Xem mẫu
- Nói mơ hồ – một nghệ
thuật hùng biện
Nhà hùng biện thành công nhờ tài lập luận. Trong không ít trường
hợp, dùng những yếu tố mơ hồ khi nói năng lại là phương kế giao
tiếp thành công. Tiếng Việt không xa lạ với thủ pháp này, bằng
chứng là dân gian có câu “Người khôn ăn nói nửa chừng/Để cho
người dại nửa mừng nửa lo” (ca dao), hay “Làm trai cứ nước hai
mà nói” (tục ngữ).
Đó là nói những câu không xác định: ngoài những câu mơ hồ có
nhiều cách hiểu còn là những câu không có địa chỉ, ở đó không
xác định được các yếu tố ai, ở đâu, khi nào, việc gì.
- Có một ông vua hiếu chiến muốn đánh nhau với nước Ba Tư,
nhưng không tin lắm vào khả năng chiến thắng. Ông bèn tới cầu
ở một ngôi đền nổi tiếng linh thiêng để xin lời phán của thần linh.
Thần phán như sau: “Nếu đánh nhau với Ba Tư, một vương quốc
hùng mạnh sẽ bị phá tan tành”. Ông vua ngu ngốc này cả mừng,
vội đem quân tiến đánh Ba Tư nhưng đại bại, chỉ mình ông thoát
được. Bực tức, ông ta lén gửi thư đến trách thần linh đền nọ đã
phán sai với bút danh Người cầu xin tức giận. Ít lâu sau, người
coi đền nọ gửi thư trả lời: “Thần linh đâu có nói sai. Chẳng phải là
vương quốc mà ông trị vì – một vương quốc hùng mạnh, đã bị
phá tan tành đó sao!”
“Một vương quốc hùng mạnh” là cụm từ không có địa chỉ: vương
quốc nào vậy? Từ một và những từ chỉ số lượng sẽ làm danh từ
đi sau nó thành không xác định. Các đối tượng trong truyện cổ
tích không xác định nên người ta dùng từ một: Ngày xưa có một
ông vua, có một mụ phù thủy trong một khu rừng; ở một làng nọ
- có một ông lão, có một chàng trai, có một gia đình… Thế là câu
“Một vương quốc hùng mạnh sẽ bị phá tan tành” thành mơ hồ.
Nếu Ba Tư thua thì câu của thần linh vẫn đúng!
Dùng những từ ngữ trống rỗng, không có thông tin đích thực
cũng là cách nói nước đôi. Có người hỏi Pistalos, một nhà giáo
dục học nổi tiếng người Thụy Sĩ, rằng: “Ngài có thể nhận ra một
đứa trẻ lớn lên sẽ thành người thế nào không?” Pistalos trả lời:
“Đương nhiên rồi. Một bé gái lớn lên sẽ thành một phụ nữ. Một
bé trai lớn lên sẽ thành một đàn ông”.
Câu trả lời trên dù không trúng ý người hỏi, nhưng người ta
không thể bắt bẻ được. Trong ngoại giao, người ta hay dùng
cách trả lời này, những ngôn từ trống rỗng vĩ đại.
Đó là trường hợp né tránh bằng từ ngữ lẫn lộn lớp, loài của đối
tượng. Khi nói “Trâu là loài nhai lại” thì trâu chỉ lớp, tức là tập hợp
các con trâu. Còn “Nhà anh chín đụn, mười trâu” (ca dao) thì trâu
- chỉ một phần tử của tập hợp các con trâu.
Nhiều từ ngữ vừa được dùng để chỉ tập hợp, vừa chỉ phần tử của
một tập hợp. Theo cách này, Lưu Đường đã trả lời được câu hỏi
khó của vua Càn Long: “Chín cửa kinh thành, mỗi ngày đi ra bao
nhiêu người và đi vào bao nhiêu người?” Tài thánh cũng không
biết chính xác được, nên Lưu Đường né tránh: “Bẩm hai” – “Sao
lại chỉ có hai người?” – “Thưa thánh thượng, thần không nói hai
người mà là hai loại người: một là nam và một là nữ” – “Vậy thì
một năm đẻ ra bao nhiêu và chết đi bao nhiêu người?” – “Muôn
tâu thánh thượng, cả nước Đại Thanh mỗi năm đẻ một và chết đi
12” – “Cứ vậy rồi sẽ hết người hay sao?” – “Thần nói trên lý số
sinh tử. Ai sinh vào năm Ngọ thì mang tuổi Ngọ. Nên thần nói là
mỗi năm sinh một. Ai chết vào giờ nào thì cũng không thoát khỏi
12 con giáp. Nên thần nói là mỗi năm chết 12!” (theo Triệu Truyền
Đống).
Chuyện kể rằng ở một làng nọ, một nhà giàu có con là Lý Chính
- Tần từ nhỏ đã đính hôn với tiểu thư họ Trang. Sau một đám cháy,
họ Lý mất sạch cơ nghiệp, thế là Trang tiểu thư lại đi đính thân
với tú tài họ Tiền giàu có. Họ Lý lên kiện Bao Công. Bao Thanh
Thiên khuyên cô gái họ Trang nên giữ lời ước cũ, nhưng cô
không chịu. Thế là Bao Công đành lập mẹo khi xét xử: tạo tình
huống để cô gái nói câu mơ hồ rồi ông giải thích theo ý mình. Bao
Công làm như sau: đưa ba người ra công đường và bắt tú tài họ
Tiền, Trang tiểu thư và Lý Chính Tần theo thứ tự quỳ một hàng
dọc. Ông nghiêm trang nói với Trang tiểu thư: “Trên công đường
không nói chơi, cô muốn lấy tiền phu hay hậu phu cho cô chọn.
Nhưng đã chọn rồi thì không được chữa lại, phải lập bằng cớ
ngay”. Trang tiểu thư ngẩng đầu nhìn, thấy phía trước là tú tài họ
Tiền, bèn đáp: “Tiểu nữ xin lấy tiền phu”. Bao Công cười lớn. Sau
khi tiểu thư nọ ký vào văn bản vừa lập về lời của tiểu thư, ông
nói: “Trang tiểu thư rốt cuộc là người hiền huệ, không tham giàu,
vẫn muốn lấy người chồng trước”. Tiểu thư lúc này mới vỡ lẽ:
tiền phu không phải là người đàn ông phía trước như cô hiểu mà
là người chồng trước! Thật ra, nếu cô gái nọ có nói muốn lấy hậu
- phu thì Bao Công cũng có thể xoay sang: “Trang tiểu thư muốn
lấy người đàn ông phía sau”(!)
nguon tai.lieu . vn
