Xem mẫu

38 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 2 (119) . 2015 NHÖÕNG ÑOÙNG GOÙP CUÛA NGUYEÃN ÑOÅNG CHI VAØO VIEÄC NGHIEÂN CÖÙU THEÅ LOAÏI VAÊN HOÏC DAÂN GIAN VIEÄT NAM Traàn Thò An* I. Töø goùc ñoä tieáp caän vaên hoïc baét ñaàu chuyeån sang goùc ñoä tieáp caän folklore Laø boä phaän ngoân töø cuûa folklore, thuaät ngöõ “vaên hoïc daân gian” trong nhieàu tröôøng hôïp ñaõ mang nhöõng ñònh danh khaùc nhau, theå hieän caùc caùch quan nieäm khaùc nhau cuûa caùc nhaø nghieân cöùu. Coù theå hình dung khaù roõ neùt söï xuaát hieän vaø thay ñoåi thuaät ngöõ naøy trong lyù thuyeát veà coâng thöùc truyeàn mieäng cuûa Milman Parry vaø hoïc troø cuûa oâng laø Albert Lord, hai Giaùo sö Tröôøng Harvard, khi hai oâng ñeà xuaát lyù thuyeát truyeàn thoáng truyeàn mieäng (oral tradition) trong moät coâng trình nghieân cöùu veà söû thi.(1) Theo hai oâng, khaùi nieäm truyeàn mieäng maø hoï duøng cho söû thi ñaõ töøng coù nhieàu teân goïi, ñeàu nhaèm khu bieät boä phaän saùng taùc naøy vôùi vaên hoïc thaønh vaên. Caùc teân goïi ñoù coù khi laø daân gian (folk) (thöôøng bò ñoàng nhaát vôùi nhöõng ngöôøi thöïc haønh vaø löu giöõ chuùng laø “noâng daân” (peasant) laïc haäu trong moâi tröôøng xaõ hoäi noâng thoân); bình daân (popular) nguï yù veà nhöõng saûn phaåm coù chaát löôïng keùm; daân toäc (national) trong côn soát chuû nghóa daân toäc theá kyû XIX; nguyeân thuûy (primitive) vôùi nguï yù raèng, saùng taùc daân gian xuaát hieän tröôùc saùng taùc thaønh vaên. Khoâng taùn ñoàng vôùi caùc quan ñieåm naøy, hai oâng ñeà nghò söû duïng thuaät ngöõ truyeàn mieäng (oral) daønh cho söû thi vôùi muïc ñích phaân bieät söû thi truyeàn mieäng vaø söû thi thaønh vaên, cuõng nhö caùch thöùc maø nhieàu ngheä nhaân cuøng tham gia saùng taïo neân moät söû thi truyeàn mieäng.(2) Chaïm ñeán vaán ñeà maáu choát cuûa ñaëc tröng vaên hoïc daân gian, taùc giaû vieát: “Ñieàu quan troïng khoâng phaûi laø vieäc dieãn xöôùng baèng mieäng maø laø vieäc toå chöùc taùc phaåm trong quaù trình dieãn xöôùng baèng mieäng”.(3) ÔÛ Vieät Nam cuõng vaäy, thuaät ngöõ vaên hoïc daân gian ñöôïc duøng phoå bieán hieän nay töøng ñaõ coù nhieàu teân goïi: vaên hoïc (truyeàn mieäng, bình daân), vaên chöông (truyeàn khaåu, bình daân). Vaø ñieàu quan troïng laø, duø folklore hoïc ôû Vieät Nam chæ môùi trôû thaønh moät chuyeân ngaønh nghieân cöùu vaøo khoaûng vaøi ba thaäp nieân cuoái theá kyû XX nhöng noù ñaõ ñöôïc baét ñaàu töø tröôùc ñoù nhieàu theá kyû (neáu coù theå tính coâng trình nghieân cöùu ôû thö tòch sôùm nhaát coøn laïi ñeán nay laø “Lôøi baït” cuûa Vuõ Quyønh - Kieàu Phuù trong baûn Lónh Nam chích quaùi naêm 1492) vôùi truyeàn thoáng nghieân cöùu töø phöông dieän ngoân baûn maø thuaät ngöõ chæ noù ñeàu coù chung töø vaên hoïc. Do truyeàn thoáng nghieân cöùu ngoân baûn folklore cuûa Vieät Nam khoâng thoaùt khoûi vaán vöông “vaên hoïc” (cho ñeán taän hoâm nay), trong caùc thuaät ngöõ treân, coù theå noùi, “vaên hoïc truyeàn mieäng” laø moät thuaät ngöõ gaàn guõi hôn caû vôùi baûn chaát folklore(4) maø trong ñoù, söï töông taùc giöõa tính “vaên hoïc” vôùi tính “truyeàn mieäng” seõ laøm neân ñaëc tröng cuûa folklore ngoân töø, khaùc bieät hoaøn toaøn vôùi vaên hoïc vieát. Trong nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû XX, Nguyeãn Ñoång Chi ñaõ söû duïng thuaät ngöõ “vaên hoïc truyeàn mieäng” trong caùc coâng trình nghieân cöùu vôùi quan nieäm raèng, ñoù laø boä phaän vaên hoïc “ñöôïc löu truyeàn töø cöûa mieäng ngöôøi naøy qua cöûa mieäng ngöôøi khaùc” trong moät thôøi gian daøi thaønh “thoùi quen”, thaønh “truyeàn thoáng”.(5) Tieáp tuïc * PGS TS, Vieän Haøn laâm Khoa hoïc Xaõ hoäi Vieät Nam. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 2 (119) . 2015 39 truyeàn thoáng khaúng ñònh tính chaát/giaù trò “vaên hoïc” cuûa boä phaän ngheä thuaät ngoân töø daân gian, Nguyeãn Ñoång Chi ñaõ söû duïng caùch tieáp caän vaø phöông phaùp nghieân cöùu vaên hoïc vieát; tuy nhieân, oâng ñaõ chuù yù ñuùng möùc tôùi tính chaát “truyeàn mieäng” laøm neân tính ñaëc thuø cuûa boä phaän ngoân töø daân gian, khaùc bieät vôùi “vaên hoïc vieát”. Söû duïng caùch tieáp caän “vaên hoïc”, caùc nhaø nghieân cöùu ngoân töø daân gian (töø ñaây chuùng toâi söû duïng thuaät ngöõ phoå bieán laø vaên hoïc daân gian) ñaõ baét ñaàu baèng vieäc nghieân cöùu theå loaïi, moät phöông phaùp thu huùt ñöôïc söï quan taâm cuûa caùc nhaø nghieân cöùu vaø caùc chöông trình giaûng daïy hôn caû, bôûi noùi nhö M. Bakhtin, theå loaïi laø nhaân vaät chính cuûa taán kòch lòch söû vaên hoïc vaø lòch söû vaên hoïc, tröôùc heát laø söï hình thaønh, phaùt trieån vaø töông taùc giöõa caùc theå loaïi.(6) Ñoàng thôøi, ôû giai ñoaïn ñaàu cuûa folklore hoïc, vôùi tö caùch laø moät ngaønh khoa hoïc ñoäc laäp, theå loaïi laø moät vaán ñeà trung taâm cuûa nghieân cöùu folklore. Richard Bauman cho raèng: “Theå loaïi vaø vaán ñeà theå loaïi ñaõ vaø ñang laø moái baän taâm chính yeáu trong vaên hoïc daân gian, ñònh hình neân boä khung cho vieäc thu thaäp, löu tröõ, giaûng daïy vaø nghieân cöùu hoïc thuaät ñoái vôùi vaên hoïc daân gian”.(7) Hôn theá, Dan Ben-Amos coøn cho raèng, “ñònh thöùc cuûa heä thoáng phaân loaïi trong folklore ñöôïc xem laø ñieàu kieän tieân quyeát ñoái vôùi baát kyø moät böôùc tieán naøo trong nghieân cöùu”.(8) Naèm treân ranh giôùi cuûa folklore vaø vaên hoïc, vaán ñeà theå loaïi ñöông nhieân laø vaán ñeà troïng taâm cuûa nghieân cöùu vaên hoïc daân gian, ñaëc bieät ôû nhöõng böôùc ñi ban ñaàu. Tính “baûn leà” ñoù daàn daàn ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu yù thöùc roõ hôn ñeå xaây döïng heä thoáng lyù thuyeát theå loaïi rieâng cho chuyeân ngaønh mình. Vaên hoïc daân gian, do chöa ñöôïc saùng taùc moät caùch coù yù thöùc, laïi ñöôïc löu truyeàn trong moâi tröôøng truyeàn mieäng neân caùc saùng taùc ngoân töø folklore mang tính khaåu ngöõ, tính coâng thöùc, tính dò baûn; theo ñoù, caùc vaên baûn ñeán tay ngöôøi ñoïc ñeàu mang daáu aán phong caùch cuûa ngöôøi söu taàm vaø vaên baûn hoùa chuùng.(9) Beân caïnh ñoù, tính ngaãu höùng cuûa saùng taùc taïo neân heä thoáng lôøi (verbal art: lôøi keå/lôøi noùi/lôøi haùt/lôøi dieãn) mang tính “ñoäng” vaø tính “loûng” cao khieán cho vieäc nghieân cöùu ñaëc tröng theå loaïi vaên hoïc daân gian töø goùc ñoä ngoân töø gaëp phaûi nhieàu khoù khaên. Chính vì vaäy, ñeå xaùc ñònh theå loaïi vaên hoïc daân gian, nhaø nghieân cöùu caàn tìm ñeán caùc heä quy chieáu khaùc ngoaøi vaên baûn nhö muïc ñích saùng taùc cuûa ngöôøi noùi/keå/haùt/dieãn hay ñoái töôïng höôùng ñeán cuûa caùc hoaït ñoäng noùi/keå/haùt/dieãn ñoù. Treân cô sôû ñoù, caùc thuaät ngöõ theå loaïi vaên hoïc daân gian ñöôïc hình thaønh, vöøa töø kinh nghieäm nghieân cöùu lieân ngaønh döôøng nhö ñaõ sôùm xuaát hieän (daân toäc hoïc, lyù luaän vaên hoïc, vaên hoùa hoïc...), vöøa töø möùc ñoä thaâm nhaäp vaøo tính “folk” cuûa boä phaän ngoân töø naøy. Böôùc vaøo ñòa haït folklore töø ngaøy coøn treû vaø xoâng xaùo treân nhieàu lónh vöïc, moái quan taâm haøng ñaàu cuûa Nguyeãn Ñoång Chi ñöông nhieân cuõng chính laø vaán ñeà theå loaïi. ÔÛ ñaây, oâng coù nhöõng khoù khaên cuûa ngöôøi ñi nhöõng böôùc ban ñaàu khoâng sao traùnh khoûi vaø cuõng coù nhöõng ñeà xuaát taâm huyeát, trôû thaønh phaùt kieán coù giaù trò beàn vöõng, maø ngöôøi sau khoâng theå khoâng noi theo. II. Haønh trình kieám tìm vaø phaân ñònh theå loaïi Trong khuoân khoå cuûa baøi vieát naøy, chuùng toâi taäp trung nghieân cöùu nhöõng ñoùng goùp cuûa Nguyeãn Ñoång Chi veà 3 theå loaïi vaên hoïc daân gian chuû yeáu: thaàn thoaïi, truyeàn thuyeát vaø truyeän coå tích - trong söï quy chieáu cuûa toïa ñoä “vaên hoïc” vaø “truyeàn mieäng” maø oâng luoân yù thöùc ñuû ñaày, ñöôïc theå hieän taäp trung ôû 4 coâng trình: Vieät Nam coå vaên hoïc söû,(10) Löôïc khaûo veà thaàn thoaïi Vieät Nam,(11) Sô thaûo lòch söû vaên hoïc Vieät Nam,(12) Kho taøng truyeän coå tích Vieät Nam (1958-1982).(13) 40 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 2 (119) . 2015 1. Nhaän dieän nhoùm theå loaïi, theå loaïi vaø phaân chia tieåu loaïi 1.1. Nhoùm theå loaïi Xuaát phaùt töø söï phong phuù, beà boän vaø ña daïng veà tö lieäu, tröôùc khi phaân chia theå loaïi, caùc nhaø nghieân cöùu folklore treân theá giôùi ñaõ tieán haønh phaân chia thaønh nhoùm. Richard M. Dorson cho ranè g, folklore bao gomà boná nhomù : vanê hocï truyenà mienä g, vanê hoaù vatä chatá , phong tucï danâ gian vaø ngheä thuatä bieuå dienã .(14) Elliott Oring cunõ g cho ranè g, folklore bao gomà nhieuà nhomù , trong moiã nhomù laiï coù cacù theå loaiï . Cacù nhomù onâ g ñöa ra gomà : danâ tocä , tonâ giaoù , ngheà nghiepä , treû em, töï söï danâ gian, ballad vaø danâ ca, tucï ngöõ vaø cauâ ño.á (15) Tuy viecä löaï chonï tieuâ chí khacù nhau danã ñená cacù cacù h phanâ loaiï khacù nhau nhöng ôû banû g phanâ loaiï cuaû hai tacù giaû ñeuà xuatá hienä vanê hocï truyenà mienä g hay töï söï danâ gian. Ñieuà nayø cho thayá tamà quan tronï g cuaû cacù theå loaiï töï söï danâ gian trong boä phanä ngheä thuatä ngonâ töø danâ gian. Cuõng nhö caùc nhaø nghieân cöùu folklore ngoân töø treân theá giôùi, vieäc phaân chia theå loaïi vaên hoïc daân gian Vieät Nam ñöôïc baét ñaàu baèng vieäc phaân chia caùc nhoùm. Caùch thöùc ñöôïc aùp duïng phoå bieán nhaát laø söû duïng caùch phaân loaïi vaên hoïc cuûa Aristotle: töï söï, tröõ tình vaø kòch; theo ñoù, vaên hoïc daân gian ñöôïc chia thaønh töï söï daân gian, tröõ tình daân gian, saân khaáu daân gian. Trong Sô thaûo lòch söû vaên hoïc Vieät Nam Q. I (1957), chöông “Vaên hoïc truyeàn mieäng”, Nguyeãn Ñoång Chi ñaõ töø thöïc teá vaên hoïc truyeàn mieäng Vieät Nam maø phaân chia vaên hoïc daân gian thaønh ba boä phaän töông töï nhö caùch phaân loaïi cuûa Aristotle: Loaïi truyeän (thaàn thoaïi, truyeàn thuyeát, truyeän coå tích, truyeän nguï ngoân, truyeän tieáu laâm, truyeän khoâi haøi); Loaïi vaên vaàn (tuïc ngöõ, ca dao, daân ca); Loaïi ngheä thuaät saân khaáu (tuoàng, cheøo, caûi löông).(16) Maõi ñeán moät vaøi thaäp nieân sau vaø muoän hôn, môùi xuaát hieän moät soá caùch phaân nhoùm khaùc nhö Ñinh Gia Khaùnh - Chu Xuaân Dieân (1973) vôùi 4 nhoùm: Töï söï daân gian, Tröõ tình daân gian, Saân khaáu daân gian vaø Lôøi aên tieáng noùi cuûa nhaân daân;(17) Cao Huy Ñænh (1974) vôùi 4 nhoùm goàm: Vaên hoïc keå chuyeän ñôøi, Vaên hoïc phoâ dieãn taâm tình, Vaên hoïc ñuùc keát kinh nghieäm thöïc tieãn vaø Vaên hoïc dieãn troø (toå hôïp caû ba loaïi treân);(18) Hoaøng Tieán Töïu (1990) vôùi 4 nhoùm: noùi, keå, haùt, dieãn.(19) Chính Nguyeãn Ñoång Chi trong khi chuû bieân coâng trình lôùn Ñòa chí vaên hoùa daân gian Ngheä-Tónh vaøo ñaàu nhöõng naêm 80 (1981-1983) cuõng ñaõ ñaët tuïc ngöõ, phöông ngoân, caâu ñoá vaøo phaàn “Tri thöùc daân gian”(20) beân caïnh caùc phaàn “Truyeän keå daân gian”, “Thô ca nhaïc daân gian”, “Troø chôi, muùa, hoäi dieãn vaø saân khaáu daân gian”, “Ngheä thuaät vaø moùn aên daân gian”, “Phong tuïc taäp quaùn daân gian”.(21) Söï phaân nhoùm vôùi thôøi gian ngaøy moät saùt hôïp hôn cho thaáy caùc taùc giaû ñaõ daàn thoaùt ly khoûi khung phaân loaïi cuûa vaên hoïc vieát, theo ñoù, phong caùch ngheä thuaät khoâng ñöôïc söû duïng laøm tieâu chí phaân loaïi nöõa maø thay vaøo ñoù laø tieâu chí “dieãn xöôùng”; ôû ñaây, tính “truyeàn mieäng” seõ laø nhaân toá quy ñònh tính “vaên hoïc” cuûa caùc ngoân baûn. Nhö ñaõ noùi ôû treân, phaàn lôøi cuûa vaên hoïc daân gian coù tính “loûng” vaø “ñoäng” bôûi caùch thöùc saùng taùc vaø löu truyeàn neân hieän töôïng ñan xen theå loaïi trong moät taùc phaåm vaên hoïc daân gian (chuùng toâi taïm söû duïng töø “taùc phaåm” cuûa vaên hoïc vieát ñeå chæ caùc ñôn vò cuûa saùng taùc truyeàn mieäng, ví duï: 1 truyeän keå, 1 baøi ca dao, 1 caâu tuïc ngöõ...) laø töông ñoái phoå bieán. Chính vì vaäy, vieäc nghieân cöùu theå loaïi vaên hoïc daân gian coøn coù theâm yù nghóa laø ñeå hieåu saâu hôn veà töøng ñôn vò taùc phaåm. Veà ñieàu naøy, V.Ia. Propp cuõng coù nhaän ñònh töông töï raèng, “chöøng naøo nhöõng ñaëc tröng cuûa theå loaïi chöa ñöôïc nghieân cöùu, hoaëc chí ít ra chöa ñöôïc moâ taû treân nhöõng neùt ñaïi cöông thì nhöõng saùng taùc rieâng leû thuoäc keát caáu theå loaïi cuõng chöa theå ñöôïc nghieân cöùu”.(22) Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 2 (119) . 2015 41 Trong böùc tranh chung ñoù, duø theo nhöõng nhoùm phaân loaïi naøo thì caùc theå loaïi töï söï daân gian lôùn vaãn laø: thaàn thoaïi, truyeàn thuyeát vaø truyeän coå tích, maø ôû ñaây, Nguyeãn Ñoång Chi ñaõ coù coâng ñaët caùc vieân gaïch ñaàu tieân, vaø trong quaù trình nghieân cöùu, ñaõ khaúng ñònh tö theá cuûa moät nhaø nghieân cöùu haøng ñaàu Vieät Nam vaø mang taàm quoác teá. 1.2. Xaùc ñònh theå loaïi Vaøo nhöõng naêm cuoái theá kyû XIX vaø ñaàu theá kyû XX, vieäc nghieân cöùu theå loaïi vaên hoïc daân gian ôû Vieät Nam vaãn chöa ñöôïc baét ñaàu. Nhöõng coâng trình söu taàm, bieân soaïn vaøo giai ñoaïn naøy nhö Truyeän ñôøi xöa (Tröông Vónh Kyù, xuaát baûn laàn ñaàu vaøo naêm 1866), Chuyeän giaûi buoàn (Huyønh Tònh Cuûa, xuaát baûn laàn ñaàu vaøo naêm 1885), Truyeän coå nöôùc Nam (Nguyeãn Vaên Ngoïc, xuaát baûn laàn ñaàu vaøo naêm 1932) ñeàu chöa coù moät yù thöùc roõ reät veà caùc theå loaïi vaên hoïc daân gian. Trong coâng trình nghieân cöùu Vieät Nam vaên hoïc söû yeáu (1941) cuûa Döông Quaûng Haøm, chöông “Vaên chöông bình daân” (thuoäc thieân Vaên chöông truyeàn khaåu) chæ môùi ñeà caäp tôùi moät soá theå loaïi ca dao, tuïc ngöõ, thaønh ngöõ, phöông ngoân, caâu ví; vaø söï thieáu huït caùc theå loaïi töï söï daân gian ñaõ ñöôïc boå sung trong coâng trình Vieät Nam coå vaên hoïc söû(23) cuûa Nguyeãn Ñoång Chi. Vôùi coâng trình naøy, coù theå noùi, Nguyeãn Ñoång Chi laø ngöôøi ñaàu tieân ñaët vaán ñeà nghieân cöùu caùc theå loaïi töï söï daân gian maø oâng goïi laø: thaàn thoaïi, chuyeän thaàn quaùi, chuyeän vaët. Töø coâng trình ñaàu tieân nghieân cöùu veà vaên hoïc daân gian naøy, coù theå thaáy theå loaïi laø moät vaán ñeà aùm aûnh Nguyeãn Ñoång Chi trong suoát cuoäc ñôøi nghieân cöùu cuûa mình. OÂng ñaõ noùi: “xaùc ñònh noäi dung töøng loaïi truyeän coå khaùc nhau ñeå ñi ñeán phaân loaïi truyeän coå vaãn laø moät coâng vieäc höùng thuù vaø luoân luoân coù yù nghóa ñoái vôùi nhieàu nhaø nghieân cöùu vaø söu taàm vaên hoïc daân gian töø tröôùc ñeán nay”.(24) OÂng cuõng ñaõ ñieåm caùc caùch phaân loaïi vaên hoïc daân gian cuûa caùc taùc giaû Nghieâm Toaûn vaø Thanh Laõng, Nguyeãn Vaên Ngoïc vaø Tröông Töûu ñeå chæ ra caùc baát caäp cuûa caùc caùch phaân loaïi naøy, coi ñoù laø nhöõng choã mình caàn boå khuyeát. So vôùi coâng trình ñaàu tieân veà vaên hoïc söû naêm 1942, nhaän thöùc cuûa Nguyeãn Ñoång Chi veà theå loaïi vaên hoïc trong caùc coâng trình sau ñaõ coù nhieàu böôùc tieán. Trong coâng trình Sô thaûo lòch söû vaên hoïc Vieät Nam, oâng ñaõ ñònh danh ba theå loaïi töï söï daân gian baèng caùc teân goïi (maø caùc nhaø nghieân cöùu quoác teá vaø trong nöôùc vaãn söû duïng cho ñeán hoâm nay) laø thaàn thoaïi, truyeàn thuyeát vaø truyeän coå tích. Tuy trong böôùc ñi ban ñaàu, söï phaân ñònh raïch roøi ñaëc tröng theå loaïi khoâng phaûi ñaõ ñöôïc oâng thöïc hieän trieät ñeå (trong Löôïc khaûo veà thaàn thoaïi Vieät Nam, Nguyeãn Ñoång Chi nhaäp truyeàn thuyeát vôùi thaàn thoaïi; trong Kho taøng truyeän coå tích Vieät Nam, oâng phaân bieät truyeàn thuyeát vôùi coå tích song coi truyeàn thuyeát laø gaàn guõi vôùi tieåu loaïi “coå tích lòch söû” vaø nhaäp chuùng laïi trong khi trình baøy), nhöng phaûi thöøa nhaän raèng, vieäc nhaän dieän ñuùng ñaén ba theå loaïi töï söï daân gian cuûa Nguyeãn Ñoång Chi ñaõ xaùc laäp khung theå loaïi ñeå chính oâng vaø caùc nhaø nghieân cöùu sau oâng coù ñieàu kieän ñi saâu nghieân cöùu ñaëc tröng theå loaïi. 1.3. Phaân chia tieåu loaïi Trong ba theå loaïi, vieäc phaân chia tieåu loaïi ñöôïc Nguyeãn Ñoång Chi aùp duïng cho theå loaïi truyeän coå tích. OÂng ñaõ chia truyeän coå tích thaønh 3 loaïi: “truyeän coå tích thaàn kyø” (trong laàn in thöù nhaát laø truyeän coå tích hoang ñöôøng), “truyeän coå tích theá söï”, “truyeän coå tích lòch söû” vaø xaùc ñònh caùc tieâu chí nhaän dieän chuùng. Ñieàu ñaëc bieät laø, ngay töø naêm 1958, quan ñieåm phaân loaïi vaø tieåu loaïi truyeän coå tích cuûa Nguyeãn Ñoång Chi ñaõ coù söï gaëp gôõ vôùi caùc hoïc giaû quoác teá veà vaán ñeà phaân ñònh raïch roøi giöõa tieåu loaïi truyeän coå tích thaàn kyø vaø truyeän coå tích theá söï. Veà tieåu loaïi truyeän coå 42 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 2 (119) . 2015 tích thaàn kyø, oâng vieát: “Nhöõng truyeàn thuyeát thaàn bí, kyø quaùi, nhöõng truyeän ngöôøi, truyeän vaät nhöng beân trong ñaày daãy nhöõng söï can thieäp cuûa huyeàn dieäu ñeàu coù theå xem laø coå tích thaàn kyø”.(25) Thaåm ñònh nguyeân taéc xaùc ñònh tieåu loaïi leân moät taùc phaåm cuï theå, oâng vieát: “Thaät ra, tuy keát cuïc cuûa truyeän Söï tích chim hít coâ coù noùi ñeán moät ñöùa beù hoùa thaønh chim, song maïch soáng cuûa toaøn caâu chuyeän vaãn khoâng heà chòu chi phoái bôûi moät yeáu toá thaàn kyø naøo”.(26) Veà truyeän coå tích theá söï, oâng vieát: “Truyeän coå tích theá söï chaúng nhöõng khoâng laøm cho ngöôøi nghe, ngöôøi ñoïc queân maát coõi ñôøi tröôùc maét maø laïi daãn hoï xuyeân saâu vaøo moïi ngoõ ngaùch cuoäc ñôøi. Noù khoâng noùi ñeán nhöõng caùi phi thöôøng, nhöõng caùi “quaùi ñaûn baát kinh”, nhöng trong caùi taàm thöôøng, caùi bình dò cuûa caùc tình tieát, vaãn aån giaáu moät khaû naêng gaây höùng thuù maïnh meõ, hoaëc moät ñieàu gì ñaùng thöông ñaùng caûm raát möïc”.(27) ÔÛ ñaây, oâng ñaõ laáy “phaïm vi hoaït ñoäng cuûa yeáu toá thaàn kyø” laøm tieâu chí nhaän dieän truyeän coå tích thaàn kyø vaø truyeän coå tích theá söï. Ñaây cuõng chính laø quan ñieåm nhaän dieän truyeän coå tích thaàn kyø “trong truyeän coå tích thaàn kyø, caùc xung ñoät ñöôïc giaûi quyeát trong ñòa haït cuûa caùi thaàn kyø vaø nhôø caùi thaàn kyø”(28) cuûa caùc nhaø folklore hoïc Nga; tieâu chí naøy ñöôïc coi laø quan troïng vaø thuyeát phuïc nhaát ñeå phaân bieät truyeän coå tích thaàn kyø vaø truyeän coå tích theá söï, nhaän ñöôïc söï thoáng nhaát cao trong giôùi coå tích hoïc treân theá giôùi. Ñeà xuaát caùc quan ñieåm coù tính chaát lyù thuyeát veà theå loaïi vaø tieåu loaïi truyeän coå tích töø khaù sôùm, ñieàu naøy cho thaáy tính maãn caûm khoa hoïc cuûa Nguyeãn Ñoång Chi. 2. Lòch söû vaên hoïc daân gian - nhìn töø theå loaïi Cuõng nhö caùc nhaø nghieân cöùu vaên hoïc daân gian Vieät Nam khaùc, trong caùc nghieân cöùu cuûa mình, Nguyeãn Ñoång Chi coù moät moái quan taâm khaù thöôøng tröïc laø nghieân cöùu lòch söû vaên hoïc daân gian, maø vôùi oâng laø vieäc nghieân cöùu lòch söû caùc theå loaïi. Coù theå thaáy moái aùm aûnh, söï traên trôû cuûa oâng ñaõ ñöôïc theå hieän laëp ñi laëp laïi, ôû nhieàu möùc ñoä khaùc nhau trong haøng traêm trang vieát, cuï theå ôû: “Vaän vaên khai maøo cho vaên hoïc” vaø “Chuyeän ñôøi xöa” (Vieät Nam coå vaên hoïc söû), “Lai lòch thaàn thoaïi” (Löôïc khaûo veà thaàn thoaïi Vieät Nam), “Söï suy vong cuûa truyeän thaàn thoaïi vaø con ñöôøng bieán hoùa cuûa truyeàn thuyeát Vieät Nam” (Sô thaûo lòch söû vaên hoïc Vieät Nam, Q. I, tr. 91); “Söï phaùt trieån cuûa truyeän coå Vieät Nam” (Sô thaûo, Q. I, tr. 94), “Truyeän coå Vieät Nam qua caùc thôøi ñaïi” (Kho taøng truyeän coå tích Vieät Nam, Taäp 1). Neáu nhö trong Vieät Nam coå vaên hoïc söû, vôùi 5 trang vieát, haàu nhö oâng chöa ñaët vaán ñeà nghieân cöùu lòch söû vaên hoïc daân gian maø chæ môùi lieät keâ moät vaøi hieän töôïng maø oâng cho laø “vaän vaên buoåi ñaàu”, vì “saùch vôû khieám khuyeát chæ truyeàn khaåu maø thoâi” thì ñeán Löôïc khaûo veà thaàn thoaïi Vieät Nam, oâng ñaõ daønh haún moät chöông vieát veà “lai lòch thaàn thoaïi” ñeå neâu nhöõng luaän ñieåm cuûa mình veà nguoàn goác thaàn thoaïi vaø quaù trình dieãn tieán töø ña thaàn ñeán nhaát thaàn ñeå saép xeáp caùc maåu thaàn thoaïi thaønh heä thoáng vaø söï luïi taøn cuûa thaàn thoaïi trong caùc böôùc giaûi thieâng maø oâng cho raèng, “thaàn thoaïi trong khoaûng cuoái cuûa noù, ngöôøi, vaät cuõng nhö ma, quyû ñaõ len loûi raûi raùc vaøo trong haøng nguõ cuûa thaàn”, khieán “thaàn thoaïi ñaõ keùm maát moät phaàn naøo tính chaát thuaàn tuùy cuûa noù”.(29) Trong Sô thaûo lòch söû vaên hoïc Vieät Nam, Nguyeãn Ñoång Chi ñaõ phaùt bieåu quan ñieåm cuûa mình veà söï phaùt sinh, phaùt trieån vaø suy taøn cuûa ba theå loaïi thaàn thoaïi, truyeàn thuyeát vaø truyeän coå tích Vieät Nam. Theo oâng, thôøi ñaïi cuûa thaàn thoaïi laø thôøi tieàn vaø sô söû; thôøi ñaïi cuûa truyeàn thuyeát laø thôøi kyø Baéc thuoäc; thôøi ñaïi cuûa truyeän coå tích laø thôøi kyø phong kieán töï chuû. OÂng vieát: “Thôøi kyø söï saùng taùc ra truyeän thaàn thoaïi baét ñaàu suy laïi laø thôøi kyø thònh cuûa söï saùng taùc ra truyeàn thuyeát. Thôøi kyø saûn sinh ra truyeàn thuyeát coù leõ baét ñaàu töø khi toäc Vieät tieáp xuùc vôùi cuoäc xaâm löôïc ... - tailieumienphi.vn
nguon tai.lieu . vn