Xem mẫu

Nghiïn cûu - Trao àöi PHAT TRIÏN NGUÖN TIN KHOA HOC VA CÖNG NGHÏ TRONG GIAI ÀOAN MÚI: THACH THÛC, CÚ HÖI VA GIAI PHAP ThS Pham Vùn Hung Cuc Thöng tin KH&CN quöc gia Tom tùt: Khai quat xu hûúng cua thõ trûúng thöng tin KH&CN trïn thï giúi, thûc trang nhûng thuên lúi, kho khùn trong cöng tac phat triïn nguön tin KH&CN tai cú quan thöng tin- thû viïn (TT-TV) trong nûúc. Chó ra nhûng cú höi phat triïn nguön tin KH&CN àöi vúi cú quan TT-TV trong giai àoan hiïn nay. Giúi thiïu cac mö hònh liïn kït, húp tac bö sung, cung cêp thöng tin trûc tuyïn va khuyïn nghõ cac giai phap nhùm phat triïn va sû dung töi ûu nguön tin KH&CN tai cú quan TT-TV nûúc ta. Tû khoa: Nguön tin; nguön tin KH&CN; nguön tin àiïn tû; nguön tin trûc tuyïn; phat triïn nguön tin; chia se nguön tin; Consortium; Liïn hiïp thû viïn. Developing science and technology information resources in the new period: challenges, opportunities and solutions Abstract: Introducing development trends of S&T information market in the world, challenges and advantages of developing S&T information resources at domestic libraries and information organizations. Analyzing opportunities to develop S&T information resources in the current period. Introducing models for collaboration and cooperation with other information-library organizations in online resource development and provision and recommending solutions to develop and utilize S&T information resources at information-library organizations in Vietnam. Keywords: Information resources; S&T information resource; electronic resources; online resources; information resource development; information resource sharing; Library Consortium. Mú àêu Àûng trûúc böi canh kho khùn chung cua nïn kinh tï toan cêu, sû phat triïn vï cöng nghï, àùc biït la cöng nghï mang va thiït bõ di àöng buöc cac cú quan TT-TV, nha cung cêp thöng tin va nha xuêt ban trïn toan thï giúi àïu phai tiïp tuc nö lûc tòm kiïm cho mònh möt cach tiïp cên múi àï ûng pho vúi sû thay àöi khöng chùc chùn trong nganh cöng nghiïp xuêt ban hoc thuêt. Ú Viït Nam, tònh trang kho khùn vï kinh phñ phat triïn nguön tin KH&CN àa va àang diïn ra ú hêu hït cú quan TT-TV thuöc moi loai hònh va quy mö khac nhau, trong khi gia tai liïu vên khöng ngûng tùng lïn. Bïn canh ào, xu hûúng tiïp cên thöng tin trûc tuyïn bùng may tñnh va thiït bõ di àöng àa trú nïn phö biïn va ngay möt gia tùng, àiïu nay àa tao ra ap lûc lún, buöc cac thû viïn, cú quan THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 6/2015 thöng tin phai tû àöi múi àï phu húp vúi cac àiïu kiïn hiïn tai. Bai viït dûúi àêy têp trung lam ro möt sö vên àï trong cöng tac phat triïn nguön tin KH&CN tai cú quan TT-TV trong nûúc va àûa ra cac giai phap khùc phuc kho khùn, tên dung cú höi àï phat triïn hiïu qua nguön tin KH&CN trong giai àoan múi. 1. Xu hûúng xuêt ban va phên phöi tai liïu trïn thï giúi Sû tac àöng manh me cua cöng nghï thöng tin (CNTT), xu hûúng chuyïn dên sang sû dung tai liïu àiïn tû cua ngûúi dung tin àang la nhûng nguyïn nhên chñnh khiïn cac nha xuêt ban phai thay àöi san phêm va dõch vu àï phu húp vúi thõ trûúng. Möt trong nhûng loai hònh tai liïu nghiïn cûu phö biïn, co gia trõ khoa hoc cao hiïn nay la cac tap chñ hoc thuêt. Àï àap ûng nhu cêu cua ngûúi dung va àam 31 Nghiïn cûu - Trao àöi bao lúi nhuên, cac nha xuêt ban va nha cung cêp hiïn nay àïu co xu hûúng têp trung vao cac san phêm, dõch vu dûúi dang àiïn tû va tai liïu co gia trõ nghiïn cûu cao. Mùc du vêy, tai liïu in hiïn vên giû vai tro nhêt àõnh trong cac kïnh phên phöi. Möt vñ du rêt àiïn hònh la sû trú lai cua tú bao in Newsweek cua My ngay 7/3/2014 sau khi tuyïn bö ngûng xuêt ban dûúi dang in ngay 31/12/2012. Theo thöng kï cua Kody Tillery, Giam àöc marketing cua nha cung cêp dõch vu xuêt ban Allen Press, tap chñ hoc thuêt xuêt ban àöng thúi dûúi ca hai dang (dang in va dang àiïn tû) va tap chñ co bònh duyït (peer-reviewed) la nhûng tap chñ co sû gia tùng vï gia cao nhêt so vúi cac tap chñ con lai (xem Bang 1, 2). Àêy cung la nhûng loai hònh tai liïu àûúc cöng àöng xuêt ban va cöng àöng nghiïn cûu quan têm hún ca. Bang 1. So sanh mûc àö tùng gia trung bònh giûa ba dang xuêt ban tap chñ hoc thuêt 2010-2012 [3] Dang tai liïu Thay àöi 2010 - 2012 (%) Thay àöi Thay àöi 2011- 2012 2010 -2011 (%) (%) Gia trung bònh 2012 Gia trung bònh 2011 Gia trung bònh 2010 Dang in 2,5% Dang àiïn tû -1,7% Ca in va àiïn tû 7,5% 4,2% 0,7% -1,6% -1,8% 6,2% 8,8% $266,74 $804,57 $983,95 $255,93 $817,32 $926,42 $254,06 $832,33 $851,68 Cac sö liïu thöng kï tai Bang 1 cho thêy, trong giai àoan 2010-2012 tap chñ xuêt ban chó dûúi dang àiïn tû (Online-Only Format) co mûc àö tùng gia bònh quên nùm thêp nhêt (-1,7%), tap chñ dang in (Print-Only Format) co mûc àö tùng gia 2,5% va tap chñ xuêt ban dûúi ca hai dang (Both Print and Online) co mûc gia tùng cao nhêt (7,5%). Bang 2. So sanh mûc àö tùng gia trung bònh giûa tap chñ Peer - Reviewed va Not Peer - Reviewed 2010-2012 [3] Loai tap chñ Peer-reviewed Not Peer-veviewed Thay Thay àöi àöi trung bònh 11 - 12 10 - 12 % % 6,4% 5,2% 4,0% 1,6% Thay Gia àöi trung 10 - 11 bònh % 2012 7,6% $830,49 6,3% $284,26 Gia trung bònh 2011 $789,27 $279,72 Gia Trong trung töng sö bònh % 2010 $733,80 92,7% $263,03 7,3% Bang trïn cho thêy, cac tap chñ khoa hoc co cú chï bònh duyït (peer-reviewed) co mûc gia trung bònh cao hún rêt nhiïu so vúi tap chñ khöng co cú chï bònh duyït (non peer-reviewed). 32 Cac sö liïu trïn cung cho thêy mûc àö tùng gia cua loai tap chñ nay cao hún nhiïu so vúi tap chñ dang khöng qua hï thöng thêm àõnh (6,4% so vúi 4%). THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 6/2015 Nghiïn cûu - Trao àöi 2. Gia tai liïu va kinh phñ phat triïn nguön tin KH&CN Nguön tai liïu nghiïn cûu khoa hoc, àùc biït la tap chñ nghiïn cûu luön co sû biïn àöng gia tùng vï gia theo tûng nùm. Theo thöng kï cua Allen Press, trong giai àoan tû 1989 àïn 2011, gia tap chñ tai Hoa Ky co mûc tùng bònh quên/nùm la 7,5% (xem Hònh 1). Hònh 1. So sanh mûc àö tùng gia hang nùm giûa cac tap chñ cua Hoa Ky va chó sö tiïu dung. Nguön: Annual price changes for US journals are from annual Allen Press studies. CPI is from the US Department of Labor, Bureau of Labor Statistics. Sû gia tùng vï gia bònh quên theo nùm cua cac tap chñ Hoa Ky àûúc thï hiïn ú phên gach nöi, tûúng àûúng vúi 7,5%/nùm trong ca giai àoan. Nhû vêy, àï co thï duy trò àûúc nguön tai liïu ú mûc àö ön àõnh hang nùm, àoi hoi cac cú quan TT-TV phai tùng kinh phñ phat triïn nguön tin KH&CN ñt nhêt 7,5% möi nùm. Tuy nhiïn, trïn thûc tï, cac cú quan TT-TV khöng nhûng khöng àûúc tùng ma con thûúng xuyïn phai cùt giam nguön kinh phñ nay do anh hûúng cua suy thoai kinh tï. Thûc tï nay khöng chó xay ra ú cac cú quan TT-TV quy mö nho ma ngay ca nhûng cú quan lún nhû Cuc Thöng tin KH&CN quöc gia, Viïn Han lêm KH&CN Viït Nam,… vúi kinh phñ phat triïn nguön tin àöng, con sö nay ú cac cú quan TT-TV trûúng àai hoc la 500 triïu àöng va tai cac sú KH&CN la 400 triïu àöng [4]. Vúi nguön kinh phñ àûúc cêp hang nùm nhû vêy, cac cú quan TT-TV àang gùp nhiïu kho khùn trong viïc sû dung nguön kinh phñ danh cho cöng tac phat triïn nguön tin KH&CN. Möt trong nhûng kho khùn lún trong cöng tac phat triïn nguön tin KH&CN, àùc biït la nguön tin KH&CN nûúc ngoai tai Viït Nam hiïn nay la cac nha cung cêp tai liïu àiïn tû trûc tuyïn àang co xu hûúng têp trung vao thõ trûúng ban buön. Mûc àö chïnh lïch gia giûa thõ trûúng ban buön va thõ trûúng ban le àang àûúc duy trò ú möt khoang cach kha lún. Vñ KH&CN lún cung àa va àang bõ cùt giam àang du, CSDL Taylor&Francis bao göm hún kï trong nhûng nùm gên àêy. Àiïu nay khiïn cho cöng tac phat triïn nguön tin KH&CN tai cú quan TT-TV vön àa kho khùn lai cang kho khùn hún. Hiïn nay, theo sö liïu thöng kï cua Cuc Thöng tin KH&CN quöc gia nùm 2014, kinh phñ bònh quên möi nùm àêu tû cho cöng 1.600 tap chñ chuyïn nganh thuöc 19 lônh vûc chu àï co gia chao thuï bao trûc tuyïn 01 nùm tron goi la 85.600 USD (gên 2 ty àöng), trong khi ào, nïu khach hang mua le theo tûng chu àï thò vúi sö tiïn trïn chó co thï mua àûúc tû 4 àïn 7 trong töng sö 19 chu àï. Töng gia tiïn tac phat triïn nguön tin KH&CN tai cac cú tñnh theo chu àï la 260.941 USD, tûúng quan TT-TV thuöc bö, nganh khoang 1,2 ty THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 6/2015 àûúng vúi hún 5 ty àöng (àùt hún trïn 3 lên so 33 Nghiïn cûu - Trao àöi vúi thuï bao tron goi). Vò ly do ào, cac khach thûc hiïn chûc nùng àêu möi thöng tin hang khöng àu kinh phñ thuï bao tron goi la nhûng àún võ àang phai chõu thiït thoi rêt lún. 3. Cú höi phat triïn nguön tin KH&CN Sû phat triïn cua mang lûúi cung cêp tai liïu àiïn tû cung vúi sû thay àöi vï thoi quen sû dung thöng tin sö, vên àï tiïp cên nguön thöng tin trong nûúc va ca nhûng nguön tin KH&CN nûúc ngoai àang àûng trûúc nhiïu cú höi lún, thï hiïn ú möt sö mùt sau: Thû nhêt, kha nùng tiïp cên nguön tin KH&CN: Sû phat triïn cua mang may tñnh, àùc biït la mang Internet àa mú ra ky nguyïn múi cho viïc tiïp cên thöng tin toan cêu àöi vúi moi quöc gia, moi tö chûc va ca nhên. Nïu nhû trûúc àêy, cac tap chñ nöi tiïng chó co thï mua àûúc dûúi dang ban in thöng qua cac kïnh phên phöi chñnh thûc co sû kiïm soat chùt che thöng qua con àûúng nhêp khêu thò hiïn nay, bêt cû tö chûc, ca nhên nao cung co thï tiïp cên àïn nhûng tap chñ ào thöng qua Internet. Thû hai, sû tùng cûúng quan ly nha nûúc vï thöng tin KH&CN: Sû ra àúi cua Luêt KH&CN nùm 2013 [1], Nghõ àõnh 11/2014/NÀ-CP [2] àa mú ra cú höi lún giup tùng cûúng quan ly va phat triïn nguön tin KH&CN trong hoat àöng thöng tin, thû viïn. Àiïu 68 Luêt KH&CN quy àõnh “Nha nûúc àêu tû xêy dûng, khuyïn khñch tö chûc, ca nhên tai trú cho viïc xêy dûng ha têng thöng tin, cú sú dû liïu quöc gia va thöng kï vï KH&CN hiïn àai nhùm bao àam thöng tin àêy àu, chñnh xac, kõp thúi vï hoat àöng KH&CN trong nûúc va thï giúi”. Nhùm cu thï hoa quy àõnh cua Nha nûúc vï phat triïn nguön thöng tin KH&CN, Àiïu 18 Nghõ àõnh 11/2014/NÀ-CP àa quy àõnh vï àõnh hûúng phat triïn nguön thöng tin KH&CN sû dung ngên sach nha nûúc. Àùc biït, khoan 2 Àiïu 19 cua Nghõ àõnh nay quy àõnh cu thï vï phöi húp phat triïn, cêp nhêt va chia se cac nguön tin KH&CN trong nûúc va quöc tï, trong ào nhên manh “Tö chûc 34 KH&CN quöc gia lam àêu möi duy trò va phat triïn liïn húp thû viïn Viït Nam vï nguön tin KH&CN àï àiïu tiït, phöi húp bö sung, cêp nhêt va chia se cac nguön tin KH&CN giûa cac tö chûc TT-TV trong ca nûúc; trao àöi va quang ba cac tap chñ KH&CN Viït Nam thöng qua hònh thûc trûc tuyïn”. Co thï thêy nhûng vùn ban phap ly trïn àa mú ra hûúng ài múi ma ú ào, sû húp tac, chia se, phöi húp co sû àiïu tiït cua Nha nûúc se la tiïn àï quan trong cho viïc phat triïn nguön tin KH&CN tai cac cú quan TT-TV. Thû ba, sû ön àõnh cua tai liïu àiïn tû: Viïc nha xuêt ban va nha cung cêp thöng tin têp trung vao phat triïn nguön tin KH&CN dang sö àa tao ra khöi lûúng thöng tin ngay cang lún, co nhiïu gia trõ trong khi gia thanh giam hún rêt nhiïu so vúi tai liïu dang in. Mùc du gia tai liïu nhòn chung vên tùng àïu hang nùm nhûng riïng vúi loai hònh tai liïu àiïn tû trûc tuyïn, gia thanh àang co xu hûúng giam (xem Bang 2). Àiïu nay àem lai nhiïu thuên lúi cho cac àún võ bö sung nguön tin KH&CN dûúi dang àiïn tû (Online-Only Format) Thû tû, vï ha têng CNTT: Mùc du àiïu kiïn kinh tï con kho khùn, GDP va thu nhêp bònh quên àêu ngûúi vên thuöc nhom thêp, nhûng Viït Nam àûúc àanh gia la möt trong nhûng quöc gia co sû phat triïn manh me trong lônh vûc CNTT. Tai höi thao Chñnh phu àiïn tû tö chûc tai Àa Nùng ngay 17/7/2014, Têp àoan Dû liïu IDG Viït Nam cho biït: Theo Bao cao bao mêt thöng tin cua Liïn minh Viïn thöng quöc tï (ITU), trong nùm 2013, Viït Nam àûng thû 81/161 vï chó sö phat triïn CNTT - truyïn thöng (ICT Development Index). So vúi cac nûúc khac ú Àöng Nam A, Viït Nam àûng thû 4, sau Malaysia, Brunei va Singapore; àûng thû 12 trïn töng sö 27 quöc gia trong khu vûc Chêu A - Thai Bònh Dûúng. Nhú co sû phat triïn manh me vï CNTT, àùc biït la sû phat THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 6/2015 Nghiïn cûu - Trao àöi triïn vï ha têng mang, cac cú quan TT-TV Viït Nam àang àûng trûúc nhûng cú höi lún trong viïc tiïp cên cac nguön tin KH&CN quy gia cua thï giúi [5]. Thû nùm, sû thay àöi cach thûc tiïp cên thöng tin cua ngûúi dung: Mùc du chûa co con sö thöng kï cu thï vï sû thay àöi thoi quen sû dung thöng tin trïn quy mö lún nhûng möt thûc tï àang diïn ra ú cac cú quan TT-TV la sö ban àoc àïn sû dung tai liïu in tai thû viïn àang giam dên trong khi sö lûút ngûúi truy cêp tai liïu trûc tuyïn tùng lïn ro rït [6]. Xu hûúng nay àang mú ra cú höi cho viïc phat triïn cac dõch vu cung cêp tai liïu trûc tuyïn cua cú quan TT-TV trong ca nûúc. Thû sau, xu hûúng liïn kït, húp tac: Nhên thûc ro nhûng thuên lúi va kho khùn trong qua trònh phat triïn nguön tin KH&CN, àùc biït la cac nguön tin KH&CN nûúc ngoai, cac tö chûc TT-TV àa va àang co nhûng àöng thai tñch cûc nhùm àêy manh liïn kït, húp tac trong va ngoai nûúc. Vúi sû hònh thanh cac liïn hiïp nhû Liïn hiïp thû viïn vung Àöng bùng söng Höng, vung Àöng bùng söng Cûu Long, Liïn húp thû viïn Viït Nam,… nguön tin KH&CN trong va ngoai nûúc àa àûúc tùng cûúng chia se, cú quan TT-TV co thïm nhiïu cú höi àï phat triïn nguön cua mònh trong àiïu kiïn nguön kinh phñ han hep. 4. Giai phap phat triïn nguön tin KH&CN trong giai àoan múi Àûng trûúc nhûng kho khùn, thach thûc va cú höi trïn, sû linh hoat va chu àöng trong viïc àöi múi san phêm, dõch vu va hònh thûc cung cêp thöng tin àa va àang giup cho nhiïu cú quan TT-TV sû dung hiïu qua nguön kinh phñ phat triïn nguön tin KH&CN va gùt hai àûúc nhûng thanh qua to lún. Möt sö kinh nghiïm sau àêy co thï giup cú quan TT-TV tên dung töi àa nhûng cú höi trong cöng tac phat triïn nguön tin KH&CN: Phat triïn nguön tin KH&CN sö nöi sinh: THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 6/2015 Nguön tin KH&CN sö nöi sinh la nguön tin KH&CN quan trong thï hiïn nùng lûc thöng tin cua möi cú quan TT-TV trong giai àoan hiïn nay. Àï duy trò ön àõnh nguön tin KH&CN nay, yïu cêu cú quan TT-TV phai xêy dûng va triïn khai àöng bö cac giai phap bao göm: thu thêp àêy àu va thûúng xuyïn nguön tin KH&CN sö àang àûúc tao ra tai àún võ; sö hoa nhûng tai liïu quan trong; xêy dûng, phat triïn CSDL têp trung vao cac cöng cu tòm kiïm; àa dang hoa cac dõch vu cung cêp tai liïu nöi sinh trûc tuyïn. Cac giai phap trïn co thï ap dung ú nhiïu quy mö khac nhau, tuy nhiïn cac àún võ ú quy mö cang lún, viïc triïn khai ap dung cac giai phap nay cang kho thûc hiïn. Hiïn nay àa co nhiïu dû an sö hoa àûúc triïn khai thanh cöng ú quy mö lún nhû: Dû an Xêy dûng va phat triïn Hï thöng thöng tin Nghiïn cûu va phat triïn Viït Nam (do Cuc thöng tin KH&CN quöc gia chu trò tû nùm 2011) àa thu thêp, sö hoa va àûa vao CSDL phuc vu ngûúi dung tin trïn 12 nghòn thuyït minh, kït qua thûc hiïn nhiïm vu KH&CN tai cac bö, nganh va 61/63 tónh, thanh phö trïn ca nûúc; Dû an sö hoa tai liïu cua Thû viïn Quöc gia Viït Nam vúi gên 5 triïu trang tai liïu àï àûa vao phuc vu trûc tuyïn cho ngûúi dung tin trong ca nûúc,…. Cho du mûc àö phat triïn nguön tin KH&CN sö hoa tai cac thû viïn co sû khac nhau, tuy thuöc vao quy mö cua tûng àún võ, song co thï thêy rùng, xu hûúng xêy dûng “thû viïn lai” àï vûa phuc vu ban àoc tai chö vûa phuc vu trûc tuyïn nhùm àap ûng töi ûu nhu cêu cua ngûúi sû dung àang àûúc phat triïn manh me trong ca nûúc [7]. Trïn bònh diïn chung, àï phat triïn nguön tin KH&CN sö nöi sinh cên àam bao möt sö yïu cêu sau: - Xêy dûng kï hoach cho viïc phat triïn nguön tai nguyïn sö noi chung va sö hoa nguön tai liïu höi cö. Àöi vúi cac àún võ co nguön tai liïu höi cö lún, cên àùt ra muc tiïu va xêy dûng kï hoach cho tûng giai àoan cu thï, co trònh tû ûu tiïn cac nguön tai liïu quan trong. 35 ... - tailieumienphi.vn
nguon tai.lieu . vn