Nguyên tắc bảo đảm sự vô tư của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng trong Luật tố tụng hình sự Việt Nam thời kỳ phong kiến và Pháp thuộc

Tp chí Khoa hc HQGHN: Lut hc, Tp 31, S 2 (2015) 13-19 Nguyên tc bo m s vô tư ca ngưi tin hành t tng và ngưi tham gia t tng trong Lut t tng hình s Vit Nam thi kỳ phong kin và Pháp thuc Trn Thu Hnh* Khoa Lut, i hc Quc gia Hà Ni, 144 Xuân Thy, Cu Gi y, Hà Ni, Vit nam Nhn ngày 06 tháng 4 năm 2015 Chnh sa ngày 28 tháng 5 năm 2015; Chp nhn ăng ngày 15 tháng 6 năm 2015 Tóm tt: Nguyên tc bo m s vô tư ca ngưi tin hành t tng trong lut t tng hình s là mt trong nhng nguyên tc quan trng nhm bo m vic gii quyt v án ưc khách quan, úng ngưi, úng ti. Chính vì vy, trong thi kỳ phong kin và Pháp thuc Vit Nam, mc dù Lut t tng hình s còn nhiu hn ch nhưng nhng qui nh bo m s vô tư ca ngưi tin hành t tng và ngưi tham gia t tng ã ưc các nhà làm lut quan tâm và ghi nhn. T khoá: Vô tư, tin hành t tng, t tng hình s, t chi, thay !i, căn c". S∗vô tư ca ngưi tin hành t tng và ngưi tham gia t tng là mt trong nhng iu kin quan trng có tính cht quyt nh v án ưc gii quyt khách quan, không làm oan ngưi vô ti và không lt ti phm. Thái vô tư ca nhng ngưi này d%n n nhn th"c khách quan v nhng tình tit ca v án, bn án và các quyt nh h ưa ra m&i úng ngưi, úng ti; m&i làm cho ngưi có ti và xã hi tâm phc, kh`u phc. Vì vy, ngay trong lut t tng hình s thi kỳ phong kin và và Pháp thuc Vit Nam ã có nhng qui nh bo m s vô tư ca ngưi tin hành t tng và ngưi tham gia t tng trong quá trình gii ca giai cp a ch phong kin trong quá trình gii quyt v án hình s. Dư&i triu Lý ã có Hình Thư trong ó ch"a ng nhiu qui phm pháp lut t tng hình s. iu này cũng phn ánh nn văn minh pháp lý Vit Nam s&m hình thành và phát trin, tư tưng pháp tr ưc th hin trong thc t và là công c ch yu ca Nhà nư&c phong kin Vit Nam cai tr xã hi. Nhng triu i sau này ca Nhà nư&c phong kin Vit Nam ã tip tc và phát trin tư tưng ó trong các b lut ca mình như: Quc triu Hình lut (Thi Lê), Hoàng Vit lut l (Thi Nguy,n)... c bit, Quc triu Hình quyt v án hình s. lut ưc ánh giá là b lut có nhiu nét tin Trong các triu i phong kin, lut t tng hình s ra i tương i s&m, phn ánh ý chí _______ ∗ T.: 84-37547512 Email: tranthuhanh72@yahoo.com 13 b so v&i ương thi, th hin tư tưng pháp tr kt hp hài hoà v&i "c tr ca Lê Thánh Tông: “Tôi nghĩ rng Lê Thánh Tông là mt ngưi tôn sùng Nho giáo, mt nhà Lý hc theo phái Tng nho, nhưng ông bit kt hp tư tưng Nho giáo, 14 T.T. Hnh / Tp chí Khoa hc HQGHN: Lut hc, Tp 31, S 2 (2015) 13-19 tư tưng c tr và l tr vi tư tưng pháp tr nhau trong các lĩnh vc công quyn phn nào trên mt tinh thn và ý thc dân tc sâu sc” [1, ã th hin nguyên tc bo m s vô tư trong tr 18]. Mc dù v&i tên gi là “Quc triu Hình hot ng t tng. Nhà vua quy nh quyn lut” nhưng nó là văn bn t!ng hp ch"a ng hn, trách nhim rõ ràng cho t ng b phn, qui phm ca nhiu ngành lut khác nhau trong ó có qui phm lut t tng hình s (TTHS). khu vc, quan li trên cơ s ó trách nhim giám sát l%n nhau. Thông qua ó chúng ta thy rng vic gii quyt v án hình s do mt cơ quan tin hành, tp trung vào tay v quan li "ng u a phương, tuy nhiên v quan này cũng lp ra nhng quan giúp vic: “quan tra h-i tù phm”, “quan xét h-i” [2, tr 239-240] ó là nhng ngưi làm công tác iu tra và xét h-i trong quá trình gii quyt v án. Ngoài B Hình ã có t thi kỳ trư&c, Lê Thánh Tông ã lp thêm i lý t và hình (soát xét vic xét x úng hay sai). iu này ưc minh ch"ng bi Sc ch nh ch"c danh ca quan hình năm 1471 “T Hình b thưng thư tr xung, t&i i lý t và các ngc quan, ngưi nào tha ti hay buc ti cho ngưi không úng pháp lut thì phi tâu hc. Ngưi có ti b oan u!ng cũng phi xét li và minh oan cho h”. .ng thi thi kỳ này quy nh c th v tiêu chu`n ca hình quan trong Sc ch năm 1480: “Hình quan là chc quan quan trng, phi chn ngưi có s trưng. Quan các ty Hình b, không k là nho hay li, nu tài năng kin thc nông cn, không am hiu v hình danh, thì ưng quan b y la thi ra…”. V ngưi làm ch"ng trong Quc triu Hình lut ã có quy nh: “Nhng ngưi là chng trong vic kin tng nu xét ra ngày thưng ôi bên kin tng là ngưi thân tình hay có thù oán, thì không cho phép ra làm chng. Nu nhng ngưi y gi u gim ra làm chng, thì b khép vào ti không nói úng s thc” [2, tr 257]. Vic quy nh này cũng nhm bo m s vô tư ca ngưi làm ch"ng khi tham gia vào t tng trong thi kỳ này. S cách tân rõ nht ca Lê Thánh Tông là ch quan li luôn ràng buc, giám sát l%n M i b làm mt vic; các b chu s giám sát ca các khoa,các Hin ty giám sát vic ca các o; các quan li chu s giám sát l!n nhau, quan trên giám sát quan dưi, vua có th sai mt s quan thưng xuyên ho"c t xu t kim tra, giám sát công vic các các quan khác. Cho công sai ho"c bn thân ngưi th, dân t cáo vi các quan giám sát, ng s#, hin sát v hành vi nhng nhiu ca các công sai [3, tr 75]. Thi kỳ này ã ly thư&c o v hc vn và "c làm tiêu chu`n dùng ngưi, hn ch hoc có lúc b- ch b! dng theo kiu “cha truyn con ni”. Mt trong nhng qui nh khá tin b ca Quc triu Hình lut là xác nh, yêu cu phi làm úng trách nhim, b!n phn ca các cp quan li, không ưc li dng ch"c v sách nhi,u, vì ân oán cá nhân. iu 197 trong Quc triu Hình lut có quy nh: “Nhng quan liên phóng (quan mt tra) mt xét vic phi úng s tht, nu sơ xu t sai lm, thì b ti bim ho"c %. Nu vì báo ân báo oán, hay ăn hi l mà &i trng thay en, thì không k vic ln hay nh`, ăn nhiu hay ăn ít, u x# ti lưu hay ti cht” hay iu 199 có ghi: “Các quan ang ti chc, mà trnhác vic công thì b pht 70 trưng, bim ba tư và bãi chc. Nu tr nhác xyravicgì,thì ti thêmmtbc”[2,tr 94]. Ngoài ra, nhng quy nh c th v th tc t tng trong Quc triu Hình lut cũng th hin vic bo m gii quyt v án mt cách khách quan, nhng ngưi thc hin gii quyt v án cũng như nhng ngưi liên quan phi vô tư, liêm khit. Trách nhim ca ngưi t cáo ti ngưi khác là phi trình bày s tht, không ưc nói là vic ó không áng tin. Nu t cáo T.T. Hnh / Tp chí Khoa hc HQGHN: Lut hc, Tp 31, S 2 (2015) 13-19 15 sai phi b pht 80 trưng; quan nhn nhng l1 làm o iên trái phi, thì u b ti [2, tr ơn sai s tht này, mà không nghiên c"u k0 256]. Như vy, Quc triu Hình lut tuy không v%n em ra xét x thì b pht tin 30 quan [2, tr quy nh c th v các nguyên tc ca t tng 194]. Khi thu thp ch"ng c", các quan li phi hình s nhưng cũng ã có nhng quy nh theo trình t nht nh. Vic xét h-i ưc qui mang tính nguyên tc th hin ưc ni dung nh thành mt qui trình và chú ý t&i tính khách ca mt s nguyên tc như nguyên tc xác nh quan ca li khai: “Khi l y kh(u cung ngưi s tht v án, nguyên tc Tòa án xét x tp th phm ti, quan tra án phi xem xét k), tìm ra s và quyt nh theo a s, nguyên tc xét x công thc cho ngưi phm ti phi nhn ti, khai, nguyên tc bo m s vô tư ca ngưi tin không ưc h`i quá rng c n ngưi ngoài tìm chng c by” [2, tr 239] Ch khi nào: “Nu xét i, xét li, còn chưa quyt nh ưc ti, cn phi tra h`i na, thì phi lp hi %ng các quan án, r%i mi tra kho”. “Tra kho tù phm không ưc quá 3 ln” [2, tr 240]. .ng thi phòng ng a quan li tham nhũng, nhn hi l trong quá trình x án, làm trái pháp lut, iu 664 có quy nh: “Viên coi ngc nhn tài vt ca tù nhân mà xui bo thay &i li cung, hay ngm bo li l* thêm bt ti, thì khép vào ti làm trái pháp lut.”[2, tr 238]. Quan x án phi có trách nhim phi vô tư, không ưc thiên v bao che cho ngưi quyn quý phm ti. Nu làm trái lut thì s1 b x pht [2, tr 243]. iu 679 nghiêm cm quan li x ti ngưi phm ti tùy tin, trái lut. Quan xét x, nu x ti không úng lut quy nh thì x ti xuy ánh 30 roi, nu ti nhân b ch thì x bim [2, tr 244]. Quan li có quan h thân thích v&i ngưi i kin hay ngưi b kin phi xin thay !i ngc quan. Vic ngh thay !i phi có lý do chính áng thì v án ó m&i ưc giao sang cho cơ quan khác xét x. Nu vì tình ý riêng mà c ý gi vic xét x li thì b pht. Hoc không ưc làm quan và do vy không ưc tin hành t tng trên quê hương ca mình…[2, tr 240]. Nu v án ó ưc xét li thì phi mang sang ty khác xét x. Các quan x án ã x v án ó không ưc phép ng.i x li án ó [2, tr 248]. Quan li không ưc dung túng cho nhng ngưi kin tng i li nhà riêng xúi bo li hànhttngvàngưithamgiattng. n th k5 XIX, Hoàng Vit lut l triu Nguy,n cũng ch"a ng nhiu qui phm pháp lut t tng hình s qui nh vic kin tng, iu tra và xét h-i òi h-i nhng ngưi tin hành t tng và ngưi tham gia t tng phi trung thc, có trách nhim trong vic gii quyt v án như quy nh v xét nghim xác cht b thương không úng s tht (iu 377): Phàm quan ti gi vic xét nghim thây cht (vì b thương) ưc gi y gi mi i mà thi thác, dây dưa không i xét nghim ngay n n i thây bin dng. Và có n xét nghim nhưng không ích thân n ngay ch thây cht xem xét, li y li cho tt làm (r%i c oán thêm bt vt thương kia). Nu ln u xét qua, r%i n phúc nghim, quan li cùng th y mà thông %ng nhau v trng thái ca thây cht. Và tuy ích thân có n xem xét, nhưng li không dng tâm xét nghim, li &i di n"ng, nh+, thêm bt. S xét thây cht b thương này không úng s tht là do nh ch p nhm hi ngưi n n i căn do ưa n cht cũng mp m. Trưng hp này, chính quan b pht 60 trưng, quan th lãnh 70 trưng, li in 80 trưng. [4, tr 1009-1010]. Nhìn chung các triu i phong kin Vit Nam ã có nhng qui nh v iu tra, xét x và thi hành án hình s, nhưng các qui nh này chưa thành ngành lut t tng hình s mt cách c lp như hin nay mà ưc qui nh nhng văn bn pháp lut chung v&i các qui phm pháp lut khác. Mc dù ã có tin b nht nh song 16 T.T. Hnh / Tp chí Khoa hc HQGHN: Lut hc, Tp 31, S 2 (2015) 13-19 lut t tng hình s phong kin còn ơn gin, thành lp cp tnh Toà án sơ th`m và có ba vic phân nh các cơ quan iu tra, truy t xét Toà xét x phúc th`m Hà Ni, Hu, Sài Gòn x chưa rõ ràng, các phương tin pháp lý xét x li bn án sơ th`m có chng án ba bo v li ích ca b can, b cáo gn như chưa min Bc - Trung - Nam. Vin công t ch ưc ưc qui nh, phương pháp xét h-i bng tra thành lp Toà án phúc th`m, còn Toà cp sơ kho v%n ưc dùng ph! bin trong quá trình th`m không có vin công t, vic iu tra ưc gii quyt v án. Nhng qui nh này phn ánh giao cho ngành cnh sát tin hành. Các nguyên ý th"c h và li ích ca giai cp phong kin. tc t tng tư pháp trong ó có nguyên tc bo Tuy nhiên, bên cnh nhng hn ch mang tính cht thi i ca ch phong kin, pháp m s vô tư ca th`m phán ưc qui nh trong các b lut này khá y . lut t tng hình s Vit Nam thi kỳ này ã có Bc kỳ Pháp vin biên ch (Code nhiu im tin b, trong ó có nhng qui nh th hin nguyên tc bo m s vô tư ca nhng ngưi tin hành t tng và ngưi tham gia t tng trong quá trình gii quyt v án. Tt c nhng qui nh nêu trên ã kh6ng nh Lut t tng hình s ca các triu i phong kin Vit Nam ã chú ý t&i s vô tư ca quan x án, nhng ngưi tin hành t tng khác cũng như nhng ngưi tham gia t tng nhm bo m tính khách quan trong quá trình gii quyt v án là tin ca vic ra các phán quyt úng ngưi, úng ti ca quan tòa. ây là im tin b so v&i ương thi và cũng là cơ s pháp lut t tng hình s nhng giai on sau này ca Vit Nam k th a. n thi kỳ Pháp thuc t năm 1858, lut t tng hình s nư&c ta b nh hưng và chu s chi phi ca pháp lut tư sn. Thc dân Pháp t ra m:i min mt ch cai tr và mt h thng pháp lut khác nhau. Ti Trung kỳ có B d`organisation judiciaire du Tonkin) ban hành năm 1921 ưc áp dng Bc kỳ thi kỳ thuc Pháp ã qui nh khá y căn c" t chi (h.i t;) hoc buc phi (cáo t;) thay !i Th`m phán cũng như th`m quyn, th tc thay !i th`m phán trong quá trình tin hành t tng. iu 23 ca Bc kỳ Pháp vin biên ch qui nh căn c" h.i t;, cáo t; g.m có ba căn c", ó là: (a) Th`m phán có quan h thân thuc v&i bên nguyên hoc bên b “Ho"c là quan th(m phán i vi bên nguyên hay là bên b là vai h ni t hàng anh em con chú con bác tr li, hay là vai h ngoi t hàng cu và hàng cháu tr li”; (b) Th`m phán có quan h kin tng v&i bên nguyên hoc bên b “Ho"c là quan th(m phán i vi bên nguyên hay là bên b, hin ương có vic kin hay là trưc ã có vic kin mà án nh t nh kt chưa quá mt năm”; (c) Th`m phán có li ích liên quan n v kin “ Ho"c là quan th(m phán i vi vic kin ương thưa tòa, có li – quyn gì hin có can thip n lut t tng hình s Trung kỳ ban hành năm mình.”. Nhng căn c" này ưc ưa ra nhm 1933, Bc kỳ có B lut Bc kỳ ban hành bo m s vô tư cho th`m phán trong quá trình năm 1921, còn Nam kỳ ưc coi là thuc a ca Pháp nên áp dng B lut t tng hình s ca nư&c Pháp theo Sc lut 25/7/1864. Theo qui nh ca các b lut này, thì Vit Nam có hai h thng Toà án: Nhng Toà án xét x ngưi phm ti bn x", Toà án xét x ngưi Pháp và ngưi nư&c ngoài phm ti Vit Nam. C hai h thng Toà án này u t tng gii quyt v án và khá tương .ng v&i nhng căn c" ca pháp lut hin nay nư&c ta cũng như pháp lut quc t. Nu có mt trong nhng căn c" này thì phi h.i t; nu không s1 b cáo t;: “B t c thuc v án v nào, quan th(m phán An nam cũng có th t xin h%i t hay là b ngưi ương s cáo t vì nhng duyên c” ã nêu trên. T.T. Hnh / Tp chí Khoa hc HQGHN: Lut hc, Tp 31, S 2 (2015) 13-19 17 Th`m quyn, th tc h.i t;, cáo t; cũng trư&c khi chưa bt u công phán thuc v ưc qui nh t iu 24 n iu 29 ca Bc tình lý vic kin.” kỳ pháp vin biên ch. Th tc cáo t; ưc qui nh: Nu cáo t; Th`m quyn h.i t; cáo t; ưc qui nh: quan th`m phán sơ cp, thì ơn lên quan Nu quan th`m phán sơ cp xin h.i t, thì phi chánh án tòa nh cp; Nu cáo t quan th`m làm mt t trình nói rõ lý do, trình lên quan phán An nam tòa nh hay là tam cp thì chánh án tòa nh cp; quan chánh án tòa y làm ơn lên quan chánh án tòa tam cp; xem xong, phê ý kin vào r.i chuyn trình lên ơn xin cáo t phi theo th l trong lut dân s quan chánh án tòa tam cp. Nu quan th`m t tng nh v ơn khi kin, cn nht phi phán An nam tòa nh cp xin h.i t, thì phi hp hai cái l sau này, không thì b bác cho là làm mt t trình nói rõ lý do, lên quan chánh bt kh th lý, không cn phi xét: a) Thi kỳ án tòa mình; quan chánh án xem xong, phê ý ơn chm nht phi v a sau khi gii hòa mà kin, r.i chuyn trình lên quan chánh án tòa gii hòa không xong, hay là trư&c khi tòa án tam cp. Nu quan th`m phán An nam tòa chưa bt u công phán thuc v tình lý vic tam cp xin h.i t, thì phi làm mt t trình kin; b) ơn phi nói ích xác cái duyên c& xin lên quan chánh án tòa y. Quan chánh án Tòa cáo t, mà phi ính theo giy má làm ch"ng tam cp, tip ưc t trình s1 s"c cho bin c"; nu có nhng giy má nào vin làm ch"ng minh các l1 r.i hp tòa y li, nghe ý kin quan c" mà ngưi ương s không có th ưc tùy Chưng lý quyt ngh trong phòng ngh s. dng thì phi kê ra.” Nu tòa tam cp có chia ban, thì hp ban th" nht. Nu quan th`m phán An nam ban th" nht xin h.i t, thì ly quan th`m phán ban th" nhì thay. Nu quan th`m phán ban th" nhì có bn vic hay là cũng xin h.i t thì s1 do quan vin trưng tòa Thưng th`m c mt quan th`m ngh i – Pháp ban th" nhì, hay là c mt quan th`m ngh i pháp nào trong tòa sung vào ban th" nht; trong trưng hp y, ban th" nht s1 xét x, không có quan An nam b.i th`m. Quyt ngh th nào, s1 do quan chánh án tòa tam cp thông t cho quan th`m phán xin h.i t; cách thông t cũng theo cùng mt ưng li chuyn t trình như trư&c. Nu t trình xin h.i t xét ra có lý, nu quan th`m phán xin h.i t không có quan tr th`m mà thay, thì quan Chưng lý s1 thông tr cho quan Nam án th hin, quan th hin hp ý v&i quan Thng s Bc kỳ la chn ngưi thay. Nu t trình xin h.i t xét ra vô lý, thì quan th`m phán xin h.i t phi tuân theo nh lnh ca tòa tam cp. T trình xin h.i t phi làm ơn cáo t quan th`m phán sơ cp thì do chánh án tòa nh cp thông tr cho quan th`m phán b cáo t và sau khi tòa nh cp ã nhn ưc t thuyt minh ca quan b cáo t, cùng ã s"c cho bin minh các l1 r.i, s1 chung th`m s cáo t hu lý hay là vô lý. ơn cáo t quan th`m phán An nam tòa nh hay là tam cp, thì quan chánh tòa tam cp thông tri cho quan b cáo t quan y là t thuyt minh, r.i tòa tam cp chn mt quan th`m phán An nam ban khác hay là mt quan tr th`m làm b.i th`m, và s"c cho bin minh các l1, r.i s1 chiu li kt lun ca quan Chưng lý mà chung th`m vic cáo t y hu lý hay là vô lý. Bt c" là nh cp hay là tam cp, phàm th`m vic cáo t thì trư&c ht phi xét h-i trong phòng ngh s, r.i sau m&i em kt án trư&c phiên tòa công, trong án phi nói rõ lý do và ch văn phi biên rng: “xét ra s cáo t hu lý hay là vô lý. Nu ơn cáo t xét ra là vô kh th lý hay là vô lý, thì ngưi ương s cáo t phi b x pht bc: cáo t quan th`m phán sơ cp thì pht năm ... - tailieumienphi.vn