Xem mẫu
- Phên têm hoåc nhêåp mön 65 Bêy giúâ töi phaãi yïu cêìu caác baån chuá yá àïën sûå khaác biïåt cú baãn giûäa bïånh thêìn kinh hiïån taåi vaâ bïånh thêìn kinh têm lyá, tûâ trûúác túái nay chuáng ta chó múái àïí yá àïën loaåi trïn, bïånh thêìn kinh hoaán chuyïín thöi. Trong khi caã hai trûúâng húåp caác triïåu chûáng àïìu bùæt nguöìn úã khaát duåc. Caã hai àïìu coá sûå tiïu phñ khaác thûúâng vïì sinh lûåc cuãa khaát duåc vaâ trong caã hai trûúâng húåp àïìu coá sûå thoaã maän àûúåc thay thïë. Nhûng nhûäng triïåu chûáng trong bïånh thêìn kinh hiïån taåi nhû: nhûác àêìu, choaáng vaáng, caãm giaác àau àúán, möåt cú quan naâo àoá bõ kñch àöång, möåt cú nùng naâo àoá bõ yïëu ài hay thöi hoaåt àöång,v.v...àïìu khöng coá möåt yá nghôa tinh thêìn naâo. Nhûäng triïåu chûáng àoá coá tñnh caách thên thïí, khöng nhûäng trong caác phaát hiïån (nhû trong bïånh naáo loaån thêìn kinh chùèng haån) cuäng nhû trong quaá trònh phaát hiïån maâ khöng coá sûå tham dûå cuãa möåt diïîn biïën tinh thêìn naâo. Trong tònh traång àoá chuáng laâm sao coá thïí tûúng ûáng vúái sûå hoaåt àöång cuãa sûå khaát duåc trong khi sûå khaát duåc chñnh laâ möåt àöång lûåc tinh thêìn. Cêu traã lúâi khöng thïí giaãn dõ hún. Caác baån cho pheáp töi nhùæc laåi möåt trong nhûäng lúâi chó trñch mön phên têm hoåc. Daåo àoá ngûúâi ta noái rùçng mön phên têm hoåc maâ muöën êën àõnh möåt lyá thuyïët têm lyá thuêìn tuyá vïì bïånh thêìn kinh thò mêët thò giúâ vö ñch vò lyá thuyïët têm lyá khöng thïí naâo hiïíu àûúåc möåt cùn bïånh. Nhûng khi àûa lyá leä àoá ra ngûúâi ta quïn mêët rùçng cú nùng tònh duåc khöng phaãi chó coá tñnh chêët thuêìn tuyá tinh thêìn cuäng nhû cú thïí. Nïëu chuáng ta nhêån ra trong caác triïåu chûáng cuãa bïånh thêìn kinh têm lyá nhûäng sûå phaát hiïån tinh thêìn cuãa caác sûå röëi loaån vïì tònh duåc, chuáng ta khöng ngaåc nhiïån khi thêëy nhûäng kïët quaã trûåc tiïëp vïì cú thïí cuãa chuáng trong bïånh thêìn kinh hiïån taåi. Khoa chuêín bïånh cho chuáng ta möåt chó dêîn quyá baáu vïì caách quan niïåm bïånh thêìn kinh hiïån taåi. Trong viïåc phaát hiïån triïåu chûáng vaâ trong aãnh hûúãng cuãa chuáng túái caác cú nùng vaâ hoaåt àöång khaác cuãa cú thïí, bïånh thêìn kinh hiïån taåi rêët giöëng vúái traång thaái bïånh hoaån do caác chêët àöåc tûâ bïn ngoaâi vaâo gêy nïn hay do sûå àöåt nhiïn thiïëu caác chêët àoá trong cú thïí, nghôa laâ do sûå nhiïîm àöåc cuäng nhû do sûå vùæng mùåt cuãa caác chêët àöåc. Sûå giöëng nhau caâng mêåt thiïët hún nûäa khi chêët àöåc khöng phaãi do tûâ bïn ngoaâi àûa vaâo maâ do sûå xuêët hiïån ngay trong cú thïí, vñ duå nhû trong bïånh Basedow. Theo yá töi sûå giöëng nhau àoá àûa àïën kïët luêån laâ bïånh thêìn kinh bùæt nguöìn úã nhûäng sûå röëi loaån trong viïåc thay àöíi caác phên tûã tònh duåc trong cú thïí, hoùåc vò nhûäng phên tûã naây phaát ra quaá nhiïìu chêët àöåc khiïën cho ngûúâi bïånh khöng chõu nöíi, hoùåc vò http://ebooks.vdcmedia.com
- Sigmund Freud 66 möåt vaâi àiïìu kiïån bïn trong hay tinh thêìn laâm röëi loaån sûå hoaåt àöång cuãa caác phên tûã naây. Quêìn chuáng khön ngoan phaát biïíu yá kiïën vïì tñnh chêët cuãa nhu cêìu tònh duåc cho rùçng aái tònh laâ sûå say sûa do möåt vaâi thûá àöì uöëng hay nûúác ngaãi gêy ra. Trong khi àoá nhûäng chûä nhû “thay àöíi phên tûã tònh duåc” àöëi vúái chuáng ta khöng coá nghôa gò roä rïåt, chuáng ta noái rùçng coá hai chêët maâ möåt laâ chêët “àûåc” vaâ möåt laâ chêët “caái” hoùåc noái rùçng chó coá möåt chêët àöåc tònh duåc laâ nguyïn nhên cuãa moåi sûå kñch àöång khaát duåc. Toaâ lêu àaâi lyá thuyïët cuãa phên têm hoåc maâ chuáng ta saáng taåo ra thûåc ra chó laâ möåt thûúång têìng kiïën thiïët maâ chuáng ta phaãi àùåt trïn möåt haå têìng cú súã lêëy trong cú thïí. Nhûng àiïìu àoá chuáng ta chûa laâm àûúåc. Àiïìu biïíu thõ cho phên têm hoåc, vïì phûúng diïån khoa hoåc, khöng phaãi laâ vêåt chêët maâ khoa naây nghiïn cûáu, chñnh laâ kyä thuêåt àem duâng. Ngûúâi ta coá thïí àem aáp duång noá vaâo lõch sûã vùn minh, khoa hoåc tön giaáo vaâ thêìn thoaåi hoåc cuäng nhû lyá thuyïët bïånh thêìn kinh. Muåc tiïu vaâ sûå àoáng goáp duy nhêët cuãa noá laâ sûå khaám phaá ra vö thûác trong àúâi söëng tinh thêìn. Nhûäng vêën àïì liïn quan àïën bïånh thêìn kinh hiïån taåi vúái triïåu chûáng bùæt nguöìn úã nhûäng vïët thûúng laâm àöåc trûåc tiïëp, khöng thuöåc phaåm vi phên têm hoåc. Mön naây vò khöng thïí cung cêëp àûúåc möåt àiïìu gò vïì vêën àïì àaânh phaãi tröng mong vaâo caác cöng trònh nghiïn cûáu cuãa khoa sinh lyá y hoåc. Nïëu töi àaä hûáa vúái caác baån laâ seä coá nhûäng baâi hoåc vïì “thêìn kinh bïånh hoåc nhêåp mön” àaáng leä töi phaãi bùæt àêìu bùçng nhûäng hònh thûác giaãn dõ nhêët cuãa bïånh thêìn kinh hiïån taåi, röìi múái noái àïën thêìn kinh phûác taåp hún hêåu quaã cuãa nhûäng sûå röëi loaån trong khaát duåc, vaâ nhû thïë coá veã tûå nhiïn hún. Àöëi vúái bïånh thêìn kinh hiïån taåi àaáng leä töi phaãi trònh baây têët caã nhûäng gò hoåc têåp àûúåc tûâ moåi phña hay têët caã nhûäng àiïìu chuáng ta tûúãng laâ mònh biïët, vaâ möåt khi àïën bïånh thêìn kinh têm lyá, àaáng leä töi phaãi noái vïì phên têm hoåc nhû möåt phûúng tiïån kyä thuêåt phuå thuöåc quan troång nhêët trong têët caã nhûäng phûúng tiïån coá trong tay chuáng ta àïí hiïíu roä caác traång thaái àoá. Nhûng töi chó muöën hiïën caác baån nhûäng baâi hoåc vïì “phên têm hoåc nhêåp mön” töi muöën cho caác baån coá möåt yá niïåm vïì phên têm hoåc hún laâ bïånh thêìn kinh vaâ àiïìu naây khöng bùæt buöåc töi phaãi bùæt àêìu bùçng bïånh thêìn kinh hiïån taåi, möåt àïì taâi vö tñch sûå àöëi vúái phên têm hoåc. Töi cho rùçng choån lûåa nhû thïë coá lúåi cho caác baån hún vò phên têm hoåc laâ mön àaáng cho moåi ngûúâi coá hoåc thûác quan têm àïën vò nhûäng tiïìn àïì sêu xa vaâ liïn quan muön mùåt cuãa noá. Coân thuyïët vïì bïånh thêìn kinh chó laâ möåt chûúng cuãa y khoa giöëng nhû caác chûúng khaác. http://ebooks.vdcmedia.com
- Phên têm hoåc nhêåp mön 67 Vêåy maâ caác baån coá quyïìn chúâ àúåi chuáng ta quan têm möåt phêìn naâo àïën nhûäng bïånh thêìn kinh hiïån taåi. Chuáng ta bùæt buöåc phaãi quan têm àïën vò nhûäng liïn quan chùåt cheä cuãa bïånh naây vúái bïånh thêìn kinh têm lyá. Vò thïë nïn töi cho caác baån biïët laâ chuáng ta phên biïåt ba hònh thûác thuêìn tuyá cuãa bïånh thêìn kinh hiïån taåi: thêìn kinh suy nhûúåc, lo súå vaâ u uêët. Sûå phên chia naây khöng phaãi laâ khöng bõ chó trñch. Danh tûâ thò ai cuäng biïët röìi. Coá nhûäng baác sô nhêët àõnh phaãn àöëi moåi sûå phên loaåi trong thïë giúái höîn loaån cuãa bïånh thêìn kinh, moåi sûå àöìng nhêët hoaá trong viïåc chuêín bïånh, trong moåi caá nhên bïånh hoaån, khöng cöng nhêån caã sûå phên chia thaânh bïånh thêìn kinh hiïån àaåi vaâ têm lyá. Töi cho rùçng caác võ baác sô naây ài quaá xa, khöng theo con àûúâng dêîn túái moåi tiïën böå khoa hoåc. Coá khi bïånh thêìn kinh xuêët hiïån dûúái hònh thûác thuêìn tuyá, nhûng thûúâng chuáng liïn kïët vúái möåt vaâi hònh thûác khaác hay vúái möåt bïånh thêìn kinh têm lyá. Nhûng khöng phaãi vò thïë maâ chuáng ta coá thïí khöng chêëp nhêån sûå phên chia noái trïn. Caác baån haäy nghô àïën sûå khaác biïåt giûäa caác quùång vaâ caác sùæc àaá do khoaáng vêåt àùåt ra. Nhûäng quùång thûúâng xuêët hiïån dûúái hònh thûác caá nhên coá leä vò chuáng do caác tinh thïí húåp thaânh vaâ tinh thïí naâo cuäng taách riïng ra möåt chöî khöng liïn can gò àïën tinh thïí bïn caånh. Àaá taãng do caác khoaáng chêët húåp thaânh, chêët khoaáng naây liïn kïët vúái nhau theo möåt hònh thûác naâo àoá lïå thuöåc vaâo caác àiïìu kiïån riïng cuãa sûå cêëu taåo. Chuáng ta biïët quaá ñt vïì khúãi àiïím cuäng nhû vïì quaá trònh phaát triïín cuãa bïånh thêìn kinh àïí coá thïí thiïët lêåp möåt lyá thuyïët tûúng tûå vúái lyá thuyïët vïì àaá taãng. Nhûng chuáng ta nghô àuáng khi cho rùçng bïånh thêìn kinh cuäng do nhûäng thûåc thïí àöåc lêåp hoåp laåi chùèng khaác gò tinh thïí trong quùång. Giûäa nhûäng triïåu chûáng cuãa bïnh tinh thêìn hiïån àaåi vaâ bïånh thêìn kinh têm lyá coá möåt liïn quan rêët hay giuáp cho chuáng ta hiïíu àûúåc sûå thaânh lêåp cuãa caác triïåu chûáng trong bïånh thêìn kinh têm lyá: triïåu chûáng cuãa bïnh thêìn kinh hiïån àaåi coá thïí coi nhû haåt nhên vaâ giai àoaån àêìu tiïn cuãa bïnh thêìn kinh têm lyá. Liïn quan naây cuäng coá giûäa bïånh suy nhûúåc thêìn kinh vaâ bïånh thêìn kinh hoaán chuyïín, giûäa bïånh lo súå vaâ bïånh naáo loaån thêìn kinh do sûå lo súå gêy ra, giûäa bïånh u uêët vaâ bïånh loaån thêìn kinh treã con. Chuáng ta lêëy thñ duå giûäa bïånh àau àêìu vaâ chûáng àau höng trong bïånh naáo loaån thêìn kinh. Phên tñch cho thêëy rùçng bùçng sûå cö àoång vaâ di chuyïín, nhûäng sûå àau àúán naây dûúåc duâng nhû sûå thoaã maän thay thïë cuãa möåt sûå kñch àöång khaát duåc. Chuáng ta khöng chuã trûúng rùçng moåi triïåu chûáng loaån thêìn kinh naâo àïìu coá möåt haåt nhên nhû http://ebooks.vdcmedia.com
- Sigmund Freud 68 thïë; duâ trûúâng húåp naây àùåc biïåt xêíy ra luön luön, thûúâng àûúåc bïånh naáo loaån thêìn kinh, trong viïåc thaânh lêåp triïåu chûáng, thñch duâng moåi aãnh hûúãng, duâ coá tñnh caách bònh thûúâng hay bïånh hoaån maâ sûå kñch àöång khaát duåc coá thïí coá àûúåc trïn cú thïí. Chuáng giûä vai troâ cuãa nhûäng haåt caát bao truâm trïn voã xaâ cûâ cuãa caác con öëc. Bïånh thêìn kinh têm lyá cuäng duâng nhûäng dêëu hiïåu taåm thúâi cuãa sûå kñch àöång tònh duåc, thûúâng ài cuâng vúái sûå giao húåp nhû nhûäng vêåt liïåu tiïån lúåi nhêët, thñch húåp nhêët thaânh lêåp triïåu chûáng. Möåt sûå diïîn tiïën cuâng loaåi cuäng coá möåt àiïím àaáng quan têm àùåc biïåt trong viïåc chuêín bïånh vaâ chûäa bïånh. Coá nhûäng ngûúâi tuy khöng mùæc möåt bïånh thêìn kinh naâo roä raâng caã nhûng àöåt nhiïn mùæc bïånh naây chó vò coá möåt sûå thay àöíi bïånh hoaån naâo phaát ra trong cú thïí, vñ duå nhû möåt vïët thûúng hay möåt vïët boãng, laâm cho cöng viïåc hoaân thaânh triïåu chûáng bõ thûác tónh laâm cho triïåu chûáng do thûåc tïë cung cêëp trúã thaânh àaåi diïån cuãa moåi trñ tûúãng tûúång ngöng cuöìng vö thûác chó chúâ bêët cûá möåt cú höåi naâo àïí xuêët hiïån.Trong trûúâng húåp naây baác sô chûäa chaåy theo löëi naây hay löëi khaác: hoùåc tòm caách huyã boã cùn baãn cú thïí maâ khöng àïí yá gò àïën toaâ lêu àaâi bïånh thêìn kinh àang hoaânh haânh, hoùåc tòm caách chûäa bïånh thêìn kinh vûâa tònh cúâ xuêët hiïån maâ khöng àïí yá gò àïën nguyïn nhên do cú thïí àaä gêy ra bïånh àoá. Chó cêìn nhòn vaâo kïët quaã thu lûúåm àûúåc laâ ngûúâi ta thêëy ngay phûúng phaáp naâo hiïåu nghiïåm nhûng muöën coá möåt quy tùæc chung cho nhûäng sûå viïåc àoá quaã thûåc laâ khoá. 25. SÛÅ LO SÚ PHÊÅP PHÖÌNG Nhûäng àiïìu töi trònh baây trong phêìn trïn vïì tinh thêìn bêët an chung cho moåi ngûúâi coá thïí laâm cho baâi trònh baây trúã thaânh khöng àêìy àuã. Töi biïët thïë vaâ àiïìu laâm baån ngaåc nhiïn hùèn laâ viïåc taåi sao töi khöng noái möåt cêu naâo vïì vêën àïì lo súå phêåp phöìng caã trong khi noá chñnh laâ möåt triïåu chûáng maâ moåi ngûúâi tinh thêìn bêët an àïìu phaân naân caã, coá ngûúâi coân cho laâ chñnh sûå lo súå àaä laâm cho hoå àau khöí ghï gúám nhêët, coá ngûúâi cho rùçng chñnh nöîi lo súå àaä àaåt túái möåt cûúâng àöå ghï gúám nhêët thuác àêíy hoå laâm nhûäng haânh vi vö lyá nhêët. Töi khöng hïì coá yá muöën tröën traánh vêën àïì, traái laåi töi laåi muöën àem möí xeã vêën àïì túái nhûäng chi tiïët thûåc nhoã. Töi khöng cêìn giúái thiïåu vúái caác baån vïì sûå lo súå; möîi ngûúâi caác baån ñt nhêët trong àúâi mònh cuäng àaä möåt lêìn caãm thêëy caái caãm http://ebooks.vdcmedia.com
- Phên têm hoåc nhêåp mön 69 giaác àoá hay noái àuáng hún traång thaái tònh caãm àoá. Coá leä chûa ai tûå hoãi taåi sao chñnh nhûäng ngûúâi tinh thêìn bêët an laåi laâ nhûäng ngûúâi àau khöí vò lo súå ngûúâi khaác? Ngûúâi ta thêëy sûå àoá hïët sûác tûå nhiïn, ngûúâi ta chaã àaä lêîn löån hai chûä “bêët an” vaâ “lo súå” àêëy sao? Coá veã nhû hai thûá chó laâ möåt. Ngûúâi ta lêìm vò coá nhiïìu ngûúâi lo súå maâ tinh thêìn khöng bêët an vaâ nhûäng ngûúâi tinh thêìn bêët an coá àuã moåi triïåu chûáng trûâ triïåu chûáng lo súå. Duâ sao thò vêën àïì lo súå cuäng laâ núi maâ moåi vêën àïì quan troång nhêët, linh tinh nhêët àïìu hûúáng vïì, möåt àiïìu bñ êín nïëu àûúåc giaãi ra seä àûa laåi khöng biïët bao nhiïu aánh saáng soi toã àúâi söëng tinh thêìn. Töi khöng baão rùçng töi seä àem laåi cho caác baån möåt giaãi phaáp hoaân haão, nhûng caác baån cuäng thêëy trûúác rùçng phên têm hoåc seä nghiïn cûáu vêën àïì àoá bùçng nhûäng phûúng phaáp khaác hùèn phûúng phaáp y khoa cöí àiïín. Y khoa cöí àiïín quan têm nhêët àïën vêën àïì xem nöîi lo súå coá cùn baãn giaãi phêîu naâo trong cú thïí khöng? Hoå cho àoá laâ möåt sûå kñch thñch tuyã haânh vaâ ngûúâi bïånh àûúåc biïët hoå bõ bïånh thêìn kinh cuãa mú höì. Tuyã haânh hay tuyã daâi laâ möåt vêën àïì rêët àûáng àùæn, rêët àeåp. Töi nhúá laåi laâ ngaây xûa töi àaä töën bao nhiïu thò giúâ vaâ khoá nhoåc àïí hoåc cú quan àoá. Nhûng ngaây nay töi àaä thuá nhêån trong sûå viïåc nghiïn cûáu nöîi lo súå chaã coá gò laâm cho töi lú laâ hún laâ sûå tòm hiïíu con àûúâng maâ sûå kñch àöång thêìn kinh ài tûâ tuyã haânh xuöëng theo. Trûúác hïët chuáng ta coá thïí noái rêët lêu àïën sûå lo súå maâ khöng cêìn noái àïën bïånh thêìn kinh bêët an noái chung. Caác baån seä hiïíu maâ khöng cêìn giaãi thñch gò thïm khi thêëy töi goåi nöîi lo súå thûåc sûå ngûúåc laåi vúái nöîi lo trong bïånh thêìn kinh. Nöîi lo súå thûåc sûå laâ möåt caái gò dïî hiïíu vaâ húåp leä phaãi. Àoá laâ phaãn ûáng vúái yá nghô laâ mònh sùæp gùåp möåt sûå nguy hiïím tûâ bïn ngoaâi, möåt sûå nguy hiïím maâ mònh chúâ àúåi, biïët trûúác, liïn kïët vúái yá tûúãng boã tröëng phaãi àûúåc coi nhû sûå phaát triïín cuãa baãn nùng tûå baão vïå. Lo súå thûúâng xaãy ra trûúác àöëi tûúång vaâ trong tònh traång naâo? Àiïìu àoá phuå thuöåc vaâo mûác àöå hiïíu biïët vaâ quyïìn lûåc cuãa mònh àöëi vúái thïë giúái bïn ngoaâi. Ngûúâi moåi rúå súå möåt khêíu àaåi baác àïí trûúác mùåt hay khi thêëy coá nhêåt thûåc, trong khi möåt ngûúâi da trùæng biïët àiïìu khiïín àaåi baác vaâ biïët trûúác laâ coá nhêåt thûåc seä khöng súå haäi gò. Nhiïìu khi chñnh vò hiïíu biïët quaá nhiïìu maâ ngûúâi ta lo súå vò biïët trûúác sûå nguy hiïím quaá súám. Möåt ngûúâi moåi rúå quen söëng trong rûâng tröng thêëy möåt con àûúâng moân múã ra trûúác mùæt laâ súå röìi vò biïët àoá laâ àûúâng ài cuãa möåt daä thuá, trong khi ngûúâi vùn minh khöng quen söëng trong rûâng http://ebooks.vdcmedia.com
- Sigmund Freud 70 khöng súå gò caã vò khöng roä mònh àang úã caånh möåt con vêåt nguy hiïím. Möåt ngûúâi thuãy thuã àêìy kinh nghiïåm súå haäi nhòn möåt laân mêy nhoã trïn trúâi vò biïët rùçng àaám mêy àoá baáo trûúác möåt cún giöng töë sùæp túái trong khi ngûúâi ài trïn taâu vêîn thaãn nhiïn vò khöng biïët àiïìu àoá. Suy nghô kyä chuáng ta seä thêëy laâ chuáng ta cêìn xeát laåi yá kiïën cho rùçng nöîi lo súå thûåc sûå laâ àiïìu húåp leä phaãi vaâ thñch ûáng vaâo möåt muåc àñch naâo àoá. Thaái àöå húåp leä phaãi nhêët khi mònh àûáng trûúác möåt möëi nguy hiïím naâo laâ liïåu xem sûác mònh coá thïí chöëng laåi sûå nguy hiïím àoá khöng, röìi seä quyïët àõnh xem nïn chaåy tröën, nïn chöëng cûå laåi hay nïn têën cöng trûúác. Nhûng trong thaái àöå àoá khöng coá chöî cho sûå lo súå: duâ coá lo súå cuäng khöng giaãi quyïët àûúåc gò, sûå gò àïën vêîn àïën vaâ coá khi khöng lo súå sûå viïåc seä töët àeåp hún chûa biïët chûâng. Nhû vêåy khi nöîi lo súå lïn quaá maånh, noá seä laâm tï liïåt moåi hoaåt àöång vaâ coá khi tï liïåt caã yá muöën chaåy tröën nûäa. Thûúâng thûúâng phaãn ûáng chöëng laåi sûå nguy hiïím laâ sûå dung hoâa loâng lo súå vúái haânh vi tûå vïå. Khi möåt con vêåt lo súå, boã chaåy, chó coá thaái àöå boã chaåy múái húåp lyá coân sûå lo súå khöng àaáp ûáng möåt muåc tiïu naâo caã. Vò vêåy, ngûúâi ta coá thïí cho rùçng sûå lo súå khöng bao giúâ húåp lyá hïët. Nhûng chuáng ta nïn phên tñch thûåc kyä caâng tònh traång do sûå lo súå taåo nïn nïëu chuáng ta muöën coá möåt yá niïåm àuáng àùæn vïì àiïìu àoá. Trûúác hïët àûúng sûå àaä sûãa soaån àoán nhêån nguy hiïím vò thïë nïn múái toã yá lo ngaåi vaâ tinh thêìn cuâng caãm giaác múái cùng thùèng. Tònh traång chúâ àúåi vaâ sûãa soaån naây laâ möåt tònh traång töët vò nïëu khöng àûúng sûå seä gùåp nhiïìu möëi nguy hiïím to lúán. Do tònh traång àoá maâ coá haânh àöång cú nùng: hoùåc chaåy tröën hoùåc tûå baão vïå tñch cûåc; röìi sau àoá múái coá lo ngaåi. Sûå lo súå caâng phaát triïín giúái haån bao nhiïu, caâng toã ra laâ möåt dêëu hiïåu bêëy nhiïu, vaâ sûå diïîn tiïën biïën àöíi tònh traång sûãa soaån lo ngaåi phêåp phöìng thaânh haânh vi caâng xaãy ra caâng nhanh vaâ húåp lyá bêëy nhiïu. Vò thïë cho nïn trong sûå lo súå phêåp phöìng chó coá sûå sûãa soaån àoán nhêån nguy hiïím múái laâ yïëu töë coá ñch, coân sûå lo súå coá veã nhû traái vúái muåc tiïu. Töi boã qua vêën àïì xem xeát trong tiïëng noái thûúâng naây nhûäng chûä lo êu, súå haäi, kinh hoaâng coá chó duâng möåt thûá hay nhiïìu thûá khaác nhau khöng. Töi cho rùçng sûå lo súå àïìu coá liïn quan àïën traång thaái con ngûúâi chûá khöng liïn can àïën àöëi tûúång trong khi trong sûå súå haäi, àûúng sûå thûúâng chuá yá àïën àöëi tûúång gêy súå haäi hún. Sûå kinh hoaâng àöëi vúái töi coá möåt yá nghôa àùåc biïåt chó möåt haânh vi chöëng laåi möåt sûå nguy hiïím maâ ngûúâi ta khöng chúâ àúåi vaâ khöng http://ebooks.vdcmedia.com
- Phên têm hoåc nhêåp mön 71 àûúåc biïët trûúác. Ngûúâi ta coá thïí cho rùçng ngûúâi ta duâng lo súå àïí chöëng laåi sûå kinh hoaâng. Duâ sao caác baån cuäng thêëy rùçng hai chûä lo súå coá rêët nhiïìu nghôa thaânh ra chùèng coá nghôa naâo thûåc àuáng vaâ do àoá hai chûä àoá trúã nïn mú höì bêët àõnh. Luön luön ngûúâi ta coi sûå lo súå nhû möåt traång thaái chuã quan do yá nghôa lo súå caâng ngaây caâng tùng gêy nïn vaâ ngûúâi ta goåi traång thaái àoá laâ traång thaái tònh caãm. Nhûng traång thaái tònh caãm laâ gò vïì phûúng diïån àöång lûåc? Àoá laâ möåt caái gò rêët phûác taåp. Möåt traång thaái tònh caãm trûúác hïët göìm coá möåt vaâi taác duång thêìn kinh hay phoáng àöång röìi múái àïën möåt vaâi caãm giaác, vaâ caãm giaác naây göìm hai loaåi: möåt laâ sûå ghi nhêån nhûäng haânh vi cú nùng àaä xaãy ra röìi àïën caãm giaác khoá chõu hay dïî chõu. Chñnh caãm giaác khoá chõu hay dïî chõu cho ta biïët roä vïì tñnh caách cú baãn cuãa traång thaái tònh caãm noái trïn. Töi khöng tin rùçng noái thïë laâ àaä noái hïët nhûäng àiïìu cêìn biïët vïì traång thaái tònh caãm. Trong möåt söë traång thaái chuáng ta coá thïí vûúåt qua nhûäng yïëu töë noái trïn vaâ nhêån ra rùçng caái nhên cuãa traång thaái naây chñnh laâ sûå lùåp ài lùåp laåi nhiïìu lêìn cuãa möåt vaâi biïën cöë quan troång, coá yá nghôa maâ àûúng sûå àaä söëng. Biïën cöë naây coá thïí chó laâ möåt caãm giaác rêët cuä kyä, coá tñnh caách rêët töíng quaát coá khi thuöåc vïì thúâi tiïìn sûã khöng phaãi cuãa caá nhên maâ cuãa noâi giöëng nûäa. Muöën cho dïî hiïíu hún, traång thaái tònh caãm cuäng àûúåc cêëu taåo chùèng khaác gò bïånh naáo loaån thêìn kinh, nghôa laâ göìm coá möåt kyã niïåm ghi vaâo trong têm trñ ngûúâi bïånh tûâ lêu. Vêåy cún naáo loaån thêìn kinh coá thïí àem so saánh vúái möåt traång thaái tònh caãm vûâa hoåp thaânh xong vaâ traång thaái tònh caãm coá thïí àûúåc coi nhû sûå phaát biïíu möåt bïånh naáo loaån thêìn kinh àaä trúã thaânh di truyïìn. Caác baån àûâng cho rùçng àiïìu töi noái vïì traång thaái tònh caãm àaä àûúåc cöng nhêån trong têm lyá hoåc bònh thûúâng. Traái laåi àoá chó laâ mêìm möëng do phên têm hoåc taåo nïn vaâ chó àûáng trong phaåm vi trong phên têm hoåc thöi. Àiïìu maâ têm lyá hoåc cho chuáng ta biïët vïì nhûäng traång thaái tònh caãm nhû thuyïët cuãa Fames Lange chùèng haån, chùèng laâm sao hiïíu àûúåc àöëi vúái nhûäng nhaâ phên têm hoåc chuáng ta, vaâ cuäng chùèng thïí àem ra thaão luêån àûúåc. Nhûng chuáng ta cuäng khöng cho rùçng yá kiïën cuãa chuáng ta vïì traång thaái tònh caãm àuáng hoaân toaân; caác baån chó nïn coi àiïìu töi sùæp noái vïì vêën àïì naây nhû möåt bûúác àêìu tiïn túái möi trûúâng töëi tùm naây. Töi tiïëp tuåc. Töi tin rùçng traång thaái tònh caãm do sûå lo súå biïíu thõ chñnh laâ caãm giaác thuåt luâi maâ sûå lo súå söëng laåi sau khi àaä thêëy ài, thêëy laåi nhiïìu lêìn. http://ebooks.vdcmedia.com
- Sigmund Freud 72 Àoá coá thïí laâ möåt sûå sinh àeã, nghôa laâ möåt haânh vi coá àuã möåt caãm giaác àau buöìn, moåi khuynh hûúáng phoáng àöång, moåi caãm giaác trong cú thïí têåp trung vaâo yá tûúãng súå haäi àúåi chúâ möåt sûå hiïím nguy sùæp túái maâ chuáng ta àaä àûúåc biïët àïën nhiïìu lêìn röìi, nghôa laâ àaä coá nhiïìu kinh nghiïåm röìi. Chñnh vò maáu trong huyïët quaãn àûúåc thay thïë quaá nhanh laâm tùng sûå kñch àöång lïn nïn chuáng ta múái caãm thêëy lo súå phêåp phöìng. Vêåy sûå lo súå àêu tiïn coá tñnh chêët nhiïîm àöåc. Nhû chûä “lo súå phêåp phöìng” (angoisse göëc úã tiïëng La Tinh angustiae coá nghôa laâ chêåt heåp, tiïëng Àûác laâ augst) coá nghôa laâ ngûúâi ta ngêåp ngûâng khoá thúã khi àûáng trûúác möåt tònh traång coá thûåc vaâ bêy giúâ laåi söëng laåi trong traång thaái tònh caãm. Chuáng ta seä thêëy laâ viïåc traång thaái lo súå phêåp phöìng khi lêìn àêìu tiïn àûáa con phaãi söëng xa ngûúâi meå laâ möåt sûå viïåc coá yá nghôa. Chuáng töi cho rùçng chñnh nöîi lo àêìu tiïn naây àûúåc söëng ài söëng laåi nhiïìu lêìn trong têm tûúãng cuãa con ngûúâi tûâ thïë hïå naây qua thïë hïå khaác àaä in sêu vaâo têm tûúãng cuãa con ngûúâi àïën nöîi khöng möåt caá nhên naâo coá thïí thoaát khoãi traång thaái tònh caãm ngay caã khi ngûúâi ta laâ Macduff, möåt con ngûúâi ra àúâi möåt caách khaác hún laâ tûâ trong buång meå chui ra. Chuáng ta khöng biïët àöëi vúái nhûäng giöëng vêåt khaác khöng phaãi laâ loaâi vêåt coá vuá sûå lo súå àaä xaãy ra nhû thïë naâo. Vò thïë chuáng ta khöng biïët sûå lo súå àoá coá giöëng sûå lo súå cuãa chuáng ta khöng? Chùæc caác baån toâ moâ muöën biïët taåi sao ngûúâi ta laåi coá thïí àaåt túái caái yá niïåm laâ chñnh sûå sinh àeã àaä laâ nguöìn göëc cuãa traång thaái tònh caãm maâ sûå lo súå laâ biïíu thõ. YÁ niïåm naây khöng lêëy trong lyá thuyïët: töi coá yá àoá sau khi nghô àïën tû tûúãng ngêy thú cuãa àaåi chuáng. Möåt höm - tûâ lêu lùæm röëi mêëy baác sô chuáng töi ngöìi ùn cúm quanh möåt caái baân trong möåt tiïåm cúm. Möåt ngûúâi trong boån kïí cho nghe möåt cêu chuyïån lyá thuá xaãy ra trong kyâ thi nûä höå sinh vûâa qua. Ngûúâi ta hoãi möåt nûä thñ sinh taåi sao trong nûúác àêìu öëi laåi coá cûát xu, thò cö ta traã lúâi “vò àûáa beá lo súå”. Caác giaám khaão cûúâi êìm lïn vaâ àaánh trûúåt cö thñ sinh. Riïng töi, töi coá caãm tûúãng laâ cö thñ sinh àaáng thûúng haåi naây àaä coá caãm giaác mú höì vïì liïn quan giûäa hai sûå viïåc noái trïn vaâ töi àûáng vïì phña cö ta. Bêy giúâ chuáng ta noái àïën sûå lo súå cuãa nhûäng ngûúâi tinh thêìn bêët an, sûå phaát hiïån cuãa chuáng nhû thïë naâo? Chuáng coá liïn quan gò múái khöng? Coá nhiïìu àiïìu phaãi noái lùæm. Trûúác hïët chuáng ta coá möåt traång thaái lo súå töíng quaát, bêåp bïình luác naâo cuäng sùén saâng bêëu vñu vaâo bêët kyâ möåt hònh dung naâo hiïën àûúåc cho noá möåt http://ebooks.vdcmedia.com
- Phên têm hoåc nhêåp mön 73 nguyïn cúá, aãnh hûúãng túái sûå phaán àoaán, sùén saâng chúâ àúåi thûåc lêu àïí gùåp àûúåc möåt cú höåi chûáng minh haânh vi cuãa mòn. Traång thaái naây chuáng ta goåi laâ “traång thaái lo súå trong chúâ àúåi” hay “traång thaái lo súå phêåp phöìng”. Nhûäng ngûúâi lo súå nhû thïë naây thûúâng tiïn liïåu thêëy nhûäng biïën cöë thûåc ghï gúám, trong biïën cöë tònh cúâ naâo cuäng nhû nhòn thêëy baáo trûúác möåt tai naån, bao giúâ cuäng cho laâ mònh seä gùåp nhûäng àiïìu xêëu xa nhêët khi thêëy xaãy ra möåt chuyïån gò khöng roä raâng. Khuynh hûúáng chúâ àúåi tai naån naây laâ möåt àùåc tñnh coá trong rêët nhiïìu ngûúâi maâ ngoaâi löîi lo súå naây ra khöng coá veã gò laâ bõ bïånh caã; ngûúâi ta thûúâng traách hoå hay buöìn rêìu bi quan; nhûng sûå lo súå trong chúâ àúåi naây cuäng xaãy ra vúái möåt mûác àöå maånh hún trong cùn bïånh maâ töi goåi laâ “bïånh thêìn kinh lo súå” àûúåc xïëp vaâo loaåi bïånh thêìn kinh hiïån àaåi. Möåt hònh thûác lo súå khaác traái laåi coá tñnh caách tinh thêìn liïn kïët vúái nhûäng àöëi tûúång vaâ traång thaái: àoá laâ “chûáng súå”. Nhaâ têm lyá hoåc Myä nöíi tiïëng Stanley Halt àaä àûa ra caã möåt lö chûáng súå àoá vúái nhûäng danh tûâ Hy Laåp rêët kïu. Nhûäng chûáng súå naây giöëng nhû mûúâi vïët thûúng Ai Cêåp nhûng nhiïìu hún nhiïìu. Caác baån haäy nghe àêy têët caã caái gò coá thïí thaânh àöëi tûúång cuãa chûáng súå: súå boáng töëi, súå ngúâi trúâi, khoaãng khöng múã röång, súå meâo, nhïån, sêu, rùæn, chuöåt, giöng töë, muäi nhoån, mêëu, nhûäng chöî àoáng kñn, àöng ngûúâi, cö àöåc, qua cêìu, du lõch trïn biïín hay bùng àûúâng xe lûãa, v.v... Cöng trònh nghiïn cûáu àêìu tiïn phên biïåt ba loaåi: möåt vaâi àöëi tûúång hay traång thaái coá möåt veã gò ghï súå ngay caã nhûäng ngûúâi bònh thûúâng, vò thïë nïn nhûäng chûáng súå naây àöëi vúái chuáng ta chùèng coá gò khoá hiïíu tuy rùçng cûúâng àöå súå haäi húi quaá àaáng. Vñ duå nhû súå rùæn, chûáng súå rùæn laâ chung cho caã nhên loaåi. Chñnh Ch.Darwin àaä taã cho chuáng ta nghe öng ta súå rùæn nhû thïë naâo khi trûúác mùåt öng ta coá caã möåt chiïëc àôa bùçng thuãy tinh che chúã. Trong loaåi thûá hai chuáng ta xïëp nhûäng trûúâng húåp coá liïn quan àïën möåt vaâi sûå nguy hiïím nhûng maâ àoá laâ sûå nguy hiïím maâ chuáng ta khöng àïí yá àïën. Vñ duå nhû ài xe lûãa coá thïí bõ nguy hiïím hún laâ úã nhaâ: bõ xe àêm nhau chùèng haån; ài taâu coá thïí bõ àùæm taâu vaâ bõ chïët àuöëi; vêåy maâ chuáng ta vêîn ài xe lûãa vaâ ài taâu àiïån maâ khöng hïì lo súå, khöng nghô àïën nguy hiïím. Ài qua cêìu cuäng coá thïí bõ rúi xuöëng söng nïëu cêìu bõ gaäy, nhûng khi qua cêìu chuáng ta àêu coá nghô àïën àiïìu àoá. Sûå cö àöåc cuäng coá thïí mang laåi möåt vaâi sûå nguy hiïím, coá khi chuáng ta tòm caách traánh noá nhûng khöng phaãi vò thïë maâ chuáng ta khöng daám chõu àûång möåt vaâi luác cö àöåc. Têët caã nhûäng àiïìu giaãi thñch trïn cuäng àuáng vúái sûå súå nhûäng àaám àöng, súå núi bõ àoáng kñn, súå http://ebooks.vdcmedia.com
- Sigmund Freud 74 giöng töë, v.v... Àiïìu laâm chuáng ta thêëy laå laâ trong nhûäng chûáng súå haäi naây khöng phaãi laâ nöåi dung maâ laâ cûúâng àöå cuãa sûå súå. Ngûúâi ta súå maâ khöng coá caái gò ngùn trúã àûúåc. Coá khi chuáng ta coá caãm tûúãng rùçng nhûäng ngûúâi bïånh khöng súå nhû chuáng ta cuäng súå trûúác nhûäng traång thaái hay àöëi tûúång maâ hoå gùåp. Loaåi thûá ba laâ nhûäng chûáng súå maâ chuáng ta khöng hiïíu nöíi. Khi thêëy möåt ngûúâi àaân öng khoãe maånh, àûáng tuöíi, súå haäi khi ài qua möåt con àûúâng phöë trong tónh nhaâ maâ anh ta biïët rêët roä. Hay möåt ngûúâi àaân baâ bïì ngoaâi tröng rêët khoãe maånh maâ co ruám ngûúâi laåi khi coá möåt con meâo àuång nheå vaâo aáo hay möåt con chuöåt chaåy qua phoâng, laâm sao chuáng ta coá thïí biïët giûäa nhûäng caái súå àoá coá thïí coá liïn quan naâo vaâ thêëy àûúåc sûå nguy hiïím maâ chó coá ngûúâi súå múái tin laâ coá thöi? Vïì chûáng súå giöëng vêåt ta thêëy roä àoá chó laâ nhiïìu ngûúâi quaá gheát nhûäng giöëng vêåt àoá thöi vò chuáng ta coá nhûäng bùçng cúá traái laåi maâ coá rêët nhiïìu ngûúâi laåi khöng bao giúâ ài qua möåt con meâo hay möåt con choá maâ khöng vuöët ve chuáng. Coân chuöåt maâ rêët nhiïìu baâ súå àaä àûúåc duâng àïí goåi nhau rêët êu yïëm: coá cö gaái lêëy laâm thñch thuá khi àûúåc ngûúâi yïu goåi laâ “con chuöåt nhùæt cuãa anh” laåi heát lïn ghï ngûúâi khi thêëy möåt con chuöåt chaåy qua. Vïì nhûäng ngûúâi súå àûúâng phöë chuáng ta chùèng coân caách naâo khaác àïí cùæt nghôa hún laâ cho hoå chó laâ nhûäng àûáa beá con. Chñnh ngûúâi lúán àaä cho àûáa beá biïët rùçng nïëu ài vaâo chöî àöng ngûúâi hay ra phöë laâ coá thïí gùåp hiïím nguy vaâ anh chaâng bõ chûáng súå naây hïët súå khi coá ngûúâi ài cuâng. Hai hònh thûác lo súå noái trïn, hònh thûác lo súå trong chúâ àúåi vaâ chûáng súå khöng liïn quan gò àïën nhau caã. Ngûúâi ta khöng thïí noái rùçng sûå súå naây laâ möåt giai àoaån tiïìn tiïën cuãa sûå súå kia vaâ nïëu coá ngûúâi naâo coá caã hai chûáng àoá cuâng möåt luác thò àoá chó laâ tònh cúâ vaâ rêët ñt khi xaãy ra. Traång thaái lo súå töíng quaát nùång nhêët cuäng khöng thûúâng keâm theo chûáng súå noái trïn; coá nhûäng ngûúâi suöët àúâi súå caái naây àïën caái noå nhûng laåi khöng mùæc chûáng súå töíng quaát, nguöìn göëc cuãa bi quan. Àaä coá bùçng chûáng chó ra rùçng coá nhiïìu chûáng súå nhû súå khöng gian, xe lûãa, chó xaãy àïën àöëi vúái nhûäng ngûúâi àûáng tuöíi, coân nhûäng chûáng khaác nhû súå boáng töëi, giöng töë loaâi vêåt coá veã nhû àaä xaãy ra ngay trong nhûäng nùm àêìu tiïn cuãa cuöåc àúâi. Nhûäng bïånh trïn coá veã trúã thaânh bïånh nùång, coân nhûäng chûáng dûúái thò coá tñnh caách àùåc biïåt thöi. Khi möåt ngûúâi bõ nhûäng chûáng súå loaåi sau naây, chuáng ta coá àuã lyá leä àïí tin rùçng hoå coân súå nhiïìu sûå khaác nûäa, chuáng ta xïëp têët caã nhûäng chûáng súå naây vaâo loaåi naáo http://ebooks.vdcmedia.com
- Phên têm hoåc nhêåp mön 75 loaån thêìn kinh lo súå. Nghôa laâ coi chuáng nhû möåt bïånh rêët gêìn vúái chûáng naáo loaån thêìn kinh hoaán chuyïín (hysteárie de conversion). Loaåi thûá ba àùåt chuáng ta trûúác möåt àiïìu bñ êín vò chuáng ta khöng thïí biïët àûúåc giûäa sûå lo súå naây vaâ sûå hiïím nguy àe doåa ngûúâi bïånh coá nhûäng liïn quan gò. Trong bïånh naáo loaån thêìn kinh chùèng haån, sûå lo súå ài liïìn vúái nhûäng triïåu chûáng naáo loaån khaác hay xaãy ra trong bêët cûá àiïìu kiïån kñch àöång naâo; thaânh ra trong khi chúâ àúåi möåt sûå phaát hiïån tònh caãm, chuáng ta ngaåc nhiïn nhiïìu khi xuêët hiïån möåt sûå lo súå maâ chuáng ta khöng chúâ àúåi. Sau cuâng lo súå coá thïí xuêët hiïån maâ chùèng cêìn àiïìu kiïån gò caã, y nhû möåt cún súå àöåt nhiïn xuêët hiïån chùèng coá möåt nguyïn nhên gò. Trong nhûäng cún súå xuêët hiïån tûå nhiïn naây chuáng ta thêëy chuáng coá thïí bõ phên tñch ra àûúåc. Caã cún súå coá thïí xuêët hiïån bùçng möåt triïåu chûáng duy nhêët cûúâng àöå rêët maånh nhû run lêíy bêíy, choaáng vaáng, höìi höåp, ngheån ngaâo. Chuáng ta khöng thêëy trong sûå lo súå naây tònh caãm chung cho moåi sûå lo súå khaác. Nhûäng traång thaái naây phaãi àûúåc coi nhû lo súå thûåc sûå caã vïì phûúng diïån chuêín bõ cuäng nhû cùn bïånh. Àïën àêy coá hai cêu hoãi àöåt nhiïn xuêët hiïån. Giûäa sûå lo súå trong bïånh thêìn kinh trong àoá sûå nguy hiïím khöng giûä möåt vai troâ naâo caã, hay chó giûä möåt vai troâ chùèng coá nghôa gò vaâ sûå lo súå thûåc sûå bao giúâ cuäng laâ phaãn ûáng àöëi vúái möåt möëi nguy thûåc sûå coá liïn quan gò khöng? Phaãi hiïíu sûå lo súå thêìn kinh àoá nhû thïë naâo? Chuáng töi muöën trûúác hïët khöng boã àûúåc nguyïn tùæc: möîi khi coá sûå lo súå xaãy ra têët phaãi coá möåt àiïìu gò gêy ra sûå lo súå àoá. Quan saát trong bïånh viïån cho thêëy möåt söë yïëu töë giuáp ta hiïíu àûúåc bïånh lo súå thêìn kinh. Töi muöën àem vêën àïì ra thaão luêån vúái caác baån. A/Chuáng ta khöng khoá gò khi cho rùçng sûå lo súå trong chúâ àúåi hay lo súå töíng quaát lïå thuöåc vaâo möåt vaâi hoaåt àöång cuãa àúâi söëng tònh duåc hay noái cho àuáng hún vaâo möåt vaâi sûå aáp duång tñnh khaát duåc. Trûúâng húåp giaãn dõ vaâ böí ñch nhêët cho sûå hoåc hoãi laâ trûúâng húåp cuãa nhûäng ngûúâi chõu kñch àöång vö böí, thêëy thoãa maän, nhû nhûäng ngûúâi àaân öng trong thúâi kyâ àñnh hön hay nhûäng ngûúâi àaân baâ coá chöìng bêët lûåc, hay súå coá mang nïn thûúâng ruát dûúng vêåt ra ngoaâi êm höå trûúác khi xuêët tinh. Trong nhûäng trûúâng húåp naây sûå kñch àöång khaát duåc biïën mêët nhûúâng chöî cho lo súå hoùåc lo súå trong chúâ àúåi hoùåc möåt cún lo súå coá mang thûúâng gêy bïånh thêìn kinh lo súå cho àaân öng vaâ nhêët laâ cho àaân baâ vaâ xaãy ra nhiïìu àïën nöîi möîi khi àûáng trûúác möåt ngûúâi bïånh caác baác sô thûúâng baão nhau nïn http://ebooks.vdcmedia.com
- Sigmund Freud 76 nghô àïën cùn bïånh àoá trûúác nhêët. Laâm nhû thïë chuáng ta coá dõp quan saát rùçng bïånh àoá biïën mêët ngay möåt khi ngûúâi chöìng thöi khöng ngûâng giao húåp trûúác khi xuêët tinh nhû thïë. Theo chöî töi biïët thò chñnh nhûäng baác sô úã ngoaâi mön phên têm hoåc cuäng cöng nhêån liïn quan giûäa sûå ngûng giao húåp vaâ bïånh thêìn kinh lo súå. Nhûng coá nhiïìu ngûúâi seä cho rùçng súã dô coá nhûäng ngûúâi ngûng giao húåp nhû thïë laâ vò hoå àaä coá sùén mêìm möëng cuãa sûå lo súå trong ngûúâi tûâ lêu röìi. Lyá luêån naây àûúåc caãi chñnh ngay tûác khùæc bùçng thaái àöå cuãa ngûúâi àaân baâ maâ hoaåt àöång tònh duåc coá tñnh caách tiïu cûåc, nghôa laâ chõu theo hûúáng dêîn cuãa àaân öng. Möåt ngûúâi àaân baâ caâng coá nhiïìu khñ chêët bao nhiïu caâng thñch giao húåp bêëy nhiïu, caâng coá khaã nùng hûúãng thuå tònh duåc bêëy nhiïu vaâ caâng coá phaãn ûáng bùçng hiïån tûúång lo súå àöëi vúái sûå bêët lûåc vaâ sûå ngûng giao húåp cuãa ngûúâi àaân öng bêëy nhiïu. Sûå tiïët duåc àûúåc nhiïìu baác sô khuyïn nïn duâng têët nhiïn chó gêy ra traång thaái lo súå trong trûúâng húåp sûå khaát duåc khöng àûúåc thoãa maän àaä tùng lïn àïën möåt cûúâng àöå naâo àoá vaâ khöng bõ huãy boã vò nhûäng caái duâng àïí thay thïë. Sûå phaát sinh ra traång thaái bïånh hoaån bao giúâ cuäng lïå thuöåc vaâo nhûäng yïëu töë chêët lûúång. Nhûng ngay caã khi khöng noái àïën chuyïån bïånh têåt nûäa maâ chó noái àïën tñnh tònh thöi, nhûäng ngûúâi tiïët duåc thûúâng laâ nhûäng ngûúâi tñnh nïët bêët àõnh, nay lo súå, nghi ngúâ, coân nhûäng ngûúâi baåo daån, luön luön khöng bao giúâ laâm caái troâ ngûng giao húåp bao giúâ. Duâ àúâi söëng vùn minh àaä thay àöíi nhûäng liïn quan giûäa àúâi söëng tònh duåc vaâ tñnh nïët con ngûúâi thïë naâo chùng nûäa thò nhûäng liïn quan àoá cuäng vêîn mêåt thiïët hún bao giúâ. Töi chûa noái cho caác baån nghe vïì nhûäng quan saát xaác àõnh nhûäng liïn quan naây giûäa khaát duåc vaâ sûå lo súå. Chuáng ta seä phaãi noái àïën vai troâ cuãa möåt vaâi giai àoaån trong àúâi söëng nhû tuöíi dêåy thò hay tuöíi tùæt kinh chùèng haån trong viïåc phaát sinh ra bïånh lo súå, nhûäng giai àoaån naây laâ thûúâng laâm tùng sûå khaát duåc lïn rêët nhiïìu. Trong nhiïìu trûúâng húåp khi bõ kñch àöång, ngûúâi ta coân quan saát thêëy sûå dung hoâa giûäa khaát duåc vaâ bïånh lo súå vaâ sûå thay thïë tònh duåc bùçng sûå lo súå nûäa. Tûâ nhûäng sûå kiïån naây, chuáng ta àûa ra hai kïët luêån: ngûúâi ta coá caãm tûúãng rùçng àoá chó laâ sûå tñch luäy cuãa sûå khaát duåc bõ ngùn trúã khöng cho hoaåt àöång vaâ têët caã moåi sûå diïîn biïën àaä nhêån thêëy àïìu coá tñnh caách cú thïí. Ngûúâi ta khöng nhòn thêëy sûå lo súå àaä phaát sinh ra nhû thïë naâo tûâ sûå khaát duåc; ngûúâi ta http://ebooks.vdcmedia.com
- Phên têm hoåc nhêåp mön 77 chó nhêån thêëy rùçng khaát duåc àaä vùæng mùåt vaâ àûúåc thay thïë bùçng lo súå. B/Möåt àiïím khaác àaä àûúåc sûå phên tñch bïånh thêìn kinh têm lyá nhêët laâ bïånh naáo loaån thêìn kinh cung cêëp. Chuáng ta àaä biïët laâ trong nhûäng bïånh naây sûå lo súå chó xuêët hiïån cuâng vúái caác triïåu chûáng nhûng cuäng coá khi coá möåt sûå lo súå khöng liïn quan gò àïën triïåu chûáng caã vaâ xuêët hiïån dûúái hònh thûác cuãa tûâng cún möåt hay trong möåt tònh traång thûúâng trûåc. Ngûúâi bïånh khöng biïët taåi sao hoå laåi lo súå nhû thïë vaâ thûúâng gaán cho chûáng súå naây cho sûå lo súå thöng thûúâng nhêët: súå chïët, súå bõ àiïn daåi, súå àöång kinh. Khi phên tñch sûå lo súå hay triïåu chûáng ài cuâng vúái sûå lo súå ngûúâi ta thûúâng tòm ra nguyïn do chñnh laâ vò doâng hoaåt àöång cuãa tinh thêìn bònh thûúâng khöng lûu thöng vaâ àaä bõ lo súå thay thïë. Hay noái roä hún chuáng ta coi sûå hoaåt àöång cuãa vö thûác khöng chõu möåt sûå döìn eáp naâo, phaát triïín bònh thûúâng cho túái khi àïën yá thûác. Sûå diïîn tiïën naây thûúâng coá möåt traång thaái tònh caãm ài theo vaâ chuáng ta ngaåc nhiïn khi thêëy rùçng traång thaái tònh caãm naây trong moåi trûúâng húåp àïìu bõ döìn eáp vaâ thay thïë bùçng sûå lo súå duâ àùåc tñnh cuãa traång thaái êëy ra sao mùåc loâng. Cho nïn khi àûáng trûúác möåt traång thaái lo súå naáo loaån thêìn kinh, chuáng ta coá quyïìn cho rùçng àöìng baån vö thûác ài cuâng vúái noá hoùåc laâ möåt tònh caãm cuâng tñnh chêët - nhû lo súå, xêëu höí, ngûúång nguâng - hoùåc laâ sûå kñch àöång khaát duåc hoùåc laâ möåt tònh caãm àöëi nghõch, hung hùng nhû sûå giêån dûä ghï gúám hay bònh thûúâng. Vêåy sûå lo súå tûác laâ möåt moán tiïìn thûúâng àûúåc duâng àïí àöíi lêëy sûå kñch àöång tònh caãm cuãa nöåi dung cuãa chuáng àaä bõ sûå phaát biïíu huãy diïåt vaâ döìn eáp. C/Möåt cuöåc thñ nghiïåm thûá ba lêëy trong nhûäng ngûúâi bõ aám aãnh, nhûäng ngûúâi hêìu nhû khöng bõ lo súå bao giúâ. Khi chuáng ta ngùn caãn khöng cho nhûäng ngûúâi bõ aám aãnh laâm nhûäng cûã chó aám aãnh cuãa hoå hay khi chñnh hoå tûå yá thöi khöng laâm nhûäng cûã chó àoá nûäa, hoå thûúâng bõ lo súå xêm chiïëm vaâ nhiïìu khi phaãi laâm laåi nhûäng cûã chó aám aãnh naây. Àïën àoá chuáng ta hiïíu rùçng lo súå luön luön nuáp àaâng sau nhûäng cûã chó aám aãnh vaâ nhûäng cûã chó naây àûúåc thûåc hiïån chó vò ngûúâi bïånh muöën traánh khoãi lo súå. Vò thïë nïn trong bïånh thêìn kinh aám aãnh sûå lo súå khöng xuêët hiïån ra ngoaâi vò àaä àûúåc caác triïåu chûáng thay thïë; vaâ nïëu chuáng ta quay trúã laåi vúái bïånh naáo loaån thêìn kinh, chuáng ta cuäng thêëy tònh traång tûúng tûå, kïët quaã cuãa sûå döìn eáp: hoùåc laâ möåt nöîi lo súå thuêìn tuáy, hoùåc möåt sûå lo súå ài keâm caác triïåu chûáng hoùåc laâ toaân thïí caác triïåu chûáng http://ebooks.vdcmedia.com
- Sigmund Freud 78 àêìy àuã khöng coá lo súå. Nhû thïë chuáng ta coá thïí noái rùçng, nïëu nhûäng triïåu chûáng xuêët hiïån thò chó laâ vò chuáng muöën ngùn caãn khöng cho lo súå xuêët hiïån vaâ nïëu khöng coá chuáng thò lo súå thïë naâo cuäng xuêët hiïån. Quan niïåm naây laâm cho sûå lo súå trúã thaânh trung têm àiïím cuãa sûå quan têm cuãa chuáng ta àöëi vúái vêën àïì coá liïn quan àïën bïånh thêìn kinh. Nhûäng àiïìu quan saát cuãa chuáng ta liïn quan àïën bïånh lo súå thêìn kinh àûa àïën kïët luêån laâ chñnh sûå di chuyïín cuãa khaát duåc ra ngoaâi con ngûúâi thûúâng ngaây gêy ra sûå lo súå chñnh laâ giai àoaån cuöëi cuâng cuãa sûå diïîn tiïën cuãa cú thïí. Phên tñch bïånh naáo loaån thêìn kinh vaâ bïånh bõ aám aãnh, chuáng ta cuäng ài àïën kïët luêån nhû thïë vò noá cho ta thêëy roä sûå ài sai àûúâng vaâ sûå lo súå àïìu bùæt nguöìn úã sûå tûâ chöëi khöng chõu can thiïåp cuãa caác yïëu töë tinh thêìn. Àoá laâ têët caã nhûäng àiïìu chuáng ta biïët vïì caách phaát sinh ra bïånh lo súå trong bïånh thêìn kinh; nïëu nhûäng àiïìu naây coá thïí mú höì thò luác naây töi chûa tòm ra con àûúâng coá thïí àûa chuáng ta ài xa hún. Coân möåt vêën àïì khoá giaãi quyïët nûäa laâ vêën àïì quy àõnh nhûäng liïn quan vïì sûå lo súå thêìn kinh, bùæt nguöìn tûâ möåt sûå hoaåt àöång bêët bònh thûúâng cuãa khaát duåc vaâ sûå lo súå thûåc hiïån tûúng ûáng vúái möåt phaãn ûáng chöëng laåi möåt möëi nguy hiïím. Ngûúâi ta tûúãng rùçng àoá laâ nhûäng caái gò rúâi raåc, nhûng thûåc ra chuáng ta khöng coá phûúng tiïån naâo àïí phên biïåt àûúåc hai loaåi lo súå naây. Nhûng dêy liïn laåc àoá hiïån ra ngay khi chuáng ta xeát àïën sûå traái ngûúåc giûäa caái töi vaâ sûå khaát duåc. Nhû chuáng ta àaä biïët, lo súå súã dô xuêët hiïån nhû möåt sûå phaãn ûáng cuãa caái töi vaâ laâ dêëu hiïåu baáo trûúác sûå chaåy tröën; trong sûå lo ngaåi bïånh thêìn kinh chuáng ta cuäng coá thïí cho rùçng caái töi tòm caách chaåy tröën àïí thoaát khoãi sûå àoâi hoãi khaát duåc, coi sûå hiïím nguy bïn trong ngaây caâng khaác möëi nguy hiïím bïn ngoaâi. Quan àiïím naây dêîn túái möåt kïët luêån: möîi khi coá sûå lo súå laâ phaãi coá möåt sûå kiïån gêy ra sûå lo súå àoá. Nhûng sûå giöëng nhau giûäa hai loaåi coân ài xa hún nûäa. Cuäng nhû gùåp möåt möëi nguy hiïím bïn ngoaâi naâo àoá lo súå thûúâng tòm caách chaåy tröën. Nhûng chñnh sûå mûu toan chaåy tröën naây laåi dêîn àïën sûå dûâng chên laåi àïí tòm caách chöëng cûå, sûå phaát triïín cuãa sûå lo súå cuäng bõ ngûng laåi búãi sûå xuêët hiïån cuãa caác triïåu chûáng àïí röìi sau cuâng nhûúâng chöî cho chuáng. Àiïìu khoá hiïíu trong caác liïn quan giûäa sûå lo súå vaâ caác triïåu chûáng nùçm chöî khaác. Lo súå coá nghôa laâ caái töi chaåy tröën trûúác khaát duåc, vêåy maâ chñnh sûå khaát duåc laåi gêy ra lo súå. Sûå kiïån naây tuy http://ebooks.vdcmedia.com
- Phên têm hoåc nhêåp mön 79 khöng àêåp vaâo mùæt ngûúâi ta, vêîn laâ möåt sûå kiïån coá thûåc; vò thïë nïn chuáng ta àûâng quïn rùçng khaát duåc cuãa ngûúâi naâo àoá cuäng laâ möåt thaânh phêìn trong ngûúâi àoá vaâ khöng thïí chöëng laåi ngûúâi àoá nhû möåt sûå kiïån tûâ bïn ngoaâi vaâo. Àiïìu chuáng ta chûa hiïíu roä laâ sûå söëng àöång chung cho moåi nöîi lo súå, laâ vêën àïì tûå hoãi xem trong khi hoaåt àöång thò nhûäng nghõ lûåc tinh thêìn àem duâng laâ nhûäng nghõ lûåc naâo vaâ nghõ lûåc naây tûâ nhûäng hïå thöëng tinh thêìn naâo àïën. Töi khöng thïí hûáa traã lúâi àûúåc caác cêu hoãi noái trïn, nhûng chuáng ta seä xem xeát hai dêëu vïët khaác nhau vaâ àoâi hoãi khöng chó nghiïn cûáu vaâ quan saát trûåc tiïëp hiïën cho chuáng ta möåt sûå khùèng àõnh cêìn thiïët. Chuáng ta seä xeát àïën vêën àïì phaát sinh ra sûå lo súå àöëi vúái treã con vaâ vêën àïì nguöìn göëc cuãa sûå lo súå trong bïånh thêìn kinh liïn kïët vúái caác chûáng súå. Traång thaái lo súå luön luön xaãy ra àöëi vúái treã con vaâ thûåc khoá biïët, sûå lo súå cuãa treã con coá phaãi laâ möåt sûå lo súå thûåc sûå hay chó laâ möåt sûå lo súå do bïånh thêìn kinh gêy ra khöng. Chñnh thaái àöå cuãa treã con caãi chñnh sûå khaác biïåt maâ chuáng ta daânh cho hai loaåi lo súå naây. Möåt àùçng chuáng ta thêëy coá gò laå luâng khi thêëy àûáa treã con toã ra lo súå khi àûáng trûúác ngûúâi laå mùåt, trûúác nhûäng tònh thïë múái vaâ nhûäng àöëi tûúång múái. Chuáng ta hiïíu phaãn ûáng naây cuãa chuáng vò chuáng yïëu úát vaâ khöng biïët nhiïìu. Vò vêåy chuáng ta cho rùçng treã con lo sú thûåc sûå vaâ khi ra àúâi chuáng àaä mang mêìm möëng cuãa sûå lo súå naây röìi vúái tñnh caách di truyïìn. Treã con chó lêåp laåi thaái àöå cuãa ngûúâi cöí sú vaâ ngûúâi moåi rúå, vò khöng biïët roä vaâ khöng coá caách tûå baão vïå, nïn toã ra lo súå trûúác nhûäng caái gò múái, trûúác nhûäng sûå viïåc àöëi vúái nhûäng con ngûúâi vùn minh thò chùèng coá nghôa lyá gò, àaä trúã thaânh quen thuöåc vaâ khöng hïì laâm cho hoå lo súå. Vaâ têët nhiïn nhûäng chûáng súå cuãa treã con cuäng coá thïí àûúåc coi nhû tûúng tûå vúái nhûäng àiïìu chuáng ta thûúâng gaán cho nhûäng giai àoaån cöí sú trong quaá trònh phaát triïín cuãa ngûúâi lúán . Duâ sao chuáng ta khöng nïn boã qua sûå viïåc laâ khöng phaãi bêët cûá àûáa treã con naâo cuäng baây toã möåt nöîi lo súå giöëng nhau, cuâng möåt cûúâng àöå nhû nhau vaâ àûáa treã naâo toã ra lo súå trûúác bêët cûá vêåt gò vaâ tònh thïë gò àïìu laâ nhûäng àûáa sau naây seä mùæc bïånh thêìn kinh. Vêåy mêìm möëng bïånh thêìn kinh coá sùén trong ngûúâi àûáa beá cuäng phaát hiïån dûúái hònh thûác cuãa möåt tñnh nïët dïî daâng, lo súå thûåc sûå, traång thaái lo súå xuêët hiïån nhû möåt traång thaái àêìu tiïn, vaâ ngûúâi ta kïët luêån rùçng treã con cuäng nhû ngûúâi lúán àïìu toã ra lo súå trûúác sûác maånh cuãa khaát duåc chñnh laâ vò hoå súå bêët cûá möåt caái gò. Quan niïåm http://ebooks.vdcmedia.com
- Sigmund Freud 80 sûå viïåc nhû thïë chùèng khaác gò phuã nhêån rùçng chñnh sûå khaát duåc àaä sinh ra lo súå, vaâ khi xeát nhûäng àiïìu kiïån cuãa möåt sûå lo súå thûåc sûå, chuáng ta seä tûå nhiïn ài àïën kïët luêån laâ chñnh caái yá thûác rùçng mònh bêët lûåc, yïëu úát, khöng coá giaá trõ gò caã maâ treã con cuäng nhû ngûúâi lúán sau naây mùæc bïånh thêìn kinh, noái khaác ài, chñnh yá thûác naây laâ nguyïn nhên àêìu tiïn gêy ra bïånh thêìn kinh, khi yá thûác thay vò phaãi chêëm dûát khi hïët tuöíi êëu thú laåi cûá tiïëp tuåc töìn taåi trong ngûúâi lúán. Löëi lyá luêån naây coá veã giaãn dõ vaâ quyïën ruä khiïën cho chuáng ta chuá troång àïën. Nhûng noá laåi àûa àïën hêåu quaã laâ di chuyïín àiïìu bñ mêåt vïì tinh thêìn bêët an sang möåt chöî khaác. Vò yá tûúãng rùçng mònh khöng coá giaá trõ gò caã cûá töìn taåi maäi àûúåc coi nhû möåt àiïìu coá thûåc àïën nöîi chuáng ta phaãi tûå hoãi taåi sao nhûäng ngûúâi àoá coá khi laåi coá möåt sûác khoãe bònh thûúâng. Nhûng traång thaái lo súå cuãa treã con cho ta biïët nhûäng gò? Àûáa beá chó toã ra lo súå khi àûáng trûúác nhûäng ngûúâi laå ài keâm, coân nhûäng àöì vêåt múái gêy lo súå cho treã chó àïën sau ngûúâi vaâ tònh thïë noái trïn. Nhûng àûáa treã lo súå trûúác möåt ngûúâi laå chó vò noá cho rùçng ngûúâi naây àöëi vúái noá coá yá xêëu, vò noá caãm thêëy mònh quaá yïëu àöëi vúái ngûúâi laå, ngûúâi naây coá thïí mang laåi cho noá möåt möëi hiïím nguy àöëi vúái àúâi söëng, an ninh vaâ sûå sung sûúáng cuãa noá. Thûåc ra khöng laâm gò coá nhûäng àûáa beá luác naâo cuäng nghi ngúâ, luác naâo cuäng lo súå mònh bõ têën cöng vaâ nhûäng sûå têën cöng naây traân ngêåp caã nhên loaåi. Àuáng hún àûáa beá súã dô lo súå khi àûáng trûúác mùåt ngûúâi laå laâ vò tûâ xûa túái nay noá chó quen nhòn möåt ngûúâi maâ noá yïu mïën: àoá laâ ngûúâi meå. Sûå thêët voång vaâ buöìn rêìu cuãa noá biïën thaânh lo súå; vêåy sûå lo súå àoá chñnh laâ sûå khaát duåc khöng coân duâng àûúåc nûäa vaâ sûå khaát duåc naây vò khöng duâng àûúåc nûäa nïn phaãi biïën thaânh lo súå. Vaâ khöng phaãi laâ ngêîu nhiïn nïëu chuáng ta thêëy trong sûå lo súå cuãa àûáa treã hònh aãnh cuãa sûå lo súå àêìu tiïn xaãy ra trong luác mònh múái sinh, sûå taách baåch àûáa treã ra khoãi loâng ngûúâi meå. Chûáng súå àêìu tiïn nhêån thêëy úã àûáa treã con laâ chûáng súå boáng töëi vaâ cö àún; chûáng àêìu tiïn coân töìn taåi maäi trong suöët cuöåc àúâi vaâ caã hai chûáng àïìu coá möåt nguyïn nhên chung nhau, àoá laâ sûå vùæng mùåt cuãa ngûúâi meå yïu dêëu vaâ chùm soác noá. Möåt àûáa beá lo súå trong boáng töëi heát lïn noái vúái ngûúâi cö ngöìi trong phoâng bïn: “Cö úi, cö noái cho con nghe ài, con súå lùæm” - “Cö noái lïn thò coá lúåi gò cho con vò con coá tröng thêëy cö àêu”. Àûáa beá traã lúâi: “Khi coá tiïëng ngûúâi, chaáu caãm thêëy nhû trúâi saáng hún”. Vêåy sûå buöìn rêìu caãm thêëy trong boáng töëi biïën thaânh sûå lo súå boáng töëi. Vêåy khi chuáng ta noái rùçng sûå http://ebooks.vdcmedia.com
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học