hương nên cho 200 quan tiền
• Tháng 9 năm 1824 Lấy Trấn thủ Phú Yên là Nguyễn Văn Tài làm
Trấn thủ Bình thuận. Đề đốc kinh thành là Trương Văn Chính làm
Trấn thủ Phú Yên.Phú Yên sửa chữa thuyền ghe tâu xin sai dân
lấy nộp vật liệu. Vua không cho, sai lấy tiền công mà làm
• Tháng 10 năm 1824 Trình hạn thư, bắt đầu từ ngày tiếp công văn
của bộ đến Phú Yên 60 ngày. Trái hạn thì chiếu luật để chậm trễ
văn thư công mà xử đoán.Định lệ đăng sổ dân đinh và báo bộ
cho Phú Yên đợi đến kỳ tuyển duyệt mới nộp sổ. Vua sai đình
thần bàn lại từ nay danh sách dân đăng sổ. Phú Yên 3 tháng báo
1 lần.Đúc ấn "tuyển trường " và dấu kiềm bằng ngà cho trấn Phú
Yên mỗi thứ 1 cái.
-Năm 1825 (Ất dậu)- Minh Mạng thứ 6
• Vua ấn định khoá lệ thanh tra ở Phú Yên. lấy dần, thân, tị, hợi
làm khoá Giảm thuế thân ở Phú Yên năm nay 2/10
• Tháng 3 năm 1825 các địa phương đem án khám nạn hạn dâng
lên.Ruộng cạn ở Phú Yên đều không có trong lệ khám.Lệ đệ sổ
định ngạch kỳ tháng 4 định hạn Phú Yên ngày 15
• Tháng 11 năm 1825 Phú Yên mưa lụt to, núi Bà sơn lở, nhiều
nhà dân đổ hư, có người bị đề và chết đuối, sai phát chẩn. Pấy
Đốc học Phú Yên là Phạm Vũ Phác làm Thiệm sự Bỗ lễ. Tri phủ
Đoan Hùng là Bùi Tuấn Tuyển làm Đốc học Phú Yên.Bắt đầu
định lệ khám xét tai thương về ruộng thu và ruộng hạ cho Phú
Yên.Ruộng có cấy mùa hạ mà báo bị sai thì cho cùng một lệ như
ruộng hạ, ruộng thu, ruộng hạ cạn mà đi khám cả.
-Năm 1826 - Minh Mệnh thứ 7
• Đặt chức Tri phủ Phú Yên
- -Năm 1828 (Mậu tí) Minh Mệnh thứ 9
• Tháng 3 năm 1828 Làm duyệt tuyển.Phú Yên tuyển hơn 7 lần trở
xuống không được dự thưởng. Sai Chưởng cơ lãnh trấn thủ Phú
Yên là Trương Văn Chính cùng với quan trấn thủ đi làm tư Bình
định đến Bình thuận.Lấy Tham hiệp Phú Yên là Phạm Ngọc
Oánh làm Tham hiệp Tuyên quang.
• Tháng 4 năm 1828 Lấy Đốc học Phú Yên là Lê Nguyên Trung
làm Viên ngoại lang Hộ bộ thự lang trung. Giáo thụ Thái bình là
Đào Xuân Sảng làm Thự đốc học Phú Yên.Định giá cước tải
lương từ Phú Yên đến kinh mỗi thúng thóc là 57 phương,9 thúng
thì cấp 1 quan 8 tiền.
• Tháng 9 năm 1828 Vua bảo Bộ hình kê khai từ tháng 3 đến cuối
tháng 8 những người tù phạm quân lưu làm nô phát vãng đi Phú
Yên đều biết yên phận ở chỗ nguyên khối, do quan địa phương
cởi bỏ xiềng xích mà bổ sung làm lính.Nếu ai dám bỏ trốn hàng
ngũ thì giết không tha.Hiệp trấn Phú Yên là Trần Đình Trưng
chếT. 1ấy Thự thị lang vũ khố là Nguyễn Công Liêu làm Thự hiệp
trấn Phú Yên.Đổi các đội cường súng ở Phú Yên làm trấn binh
Trấn Phú Yên chiếu nguyên ngạch xếp thứ tự các đội nhất nhị
tam tứ ngũ lục
• Tháng 12 năm 1828 Nêu thưởng dân thọ từ 100 tuổi trở lên ; Phú
Yên thọ nam :1.Định ngạch thuyền ở Phú Yên.Từ trước đến nay
số thuyền tuỳ nghi mà gọi thợ làm nhận việc đặt tên thuyền,
không có quy tắc nhất định. Đến nay Bộ công bàn xin tuỳ công
việc nhiều ít, chế tạo khó dễ, châm chước làm định ngạch, như
chưa đủ số thì đóng thêm dần, hạn trong 3 năm làm xong :
Thuyền điện hải 10 chiếc. Thuyền ô 5 chiếc. Đổi tên thuyền tiểu
hải ở trấn Phú Yên làm thuyền điện hải từ số 1 đến số 10 nếu
thiếu thì theo thức mà đóng thêm cho đủ ngạch. Lấy lang trung
hình bộ sung hình tào Bắc thành là Vũ Quýnh làm tham Hiệp Phú
Yên. Phú Yên : cơ Phú Yên hiện ngạch 4 đội, theo lệ 10 đội, cấp
súng tay 200 cây, giáo trường 200 cây, giáo cờ 41 cây. Trấn binh
3 đội nhất nhì tam cấp súng tay máy Trung quốc 60 cây, giáo
trường 60 cây ; giáo cờ 12 cây ;3 đội kiên-thuỷ nhất nhị tam.Cấp
súng tay máy Trung quốc 60 cây;giáo cờ 12 cây.Ngoài ra các đội
pháo thủ Phú Yên vẫn như trước. Cấp súng tay dự trữ làm ngạch
cho Phú Yên 200 cây; giáo trường dự trữ 400 cây.
-Năm 1829 (Kỷ sửu) - Minh Mệnh thứ 10
• Nêu thưởng dân thọ phụ ở Phú Yên : 1 người. Hạ lệnh cho các
địa phương cứ, dầm, hồ, ao trong hạt có quan hệ đến nguồn
sống của dân thì tâu lên. Theo lời đình thần Phú Yên có 24 số?
Và Phú Yên gọi là Đạo Phú an
• Tháng 3 năm 1829 Nước Thuỷ xá sai sứ đến thông khoán. Trước
là năm Minh Mệnh thứ 2 Quốc trưởng Ma ất sai sứ tới thành
Phước sơn, trấn Phú Yên xin cống. Giới hạn nước Hoả xá : Đông
giáp thuộc man Phú Yên; Tây giáp nước Lèo;Nam giáp thuộc
- man Bình hoà; Bắc giáp thuộc man Bình định. Bộ hộ tâu dâng sổ
tổng kê về hộ khẩu Phú Yên có 5963 người. Định lại danh hiệu
ngạch tương binh ở Phú Yên biền binh 50 người, voi 7 thớt và
gọi là cơ phú tượng
-Năm 1830 (Canh dần)-Minh Mệnh thứ 11
• Bộ lễ nên tư gấp cho Quang nam đến Phú Yên hỏi tình hình gần
đây đã được mưa hay chưa, đều cứ thực mà tâu ngay cho Trẫm
yên lòng. Thưởng bạc lạng và quần áo cho các quan hưu trí tuổi
đã 80 trở lên.Phú Yên : đàn ông 1 người ; đàn bà 1 người.Định lệ
trao cờ bắn súng các hạng thuyền công sai vận tải tầm thường
hay đi lại qua đường biển Phú Yên không phải treo cờ bắn súng.
• Tháng 3 năm 1830 Vua dụ Bộ Hộ rằng :"Các hạt... Phú Yên đất
cấy lúa không bằng Gia định.Nhân dân ăn nhờ gạo miền
Nam.Khi nào bị lụt, hạn Tư ngay cho thành Gia định thông sức
các nhà buôn trong hạt sắm cho nhiều thuyền chở gạo đến bán
để chỗ thiếu gạo khỏi phải đói kém, mà lợi cho sự sinh lý của nhà
buôn. Đặt Bộ trầm hương ở Phú Yên, sai mộ dân ngoại tịch sung
vào (lấy 30 người làm định ngạch, mỗi người hàng năm nộp thuế
một cây trầm hương, phàm lấy được kỳ nam phải đem nạp hết
vào quan, tính trừ vào thuế. Ai giấu bớt thì phạt roi. Quảng bình
và Thanh nghệ có giặc Thanh đón cướp thuyền buôn. Vua truyền
dụ từ Quảng Nam đến Phú Yên các địa phương ven biển đều
đem binh thuyền theo định hạt tuần phòng dò xét.Hơn một tháng
không bắt được gì, hạ lệnh rút quân về hết các trấn thần cùng
các quan võ kinh phái trấn đều bị giáng phạt.Thành lập ở Phú
Yên 5 cơ đội Yên-Man. Nhưng tên phạm bị bắt đều nói rằng hai
tên Lương (con Nguyễn Văn Nhạc) va Trương (con Nguyễn Văn
Đức) cả 2 đều nòi giống Tây sơn, nghe tin lùng bắt đã trốn đi,
nên không ở Thạch thành Trấn Phú Yên, thì ở trong hạt Gia định.
Vua truyền chỉ cho các quan địa phương từ Phú Yên vào Gia
định đi mọi nơi dò bắt 2 tên tội phạm ấy nộp quan được thưởng
100 lạng bạc.
-Năm 1831 (Tân mão) - Minh Mệnh thứ 12
• Thưởng bạc và y phục cho quan hưu trí tuổi thọ đến 80 theo thứ
bậc khác nhau.Phú Yên 7 người.Khi dụ đến trấn Phú Yên gặp lúc
phó quan cơ thuộc trấn là Trần Văn Song bị bệnh, Hiệp trấn
Nguyễn Công Liêu và Tham Hiệp Hồ Sĩ Lâm đều khuyên Trấn
thủ Nguyễn Văn Hợp nên đi.Hợp cho là không có chỉ rõ ràng
không đi.Định lại lệ thuế thuyền buôn của ngoại quốc ở Phú Yên
giảm 2/10. Định lệ về bạc chứa ở kho Phú Yên 2000 lạng. Còn
dư ra đến gấp đôi trở lên thì nộp hết về kinh.
• Tháng 4 năm 1831 Lại sai các trấn Quảng Nam, Quảng Ngãi,
Bình định, Phú Yên, Bình Hoà đều chọn mua thứ ngựa trắng tốt,
độ 2,3 con để lựa chọn vào chuồng ngựa thiên nhân. Định lệ cấp
lương ăn đi đường cho binh lính từ Bình định đến Phú Yên cấp 2
ngày lương. Từ Phú Yên đến Bình Hoà cấp 4 ngày lương.Thăng
- giáo thụ Nam Sách Phạm Gia Lâm lên Thự đốc học Phú Yên.Đổi
Phủ Phú Yên làm Phủ Tuy an
-Năm 1832
• 1/1832 Thưởng tiền và gạo 6 tháng cho 6 trạm ở Phú Yên bắt
đầu từ tháng giêng năm nay. Mỗi tháng cấp tiền 40 quan, gạo 25
phương. Trấn Phú Yên dựng 1 nhà chăn nuôi tằm chọn đất trồng
dâu. Mượn người sung vào làm tằm mẫu, tằm phụ để giữ việc
nuôi tằm. Mỗi năm đến tháng giêng (AL) chọn ngày tốt, sai người
làm lễ tế Tiên tằm ở chính giữa nhà tằm. Người nuôi tằm thì đi
hái dâu nuôi tằm, từ đó về sau tiếp tục làm như vậy. Cuối năm
thu nộp lên bộ trên dưới 70, 80 cân. Quân trên tâu báo Phú Yên
trời ít mưa. Kênh mương cần tăng cho vụ. Định lệ sử dụng ống
để chạy trạm và bãi ở nhà trạm. Phú Yên 150 ống. ống làm bằng
tre hay bằng gỗ trên ống có khắc tên Phú Yên, dưới ống khắc
chữ ống hiệu số. Cho Nguyễn Công Liên làm hiệp trấn Phú Yên.
Lễ bộ tâu nói : "3 đội nhất, nhị, tam thuộc thủ thanh bình ở kinh
chỉ có 110 người, cần mộ thêm 40 người ở các hạt Nam - Ngãi -
Bình - Phú. ở Phú Yên nếu quân và dân có hội nhóm họp,
phường chèo, phường để biểu diễn thì cho phép những người
trong các đội được thu lấy 1/10 trong số tiền thẻ thưởng mà
người ca hát đã được. Vua dụ bộ công rằng : "Phú Yên - Bình
Hoà, đường cái quan nhiều chỗ núi cao, lính trạm lèo trèo, nhân
dân đi lại, có nhiều sự khó khăn trở ngại, nên theo đại thế sửa
chữa để tiện đi lại. Vậy truyền lệnh cho các quan làm đường rộng
từ 4 - 5 thước trở lên. Vua lại cho rằng đất tỉnh Phú Yên có nhiều
rừng núi thường có thú làm hại, Lệnh cho Sở tại xét đường trạm
có nhiều thú dữ, thì cấp cho 5 khẩu súng điều sang, máy Trung
Quốc và mỗi khẩu kèm theo thuốc đạn đủ 50 phát. Tỉnh Phú Yên
: thống trị 1 phủ Tuy An và 2 huyện Đồng Xuân, Tuy Hoà. Đặt
quan chức ở Phú Yên : Tổng đốc kiêm làm việc tuần phủ. Bố
Chính, Án sát. Hai ty Bố, án mỗi ty có 1 thông phán và 1 kinh lịch.
Đặt 1 lãnh binh quan (dùng quan tùng tam phẩm). Lãnh binh
quan Phú Yên chuyên coi cơ Phú tráng, cơ Phú Yên, cơ Phú
tượng, cơ An man, kiểm quản thủy cơ Phú Yên. Cơ Phú tráng
Phú Yên còn thiếu sẽ nói sau. Quan phủ thiên - trường là Nguyễn
Hữu Vi cho làm Phó vệ úy, trật tùng tam phẩm, sinh lãnh binh
quan Phú Yên. Bình Định Phú Yên ít mưa. Quốc trưởng nước
Nhã - Di - Lý (nước này ở tây dương hoặc gọi là Hoa Kỳ, hoặc
gọi là Na Ly Càn, hoặc gọi là Anh Cát Lợi mới đều là biệt hiệu
nước ấy) sai bọn bề tôi là Nghĩa - Đức - Môn La - Bách đại, Uy
đức - giai - tâm - gia (tên của 2 người) đem quốc thư xin thông
thương thuyền ở cửa Vũng Lấm thuộc Phú Yên. Vua sai viên
ngoại Lang Nguyễn Tri Phương tư vụ Lý Văn Phúc đi hội cùng
với quan tỉnh lên trên thuyền thết tiệc và nói với họ từ nay có đến
buôn bán thì cho đỗ ở vịnh Trà Sơn, tấn sở Đà Nẵng. Bỏ bớt
chức đốc học ở Phú Yên. Vì số học trò tỉnh Phú Yên có ít, nên bỏ
- đốc học, đặt 1 giáo thụ giảng dạy ở trường tỉnh. Phàm có việc
học tập, khảo hạch vấn theo Lệ, làm như trước. Tỉnh Phú Yên lâu
không mưa, giá gạo ngày càng đắt. Vua sai quan tỉnh phát
10.000 hộc thóc kho, giảm giá bán ra cho dân. Người ta muốn
vay cũng cho.Huyện Đồng Xuân lại có bệnh dịch, lây chết đến
hơn 1.000 người. Ra lệnh cho lập đàn tế kỳ yên. Sau đó bệnh
dịch được yên chuẩn cho theo số người chết, cấp cho tiền tuất
(mỗi người nội tịch được 3 quan tiền, còn đều 2 quan, trẻ con 1
quan). Chọn 39 Sở là những nơi nhiều việc và nặng nề hơn cả,
chuẩn cho viên coi giữ, được theo phẩm hàm chi lương bổng :
Phú Yên 2 sở : Cù Mông, Vũng Lấm. Những phủ trung khuyết
hoặc giảm khuyết đặt 1 tri phủ : Tri phủ Tuy An, kiêm lý huyện
Đồng Xuân, thống hạt huyện Tuy Hoà.
• Tháng 11/1832 Phú Yên lâu ngày không mưa, giá gạo càng ngày
cao, Vua ra lệnh cho các quan tỉnh phát lúa kho 1 vạn hộc giảm
giá bán ra cho dân. Nếu có ai muốn vay cũng cho. Huyện Đồng
xuân bị dịch hơn 1.000 người chết. Đến khi hết dịch chuẩn cho
phân hạng cấp tuất cho các người chết (dân có tên trong sổ bộ
được cấp 3 quan tiền, còn lại mỗi người được 2 quan, trẻ con 1
quan).
-Năm 1833 (Quý Tỵ) - Minh Mạng thứ 14
• Tháng 1/1833 Thưởng cho 6 trạm ở Phú Yên mỗi trạm 30 quan
tiền, gạo 20 phương trong 6 tháng, mùa hạ ân thưởng cũng thế.
Tù phạm bị tạm lưu, phát đi các địa phương Nghệ An lấy Phú
Yên làm 2000 dặm. Thanh Hoá lấy Phú Yên làm 2500 dặm. Hà
Nội, Nam Định, Hưng Yên lấy Phú Yên làm 3000 dặm. Phú Yên
lấy Hưng Yên, Nam Định làm 2000 dặm. Định lệ cho Phú Yên
được tích trữ chì 1.000 cân, đồng đỏ 500 cân, diêm tiêu 4.000
cân, lưu hoàng 800 cân. Lại truyền dụ cho Phú Yên phái 1 quản
cơ và 200 biền binh, mãn vào ngay phiên An theo Lê Phúc Bảo
sai phái các quan quân đi trận ấy đều thưởng trước cho tiền
lương 1 tháng. Tên Phủ pháp, tù trưởng sách Man Bôn - tai thuộc
thạch thành nguyên, tỉnh Phú Yên tụ tập nhiều người man, giết
hại dân buôn, cướp của rồi đi thự tuần phủ Nguyễn Công Liêu,
lập tức phái quân và voi thuộc tỉnh tiến đến đàn áp. Việc đó đến
tai vua, vua dụ : "Tụi man quèn này tự mình làm lấy, chỉ mau đến
chỗ phải tội. Ngươi, Nguyễn Công Liêu, có trách nhiệm địa
phương, phải nên tình cách lùng bắt, hoặc dụ các trại mãn ra sức
nã bắt kẻ phạm. Lại truyền dụ cho đốc, phả, bố, án các tỉnh... Phú
Yên... tập số biền binh trong tỉnh đang hạ bán nghỉ ngơi chọn 2, 3
thớt voi với biền binh cỡi voi giỏi để đi đến Bình Thuận dùng việc
binh. Lại cho các đội cơ Yên - man ở Phú Yên đều là tù phạm
dồn lại làm lính. Vua bèn mật dụ cho các thần ở Phú Yên tìm
cách bắt lấy, giao cho dân xã ngoài thành, cần nghiêm ngặt : xã
3, 4 người, xã vừa 2,3 người, xã nhỏ 1 người. Nếu chúng nảy
manh tâm mưu đồ khác, thì cho dân xã lập tức giết đi khỏi sinh
- biến khác. Tổng đốc Bình Định, Vũ Xuân Cẩn, tâu nói : "Quân
hiện có của kiêm hạt Phú Yên còn ít, thần đã trích các cơ Quảng
Ngãi đóng giữ ở tỉnh lấy 150 biền binh đến đó để sai phái.Tổng
đốc Bình Định Vũ Xuân Cẩn, tâu nói : "Biền binh các cơ trong
tỉnh, nhiều lần đã được điều động, chỉ còn lại hơn 300 người. Vậy
xin để cả lại hàng ngũ để làm việc công" Vua y cho. Lại truyền dụ
cho các đốc, phủ, bố án các tỉnh... Phú Yên... : hễ thấy thiên hiệu
"Thụy Long" từ Giang Lưu Ba đi công việc về đến hải phận tỉnh
nào thì sức ngay bốc các hạng vật của công đưa lên đường bộ,
rồi mang vát lấy ở tỉnh 10 cổ súng quả sơn bằng đồng, bằng sắt,
và đạn dược theo súng, chuyển thêm trên dưới 1.000 cân thuốc
súng, 7, 8 trăm phương gạo. Tổng đốc Bình - Phú Vũ Xuân Cẩn,
tâu nói lính tỉnh được chia phái đi làm việc bắt giặc, chỉ còn lại
hơn 60 người, thì có vẻ đơn chiếc yếu ớt. Vua liền sai rút 100
biền binh trú phòng ở Phú Yên về tỉnh đóng giữ. Vua dụ Binh bộ
rằng : Biền binh Phú Yên giao chiến với giặc ở Biên Hoà không
hăng hái tiến lên, là hèn nhát : đó điều bởi chức lãnh binh và
quan ở Phú Yên lúc ngày thường không rèn luyện quân lính cho
quen, không dạy bảo cho nghiêm túc mới đến nỗi như vậy. Vậy
lãnh binh Phú Yên là Nguyễn Hữu Vĩ phải giáng 3 cấp, thủ tuần
Phủ Nguyễn công Liên, và án sát Phùng Hy Giảng đều phải giáng
1 cấp. Sai tướng quân và tham tán ở quân thứ Nam Kỳ sắp xếp
những biền binh do Phú Yên phái đi : các cơ tỉnh Phú Yên đều
dồn lại gọi là vệ phi dũng. Lại sai các tỉnh Phú Yên... đều phái
thuyền quân đội đến Hộ Tiểu. Chia cấp ngân tiền Phi Long cho
Phú Yên. 500 tiền hạng lớn và 100 đồng tiền hạn nhỏ. Truyền dụ
cho thuyền quân hội tiến của các tỉnh Phú Yên... nhân lúc thắng
thế này, hết sức đuổi bắt cần bắt chém, trị tội hết cả đoàn thuyền
giặc ấy, chớ để lọt một tên nào.
• Tháng 8/1833 Ra lệnh cho bộ Binh truyền dụ các tỉnh Phú Yên,...
bắt đầu cuối tháng này thả cho về cả những dân phụ trước đây
đã được đòi gọi và điều động chia đi phòng giữ và chuyển vận
lương thực. Tỉnh Phú Yên, gạo kém. Vua ra lệnh cho tỉnh thần
đem thóc kho, chiếu theo số dân trong sổ hộ tịch, mà bán và cho
vay. Rút về các quân đi tuần biển của các tỉnh... Phú Yên...
• Tháng 11/1833 Thủ án sát Phú Yên là Phùng Huy Giảng chết.
Cho viên ngoại lang Bộ Hình là Vũ Đức Mẫn thăng thự án sát
Phú Yên. Cấp cho Phú Yên 1 hàm thứ hiệu. Chiếu theo lệ các
thành, trấn trước xếp, cơ đội lẻ tẻ ở Phú Yên thành Thủy cơ. Sai
các tỉnh... Phú Yên : điều chế 1.000 ống phun lửa. Phái những
biền binh trong cơ thần cơ Tiền vệ thông thạo pháp chế ống ấy,
chia nhau đi chỉ bảo. Lại sai các tỉnh... Phú Yên điều chế thêm
1.000 ống phun lửa. Tùy tiện đem đi quân thứ Gia Định. Tỉnh Phú
Yên có bệnh dịch, nhân dân bị truyền nhiễm, chết hơn 5.000
người.
- • Tháng 12/1833 Đặt các vệ ủy dõng ở Bình Định và Phú Yên. Bốn
vệ Phú Yên : 500 người gọi là Nghị võ vệ. Mỗi vệ 10 đội, mỗi đội
50 người, mỗi đội có 1 người làm đầu mục, cấp cho văn bằng
làm ngoại uỷ suất đội. Trong vệ có 1 người làm cai tổng cấp cho
văn bằng ngoại ủy phó vệ, cấp cho khí giới lương bỗng, tiền, gạo.
(Ngoại ủy phó vệ lương 3 quan tiền/tháng, 1 phương gạo/tháng.
Ngoại ủy suất đội lương mỗi tháng 1 quan tiền, 1 phương gạo
Hương dõng.Tha thuế thân năm ấy cho vệ nghị võ ở Phú Yên.
Sai hữu tư may cờ cấp cho vệ nghị võ ở Phú Yên. 1 lá cờ cơ
đuôi nheo 20 lá. Các vệ ở Phú Yên phải gọi đến đông đủ vào
ngày 19 tháng này để thao diễn phòng khi cần dùng. Truyền lệnh
cho Phú Yên tải 15.000 hộc thóc kho đem đến trữ ở Khánh Hoà.
Năm trước đã dự khoá lệ : Tỉnh Phú Yên thủy cơ 3 đội. Ý theo
năm trước không dự khoá lệ tỉnh Phú Yên 3 đội cơ Phú Tráng
(giảm điểm). 1 đội cơ Phú tương, 4 đội cơ Phú Yên và đội pháo
thủ (triệu mo). Sai Phú Yên chế tạo 1.000 cây tráng thương.
-Năm 1834 1834 (Giáp Ngọ) - Minh Mạng thứ 15
• Vua dụ quan Binh bộ truyền dụ Phú Yên chước lương, chọn lính
1 vệ đưa đi quân quân thứ Gia Định. Bình Định 1 vệ đi thứ Phú
Yên.
• Tháng 1/1834 Thưởng tiền và gạo 6 tháng cho 6 trạm ở Phú Yên.
Mỗi trạm tiền 30 quan/tháng, gạo 20 phương/tháng. Lại truyền dụ
cho các tỉnh Phú Yên... nếu thấy quan quân thủy bộ do kinh sai
phái, đi qua lập tức đốc thúc hảo tốc tiến lên. Cấp thêm đá lửa
cho Phú Yên 7.000 phiến. Vũ Xuân Cẩn, tổng đốc Bình - Phú, tâu
hại thự tuần phủ Phú Yên Nguyễn Công Liêu và án sát Vũ Đức
Mẫn mộ lý dõng, chọn bổ không đều. Vua bảo bộ binh rằng :
"Bọn Công Liên là quan to 1 địa phương, thế mà lại ra tay thêm
bớt, làm việc không được công bằng, đến nỗi bị người ta thám
hặc, thực phụ lòng ủy thác của ta". Việc giao ủy Bộ hình bản xứ,
cả 2 đều phải tội cách lưu. Sai Nguyễn Văn Xướng, thự phó vệ
ủy giám thành mang biền binh thuộc hạ đi đo đạc hình thể núi
sông từ Phú Yên trở vào phía nam. Nguyễn Công Liêu, thự phủ
Phú Yên, bị cách lưu. Trước đây, Liêu làm việc xét nghiệm về tà
đạo gia tô trong hạt, đã hơn 1 năm, không đem việc tâu lên. án
sát Vũ Đức Mẫn vạch ra, thám hặc hành. Vua sai cách chức lìa lỵ
sở, về kinh, theo bộ Lại làm việc chuộc tôi. Dùng quyền Bố chính
Bình Định là Đặng Đức Thiêm làm Bố chính Phú Yên. Hội cùng
Vũ Đức Mẫn giữ ấn quan phùng của Tuần phủ. Định lệ thi hương
Trường Thừa Thiền, sĩ tử các tỉnh từ Quảng bình đến nam Phú
Yên. Quan tỉnh Phú Yên tâu nói : "Trước đây, thuê thuyền của
dân chở biền binh đi Nam Kỳ bắt giặc. Nay các thuyền hộ đều xin
miễn trả tiền thuê". Vua dụ "Bọn họ chuộng nghĩa và biết lẽ phải,
thật đáng khen. Nhưng cái mà nhà nước thiếu không phải là tiền
há nỡ lấy thuyền tư của dân sung làm việc càng? Vậy phải gọi
ngay họ đến khen ngợi và trả tiền thuê theo giá". Lại cho rằng số
nguon tai.lieu . vn
