Xem mẫu
PHÂN TÍCH CÁC CHỈ TIÊU TÍNH THUẾ NHẰM PHÁT HIỆN
SAI SÓT, GIAN LẬN TRONG KHAI BÁO THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG
Ở CÁC DOANH NGHIỆP
NGUYỄN KHẮC HÙNG(*)
TÓM TẮT
Hiện nay việc kiểm tra thuế của cơ quan thuế đối với các doanh nghiệp thực hiện theo “Luật
quản lí thuế” và các văn bản hướng dẫn của Bộ Tài chính. Theo “Luật quản lí thuế” và các văn
bản hướng dẫn, cán bộ thuế thực hiện kiểm tra các doanh nghiệp chủ yếu là kiểm tra chi tiết các
Hóa đơn chứng từ để phát hiện sai sót gian lận. Tuy nhiên, cơ quan thuế không thể kiểm tra hết
toàn bộ Hóa đơn chứng từ trong nhiều năm liền ở một doanh nghiệp, việc kiểm tra chi tiết gặp
nhiều khó khăn. Sau đó, cơ quan thuế có phát hành tài liệu hướng dẫn, trình bày cụ thể, chi tiết
các phương pháp kiểm tra cho cán bộ thuế, trong đó có đề cập đến phương pháp phân tích các
chỉ tiêu tính thuế để phát hiện các bất thường, nghi vấn trong khai báo thuế ở các doanh nghiệp,
từ đó mới đi vào kiểm tra chi tiết các tài liệu, hóa đơn chứng từ. Tuy nhiên, các phương pháp
phân tích này vẫn còn mang tính chung chung, khó có thể áp dụng để phát hiện nghi vấn, bất
thường một cách chính xác.
Do đó, trong bài viết này, tác giả đánh giá lại những ưu nhược điểm của phương pháp phân tích
các chỉ tiêu tính thuế mà cơ quan thuế đưa ra, từ đó đề xuất thêm các phương pháp phân tích,
kiểm tra để phát hiện nghi vấn, bất thường trong kê khai thuế một cách chính xác hơn, khoanh
vùng nghi vấn để đi vào kiểm tra chi tiết nhằm phát hiện gian lận sai sót trong khai báo thuế giá
trị gia tăng ở các doanh nghiệp. Bài viết đã vận dụng các phương pháp phân tích hoạt động kinh
doanh để phân tích các chỉ tiêu cần thiết, đóng góp thêm cơ sở lí luận để vận dụng lí luận vào
thực tiễn một cách hiệu quả.
ABSTRACT
At present, tax audit made by tax offices of businesses is based on “Tax Control Law” and on
guidance documents issued by the Ministry of Finance. According to “Tax Control Law” and
guidance documents, tax employees inspect businesses mainly for detection of errors and fraud
cases in the details of invoices and documents. Tax offices, however, find it impossible to inspect
the whole invoices and documents of many successive years in a business because detailed
inspection will face a lot of difficulties. Tax offices then issue guidance documents with concrete
examples and auditing methods for tax employees, including analysis of taxed expenditures to
detect unusual and questionable details in tax declaration of businesses, from which auditing
details of documents and invoices would be possible. These analytical methods, however, still
sound general and it is impossible to detect exactly what is unusual and questionable.
Therefore, in this writing, the author has re-evaluated the advantages and disadvantages of the
analytical methods of taxed expenditures provided by the tax offices and suggested further
analytical methods to detect exactly what is unusual and questionable in tax declaration, localize
questionable areas so as to check details with the aim of detecting errors and fraud cases in
V.A.T. tax declaration in businesses. The writing has also applied the analytical methods of
business activities to analyze necessary details, thus contributing to the reasoning basis for its
effective application in reality.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
TS, Khoa Tài chính – Kế toán, Trường Đại học Sài Gòn
(*)
Từ khi luật thuế Giá trị gia tăng (GTGT) và luật thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) ra đời, hệ
thống thuế Việt Nam nhiều lần sửa đổi bổ sung, phát triển và hoàn thiện. Tuy nhiên hiện tượng
gian lận thuế, trốn thuế vẫn còn tồn tại khá phổ biến. Trốn thuế đã trở thành chuyện bình thường
của một bộ phận doanh nghiệp. Các cơ quan thuế phát hiện nhiều trường hợp gian lận thuế, trốn
thuế, nhưng số vụ phát hiện được chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Chưa kể thói quen mua
bán không lấy Hoá đơn của một số khách hàng, cộng với thanh toán bằng tiền mặt là mảnh đất
màu mỡ cho các hiện tượng gian lận thuế phát triển. Người ta xem đó là chuyện mua bán bình
thường, mặc dù thực chất là mua bán bất hợp pháp.
2. NỘI DUNG
Đối tượng trốn thuế thường xảy ra ở các doanh nghiệp mua bán không qua Ngân hàng, thanh
toán chủ yếu bằng tiền mặt, thường gặp ở các doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu
hạn có quy mô vừa và nhỏ.
Với thủ đoạn gian lận thuế đầu vào, bằng cách mua bán các chứng từ Hoá đơn giả hoặc Hoá đơn
thật (của Bộ Tài Chính) của những công ty chuyên mua bán Hoá đơn. Mục đích của những tờ
Hoá đơn này là khai man thuế GTGT đầu vào để được khấu trừ thuế, hoàn thuế. Hiện tượng này
thường gặp ở các doanh nghiệp mua hàng trôi nổi, các chi phí không có Hoá đơn chứng từ cần
khai man Hoá đơn đầu vào để được khấu trừ với thuế đầu ra. Hoặc các doanh nghiệp xuất khẩu
xin hoàn thuế GTGT đầu vào, cần có những tờ Hoá đơn khống đầu vào và bộ chứng từ xuất khẩu
có xác nhận của Hải quan để được hoàn thuế. Với những tờ Hoá đơn giả không phải do Bộ Tài
chính phát hành, việc xác minh để phát hiện thật giả không phải khó, cái khó là trong hàng ngàn
tờ Hóa đơn, không thể xác minh hết để phát hiện tờ nào thật, tờ nào giả. Còn đối với những tờ
Hóa đơn thật (do Bộ Tài Chính phát hành) của những Công ty chuyên mua bán Hóa đơn bất hợp
pháp, việc phát hiện những tờ Hóa đơn này cũng hết sức khó khăn.
Đối với thuế GTGT đầu ra, gian lận thuế GTGT thường biểu hiện trong việc khai thấp giá bán
trên Hóa đơn nhằm làm giảm số thuế GTGT phải nộp hoặc không viết Hóa đơn khi bán hàng.
Muốn thực hiện được việc này, doanh nghiệp phải bán hàng cho các đối tượng không lấy Hóa
đơn, thanh toán bằng tiền mặt. Phát hiện các trường hợp này hiện nay hầu như không thể.
Như vậy, nhận diện đúng đối tượng và thủ đoạn gian lận thuế sẽ dễ dàng tìm ra biện pháp khắc
phục. Tuy nhiên, nếu không đánh giá đúng đắn những hạn chế trong công tác kiểm tra thuế của
cơ quan thuế và nguyên nhân của nó, sẽ không chặn đứng được hiện tượng gian lận thuế vẫn còn
tồn tại khá phổ biến ở nước ta hiện nay. Các nguyên nhân có thể tóm tắt như sau:
- Số lượng doanh nghiệp quá nhiều, trong khi việc kiểm tra phát hiện chủ yếu bằng thủ công do
hệ thống thông tin quản lí của cơ quan thuế còn lạc hậu, dẫn đến việc xác minh để phát hiện gian
lận còn chậm.
- Việc phạt thuế, truy thu thuế của ta chưa đủ nặng để mang tính răn đe.
- Các tiêu cực trong ngành thuế vẫn còn tồn tại, đây là một thực tế khó tìm được bằng chứng,
biến tướng dưới nhiều hình thức và khó có thể phát hiện.
- Mặc dù cơ quan thuế có hướng dẫn các phương pháp kiểm tra như: xác minh, so sánh, đối
chiếu, phân tích và phỏng vấn. Tuy nhiên các hướng dẫn này vẫn còn mang tính chung chung,
việc áp dụng thành công các phương pháp này tùy thuộc vào kinh nghiệm của từng cán bộ thuế.
Để phát hiện gian lận, sai sót trong khai báo thuế ở các doanh nghiệp, cơ quan thuế phải thực
hiện kiểm tra. Các bước kiểm tra của cơ quan thuế gồm:
- Kiểm tra tính đầy đủ của hồ sơ khai thuế
- Kiểm tra thời hạn nộp hồ sơ khai thuế
- Kiểm tra tính pháp lý của hồ sơ khai thuế
- Kiểm tra căn cứ tính thuế trong hồ sơ khai thuế
Kiểm tra căn cứ tính thuế trong hồ sơ khai thuế là bước quan trọng nhằm phát hiện gian lận, sai
sót; ở bước này cơ quan thuế sẽ kiểm tra thuế GTGT đầu vào, kiểm tra thuế GTGT đầu ra và so
sánh mối quan hệ giữa thuế GTGT đầu ra và đầu vào.
Quá trình kiểm tra căn cứ tính thuế trong hồ sơ khai báo thuế, người ta thường thực hiện phân
tích các chỉ tiêu tính thuế nhằm phát hiện các biến động bất thường, yêu cầu các đơn vị kinh
doanh thuyết minh, sau đó mới đi vào kiểm tra chi tiết. Thủ tục phân tích thực hiện tốt sẽ giảm
được các kiểm tra chi tiết. Tuy nhiên thủ tục phân tích thực tế ít được quan tâm đúng mức, việc
hướng dẫn phân tích cho cán bộ thuế còn mang tính chung chung, do đó hiệu quả phân tích để
phát hiện sai sót, gian lận không cao. Cơ quan thuế thường tập trung kiểm tra chi tiết các Hóa
đơn. Nhưng người ta không thể kiểm tra hết toàn bộ hồ sơ chứng từ liên tục trong nhiều năm để
phát hiện sai sót. Phân tích các chỉ tiêu tính thuế trở thành công cụ không thể thiếu được trong
kiểm tra các chỉ tiêu tính thuế.
2.1. Phân tích và kiểm tra thuế GTGT đầu ra
Theo hướng dẫn của cơ quan thuế, thủ tục phân tích và kiểm tra gồm các công việc sau:
- Đối chiếu số liệu giữa tờ khai thuế GTGT với bảng kê Hóa đơn hàng hoá dịch vụ bán ra để phát
hiện mâu thuẫn giữa các số liệu.
- Kiểm tra nội dung ghi trên tờ khai ( tên người mua, mã số thuế…) tính liên tục của hàng hoá
dịch vụ bán ra theo các Hóa đơn kê khai.
- Kiểm tra mức thuế suất GTGT của hàng hoá dịch vụ bán ra có phù hợp với chính sách quy
định và từng bảng kê trong tháng trước.
- Phân tích mức độ biến động thuế GTGT đầu ra:
+ Thuế GTGT đầu ra năm nay – Thuế GTGT đầu ra năm trước.
+ Nếu chỉ tiêu này lớn hơn 0 có thể nhận xét bình thường.
+ Nếu chỉ tiêu này nhỏ hơn 0; cần kiểm tra các bảng kê hàng hóa dịch vụ bán ra hàng tháng, so
sánh với năm trước để nhận xét các dấu hiệu nghi vấn.
Với phương pháp kiểm tra trên, cơ quan thuế hoàn toàn không thể phát hiện các trường hợp gian
lận về giá bán, khai giá bán thấp để giảm số thuế GTGT phải nộp, không viết đủ Hóa đơn đầu ra.
Các trường hợp này xuất hiện nhiều ở các đơn vị ăn uống và các đơn vị xây dựng mà cơ quan
thuế đã từng khuyến cáo. Ngoài ra còn xuất hiện ở hầu hết các đơn vị kinh doanh mua bán thanh
toán bằng tiền mặt, không qua Ngân hàng. Cơ quan thuế hầu như cho đến nay chưa tìm ra các
giải pháp hữu hiệu nào đối với các trường hợp này.
Đối với các doanh nghiệp trên, không thể sử dụng các phương pháp kiểm tra, phân tích như đã
nêu ở trên. Đặc biệt không chỉ đơn giản so sánh thuế đầu ra năm nay với thuế đầu ra năm trước
để phát hiện các dấu hiệu nghi vấn. Chúng ta cần so sánh thuế đầu ra với đầu vào, xác định thuế
GTGT còn phải nộp cho Nhà nước hàng tháng, đồng thời phân tích lợi nhuận của doanh nghiệp
trên vốn chủ sỡ hữu. Với doanh thu khai báo thuế GTGT, tỉ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ
sỡ hữu luôn thấp hơn lãi suất tiền gửi Ngân hàng là biểu hiện không bình thường. Có thể so sánh
với các doanh nghiệp cùng ngành để có kết luận chính xác. Như vậy chỉ trên phân tích là tổng
doanh thu, tỉ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu, thuế GTGT phải nộp (sau khi khấu trừ
thuế GTGT đầu vào). Doanh thu cao, số thuế GTGT nộp ít, tỉ suất lợi nhuận không đáng kể đều
thuộc diện nghi vấn.
Để phát hiện và đi đến phạt thuế, truy thu thuế các doanh nghiệp này là điều khó khăn. Thanh
toán bằng tiền mặt đã nuôi dưỡng các doanh nghiệp này. Muốn chặn đứng hoàn toàn các trường
hợp này chỉ có giải pháp thanh toán qua Ngân hàng đối với các doanh nghiệp, thanh toán qua thẻ
đối với các cá nhân. Do đó, hiện nay luật thuế GTGT đã có điều chỉnh và quy định rõ các giao
dịch có giá trị thanh toán từ 20 triệu đồng trở lên phải thực hiện thanh toán qua Ngân hàng. Như
vậy, vẫn còn kẽ hở cho những khoản thanh toán dưới 20 triệu đồng. Trong tương lai, quy định
thanh toán qua Ngân hàng có thể mở rộng với những số tiền thanh toán nhỏ hơn và tiến tới toàn
bộ các khoản thanh toán đều thực hiện qua Ngân hàng. Hoặc, chờ luật thuế thu nhập cá nhân sửa
đổi, mọi khoản kê khai để được giảm trừ thuế phải có Hóa đơn, lúc đó tình trạng mua bán không
có Hóa đơn mới thực sự chấm dứt.
2.2. Phân tích và kiểm tra thuế GTGT đầu vào
Theo hướng dẫn của cơ quan thuế, thủ tục phân tích và kiểm tra gồm các công việc sau:
- Đối chiếu số liệu giữa tờ khai thuế GTGT với bảng kê Hóa đơn hàng hoá dịch vụ mua vào để
phát hiện sự mâu thuẫn giữa các số liệu.
- Kiểm tra ngày tháng năm phát hành Hóa đơn để phát hiện những Hóa đơn hàng hoá dịch vụ
mua vào kê khai quá thời hạn được kê khai thuế.
- Kiểm tra các nội dung ghi trên tờ khai thuế (tên người bán, mã số thuế…) mức thuế suất của
hàng hoá dịch vụ mua vào.
- Kiểm tra bảng phân bổ số thuế GTGT của hàng hoá dịch vụ mua vào được khấu trừ trong kì
(nếu có).
- Phân tích mức độ biến động thuế GTGT đầu vào:
+ Thuế GTGT đầu vào năm nay – Thuế GTGT đầu vào năm trước
+ Nếu chỉ tiêu này nhỏ hơn 0 có thể nhận xét bình thường.
Nếu chỉ tiêu này lớn hơn 0, yêu cầu người nộp thuế giải trình các nguyên nhân dẫn đến thuế
GTGT đầu vào năm nay lớn hơn năm trước (ví dụ như hàng hóa mua vào còn tồn kho, đầu tư
mua sắm TSCĐ trong kỳ tăng so với năm trước, giá bán hàng hóa thấp hơn giá mua, v.v.)
Với phương pháp kiểm tra trên, cơ quan thuế không phát hiện các tờ Hóa đơn thật (do Bộ tài
chính phát hành) của các công ty chuyên mua bán Hóa đơn bất hợp pháp. Chỉ khi nào cơ quan
thuế phát hiện được các công ty này, hiện tượng mua bán Hóa đơn mới chấm dứt. Như vậy, gian
lận thuế đầu vào do mua Hóa đơn của các công ty chuyên mua bán Hóa đơn, tuy khó nhưng cơ
quan thuế hoàn toàn có thể phát hiện được. Cơ quan thuế đã từng đưa ra các khuyến cáo để nhận
diện công ty chuyên mua bán Hóa đơn như sau:
- Không có hàng hoá tồn kho.
- Tất cả những hàng hoá, dịch vụ bán ra thể hiện tại bảng kê hàng hoá, dịch vụ bán ra đều tương
ứng với dịch vụ hàng hoá mua vào thể hiện ở bảng kê hàng hoá, dịch vụ mua vào. Giá trị hàng
hoá dịch vụ mua vào, bán ra thường lớn và giá trị chênh lệch thường không có hoặc rất thấp.
- Doanh thu phát sinh thường lớn hơn nhiều so với quy mô kinh doanh của doanh nghiệp
Cùng với việc phân tích để phát hiện những bất thường trong kê khai thuế đầu vào của cơ quan
thuế bằng cách so sánh thuế đầu vào năm nay so với thuế đầu vào năm trước. Nếu chỉ tiêu này
nhỏ hơn 0 có thể nhận xét bình thường. Chỉ tiêu này lớn hơn 0, yêu cầu người nộp thuế giải trình
các nguyên nhân dẫn đến thuế đầu vào năm nay lớn hơn năm trước. Việc phân tích trên chắc
chắn không phát hiện điều gì trong việc khai man thuế đầu vào. Chỉ tiêu thuế đầu vào tăng so với
năm trước, không hề biểu hiện sự bất thường trong kinh doanh.
Muốn phát hiện sự bất thường trong kê khai thuế GTGT đầu vào, phải kiểm soát được các vật tư,
hàng hóa, tài sản, chi phí, đã được sử dụng như thế nào, với nguyên tắc sau đây: Hàng hóa mua
vào sẽ được bán ra, vật tư mua vào sẽ được dùng hết vào sản xuất, chi phí khác đều được phục
vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh. Có nghĩa là, các yếu tố chi phí đầu vào phải cấu thành
nên sản phẩm hàng hóa, khi sản phẩm hàng hóa bán ra, Nhà nước sẽ thu được toàn bộ số thuế
GTGT của số sản phẩm hàng hóa này, đó là biểu hiện bình thường. Nếu có một bộ phận vật tư,
hàng hóa, tài sản, chi phí không tham gia cấu thành sản phẩm hàng hóa, thuế GTGT của bộ phận
vật tư, hàng hóa, tài sản, chi phí này không thu hồi được, đây là hiện tượng thất thoát thuế. Ví dụ
như Tài sản cố định mua vào được kê khai khấu trừ thuế GTGT, TSCĐ này tham gia vào quá
trình sản xuất tạo ra sản phẩm, thuế GTGT được thu hồi khi bán sản phẩm hàng hóa. Nếu ngừng
tham gia vào quá trình sản xuất kinh doanh, khi thanh lý nhượng bán phải kê khai nộp thuế,
không kê khai nộp thuế là biểu hiện trốn thuế.
Do đó, chúng ta cần phân loại thuế GTGT đầu vào của vật tư, hàng hóa, tài sản, chi phí thành 3
nhóm để kiểm soát thuế GTGT từng nhóm cho đến khi các nhóm này đưa vào sử dụng cho hoạt
động sản xuất kinh doanh:
- Thuế GTGT vật tư hàng hoá.
- Thuế GTGT của Tài sản cố định.
- Thuế GTGT của chi phí sản xuất trong kỳ.
Đối với hàng hoá, sẽ được kiểm soát bằng bảng cân đối nhập xuất tồn. Tổng trị giá hàng hoá
mua vào thể hiện ở bảng kê hàng hoá dịch vụ mua vào phải khớp với tổng trị giá hàng hoá nhập
mua trên bảng cân đối nhập xuất tồn. Trường hợp có nhập khác như nhập nội bộ, nhập bị trả lại
phải tách thành cột riêng trên bảng cân đối nhập xuất tồn. Hàng hoá mua vào được khấu trừ thuế
GTGT và được kiểm soát cho tới khi bán ra. Khi hàng hóa bán ra, doanh nghiệp phải kê khai nộp
thuế GTGT, luân chuyển hàng hoá mua vào bán ra đều được thể hiện và kiểm soát trên bảng cân
đối nhập xuất tồn.
Vật tư mua vào sản xuất cũng được kiểm soát bằng bảng cân đối nhập xuất tồn như đối với hàng
hóa. Vật tư mua vào được khấu trừ thuế GTGT và được kiểm soát cho tới khi xuất dùng vào sản
xuất sản phẩm.
Thuế GTGT của TSCĐ có thể kiểm soát trên sổ TSCĐ, tương tự như đối với vật tư hàng hoá.
Tài sản cố định phải được dùng vào sản xuất kinh doanh.
Đối với thuế GTGT của chi phí sản xuất kinh doanh phát sinh trong kỳ khó kiểm soát hơn. Đây
là mắt xích yếu nhất, dễ xảy ra gian lận thuế mà cơ quan thuế khó phát hiện. Đặc biệt các chi phí
dịch vụ mua ngoài và các chi phí bằng tiền khác. Ví dụ như chi phí vận chuyển, sữa chữa, tiếp
khách, v.v. Phân tích những bất thường trong kê khai thuế GTGT đầu vào đối với những khoản
mục chi phí này phải kết hợp phân tích các biến động từng khoản mục chi phí và phân tích lợi
nhuận để có kết luận chính xác.
Tóm lại, kiểm tra bảng kê thuế đầu vào cộng với phương pháp phân tích so sánh thuế đầu vào
năm nay so với năm trước của cơ quan thuế, chắc chắn không giúp chúng ta phát hiện bất cứ
điều gì trong gian lận thuế đầu vào. Cơ quan thuế cần phân loại và kiểm soát thuế GTGT của vật
tư, hàng hóa, tài sản, chi phí và phân tích tình hình sử dụng các yếu tố đầu vào này theo 3 nhóm
trên mới có thể phát hiện những bất thường trong kê khai thuế GTGT đầu vào.
2.3. Phân tích chỉ tiêu thuế GTGT phải nộp
Theo hướng dẫn của cơ quan thuế, thủ tục phân tích như sau:
Thuế GTGT phải nộp = Thuế GTGT đầu ra – Thuế GTGT đầu vào.
- Nếu chỉ tiêu này lớn hơn 0: có thể nhận xét bình thường.
- Nếu chỉ tiêu này nhỏ hơn 0: yêu cầu người nộp thuế giải trình các nguyên nhân dẫn đến thuế
GTGT phát sinh âm. (Ví dụ như hàng hoá mua vào còn tồn kho, đầu tư mua sắm TSCĐ trong kỳ,
bán hàng hoá giá bán thấp hơn giá mua…).
Nếu chỉ tiêu này nhỏ hơn 0, nghĩa là thuế GTGT đầu ra thấp hơn thuế GTGT đầu vào, nếu kéo
dài trong nhiều tháng và thường đi kèm với tình trạng kinh doanh không có lãi là hiện tượng bất
thường. Các doanh nghiệp này không khó để cơ quan thuế phát hiện.
Chỉ tiêu này lớn hơn 0, không thể nhận xét bình thường như hướng dẫn của cơ quan thuế. Hiện
tượng gian lận thuế vẫn xảy ra đối với thuế GTGT đầu ra lớn hơn thuế GTGT đầu vào. Người ta
không gian lận toàn bộ mà chỉ gian lận một phần thuế GTGT phải nộp, như khai man một phần
thuế GTGT của vật tư hàng hóa, tài sản, hoặc một vài Hóa đơn chi phí phát sinh trong kì, thuế
GTGT phải nộp vẫn đảm bảo lớn hơn 0.
Đối với vật tư hàng hoá, chúng ta kiểm soát nhập xuất tồn hàng hoá trên bảng cân đối nhập xuất
tồn. Nếu có một bộ phận hàng hóa xuất không phải bán mà cơ quan thuế không thể kiểm soát
được (như xuất bán nhưng khai man là xuất nội bộ, xuất biếu tặng, v.v không ghi hoá đơn),
chứng tỏ một số tiền thuế GTGT không thu hồi được trong trường hợp này. Do đó, cột xuất trên
bảng cân đối nhập xuất tồn hàng hóa phải chia thành 2 cột: xuất bán và xuất khác. Sản phẩm,
hàng hoá bán ra ở cột xuất bán trên bảng cân đối nhập xuất tồn phải đối chiếu giá vốn hàng bán
và doanh thu bán hàng trong kì, có Hóa đơn bán ra nhằm đảm bảo thu được thuế GTGT của số
hàng hóa này. Hàng hóa xuất khác phải kiểm soát từng trường hợp, chống hiện tượng thất thu
thuế đối với số hàng hóa này.
Đối với vật tư dùng vào sản xuất, cũng theo dõi nhập xuất tồn như đối với hàng hóa, cột xuất
trên bảng cân đối nhập xuất tồn vật tư phải chia thành 2 cột: xuất cho sản xuất và xuất khác;
kiểm soát vật tư dùng vào sản xuất phải kết hợp với phân tích vật tư tiêu hao theo định mức, đối
chiếu với khối lượng sản phẩm sản xuất trong kì. Đảm bảo vật tư kê khai thuế GTGT đầu vào
phải tham gia sản xuất tạo ra sản phẩm hàng hóa. Không có trường hợp xuất khống vật tư vào
sản xuất hoặc không tham gia sản xuất sản phẩm gây thất thu thuế.
Đối với TSCĐ phải chú ý các trường hợp giảm TSCĐ như thanh lí nhượng bán TSCĐ, yêu cầu
các doanh nghiệp viết đủ Hóa đơn đầu ra để tránh tình trạng trốn thuế GTGT phải nộp đối với
các tài sản này.
Kiểm soát thuế GTGT của vật tư hàng hoá, tài sản còn phải tham gia công tác kiểm kê để xác
nhận vật tư hàng hoá còn tồn kho và Tài sản cố định còn tham gia vào quá trình sản xuất kinh
doanh. Trong nhiều trường hợp, vật tư, hàng hóa, tài sản, đã bán hết, không kê khai nộp thuế,
nhưng tồn kho trên sổ sách vẫn còn. Cho đến khi doanh nghiệp nộp đơn xin ngừng kinh doanh,
vật tư hàng hóa, tài sản trên được thanh lí theo dạng kém mất phẩm chất, hư hỏng. Như vậy,
Nhà nước không thu hồi được thuế GTGT của số vật tư hàng hóa, tài sản này, số tiền này đã
chạy vào túi của doanh nghiệp.
Đối với chi phí khác, mỗi tờ Hóa đơn đầu vào kê khai khống, Nhà nước thất thu một số tiền thuế
GTGT tương ứng trên Hóa đơn. Kiểm tra, xác minh Hóa đơn công việc không thể thiếu được.
Tuy nhiên, phân tích biến động của các khoản mục chi phí sẽ hỗ trợ phát hiện các dấu hiệu nghi
vấn. Công cụ phân tích tỏ ra hữu hiệu để kiểm soát chi tiêu hợp lí của từng khoản mục chi phí.
Phải phân tích tỉ trọng của từng khoản mục chi phí chiếm trong tổng chi phí, phân tích tỉ suất phí
trên doanh thu theo từng khoản mục, phân tích tần suất phát sinh các Hóa đơn và có so sánh với
lợi nhuận trong kì để phát hiện các trường hợp bất thường.
Như vậy, phân tích thuế GTGT đầu vào so với thuế GTGT đầu ra phải đồng thời phân tích bảng
cân đối nhập xuất tồn, tham gia công tác kiểm kê, phân tích tình hình sử dụng chi phí, phân tích
báo cáo kết quả kinh doanh mới có cái nhìn toàn diện về tình hình luân chuyển vốn, tình hình
kinh doanh và tình hình luân chuyển thuế GTGT đầu vào đầu ra.
3. KẾT LUẬN
Tóm lại, cơ quan thuế không thể kiểm tra hết toàn bộ Hóa đơn chứng từ trong nhiều năm liền ở
một doanh nghiệp. Bằng công cụ phân tích, sẽ giúp cho cơ quan thuế phát hiện những biến động
bất thường trong khai báo thuế. Sử dụng tốt công cụ phân tích, sẽ giảm được các kiểm tra chi
tiết, tiết kiệm thời gian và công sức trong quá trình kiểm tra, tập trung có trọng điểm vào những
khoản mục nghi vấn, tránh được hiện tượng qua loa đại khái và tránh sa đà vào các chi tiết không
cần thiết.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Luật số 78/2006/QH11 ngày 29/11/2006 của Quốc hội về Luật Quản lý thuế.
2. Các thông tư, nghị định quy định chi tiết một số điều của luật quản lý thuế (Nghị định
85/2007/NĐ-CP ngày 25/05/2007, thông tư 60/ 2007/TT-BTC ngày 14/06/2007.)
3. Tài liệu tập huấn luật quản lý thuế (Lưu hành nội bộ).
nguon tai.lieu . vn
SAI SÓT, GIAN LẬN TRONG KHAI BÁO THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG
Ở CÁC DOANH NGHIỆP
NGUYỄN KHẮC HÙNG(*)
TÓM TẮT
Hiện nay việc kiểm tra thuế của cơ quan thuế đối với các doanh nghiệp thực hiện theo “Luật
quản lí thuế” và các văn bản hướng dẫn của Bộ Tài chính. Theo “Luật quản lí thuế” và các văn
bản hướng dẫn, cán bộ thuế thực hiện kiểm tra các doanh nghiệp chủ yếu là kiểm tra chi tiết các
Hóa đơn chứng từ để phát hiện sai sót gian lận. Tuy nhiên, cơ quan thuế không thể kiểm tra hết
toàn bộ Hóa đơn chứng từ trong nhiều năm liền ở một doanh nghiệp, việc kiểm tra chi tiết gặp
nhiều khó khăn. Sau đó, cơ quan thuế có phát hành tài liệu hướng dẫn, trình bày cụ thể, chi tiết
các phương pháp kiểm tra cho cán bộ thuế, trong đó có đề cập đến phương pháp phân tích các
chỉ tiêu tính thuế để phát hiện các bất thường, nghi vấn trong khai báo thuế ở các doanh nghiệp,
từ đó mới đi vào kiểm tra chi tiết các tài liệu, hóa đơn chứng từ. Tuy nhiên, các phương pháp
phân tích này vẫn còn mang tính chung chung, khó có thể áp dụng để phát hiện nghi vấn, bất
thường một cách chính xác.
Do đó, trong bài viết này, tác giả đánh giá lại những ưu nhược điểm của phương pháp phân tích
các chỉ tiêu tính thuế mà cơ quan thuế đưa ra, từ đó đề xuất thêm các phương pháp phân tích,
kiểm tra để phát hiện nghi vấn, bất thường trong kê khai thuế một cách chính xác hơn, khoanh
vùng nghi vấn để đi vào kiểm tra chi tiết nhằm phát hiện gian lận sai sót trong khai báo thuế giá
trị gia tăng ở các doanh nghiệp. Bài viết đã vận dụng các phương pháp phân tích hoạt động kinh
doanh để phân tích các chỉ tiêu cần thiết, đóng góp thêm cơ sở lí luận để vận dụng lí luận vào
thực tiễn một cách hiệu quả.
ABSTRACT
At present, tax audit made by tax offices of businesses is based on “Tax Control Law” and on
guidance documents issued by the Ministry of Finance. According to “Tax Control Law” and
guidance documents, tax employees inspect businesses mainly for detection of errors and fraud
cases in the details of invoices and documents. Tax offices, however, find it impossible to inspect
the whole invoices and documents of many successive years in a business because detailed
inspection will face a lot of difficulties. Tax offices then issue guidance documents with concrete
examples and auditing methods for tax employees, including analysis of taxed expenditures to
detect unusual and questionable details in tax declaration of businesses, from which auditing
details of documents and invoices would be possible. These analytical methods, however, still
sound general and it is impossible to detect exactly what is unusual and questionable.
Therefore, in this writing, the author has re-evaluated the advantages and disadvantages of the
analytical methods of taxed expenditures provided by the tax offices and suggested further
analytical methods to detect exactly what is unusual and questionable in tax declaration, localize
questionable areas so as to check details with the aim of detecting errors and fraud cases in
V.A.T. tax declaration in businesses. The writing has also applied the analytical methods of
business activities to analyze necessary details, thus contributing to the reasoning basis for its
effective application in reality.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
TS, Khoa Tài chính – Kế toán, Trường Đại học Sài Gòn
(*)
Từ khi luật thuế Giá trị gia tăng (GTGT) và luật thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) ra đời, hệ
thống thuế Việt Nam nhiều lần sửa đổi bổ sung, phát triển và hoàn thiện. Tuy nhiên hiện tượng
gian lận thuế, trốn thuế vẫn còn tồn tại khá phổ biến. Trốn thuế đã trở thành chuyện bình thường
của một bộ phận doanh nghiệp. Các cơ quan thuế phát hiện nhiều trường hợp gian lận thuế, trốn
thuế, nhưng số vụ phát hiện được chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Chưa kể thói quen mua
bán không lấy Hoá đơn của một số khách hàng, cộng với thanh toán bằng tiền mặt là mảnh đất
màu mỡ cho các hiện tượng gian lận thuế phát triển. Người ta xem đó là chuyện mua bán bình
thường, mặc dù thực chất là mua bán bất hợp pháp.
2. NỘI DUNG
Đối tượng trốn thuế thường xảy ra ở các doanh nghiệp mua bán không qua Ngân hàng, thanh
toán chủ yếu bằng tiền mặt, thường gặp ở các doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu
hạn có quy mô vừa và nhỏ.
Với thủ đoạn gian lận thuế đầu vào, bằng cách mua bán các chứng từ Hoá đơn giả hoặc Hoá đơn
thật (của Bộ Tài Chính) của những công ty chuyên mua bán Hoá đơn. Mục đích của những tờ
Hoá đơn này là khai man thuế GTGT đầu vào để được khấu trừ thuế, hoàn thuế. Hiện tượng này
thường gặp ở các doanh nghiệp mua hàng trôi nổi, các chi phí không có Hoá đơn chứng từ cần
khai man Hoá đơn đầu vào để được khấu trừ với thuế đầu ra. Hoặc các doanh nghiệp xuất khẩu
xin hoàn thuế GTGT đầu vào, cần có những tờ Hoá đơn khống đầu vào và bộ chứng từ xuất khẩu
có xác nhận của Hải quan để được hoàn thuế. Với những tờ Hoá đơn giả không phải do Bộ Tài
chính phát hành, việc xác minh để phát hiện thật giả không phải khó, cái khó là trong hàng ngàn
tờ Hóa đơn, không thể xác minh hết để phát hiện tờ nào thật, tờ nào giả. Còn đối với những tờ
Hóa đơn thật (do Bộ Tài Chính phát hành) của những Công ty chuyên mua bán Hóa đơn bất hợp
pháp, việc phát hiện những tờ Hóa đơn này cũng hết sức khó khăn.
Đối với thuế GTGT đầu ra, gian lận thuế GTGT thường biểu hiện trong việc khai thấp giá bán
trên Hóa đơn nhằm làm giảm số thuế GTGT phải nộp hoặc không viết Hóa đơn khi bán hàng.
Muốn thực hiện được việc này, doanh nghiệp phải bán hàng cho các đối tượng không lấy Hóa
đơn, thanh toán bằng tiền mặt. Phát hiện các trường hợp này hiện nay hầu như không thể.
Như vậy, nhận diện đúng đối tượng và thủ đoạn gian lận thuế sẽ dễ dàng tìm ra biện pháp khắc
phục. Tuy nhiên, nếu không đánh giá đúng đắn những hạn chế trong công tác kiểm tra thuế của
cơ quan thuế và nguyên nhân của nó, sẽ không chặn đứng được hiện tượng gian lận thuế vẫn còn
tồn tại khá phổ biến ở nước ta hiện nay. Các nguyên nhân có thể tóm tắt như sau:
- Số lượng doanh nghiệp quá nhiều, trong khi việc kiểm tra phát hiện chủ yếu bằng thủ công do
hệ thống thông tin quản lí của cơ quan thuế còn lạc hậu, dẫn đến việc xác minh để phát hiện gian
lận còn chậm.
- Việc phạt thuế, truy thu thuế của ta chưa đủ nặng để mang tính răn đe.
- Các tiêu cực trong ngành thuế vẫn còn tồn tại, đây là một thực tế khó tìm được bằng chứng,
biến tướng dưới nhiều hình thức và khó có thể phát hiện.
- Mặc dù cơ quan thuế có hướng dẫn các phương pháp kiểm tra như: xác minh, so sánh, đối
chiếu, phân tích và phỏng vấn. Tuy nhiên các hướng dẫn này vẫn còn mang tính chung chung,
việc áp dụng thành công các phương pháp này tùy thuộc vào kinh nghiệm của từng cán bộ thuế.
Để phát hiện gian lận, sai sót trong khai báo thuế ở các doanh nghiệp, cơ quan thuế phải thực
hiện kiểm tra. Các bước kiểm tra của cơ quan thuế gồm:
- Kiểm tra tính đầy đủ của hồ sơ khai thuế
- Kiểm tra thời hạn nộp hồ sơ khai thuế
- Kiểm tra tính pháp lý của hồ sơ khai thuế
- Kiểm tra căn cứ tính thuế trong hồ sơ khai thuế
Kiểm tra căn cứ tính thuế trong hồ sơ khai thuế là bước quan trọng nhằm phát hiện gian lận, sai
sót; ở bước này cơ quan thuế sẽ kiểm tra thuế GTGT đầu vào, kiểm tra thuế GTGT đầu ra và so
sánh mối quan hệ giữa thuế GTGT đầu ra và đầu vào.
Quá trình kiểm tra căn cứ tính thuế trong hồ sơ khai báo thuế, người ta thường thực hiện phân
tích các chỉ tiêu tính thuế nhằm phát hiện các biến động bất thường, yêu cầu các đơn vị kinh
doanh thuyết minh, sau đó mới đi vào kiểm tra chi tiết. Thủ tục phân tích thực hiện tốt sẽ giảm
được các kiểm tra chi tiết. Tuy nhiên thủ tục phân tích thực tế ít được quan tâm đúng mức, việc
hướng dẫn phân tích cho cán bộ thuế còn mang tính chung chung, do đó hiệu quả phân tích để
phát hiện sai sót, gian lận không cao. Cơ quan thuế thường tập trung kiểm tra chi tiết các Hóa
đơn. Nhưng người ta không thể kiểm tra hết toàn bộ hồ sơ chứng từ liên tục trong nhiều năm để
phát hiện sai sót. Phân tích các chỉ tiêu tính thuế trở thành công cụ không thể thiếu được trong
kiểm tra các chỉ tiêu tính thuế.
2.1. Phân tích và kiểm tra thuế GTGT đầu ra
Theo hướng dẫn của cơ quan thuế, thủ tục phân tích và kiểm tra gồm các công việc sau:
- Đối chiếu số liệu giữa tờ khai thuế GTGT với bảng kê Hóa đơn hàng hoá dịch vụ bán ra để phát
hiện mâu thuẫn giữa các số liệu.
- Kiểm tra nội dung ghi trên tờ khai ( tên người mua, mã số thuế…) tính liên tục của hàng hoá
dịch vụ bán ra theo các Hóa đơn kê khai.
- Kiểm tra mức thuế suất GTGT của hàng hoá dịch vụ bán ra có phù hợp với chính sách quy
định và từng bảng kê trong tháng trước.
- Phân tích mức độ biến động thuế GTGT đầu ra:
+ Thuế GTGT đầu ra năm nay – Thuế GTGT đầu ra năm trước.
+ Nếu chỉ tiêu này lớn hơn 0 có thể nhận xét bình thường.
+ Nếu chỉ tiêu này nhỏ hơn 0; cần kiểm tra các bảng kê hàng hóa dịch vụ bán ra hàng tháng, so
sánh với năm trước để nhận xét các dấu hiệu nghi vấn.
Với phương pháp kiểm tra trên, cơ quan thuế hoàn toàn không thể phát hiện các trường hợp gian
lận về giá bán, khai giá bán thấp để giảm số thuế GTGT phải nộp, không viết đủ Hóa đơn đầu ra.
Các trường hợp này xuất hiện nhiều ở các đơn vị ăn uống và các đơn vị xây dựng mà cơ quan
thuế đã từng khuyến cáo. Ngoài ra còn xuất hiện ở hầu hết các đơn vị kinh doanh mua bán thanh
toán bằng tiền mặt, không qua Ngân hàng. Cơ quan thuế hầu như cho đến nay chưa tìm ra các
giải pháp hữu hiệu nào đối với các trường hợp này.
Đối với các doanh nghiệp trên, không thể sử dụng các phương pháp kiểm tra, phân tích như đã
nêu ở trên. Đặc biệt không chỉ đơn giản so sánh thuế đầu ra năm nay với thuế đầu ra năm trước
để phát hiện các dấu hiệu nghi vấn. Chúng ta cần so sánh thuế đầu ra với đầu vào, xác định thuế
GTGT còn phải nộp cho Nhà nước hàng tháng, đồng thời phân tích lợi nhuận của doanh nghiệp
trên vốn chủ sỡ hữu. Với doanh thu khai báo thuế GTGT, tỉ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ
sỡ hữu luôn thấp hơn lãi suất tiền gửi Ngân hàng là biểu hiện không bình thường. Có thể so sánh
với các doanh nghiệp cùng ngành để có kết luận chính xác. Như vậy chỉ trên phân tích là tổng
doanh thu, tỉ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu, thuế GTGT phải nộp (sau khi khấu trừ
thuế GTGT đầu vào). Doanh thu cao, số thuế GTGT nộp ít, tỉ suất lợi nhuận không đáng kể đều
thuộc diện nghi vấn.
Để phát hiện và đi đến phạt thuế, truy thu thuế các doanh nghiệp này là điều khó khăn. Thanh
toán bằng tiền mặt đã nuôi dưỡng các doanh nghiệp này. Muốn chặn đứng hoàn toàn các trường
hợp này chỉ có giải pháp thanh toán qua Ngân hàng đối với các doanh nghiệp, thanh toán qua thẻ
đối với các cá nhân. Do đó, hiện nay luật thuế GTGT đã có điều chỉnh và quy định rõ các giao
dịch có giá trị thanh toán từ 20 triệu đồng trở lên phải thực hiện thanh toán qua Ngân hàng. Như
vậy, vẫn còn kẽ hở cho những khoản thanh toán dưới 20 triệu đồng. Trong tương lai, quy định
thanh toán qua Ngân hàng có thể mở rộng với những số tiền thanh toán nhỏ hơn và tiến tới toàn
bộ các khoản thanh toán đều thực hiện qua Ngân hàng. Hoặc, chờ luật thuế thu nhập cá nhân sửa
đổi, mọi khoản kê khai để được giảm trừ thuế phải có Hóa đơn, lúc đó tình trạng mua bán không
có Hóa đơn mới thực sự chấm dứt.
2.2. Phân tích và kiểm tra thuế GTGT đầu vào
Theo hướng dẫn của cơ quan thuế, thủ tục phân tích và kiểm tra gồm các công việc sau:
- Đối chiếu số liệu giữa tờ khai thuế GTGT với bảng kê Hóa đơn hàng hoá dịch vụ mua vào để
phát hiện sự mâu thuẫn giữa các số liệu.
- Kiểm tra ngày tháng năm phát hành Hóa đơn để phát hiện những Hóa đơn hàng hoá dịch vụ
mua vào kê khai quá thời hạn được kê khai thuế.
- Kiểm tra các nội dung ghi trên tờ khai thuế (tên người bán, mã số thuế…) mức thuế suất của
hàng hoá dịch vụ mua vào.
- Kiểm tra bảng phân bổ số thuế GTGT của hàng hoá dịch vụ mua vào được khấu trừ trong kì
(nếu có).
- Phân tích mức độ biến động thuế GTGT đầu vào:
+ Thuế GTGT đầu vào năm nay – Thuế GTGT đầu vào năm trước
+ Nếu chỉ tiêu này nhỏ hơn 0 có thể nhận xét bình thường.
Nếu chỉ tiêu này lớn hơn 0, yêu cầu người nộp thuế giải trình các nguyên nhân dẫn đến thuế
GTGT đầu vào năm nay lớn hơn năm trước (ví dụ như hàng hóa mua vào còn tồn kho, đầu tư
mua sắm TSCĐ trong kỳ tăng so với năm trước, giá bán hàng hóa thấp hơn giá mua, v.v.)
Với phương pháp kiểm tra trên, cơ quan thuế không phát hiện các tờ Hóa đơn thật (do Bộ tài
chính phát hành) của các công ty chuyên mua bán Hóa đơn bất hợp pháp. Chỉ khi nào cơ quan
thuế phát hiện được các công ty này, hiện tượng mua bán Hóa đơn mới chấm dứt. Như vậy, gian
lận thuế đầu vào do mua Hóa đơn của các công ty chuyên mua bán Hóa đơn, tuy khó nhưng cơ
quan thuế hoàn toàn có thể phát hiện được. Cơ quan thuế đã từng đưa ra các khuyến cáo để nhận
diện công ty chuyên mua bán Hóa đơn như sau:
- Không có hàng hoá tồn kho.
- Tất cả những hàng hoá, dịch vụ bán ra thể hiện tại bảng kê hàng hoá, dịch vụ bán ra đều tương
ứng với dịch vụ hàng hoá mua vào thể hiện ở bảng kê hàng hoá, dịch vụ mua vào. Giá trị hàng
hoá dịch vụ mua vào, bán ra thường lớn và giá trị chênh lệch thường không có hoặc rất thấp.
- Doanh thu phát sinh thường lớn hơn nhiều so với quy mô kinh doanh của doanh nghiệp
Cùng với việc phân tích để phát hiện những bất thường trong kê khai thuế đầu vào của cơ quan
thuế bằng cách so sánh thuế đầu vào năm nay so với thuế đầu vào năm trước. Nếu chỉ tiêu này
nhỏ hơn 0 có thể nhận xét bình thường. Chỉ tiêu này lớn hơn 0, yêu cầu người nộp thuế giải trình
các nguyên nhân dẫn đến thuế đầu vào năm nay lớn hơn năm trước. Việc phân tích trên chắc
chắn không phát hiện điều gì trong việc khai man thuế đầu vào. Chỉ tiêu thuế đầu vào tăng so với
năm trước, không hề biểu hiện sự bất thường trong kinh doanh.
Muốn phát hiện sự bất thường trong kê khai thuế GTGT đầu vào, phải kiểm soát được các vật tư,
hàng hóa, tài sản, chi phí, đã được sử dụng như thế nào, với nguyên tắc sau đây: Hàng hóa mua
vào sẽ được bán ra, vật tư mua vào sẽ được dùng hết vào sản xuất, chi phí khác đều được phục
vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh. Có nghĩa là, các yếu tố chi phí đầu vào phải cấu thành
nên sản phẩm hàng hóa, khi sản phẩm hàng hóa bán ra, Nhà nước sẽ thu được toàn bộ số thuế
GTGT của số sản phẩm hàng hóa này, đó là biểu hiện bình thường. Nếu có một bộ phận vật tư,
hàng hóa, tài sản, chi phí không tham gia cấu thành sản phẩm hàng hóa, thuế GTGT của bộ phận
vật tư, hàng hóa, tài sản, chi phí này không thu hồi được, đây là hiện tượng thất thoát thuế. Ví dụ
như Tài sản cố định mua vào được kê khai khấu trừ thuế GTGT, TSCĐ này tham gia vào quá
trình sản xuất tạo ra sản phẩm, thuế GTGT được thu hồi khi bán sản phẩm hàng hóa. Nếu ngừng
tham gia vào quá trình sản xuất kinh doanh, khi thanh lý nhượng bán phải kê khai nộp thuế,
không kê khai nộp thuế là biểu hiện trốn thuế.
Do đó, chúng ta cần phân loại thuế GTGT đầu vào của vật tư, hàng hóa, tài sản, chi phí thành 3
nhóm để kiểm soát thuế GTGT từng nhóm cho đến khi các nhóm này đưa vào sử dụng cho hoạt
động sản xuất kinh doanh:
- Thuế GTGT vật tư hàng hoá.
- Thuế GTGT của Tài sản cố định.
- Thuế GTGT của chi phí sản xuất trong kỳ.
Đối với hàng hoá, sẽ được kiểm soát bằng bảng cân đối nhập xuất tồn. Tổng trị giá hàng hoá
mua vào thể hiện ở bảng kê hàng hoá dịch vụ mua vào phải khớp với tổng trị giá hàng hoá nhập
mua trên bảng cân đối nhập xuất tồn. Trường hợp có nhập khác như nhập nội bộ, nhập bị trả lại
phải tách thành cột riêng trên bảng cân đối nhập xuất tồn. Hàng hoá mua vào được khấu trừ thuế
GTGT và được kiểm soát cho tới khi bán ra. Khi hàng hóa bán ra, doanh nghiệp phải kê khai nộp
thuế GTGT, luân chuyển hàng hoá mua vào bán ra đều được thể hiện và kiểm soát trên bảng cân
đối nhập xuất tồn.
Vật tư mua vào sản xuất cũng được kiểm soát bằng bảng cân đối nhập xuất tồn như đối với hàng
hóa. Vật tư mua vào được khấu trừ thuế GTGT và được kiểm soát cho tới khi xuất dùng vào sản
xuất sản phẩm.
Thuế GTGT của TSCĐ có thể kiểm soát trên sổ TSCĐ, tương tự như đối với vật tư hàng hoá.
Tài sản cố định phải được dùng vào sản xuất kinh doanh.
Đối với thuế GTGT của chi phí sản xuất kinh doanh phát sinh trong kỳ khó kiểm soát hơn. Đây
là mắt xích yếu nhất, dễ xảy ra gian lận thuế mà cơ quan thuế khó phát hiện. Đặc biệt các chi phí
dịch vụ mua ngoài và các chi phí bằng tiền khác. Ví dụ như chi phí vận chuyển, sữa chữa, tiếp
khách, v.v. Phân tích những bất thường trong kê khai thuế GTGT đầu vào đối với những khoản
mục chi phí này phải kết hợp phân tích các biến động từng khoản mục chi phí và phân tích lợi
nhuận để có kết luận chính xác.
Tóm lại, kiểm tra bảng kê thuế đầu vào cộng với phương pháp phân tích so sánh thuế đầu vào
năm nay so với năm trước của cơ quan thuế, chắc chắn không giúp chúng ta phát hiện bất cứ
điều gì trong gian lận thuế đầu vào. Cơ quan thuế cần phân loại và kiểm soát thuế GTGT của vật
tư, hàng hóa, tài sản, chi phí và phân tích tình hình sử dụng các yếu tố đầu vào này theo 3 nhóm
trên mới có thể phát hiện những bất thường trong kê khai thuế GTGT đầu vào.
2.3. Phân tích chỉ tiêu thuế GTGT phải nộp
Theo hướng dẫn của cơ quan thuế, thủ tục phân tích như sau:
Thuế GTGT phải nộp = Thuế GTGT đầu ra – Thuế GTGT đầu vào.
- Nếu chỉ tiêu này lớn hơn 0: có thể nhận xét bình thường.
- Nếu chỉ tiêu này nhỏ hơn 0: yêu cầu người nộp thuế giải trình các nguyên nhân dẫn đến thuế
GTGT phát sinh âm. (Ví dụ như hàng hoá mua vào còn tồn kho, đầu tư mua sắm TSCĐ trong kỳ,
bán hàng hoá giá bán thấp hơn giá mua…).
Nếu chỉ tiêu này nhỏ hơn 0, nghĩa là thuế GTGT đầu ra thấp hơn thuế GTGT đầu vào, nếu kéo
dài trong nhiều tháng và thường đi kèm với tình trạng kinh doanh không có lãi là hiện tượng bất
thường. Các doanh nghiệp này không khó để cơ quan thuế phát hiện.
Chỉ tiêu này lớn hơn 0, không thể nhận xét bình thường như hướng dẫn của cơ quan thuế. Hiện
tượng gian lận thuế vẫn xảy ra đối với thuế GTGT đầu ra lớn hơn thuế GTGT đầu vào. Người ta
không gian lận toàn bộ mà chỉ gian lận một phần thuế GTGT phải nộp, như khai man một phần
thuế GTGT của vật tư hàng hóa, tài sản, hoặc một vài Hóa đơn chi phí phát sinh trong kì, thuế
GTGT phải nộp vẫn đảm bảo lớn hơn 0.
Đối với vật tư hàng hoá, chúng ta kiểm soát nhập xuất tồn hàng hoá trên bảng cân đối nhập xuất
tồn. Nếu có một bộ phận hàng hóa xuất không phải bán mà cơ quan thuế không thể kiểm soát
được (như xuất bán nhưng khai man là xuất nội bộ, xuất biếu tặng, v.v không ghi hoá đơn),
chứng tỏ một số tiền thuế GTGT không thu hồi được trong trường hợp này. Do đó, cột xuất trên
bảng cân đối nhập xuất tồn hàng hóa phải chia thành 2 cột: xuất bán và xuất khác. Sản phẩm,
hàng hoá bán ra ở cột xuất bán trên bảng cân đối nhập xuất tồn phải đối chiếu giá vốn hàng bán
và doanh thu bán hàng trong kì, có Hóa đơn bán ra nhằm đảm bảo thu được thuế GTGT của số
hàng hóa này. Hàng hóa xuất khác phải kiểm soát từng trường hợp, chống hiện tượng thất thu
thuế đối với số hàng hóa này.
Đối với vật tư dùng vào sản xuất, cũng theo dõi nhập xuất tồn như đối với hàng hóa, cột xuất
trên bảng cân đối nhập xuất tồn vật tư phải chia thành 2 cột: xuất cho sản xuất và xuất khác;
kiểm soát vật tư dùng vào sản xuất phải kết hợp với phân tích vật tư tiêu hao theo định mức, đối
chiếu với khối lượng sản phẩm sản xuất trong kì. Đảm bảo vật tư kê khai thuế GTGT đầu vào
phải tham gia sản xuất tạo ra sản phẩm hàng hóa. Không có trường hợp xuất khống vật tư vào
sản xuất hoặc không tham gia sản xuất sản phẩm gây thất thu thuế.
Đối với TSCĐ phải chú ý các trường hợp giảm TSCĐ như thanh lí nhượng bán TSCĐ, yêu cầu
các doanh nghiệp viết đủ Hóa đơn đầu ra để tránh tình trạng trốn thuế GTGT phải nộp đối với
các tài sản này.
Kiểm soát thuế GTGT của vật tư hàng hoá, tài sản còn phải tham gia công tác kiểm kê để xác
nhận vật tư hàng hoá còn tồn kho và Tài sản cố định còn tham gia vào quá trình sản xuất kinh
doanh. Trong nhiều trường hợp, vật tư, hàng hóa, tài sản, đã bán hết, không kê khai nộp thuế,
nhưng tồn kho trên sổ sách vẫn còn. Cho đến khi doanh nghiệp nộp đơn xin ngừng kinh doanh,
vật tư hàng hóa, tài sản trên được thanh lí theo dạng kém mất phẩm chất, hư hỏng. Như vậy,
Nhà nước không thu hồi được thuế GTGT của số vật tư hàng hóa, tài sản này, số tiền này đã
chạy vào túi của doanh nghiệp.
Đối với chi phí khác, mỗi tờ Hóa đơn đầu vào kê khai khống, Nhà nước thất thu một số tiền thuế
GTGT tương ứng trên Hóa đơn. Kiểm tra, xác minh Hóa đơn công việc không thể thiếu được.
Tuy nhiên, phân tích biến động của các khoản mục chi phí sẽ hỗ trợ phát hiện các dấu hiệu nghi
vấn. Công cụ phân tích tỏ ra hữu hiệu để kiểm soát chi tiêu hợp lí của từng khoản mục chi phí.
Phải phân tích tỉ trọng của từng khoản mục chi phí chiếm trong tổng chi phí, phân tích tỉ suất phí
trên doanh thu theo từng khoản mục, phân tích tần suất phát sinh các Hóa đơn và có so sánh với
lợi nhuận trong kì để phát hiện các trường hợp bất thường.
Như vậy, phân tích thuế GTGT đầu vào so với thuế GTGT đầu ra phải đồng thời phân tích bảng
cân đối nhập xuất tồn, tham gia công tác kiểm kê, phân tích tình hình sử dụng chi phí, phân tích
báo cáo kết quả kinh doanh mới có cái nhìn toàn diện về tình hình luân chuyển vốn, tình hình
kinh doanh và tình hình luân chuyển thuế GTGT đầu vào đầu ra.
3. KẾT LUẬN
Tóm lại, cơ quan thuế không thể kiểm tra hết toàn bộ Hóa đơn chứng từ trong nhiều năm liền ở
một doanh nghiệp. Bằng công cụ phân tích, sẽ giúp cho cơ quan thuế phát hiện những biến động
bất thường trong khai báo thuế. Sử dụng tốt công cụ phân tích, sẽ giảm được các kiểm tra chi
tiết, tiết kiệm thời gian và công sức trong quá trình kiểm tra, tập trung có trọng điểm vào những
khoản mục nghi vấn, tránh được hiện tượng qua loa đại khái và tránh sa đà vào các chi tiết không
cần thiết.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Luật số 78/2006/QH11 ngày 29/11/2006 của Quốc hội về Luật Quản lý thuế.
2. Các thông tư, nghị định quy định chi tiết một số điều của luật quản lý thuế (Nghị định
85/2007/NĐ-CP ngày 25/05/2007, thông tư 60/ 2007/TT-BTC ngày 14/06/2007.)
3. Tài liệu tập huấn luật quản lý thuế (Lưu hành nội bộ).