Phác thảo về sự hình thành và phát triển của dòng tu Công giáo

  



NGUYӈN PHÚ LӦI(*)

PHÁC THҦO Vӄ SӴ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIӆN
CӪA DÒNG TU CÔNG GIÁO
Tóm tҳt: Dòng tu có m͡t quá trình l͓ch s͵ lâu ÿͥi, có vai trò r̭t
quan tr͕ng ÿ͙i vͣi vi͏c duy trì kͽ c˱˯ng s͙ng ÿ̩o, giͷ ÿ̩o, phát
tri͋n ÿ̩o và khu͇ch tr˱˯ng ̫nh h˱ͧng cͯa Công giáo ra xã h͡i
tr̯n th͇ nên ÿ˱ͫc Giáo h͡i Công giáo quan tâm phát tri͋n. ͦ m͟i
giai ÿo̩n l͓ch s͵, các dòng tu l̯n l˱ͫt xṷt hi͏n nh̹m ÿáp ͱng nhu
c̯u cͯa xã h͡i và cͯa Giáo h͡i Công giáo. M͟i dòng tu có m͡t v͓
sáng l̵p, có tôn ch͑, mͭc ÿích, ph˱˯ng châm ho̩t ÿ͡ng khác nhau
nh̹m th͹c hi͏n m͡t nhi͏m vͭ nào ÿó cͯa Công giáo. Bài vi͇t này
góp ph̯n tìm hi͋u quá trình hình thành và phát tri͋n cͯa dòng tu
Công giáo.
Tӯ khóa: dòng tu Công giáo, Giáo h͡i Công giáo, Dòng Nh̭t,
Dòng Nhì, Dòng Ba.
1. Thӡi kǤ Cә Trung ÿҥi
Ĉӡi sӕng tu trì ÿã xuҩt hiӋn ngay trong lòng các cӝng ÿoàn Kitô giáo
sѫ kǤ, tӯ lӕi sӕng ҭn tu mang tính cá nhân, ÿѫn lҿ dҫn dҫn xuҩt hiӋn các
hình thӭc tu tұp theo cӝng ÿoàn, vӟi rҩt nhiӅu loҥi hình tә chӭc khác
nhau. Các dòng tu Công giáo ban ÿҫu xuҩt hiӋn dѭӟi dҥng ÿan viӋn hay
tu kín (khә tu). Các tu sƭ chuyên cҫn chiêm niӋm, ÿӑc kinh cҫu nguyӋn,
hãm mình thinh lһng trong u tӏch không hoҥt ÿӝng ngoài khuôn viên nhà
dòng. Cùng vӟi thӡi gian, ÿӇ phù hӧp vӟi nhӳng biӃn ÿәi cӫa xã hӝi và
ÿáp ӭng nhu cҫu tôn giáo cӫa Giáo hӝi, bên cҥnh các dòng tu kín theo lӕi
chiêm niӋm, ÿã xuҩt hiӋn các dòng tu hoҥt ÿӝng vѭӧt khӓi khuôn viên
nhà dòng ra ngoài xã hӝi, hình thành nên mӝt hӋ thӕng dòng tu có tính
"nhұp thӃ" nhѭ ngày nay.
Ngay tӯ thӡi các thánh tông ÿӗ ӣ thӃ kӹ I, trong các cӝng ÿoàn Kitô
giáo ÿã có mӝt sӕ tín hӳu cҧ nam lүn nӳ sӕng ÿӝc thân, không có tài sҧn,
ӣ cùng cӝng ÿoàn. Trong thѭ gӱi các tín hӳu ӣ Corinto, Phaolo ÿã nhҳc
*

TS., Hӑc viӋn Chính trӏ - Hành chính Quӕc gia Hӗ Chí Minh.

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   



ÿӃn các trinh nӳ: “Ĉàn bà không có chӗng và các trinh nӳ thì chuyên lo
viӋc Chúa, ÿӇ thuӝc trӑn vӅ Ngѭӡi cҧ hӗn lүn xác” (1Cr 7.34). Ngoài ra,
còn có nhӳng bà góa sӕng mӝt mình hoһc thành nhóm ÿӇ ÿӑc kinh cҫu
nguyӋn, chuҭn bӏ cho các tân tòng chӏu Phép Rӱa tӝi, dҥy thiӃu nӳ cách
sӕng ÿҥo và làm viӋc. Trong thѭ gӱi ông Timothe, Phaolo cho biӃt: “Các
bà góa ÿích thӵc, sӕng mӝt thân mӝt mình, thì ÿã ÿһt hy vӑng vào Thiên
Chúa và ngày ÿêm kiên trì ÿӑc kinh cҫu nguyӋn” (1Tm 5.5). Còn nӃu ai:
“Muӕn ghi tên vào sә các bà góa, phҧi có ÿiӅu kiӋn sau: ít nhҩt sáu mѭѫi
tuәi, chӍ có mӝt ÿӡi chӗng, ÿѭӧc chӭng nhұn là ÿã làm viӋc thiӋn, nghƭa
là nuôi nҩng dҥy dӛ con cái, ÿã tӓ ra hiӃu khách, ÿã rӱa chân cho các
ngѭӡi trong dân thánh, giúp ÿӥ ngѭӡi gһp gian truân, siêng năng làm mӑi
viӋc lành. Còn các bà góa trҿ, anh ÿӯng ghi vào sә; vì khi dөc vӑng làm
cho hӑ xa lìa Ĉӭc Kitô, thì hӑ muӕn tái giá, và nhѭ vұy là mang lҩy án
phҥt, bӣi ÿã không giӳ lӡi cam kӃt ban ÿҫu vӟi Ĉӭc Kitô” (1Tm 5.9 - 12).
Sau thӡi các thánh tông ÿӗ, lӕi sӕng ÿӝc thân ngày càng phә biӃn,
nhѭng các trinh nӳ, góa phө hay nam ÿӝc thân vүn ӣ vӟi cӝng ÿoàn. Tӯ
giӳa thӃ kӹ III, bҳt ÿҫu xuҩt hiӋn lӕi sӕng tu trì mӟi dѭӟi dҥng ҭn tu. Mӝt
sӕ ngѭӡi vào sa mҥc, xa lánh xã hӝi, sӕng khә hҥnh. Hình thӭc ҭn tu theo
lӕi ÿan viӋn xuҩt hiӋn ÿҫu tiên ӣ Ai Cұp vào thӃ kӹ IV vӟi viӋc các tu sƭ
sӕng thành cӝng ÿoàn ӣ sa mҥc, trong rӯng vҳng, xa lánh cuӝc sӕng nѫi
thành thӏ. Hai tu sƭ Phaolo Tabe (234 - 347) và Anton (251 - 356) là
nhӳng ngѭӡi có ÿông môn ÿӋ nhҩt. Hӑ sӕng thành các cӝng ÿoàn trên sa
mҥc, nhѭng mӛi tu sƭ vүn ӣ mӝt căn lӅu biӋt lұp và chѭa có luұt dòng
thành văn. Công viӋc chính cӫa hӑ là ÿӑc sách Thánh, hãm mình ÿӇ cҫu
nguyӋn và thӵc hành ÿӭc tin. Tӯ Ai Cұp, lӕi sӕng ҭn tu dҫn dҫn lan sang
vùng Palestin, Syria, TiӇu Á. Tҥi TiӇu Á, tu sƭ Pacomio (288 - 346) là
ngѭӡi ÿҫu tiên thiӃt lұp ÿan viӋn theo lӕi sӕng cӝng ÿoàn có luұt dòng
riêng, tuy còn sѫ lѭӧc, chӍ có nhӳng quy ÿӏnh vӅ kӹ luұt khi ÿӑc kinh cҫu
nguyӋn, làm viӋc, ăn uӕng(1). Tӯ Ai Cұp và TiӇu Á, dòng tu du nhұp vào
Châu Âu. Do nhu cҫu cӫng cӕ ÿӭc tin trong tín hӳu, cNJng nhѭ viӋc giҧm
bӟt nӛi ÿau khә cho xã hӝi, cùng vӟi nhӳng thói hѭ tұt xҩu do con ngѭӡi
gây ra, Giáo hӝi cho phép nhӳng ngѭӡi sáng lұp dòng lҩy mӝt nhiӋm vө
nào ÿó cӫa Kitô giáo làm mөc ÿích hoҥt ÿӝng cӫa dòng mình. Cùng vӟi
các nhà tu "khә hҥnh" cӫa nam giӟi, hình thӭc tu trì cӫa nӳ giӟi cNJng
xuҩt hiӋn. Vào thӃ kӹ IV, nӳ tu Marcella ÿã quy tө mӝt sӕ chӏ em sӕng
chung, khҩn trinh khiӃt, chuyên cҫu nguyӋn tҥi Rôma. Nӳ tu Victrix cNJng
lұp mӝt tu hӝi ӣ Rouen. Nhҩt là Ambrosio (340 - 397) ÿã có nhiӅu nӛ lӵc

80

1JX\ʂQ 3K~ /ͣL 3KiF WKɠR Yɾ Vͱ KuQK WKjQK«



trong viӋc thiӃt lұp lӕi sӕng tu hành cho các nӳ tu(2). Tuy nhiên, do thân
phұn là nӳ, hӑ không thích hӧp vӟi viӋc rӡi bӓ thành thӏ lên rӯng, vào sa
mҥc, nên phҧi ӣ lҥi thành thӏ. Trong khi nam tu sƭ có nhӳng hình thӭc tu
trì mӟi chuyên vӅ các hoҥt ÿӝng xã hӝi, ÿi rao giҧng Tin Mӯng, thì luұt
chung cӫa Giáo hӝi thӡi ÿó lҥi không cho phép nӳ tu rӡi khӓi ÿan viӋn ÿӇ
làm viӋc tӯ thiӋn xã hӝi. Mãi ÿӃn thӃ kӹ XX, Giáo hӝi mӟi công nhұn
hoҥt ÿӝng tông ÿӗ cӫa nӳ giӟi là viӋc làm chính ÿáng.
Vào thӡi Trung ÿҥi, hình thӭc tu tұp theo cӝng ÿoàn có tә chӭc và luұt
dòng chһt chӁ theo kiӇu ÿan tu mӟi chính thӭc xuҩt hiӋn. Mӣ ÿҫu cho trào
lѭu ҩy là sӵ xuҩt hiӋn cӫa dòng tu kín do tu sƭ Benedicto Norcia (480 547) lұp năm 520 tҥi Subiaco và Monte Cassino (Italia), quen gӑi là Dòng
Bѫnoa (phiên âm Hán - ViӋt là Dòng BiӇn Ĉӭc). Nhà dòng ÿѭӧc gӑi là
ÿan viӋn, còn tu sƭ ÿѭӧc gӑi là ÿan sƭ. Các ÿan sƭ sӕng chung vӟi nhau
trong ÿan viӋn theo luұt dòng rҩt chһt chӁ, dѭӟi sӵ cai quҧn cӫa mӝt ViӋn
phө (BӅ trên), chuyên tâm vào chiêm niӋm, hãm mình, kinh nguyӋn, ÿӑc
sách Thánh, lao ÿӝng chân tay, nghiên cӭu thҫn hӑc và phөng vө, không
ra khӓi nhà dòng, nên gӑi là dòng tu kín. Dòng BiӇn Ĉӭc ra ÿӡi ÿã chính
thӭc ÿѭa các tu sƭ sӕng ÿӝc thân vào cuӝc sӕng tұp thӇ (tu ÿoàn), mӣ ÿҫu
cho thӡi kǤ chӫ nghƭa tu viӋn Kitô giáo. Ban ÿҫu, các ÿan viӋn ÿѭӧc xem
nhѭ mӝt trѭӡng hӑc, tӗn tҥi tách biӋt nhau. Các ÿan sƭ hӑc hӓi theo Chúa
Giêsu và phөc vө Thiên Chúa, dѭӟi sӵ hѭӟng dүn cӫa ViӋn phө (Ĉan
ViӋn trѭӣng)(3). Hình thӭc tu tұp này phát triӇn mҥnh mӁ ra khҳp Châu
Âu và ҧnh hѭӣng sâu rӝng ÿӃn nhiӅu mһt cӫa ÿӡi sӕng xã hӝi ÿѭѫng thӡi.
Các tu sӻ Dòng BiӇn Ĉӭc có vai trò quan trӑng trong viӋc hѭӟng dүn
ngѭӡi dân Châu Âu trӗng trӑt, chăn nuôi, chӃ biӃn thuӕc chӳa bӋnh. Tuy
nhiên, trong quá trình phát triӇn, dҫn dҫn Dòng BiӇn Ĉӭc bӝc lӝ nhӳng
hҥn chӃ do sӵ thay ÿәi cӫa ÿӡi sӕng xã hӝi và Giáo hӝi. Do các ÿan viӋn
tӗn tҥi tách biӋt nhau ÿһt dѭӟi quyӅn giám sát, ÿiӅu hành cӫa các giám
mөc ÿӏa phѭѫng, nên tu sƭ cӫa các ÿan viӋn không giao tiӃp, trao ÿәi ÿѭӧc
vӟi nhau, nhҩt là lӕi sӕng thӃ tөc ngày càng xâm nhұp vào ÿӡi sӕng tu trì
làm cho dòng tu không còn giӳ ÿѭӧc khuôn phép theo tinh thҫn ban ÿҫu
cӫa ngѭӡi sáng lұp nӳa.
Vào thӃ kӹ X, tu sƭ Odon Cluny (879 - 942) ÿã tiӃn hành cҧi tә lҥi
dòng tu. Tӯ tӗn tҥi ÿӝc lұp, tӵ trӏ, mӝt sӕ ÿan viӋn ÿã liên kӃt vӟi nhau
xung quanh mӝt ÿan viӋn mҽ(4). HӋ thӕng tә chӭc dòng tu này rҩt chһt
chӁ, ÿan viӋn mҽ trӵc tiӃp ÿiӅu hành các ÿan viӋn con. Mһt khác, năm

81

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   



932, Giáo hoàng Gioan XI ra tông huҩn ban ÿһc ân “miӉn trӯ” cho các
ÿan viӋn. Theo ÿó, các ÿan sƭ phөc tùng quyӅn cӫa Giáo hoàng chӭ không
phөc tùng các giám mөc ÿӏa phѭѫng nӳa. Tòa Thánh có thӇ nҳm giӳ, ÿiӅu
hành các dòng tu mà không lӋ thuӝc vào các giám mөc ÿӏa phѭѫng do các
lãnh chúa chi phӕi. Ĉây là hình thӭc tұp quyӅn ÿҫu tiên trong ÿӡi sӕng tu
trì Công giáo(5). Nói cách khác, hình thӭc dòng tu “miӉn trӯ” (tӭc dòng tu
thuӝc quyӅn Tòa Thánh) chính thӭc ra ÿӡi.
Ĉҫu thӃ kӹ XI, tu sƭ Roberto Molesme tiӃn hành cҧi cách dòng tu, lұp
ra ÿan viӋn mӟi vào năm 1098 tҥi ÿӗi Citeaux ӣ Pháp, gӑi là Dòng Xitô,
tách khӓi Dòng BiӇn Ĉӭc thành mӝt dòng ÿӝc lұp, có hӋ thӕng riêng. Tӯ
ÿây, các giáo ÿoàn “thҫy dòng áo trҳng” Xitô thay thӃ các giáo ÿoàn
“thҫy dòng áo ÿen” Cluny(6). Các tu sƭ Dòng Xitô vүn giӳ luұt Dòng BiӇn
Ĉӭc, duy trì lӕi sӕng ҭn tu chiêm niӋm, lao ÿӝng chân tay, nhѭng có mӝt
sӕ thay ÿәi cho phù hӧp vӟi ÿiӅu kiӋn xã hӝi và Giáo hӝi. VӅ tә chӭc,
thay vì quyӅn lӵc tұp trung vӅ mӝt Nhà Mҽ (Nhà Dòng) dѭӟi sӵ cai quҧn
cӫa ViӋn phө, ÿã hình thành các ÿan viӋn tӵ trӏ, ÿӝc lұp nhѭng liên kӃt
vӟi nhau bҵng bҧn Hi͇n ch˱˯ng bác ái (năm 1119), thӇ hiӋn viӋc tuân giӳ
mӝt lӅ luұt chung. VӅ hoҥt ÿӝng, hҵng năm các ViӋn phө gһp gӥ nhau
qua các tәng hӝi (tu nghӏ hay ÿҥi hӝi cӫa dòng tu) ÿӇ thҧo luұn nhӳng vҩn
ÿӅ chung vӅ ÿѭӡng hѭӟng hoҥt ÿӝng. Bên cҥnh ÿó, hҵng năm, các bӅ trên
dòng phҧi có trách nhiӋm kinh lý các ÿan viӋn trong dòng. Mһt khác, lúc
này, nhiӅu tu sƭ bҳt ÿҫu chӏu chӭc thánh (phó tӃ, linh mөc, giám mөc) ÿӇ
tham gia công tác mөc vө coi sóc các xӭ ÿҥo. Ĉӗng thӡi, nhiӅu giáo sƭ
cNJng gia nhұp dòng tu, dҫn dҫn hình thành các dòng tu giáo sƭ(7).
Cuӕi thӃ kӹ XI và thӃ kӹ XII, ÿӇ ÿáp ӭng nhӳng nhu cҫu cӫa xã hӝi,
xuҩt hiӋn mӝt sӕ dòng tu Công giáo mӟi. Mӝt sӕ dòng ra ÿӡi nhҵm chăm
sóc ngѭӡi bӋnh tұt, giúp ÿӥ ngѭӡi di cѭ và ngѭӡi hành hѭѫng, giúp các
tín hӳu bӏ bҳt làm nô lӋ, phөc vө cho các cuӝc Thұp Tӵ chinh nhҵm giҧi
phóng và bҧo vӋ Thánh ÿӏa Jerusalem, còn gӑi là các dòng hiӋp sƭ. Ban
ÿҫu, ÿó chӍ là nhӳng hiӋp hӝi giáo dân, nhѭng vӅ sau trӣ thành dòng tu
sӕng theo luұt dòng và giӳ lӡi khҩn, trong ÿó có các dòng hiӋp sƭ, nhѭ
Dòng BӋnh viӋn Thánh An Tôn (1095), Dòng Malta (1099), Dòng ĈӅn
thӡ (1118), Dòng BӋnh viӋn Chúa Thánh Thҫn (1180), Dòng Ĉӭc Bà
Cӭu chuӝc kҿ làm tôi (1192), Dòng Chúa Ba Ngôi (1198)(8), v.v...
Sang thӃ kӹ XIII, dòng tu Công giáo có sӵ chuyӇn biӃn quan trӑng.
Bên cҥnh các dòng chiêm niӋm, nhѭ Dòng BiӇn Ĉӭc, Dòng Xitô, ÿã xuҩt

82

1JX\ʂQ 3K~ /ͣL 3KiF WKɠR Yɾ Vͱ KuQK WKjQK«



hiӋn các hình thӭc tu tұp mӟi, chuyên hoҥt ÿӝng truyӅn giáo phát triӇn
ÿҥo, bҧo vӋ ÿӭc tin và hoҥt ÿӝng tӯ thiӋn xã hӝi ra ngoài tu viӋn, nên gӑi
là các “dòng khҩt sƭ” hay “dòng hành khҩt”. Mӣ ÿҫu cho trào lѭu này là
sӵ ra ÿӡi cӫa Dòng Anh em Hèn mӑn (phiên âm Hán - ViӋt là Dòng Phan
Sinh) do giáo sƭ Francisco Assisi (1182 - 1226), ngѭӡi Italia, thành lұp
năm 1209 tҥi Italia. Dòng này không nhӳng chӫ trѭѫng thuyӃt giáo, mà
còn chăm sóc ngѭӡi ӕm ÿau, bӋnh tұt và lao ÿӝng chân tay. Năm 1216,
giáo sƭ Dominico Guzmano (1170 - 1220), ngѭӡi Tây Ban Nha, thành lұp
Dòng Anh em ThuyӃt giáo (phiên âm Hán - ViӋt là Dòng Ĉa Minh), tҥi
Touloue, miӅn Nam nѭӟc Pháp, chӫ trѭѫng thuyӃt giáo, nghiên cӭu thҫn
hӑc, coi sóc các xӭ ÿҥo, tu sƭ lѭu ÿӝng chӭ không ӣ cӕ ÿӏnh. Sӵ xuҩt hiӋn
cӫa hai dòng Phan Sinh và Ĉa Minh mӣ ÿҫu cho phong trào hoҥt ÿӝng
hành khҩt (khҩt sƭ) cӫa các tu sƭ thӡi Trung ÿҥi. Theo ÿó, trong thӃ kӹ
XIII có rҩt nhiӅu dòng khҩt sƭ khác cNJng lҫn lѭӧt ra ÿӡi, nhѭ Dòng Cӭu
chuӝc (1222), Dòng Carmello (phiên âm Hán - ViӋt là Dòng Cát Minh) ra
ÿӡi tҥi Palestin năm 1226, Dòng Chúa Ba Ngôi, Dòng Tôi tӟ Ĉӭc Bà
(1233), Dòng Gioan Thiên Chúa (1237), Dòng Augustino (phiên âm Hán
- ViӋt là Dòng Âu Tinh) ra ÿӡi năm 1256(9).
Các dòng khҩt sƭ ra ÿӡi vào thӃ kӹ XIII có nhӳng ÿһc ÿiӇm chung sau
ÿây: M͡t là, các tu sƭ không sӕng hãm mình trong các tu viӋn nhѭ ÿan sƭ
Dòng BiӇn Ĉӭc hay Dòng Xitô, mà hoҥt ÿӝng ngoài xã hӝi, ÿi rao giҧng
Tin Mӯng, cai quҧn các xӭ ÿҥo, truyӅn giáo phát triӇn ÿҥo, giҧng dҥy
giáo lý, tham gia công viӋc giáo dөc, làm viӋc tӯ thiӋn xã hӝi, chăm sóc
bӋnh nhân, giúp ÿӥ ngѭӡi nghèo,v.v... Hai là, do tham gia công tác mөc
vө, nên tu sƭ cӫa các dòng này thѭӡng lƭnh nhұn chӭc thánh (phó tӃ, linh
mөc, giám mөc). Ba là, cѫ sӣ dòng không gӑi là ÿan viӋn mà gӑi là tu
viӋn, thѭӡng ӣ thành thӏ, nѫi ÿông dân cѭ chӭ không ӣ nѫi hҿo lánh. Tu sƭ
không ӣ vƭnh viӉn trong các tu viӋn u tӏch (vƭnh cѭ) mà lѭu ÿӝng, có thӇ
di chuyӇn khҳp nѫi trên thӃ giӟi. B͙n là, các dòng tu lҩy hoҥt ÿӝng truyӅn
giáo và rao giҧng Tin Mӯng là chӫ ÿích, bӅ trên cӫa dòng do các tu sƭ bҫu
ra. Hӑ tӵ coi mình là ngѭӡi Anh trѭӣng (Prior), chӭ không phҧi là Ngѭӡi
cha (Abbas: ViӋn phө) có quyӅn tuyӋt ÿӕi trên các ÿan sƭ nhѭ các dòng
BiӇn Ĉӭc và Xitô. Năm là, phҫn lӟn là nhӳng dòng Tòa Thánh có quyӅn
miӉn trӯ (Exemptio) không lӋ thuӝc vào giáo quyӅn ÿӏa phѭѫng. Sáu là,
bên cҥnh các dòng dành cho nam giӟi (Dòng Nhҩt), còn có dòng dành
cho nӳ giӟi (Dòng Nhì) và dòng dành cho giáo dân (Dòng Ba)(10).

83