Xem mẫu

  1. TRƯỜNG …………………. KHOA………………………. ----- ----- GIẢI PHẨU BỆNH RỐI LOẠN LO ÂU
  2. ROÁI LOAÏN LO AÂU TS. BS. Ñaëng Hoaøng Haûi. MUÏC TIEÂU: 1. Neâu ñöôïc taàn suaát cuûa roái loaïn lo aâu trong ñieàu tra cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi treân 14 quoác gia. 2. Lieät keâ ñöôïc caùc tieâu chuaån quan troïng trong chaån ñoaùn vaø vaän duïng caùc tieâu chuaån naøy treân laâm saøng. 3. Xaùc ñònh ñöôïc muïc tieâu ñieàu trò vaø löïa choïn caùc bieän phaùp can thieäp hôïp lyù (bao goàm taâm lyù lieäu phaùp vaø hoùa döôïc) 1. KHAÙI NIEÄM. Theo Baûng phaân loaïi Quoác teá veà Beänh taät laàn 10, nhoùm “roái loaïn lo aâu” thuoäc “Caùc roái loaïn beänh taâm caên coù lieân quan ñeán stress vaø daïng cô theå” (nhoùm F4), nhoùm naøy bao goàm: caùc roái loaïn lo aâu aùm aûnh sôï (F40), caùc roái loaïn lo aâu khaùc (F41), roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc (F42), phaûn öùng vôùi stress traàm troïng vaø roái loaïn söï thích öùng (F43), caùc roái loaïn phaân ly (chuyeån di) (F44), caùc roái loaïn daïng cô theå (F45), caùc roái loaïn taâm caên khaùc (F48). Baøi naøy chæ ñeà caäp ñeán : caùc roái loaïn lo aâu aùm aûnh sôï (F40), caùc roái loaïn lo aâu khaùc (F41) vaø roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc (F42). Theo teân goïi, coù theå thaáy ñaëc ñieåm cuûa nhoùm naøy laø coù lieân quan ñeán moâi tröôøng; nhö trong loaïn aùm aûnh sôï ñaëc hieäu, “Khi tieáp xuùc vôùi moät ñoái töôïng hay moät hoaøn caûnh ñaëc bieät (ví duï : ñi maùy bay, leo cao, thuù vaät, bò tieâm thuoác, troâng thaáy maùu » (tieâu chuaån A), “Tình huoáng treân khieán cho beänh nhaân bò lo aâu hoaëc leân moät côn hoaûng loaïn » (tieâu chuaån B) Theo keát quaû ñieàu tra do Toå chöùc Y teá Theá giôùi (TCYTTG) tieán haønh taïi 14 nöôùc treân theá giôùi, tyû leä roái loaïn lo aâu thay ñoåi tuøy theo töøng quoác gia. Baûng 1: Keát quaû ñieàu tra cuûa TCYTTG TREÂN 14 quoác gia. Vuøng vaø Chung Nhoùm F1 Nhoùm F3 Nhoùm F4 quoác gia % % Tyû leä % Tyû leä % Tyû leä Americas Colombia 36 9.4 26.1% 13 36.1% 20 55.6% Mexico 25 8 32.0% 10 40.0% 12 48.0% United States 47 15 31.9% 21 44.7% 29 61.7% Europe Belgium 29 8.7 30.0% 14 48.3% 13 44.8% France 38 5.6 14.7% 23 60.5% 22 57.9% Germany 25 6.2 24.8% 11 44.0% 14 56.0% Italy 18 1.2 6.7% 10 55.6% 11 61.1% Netherlands 31 7.7 24.8% 18 58.1% 15 48.4% Spain 20 2.9 14.5% 12 60.0% 10 50.0% Ukraine 33 12 36.4% 16 48.5% 11 33.3% Asia Japan 20 4.9 24.5% 8.5 42.5% 8.4 42.0% 1
  3. PRC Beijing 17 7.5 44.1% 4.6 27.1% 5.9 34.7% PRC 8.6 1.9 22.1% 3.7 43.0% 3.9 45.3% Shanghai Theo keát quaû ñieàu tra keå treân (baûng 1), trong roái loaïn taâm thaàn: - Nhoùm F4, chieám tyû leä cao nhaát khoaûng 35-70% roái loaïn taâm thaàn. - Nhoùm F3, chieám tyû leä khoaûng 30-50% cuûa roái loaïn taâm thaàn. - Nhoùm F1: chieám tyû leä khoaûng 5-40% cuûa roái loaïn taâm thaàn. Nhö vaäy, ñoái vôùi roái loaïn taâm thaàn, nhoùm roái loaïn lo aâu laø nhoùm phoå bieán nhaát, chieám khoaûng 1/3 ñeán 2/3 soá beänh nhaân taâm thaàn, sau ñoù ñeán nhoùm roái loaïn khí saéc, chieám khoaûng 1/3 ñeán ½ vaø cuoái cuøng laø roái loaïn do söû duïng chaát. Theo keát quaû Ñieàu tra quoác gia veà beänh phoái hôïp taïi Hoa kyø (baûng 2) Baûng 2: Keát quaû ñieàu tra taïi Hoa kyø. 12 thaùng (%) Roái loaïn taâm thaàn STB ÑLC Roái loaïn khí saéc 11.3 0.7 Roái loaïn lo aâu 17.2 0.7 Roái loaïn lo aâu lan toûa 3.1 0.3 Roái loaïn hoaûng loaïn 2.3 0.3 Aùm aûnh sôï xaõ hoäi 7.9 0.4 Aùm aûnh sôï ñaëc hieäu 8.8 0.5 Aùm aûnh sôï khoaûng troáng 2.8 0.3 Roái loaïn do söû duïng chaát 11.3 0.5 Toång coäng 29.5 1 Theo soá lieäu ñieàu tra keå treân, neáu tyû leä beänh Taâm thaàn trong 12 thaùng laø 29,5%, trong ñoù roái loaïn lo aâu coù tyû leä 17,2%, sau ñoù ñeán roái loaïn khí saéc vôùi tyû leä 11,3% vaø roái loaïn do söû duïng chaát vôùi tyû leä 11,3%. Nhö vaäy, taïi Hoa kyø, nhoùm roái loaïn lo aâu vaãn laø nhoùm phoå bieán nhaát, chieám tyû leä khoaûng 58,3%. Caùc soá lieäu ñieàu tra keå treân cho thaáy taàm quan troïng cuûa “nhoùm roái loaïn lo aâu” 2. DÒCH TEÃ HOÏC Caùc soá lieäu dòch teã hoïc döïa theo keát quaû cuûa caùc ñieàu tra “Ñieàu tra quoác gia veà beänh phoái hôïp” (National Comorbidity Survey: NCS), treân 8.098 ngöôøi tröôûng thaønh taïi Hoa kyø, Zurich Cohort Study, World Mental Health 2000 Initiative (WMH 2000), vaø “ñieàu tra söùc khoûe taâm thaàn” ôû Netherland (Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study: NEMESIS). 2.1. TAÀN SUAÁT BEÄNH. 2.1.1. ROÁI LOAÏN HOAÛNG LOAÏNÏ. Taàn suaát trung bình laø 2,1%, taàn suaát beänh naøy thay ñoåi tuøy theo quoác gia; ôû Haøn quoác, taàn suaát naøy laø 0.4 %, ôû Netherlands laø 3.8 %. Taàn suaát trung bình ôû nam laø 1,3% thaáp hôn 3,1% ôû nöõ; thí duï ôû Haøn quoác, taàn suaát ôû nam laø 0.2% thaáp hôn 0,6% ôû nöõ; ôû Netherlands, taàn suaát ôû nam laø 2.0% thaáp hôn 5,7% ôû nöõ. 2
  4. 2.1.2. ROÁI LOAÏN LO AÂU LAN TOÛA. Taàn suaát trung bình laø 6,5%, taàn suaát beänh naøy thay ñoåi tuøy theo quoác gia; ôû Hoa kyø, taàn suaát naøy laø 5%, ôû Zurich laø 13.1 %. Taàn suaát ôûÛ nam thöôøng thaáp hôn ôû nöõ. 2.1.3. AÙM AÛNH SÔÏ KHOAÛNG TROÁNG. Taàn suaát trung bình laø 4,2%, taàn suaát beänh naøy thay ñoåi tuøy theo quoác gia; ôû YÙ, taàn suaát naøy laø 1,3%, ôû Puerto Rico laø 6,9 %. Taàn suaát trung bình ôû nam laø 2,4% thaáp hôn 7,8% ôû nöõ; nhö taïi Haøn quoác, taàn suaát ôû nam laø 0,7% thaáp hôn 3,3% ôû nöõ. 2.1.4. AÙM AÛNH SÔÏ XAÕ HOÄI. Taàn suaát cuûa Aùm aûnh sôï xaõ hoäi thay ñoåi trong khoaûng 2,6% (Hoa kyø) ñeán 0,5% (Ñaïi Haøn). 2.1.4. AÙM AÛNH SÔÏ ÑAËC HIEÄU. Taàn suaát suoát ñôøi cuûa aùm aûnh sôï ñaëc hieäu khoaûng 10%, ÔÛÛ nöõ, taàn suaát naøy thay ñoåi trong khoaûng 13,6-16,1% cao hôn taàn suaát 5,2-6,7% ôû nam, 2.1.5. ROÁI LOAÏN AÙM AÛNH NGHI THÖÙC. Taàn suaát trung bình laø 2,1%, taàn suaát beänh naøy thay ñoåi tuøy theo quoác gia; ôû Haøn quoácÙ, taàn suaát naøy laø 0,7%, ôû Zurich laø 4,4 %. ÔÛû nam, taàn suaát trung bình laø 1.7% thaáp hôn 2,7% ôû nöõ. 2.2. DAÂN SOÁ HOÏC. 2.2.1. GIÔÙI TÍNH. Keát quaû caùc ñieàu tra keå treân cho thaáy, nöõ thöôøng bò lo aâu nhieàu hôn nam; ngoaïi tröø roái loaïn aùm aûnh sôï xaõ hoäi, roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc. 2.2.2. LÖÙA TUOÅI. ÔÛ nam, roái loaïn lo aâu coù theå gaëp ôû moïi löùa tuoåi; ôû nöõ, roái loaïn lo aâu thöôøng taäp trung ôû hai nhoùm tuoåi 40 vaø 50, sau ñoù, tyû leä naøy giaûm daàn. 2.2.3. YEÁU TOÁ XAÕ HOÄI. Caùc yeáu toá kinh teá xaõ hoäi coù aûnh höôûng treân taàn suaát lo aâu. Taïi Hoa kyø, tyû leä roái loaïn lo aâu ôû nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp thaáp cao gaáp 2 laàn ôû ngöôøi coù thu nhaäp cao; tyû leä naøy coøn thay ñoåi theo tình traïng ngheà nghieäp; nhöõng ngöôøi thaát nghieäp thöôøng lo aâu nhieàu hôn ôû ngöôøi coù ngheà nghieäp oån ñònh. 3. LAÂM SAØNG. 3.1. ROÁI LOAÏN LO AÂU AÙM AÛNH SÔ. Trong nhoùm roái loaïn naøy, khi gaëp moät soá tình huoáng khoâng gaây nguy hieåm; ngöôøi beänh vaãn caûm thaáy lo laéng vaø tìm caùch neù traùnh caùc tình huoáng treân, caùc tình huoáng coù theå laø trong ñaùm ñoâng, tieáp xuùc vôùi ngöôøi xa laï… Döïa vaøo caùc tình huoáng, roái loaïn naøy ñöôïc phaân thaønh 3 loaïi: neáu tình huoáng laø moät soá hoaøn caûnh nhö trong ñaùm ñoâng (traïm chôø xe bus, coâng vieân…), hoaëc moät choã vaéng veû v.v, loaïi naøy ñöôïc xeáp vaøo aùm aûnh sôï khoaûng troáng, neáu tình huoáng laø moät soá nhaân vaät naøo ñoù, nhö ngöôøi laï, coâng an …, loaïi naøy ñöôïc xeáp vaøo aùm aûnh sôï xaõ hoäi, neáu tình huoáng laø moät hoaøn caûnh hoaëc moät nhaân vaät ñaëc bieät naøo ñoù; nhö chuoät nhaét, maùu…loaïi naøy ñöôùc xeáp vaøo aùm aûnh sôï ñaëc hieäu,. 3
  5. 3.1.1. TIEÂU CHUAÅN CHAÅN ÑOAÙN: 1. Aùm aûnh sôï khoaûng troáng. Tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa aùm aûnh sôï khoaûng troáng theo soå tay Chaån ñoaùn vaø Thoáng keâ beänh Taâm thaàn laàn IV A. Khi beänh nhaân ñang ôû nhöõng tình huoáng ñaëc tröng nhö ñang ôû trong moät ñaùm ñoâng hay trong moät daõy ngöôøi ñang xeáp haøng, ôû treân caàu hay trong xe bus, xe löûa hay xe hôi. B. Trong caùc tình huoáng keå treân, ngöôøi beänh caûm thaáy lo aâu. C. Ngöôøi beänh thöôøng tìm caùch traùnh neù caùc tình huoáng keå treân. D. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi tình traïng lo aâu trong caùc beänh aùm aûnh sôï xaõ hoäi ; aùm aûnh sôï ñaëc hieäu, roái loaïn aùm aûnh cöôõng böùc. Theo tieâu chuaån chaån ñoaùn treân, tieâu chuaån A cho thaáy ñaëc tröng cuûa loaïi roái loaïn naøy, khi ngöôøi beänh tieáp xuùc vôùi moät soá tình huoáng ñaëc bieät, ngöôøi beänh caûm thaáy lo laéng, baát an (tieâu chuaån B); ngöôøi beänh thöôøng traùnh tieáp xuùc vôùi caùc tình huoáng keå treân (tieâu chuaån C). 2. Aùm aûnh sôï xaõ hoäi. Tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa aùm aûnh sôï khoaûng troáng trong soå tay Chaån ñoaùn vaø Thoáng keâ beänh Taâm thaàn laàn IV: A. Khi beänh nhaân phaûi tieáp xuùc vôùi nhöõng ngöôøi xa laï hoaëc bò ngöôøi khaùc chuù yù, quan saùt. B. Tình huoáng naøy khieán cho ngöôøi beänh lo aâu hoaëc leân moät côn hoaûng loaïn C. Beänh nhaân yù thöùc ñöôïc tính chaát voâ lyù cuûa söï sôï haõi. D. Tröôùc caùc tình huoáng treân, ngöôøi beänh thöôøng tìm caùch traùnh neù. E. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi cho sinh hoaït cuûa beänh nhaân, nhö laøm vieäc, hoïc taäp, hay moái quan heä vôùi ngöôøi khaùc. F. ÔÛ beänh nhaân nhoû hôn 18 tuoåi, thôøi gian beänh phaûi keùo daøi toái thieåu 6 thaùng. G. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi caùc tröôøng hôïp lo aâu do beänh taâm thaàn thöïc theå nhö söû duïng moät chaát taùc ñoäng hoaït ñoäng taâm thaàn (ví duï : chaát gaây laïm duïng, thuoác men), hoaëc do moät beänh ña khoa. H. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät caùc trieäu chöùng lo aâu vôùi trieäu chöùng cuûa moät soá roái loaïn taâm thaàn khaùc, nhö trong beänh Parkinson, beänh nhaân bò run tay chaân, noùi laép ; caùc trieäu chöùng naøy gioáng nhö trieäu chöùng lo aâu ; nhöng ngöôøi beänh thöôøng khoâng toû veû lo aâu. Theo tieâu chuaån chaån ñoaùn treân, tieâu chuaån A cho thaáy ñaëc tröng cuûa loaïi roái loaïn naøy, khi ngöôøi beänh phaûi tieáp xuùc vôùi ngöôøi xa laï, hoaëc bò ngöôøi khaùc quan saùt, v.v…; ngöôøi beänh cuõng bò lo aâu (tieâu chuaån B); maëc duø nhaän thöùc ñöôïc tính chaát voâ lyù cuûa tình traïng lo aâu (tieâu chuaån C), nhöng ngöôøi beänh vaãn tìm caùch traùnh neù caùc tình huoáng keå treân (tieâu chuaån D); roái loaïn naøy aûnh höôûng treân sinh hoaït ngöôøi beänh nhö laøm vieäc, hoïc taäp (tieâu chuaån E). 3. Aùm aûnh sôï ñaëc hieäu. Tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa aùm aûnh sôï khoaûng troáng trong soå tay Chaån ñoaùn vaø Thoáng keâ beänh Taâm thaàn laàn IV: A. Khi tieáp xuùc vôùi moät ñoái töôïng hay moät hoaøn caûnh ñaëc bieät (ví duï : ñi maùy bay, leo cao, thuù vaät, bò tieâm thuoác, troâng thaáy maùu). B. Tình huoáng treân khieán cho beänh nhaân bò lo aâu hoaëc leân moät côn hoaûng loaïn . C. Beänh nhaân yù thöùc ñöôïc tính chaát voâ lyù cuûa söï sôï haõi. D. Ñeå traùnh tình huoáng keå treân, ngöôøi beänh thöôøng tìm caùch traùnh neù. E. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi treân sinh hoaït cuûa ngöôøi beänh. 4
  6. F. ÔÛ beänh nhaân nhoû hôn 18 tuoåi, thôøi gian beänh phaûi keùo daøi toái thieåu 6 thaùng. G. Caàn chaån ñoaùn loaïi tröø caùc trieäu chöùng lo aâu trong caùc beänh cô theå nhö söû duïng moät chaát (ví duï : chaát gaây laïm duïng, thuoác men), hoaëc moät beänh noäi khoa toång quaùt Theo tieâu chuaån chaån ñoaùn treân, tieâu chuaån A cho thaáy ñaëc tröng cuûa loaïi roái loaïn naøy, khi ngöôøi beänh phaûi tieáp xuùc vôùi moät ñoái töôïng hoaëc moät hoaøn caûnh ñaëc bieät nhö ñi maùy bay, tai naïn giao thoâng, v.v..; ngöôøi beänh cuõng bò lo aâu (tieâu chuaån B); maëc duø nhaän thöùc ñöôïc tính chaát voâ lyù cuûa tình traïng lo aâu (tieâu chuaån C), nhöng ngöôøi beänh vaãn tìm caùch traùnh neù caùc tình huoáng keå treân (tieâu chuaån D); roái loaïn naøy aûnh höôûng treân sinh hoaït ngöôøi beänh nhö laøm vieäc, hoïc taäp (tieâu chuaån E). 3.1.2. CHAÅNB ÑOAÙN XAÙC ÑÒNH. 1. Aùm aûnh sôï khoaûng troáng. Ñaëc ñieåm cuûa loaïi roái loaïn naøy, khi gaëp moät soá tình huoáng ñaëc bieät nhö ôû choã ñoâng ngöôøi (trong caùc traïm chôø xe buyùt, taøu hoûa), hoaëc ôû nhöõng nôi vaéng veû ( trong nhaø xöôûng…); ngöôøi beänh caûm thaáy lo laéng, tim ñaäp hoài hoäp, khoù thôû, vaø ngöôøi beänh thöôøng tìm caùch traùnh neù caùc tình huoáng keå treân. 2. Aùm aûnh sôï xaõ hoäi. Trong aùm aûnh sôï xaõ hoäi, tình huoáng ñaëc bieät gaây ra lo aâu laø khi tieáp xuùc vôùi ngöôøi xa laï, hoaëc khi bò moät ngöôøi khaùc quan saùt; ngöôøi beänh cuõng bò lo lo aâu, maëc duø nhaän bieát lo aâu keå treân laø voâ lyù, nhöng ngöôøi beänh cuõng tìm caùch traùnh neù caùc tình huoáng keå treân. Haønh vi traùnh neù aûnh höôûng nhieàu trong vieäc giao tieáp cuûa ngöôøi beänh ñoái vôùi ngöôøi chung quanh, laøm haïn cheá vieäc hoïc taäp, coâng taùc, v.v…. 3. Aùm aûnh sôï ñaëc hieäu: Trong aùm aûnh sôï ñaëc hieäu, tình huoáng gaây lo aâu laïi laø moät ñoái töôïng ( nhö chuoät nhaét, giaùn, v.v…) hoaëc moät hoaøn caûnh ñaëc bieät (nhö ñi maùy bay, moät tai naïn giao thoâng, v.v…); ngöôøi beänh bò lo aâu hoaëc moät côn hoaûng loaïn, maëc duø nhaän thöùc ñöôïc tính chaát voâ lyù cuûa tình traïng lo aâu, nhöng ngöôøi beänh thöôøng tím caùch traùnh neù caùc tình huoáng keå treân. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi cho sinh hoaït thöôøng ngaøy cuûa ngöôøi beänh. 3.1.3. CHAÅN ÑOAÙN PHAÂN BIEÄT. 3.1.3.1. Chaån ñoaùn phaân bieät vôùi nhoùm loaïn thaàn thöïc theå. 3.1.3.1.1. Lo aâu do beänh cô theå. Khi phaân tích tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn aùm aûnh sôï vôùi roái loaïn lo aâu do beänh cô theå. Baûng 4: Tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn aùm aûnh sôï vaø roái loaïn lo aâu do beänh cô theå. Aùm aûnh sôï xaõ hoäi Roâi loaïn lo aâu do beänh cô theå A. Khi beänh nhaân phaûi tieáp xuùc vôùi nhöõng ngöôøi A. Lo aâu, caùc côn hoaûng sôï hay roái loaïn xa laï hoaëc bò ngöôøi khaùc chuù yù, quan saùt. aùm aûnh nghi thöùc chieám öu theá trong B. Tình huoáng naøy khieán cho ngöôøi beänh lo aâu beänh caûnh laâm saøng. hoaëc leân moät côn hoaûng loaïn B. Tieàn söû, khaùm cô theå hay caùc khaùm C. Beänh nhaân yù thöùc ñöôïc tính chaát voâ lyù cuûa söï nghieäm boå sung chöùng toû raèng roái loaïn sôï haõi. naøy laø haäu quaû sinh lyù tröïc tieáp cuûa moät D. Tröôùc caùc tình huoáng treân, ngöôøi beänh beänh noäi khoa toång quaùt. thöôøng tìm caùch traùnh neù. C. Roái loaïn khoâng ñöôïc giaûi thích roõ bôûi 5
  7. E. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi cho sinh hoaït cuûa moät roái loaïn taâm thaàn khaùc (ví duï : Roái beänh nhaân, nhö laøm vieäc, hoïc taäp, hay moái quan loaïn thích nghi keøm lo aâu trong ñoù yeáu heä vôùi ngöôøi khaùc. toá gaây sang chaán laø moät beänh noäi khoa F. ÔÛ beänh nhaân nhoû hôn 18 tuoåi, thôøi gian beänh toång quaùt). phaûi keùo daøi toái thieåu 6 thaùng. D. Roái loaïn naøy khoâng chæ xaûy ra ñôn G. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi caùc tröôøng hôïp ñoäc trong dieãn tieán cuûa saûng. lo aâu do beänh taâm thaàn thöïc theå nhö söû duïng E. Roái loaïn naøy gaây ra söï ñau khoå coù yù moät chaát taùc ñoäng hoaït ñoäng taâm thaàn (ví duï : nghóa veà laâm saøng hay söï bieán ñoåi hoaït chaát gaây laïm duïng, thuoác men), hoaëc do moät ñoäng xaõ hoäi, ngheà nghieäp hay trong caùc beänh ña khoa. lóõnh vöïc quan troïng khaùc. H. …. Caû hai loaïi roái loaïn naøy ñeàu coù trieäu chöùng lo aâu (tieâu chuaån A), nhöng khaùc nhau ôû tieâu chuaån coù lieân quan ñeán nguyeân nhaân, trong aùm aûnh sôï xaõ hoäi, khoâng coù moái lieân heä giöõa trieäu chöùng lo aâu vôùi beänh cô theå (tieâu chuaån G), trong roái loaïn lo aâu do beänh cô theå, trieäu chöùng lo aâu laø haäu quaû tröïc tieáp cuûa moät beänh cô theå (tieâu chuaån B). Baûng 5: Tyû leä roái loaïn lo aâu trong moät soá beänh cô theå. Beänh cô theå RL lo aâu Tai bieán maïch maùu naõo 25-35% CT soï naõo 6,5% Ñoäng kinh 20-66% Parkinson 40% Ñaùi thaùo ñöôøng 14% Ñau ngöïc 50% Taéc phoåi maïn tính 16% Suyeãn 6,5-30% 3.1.3.1.2. Phaân bieät vôùi lo aâu do söû duïng chaát. Khi phaân tích tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn aùm aûnh sôï vôùi roái loaïn lo aâu do söû duïng chaát taùc ñoäng treân heä thaàn kinh Baûng 6: Tieâu chuaån cuûa roái loaïn aùm aûnh sôï vaø roái loaïn lo aâu do söû duïng chaát. Aùm aûnh sôï xaõ hoäi Roái loaïn lo aâu do söû duïng chaát A. Khi beänh nhaân phaûi tieáp xuùc vôùi A. Lo aâu, caùc côn hoaûng sôï hay roái loaïn nhöõng ngöôøi xa laï hoaëc bò ngöôøi khaùc aùm aûnh nghi thöùc chieám öu theá trong chuù yù, quan saùt. beänh caûnh laâm saøng. B. Tình huoáng naøy khieán cho ngöôøi beänh B. Thoâng qua tieàn söû, khaùm cô theå hay lo aâu hoaëc leân moät côn hoaûng loaïn caùc khaùm nghieäm boå sung phaùt hieän ñöôïc moät trong hai yeáu toá sau : 6
  8. C. Beänh nhaân yù thöùc ñöôïc tính chaát voâ lyù (1): caùc trieäu chöùng cuûa tieâu chuaån A xuaát cuûa söï sôï haõi. hieän trong khi hoaëc trong voøng ít hôn 1 D. Tröôùc caùc tình huoáng treân, ngöôøi thaùng sau moät tình traïng ngoä ñoäc hay cai beänh thöôøng tìm caùch traùnh neù. nghieän moät chaát. E. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi cho sinh (2): vieäc söû duïng thuoác men coù lieân quan hoaït cuûa beänh nhaân, nhö laøm vieäc, hoïc veà maët nguyeân nhaân vôùi roái loaïn. taäp, hay moái quan heä vôùi ngöôøi khaùc. C. Roái loaïn naøy khoâng ñöôïc giaûi thích roõ F. ÔÛ beänh nhaân nhoû hôn 18 tuoåi, thôøi bôûi moät roái loaïn lo aâu khoâng do moät chaát gian beänh phaûi keùo daøi toái thieåu 6 thaùng. gaây ra. G. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi caùc D. Roái loaïn naøy khoâng chæ xaûy ra ñôn ñoäc tröôøng hôïp lo aâu do beänh taâm thaàn thöïc trong dieãn tieán cuûa saûng. theå nhö söû duïng moät chaát taùc ñoäng hoaït ñoäng taâm thaàn (ví duï : chaát gaây laïm E. Roái loaïn naøy gaây ra söï ñau khoå coù yù duïng, thuoác men), hoaëc do moät beänh ña nghóa veà laâm saøng hay söï bieán ñoåi hoaït khoa. ñoäng xaõ hoäi, ngheà nghieäp hay trong caùc H. …. laõnh vöïc quan troïng khaùc. Caû hai loaïi roái loaïn naøy ñeàu coù trieäu chöùng lo aâu (tieâu chuaån A), nhöng khaùc nhau ôû tieâu chuaån coù lieân quan ñeán nguyeân nhaân, trong aùm aûnh sôï xaõ hoäi, khoâng coù moái lieân heä giöõa trieäu chöùng lo aâu vôùi beänh cô theå (tieâu chuaån G), trong roái loaïn lo aâu do beänh cô theå, trieäu chöùng lo aâu laø haäu quaû tröïc tieáp cuûa moät beänh cô theå (tieâu chuaån B). Baûng 7: Caùc chaát gaây ra lo aâu. Caùc chaát gaây ra lo aâu. RL lo aâu Röôïu NÑ/C Ampheùtamines NÑ Cafeùine NÑ Caàn sa NÑ Cocaine NÑ/C Chaát gaây aûo giaùc NÑ Phencyclidine NÑ Thuoác nguû, giaûi lo aâu C Thuoác gaây Caùc chaát khaùc NÑ/C nghieän * Khaùng histamine Khaùng cholinergic * Thuoác höôùng Choáng traàm caûm * thaàn Choáng loaïn thaàn * 7
  9. Giaûi lo aâu * Gaây meâ, giaûm ñau * Levodopa * Thaàn kinh Giaõn cô * Estrogen * Insulin * Noäi tieát Trích xuaát tuyeán giaùp * Ñieàu trò Huyeát aùp * Tim maïch Digitaline * Khaùng vieâm * Giaõn pheá quaûn * Hoâ haáp Theophylline * Khaùng sinh * Khaùng sinh Ethosuximide * 3.1.3.2. Phaân bieät trong cuøng nhoùm. Trieäu chöùng lo aâu coøn gaëp trong moät soá roái loaïn lo aâu khaùc nhö roái loaïn lo aâu lan toûa, roái loaïn hoaûng loaïn, v.v…; vì vaäy, khi chaån ñoaùn roái loaïn aùm aûnh sôï, caàn phaûi loaïi tröø caùc roái loaïn lo aâu khaùc. 3.1.3.2.1. Roái loaïn lo aâu khaùc. Trong nhoùm naøy coù nhieàu loaïi nhö roái loaïn hoaûng loaïn, roái loaïn lo aâu lan toûa, vaø roái loaïn hoãn hôïp lo aâu vaø traàm caûm. A. Roái loaïn hoaûng loaïn: Khi phaân tích tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn aùm aûnh sôï vôùi roái loaïn hoaûng loaïn Baûng 8: Tieâu chuaån cuûa roái loaïn aùm aûnh sôï vaø roái loaïn hoaûng loaïn. Aùm aûnh sôï xaõ hoäi Roái loaïn hoaûng loaïn A. Khi beänh nhaân phaûi tieáp xuùc vôùi A. Vöøa caû (1) vaø (2) : nhöõng ngöôøi xa laï hoaëc bò ngöôøi (1). xuaát hieän nhieàu côn hoaûng loaïn. khaùc chuù yù, quan saùt. Beänh nhaân coù côn sôï haõi trong khoaûng thôøi gian ngaén, vaø trong côn naøy coù ít nhaát 4 trong soá caùc B. Tình huoáng naøy khieán cho ngöôøi trieäu chöùng sau ñaây, xuaát hieän moät caùch ñoät beänh lo aâu hoaëc leân moät côn hoaûng ngoät vaø leân ñeán cöïc ñieåm trong voøng 10 phuùt. 1. Hoài hoäp ñaùnh troáng ngöïc hoaëc taêng nhòp tim loaïn ….) C. Beänh nhaân yù thöùc ñöôïc tính chaát 13. Laïnh run hay noùng böøng. (2). Sau caùc côn hoaûng loaïn, ngöôøi beänh seõ coù voâ lyù cuûa söï sôï haõi. moät (hay hôn) trong soá caùc trieäu chöùng sau ñaây, D. Tröôùc caùc tình huoáng treân, ngöôøi trong voøng moät thaùng (hay hôn) ; (a). Sôï haõi veà vieäc xuaát hieän caùc côn hoaûng beänh thöôøng tìm caùch traùnh neù. loaïn khaùc. 8
  10. E. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi cho (b). Söï baän taâm veà caùc haäu quaû cuûa côn hoaûng sinh hoaït cuûa beänh nhaân, nhö laøm loaïn vieäc, hoïc taäp, hay moái quan heä vôùi (c). Söï thay ñoåi quan troïng veà haønh vi taùc ngöôøi khaùc. phong cuûa ngöôøi beänh. F. ÔÛ beänh nhaân nhoû hôn 18 tuoåi, B. Keøm hoaëc khoâng keøm theo aùm aûnh sôï thôøi gian beänh phaûi keùo daøi toái khoaûng troáng. thieåu 6 thaùng. C. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi côn lo aâu do G. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi beänh cô theå do taùc ñoäng sinh lyù tröïc tieáp cuûa caùc tröôøng hôïp lo aâu do beänh taâm moät chaát thaàn thöïc theå nhö söû duïng moät chaát taùc ñoäng hoaït ñoäng taâm thaàn (ví D. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi caùc roái loaïn lo duï : chaát gaây laïm duïng, thuoác aâu khaùc, nhö aùm aûnh sôï xaõ hoäi, aùm aûnh sôï ñaëc men), hoaëc do moät beänh ña khoa. hieäu,.) H. …. Khi so saùnh tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa hai nhoùm keå treân: Caû hai loaïi roái loaïn naøy coù moät soá ñaëc ñieåm chung nhö trieäu chöùng lo aâu khoâng lieân quan ñeán beänh cô theå hoaëc duøng caùc chaát taùc ñoäng treân heä thaàn kinh (tieâu chuaån G cuûa aùm aûnh sôï xaõ hoäi, tieâu chuaån C cuûa roái loaïn hoaûng loaïn); ñeàu coù trieäu chöùng lo aâu (tieâu chuaån A), nhöng khaùc nhau ôû tieâu chuaån coù lieân quan ñeán moâi tröôøng, trong aùm aûnh sôï xaõ hoäi, lo aâu chæ xaûy ra trong moät soá tình huoáng nhö bò ngöôøi laï quan saùt (tieâu chuaån A), trong roái loaïn hoaûng loaïn, trieäu chöùng lo aâu khoâng lieân heä vôùi tình huoáng naøo ôû beân ngoaøi (tieâu chuaån B). B. Roái loaïn lo aâu lan toûa: Khi phaân tích tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn aùm aûnh sôï vôùi roái loaïn lo aâu lan toûa Baûng 9: Tieâu chuaån cuûa roái loaïn aùm aûnh sôï vaø roái loaïn lo aâu lan toûa. Aùm aûnh sôï xaõ hoäi Roái loaïn lo aâu lan toûa. A. Khi beänh nhaân phaûi tieáp xuùc vôùi A. Trieäu chöùng lo aâu quaù möùc xuaát hieän nhöõng ngöôøi xa laï hoaëc bò ngöôøi khaùc trong thôøi gian daøi, toái thieåu 6 thaùng caùc chuù yù, quan saùt. trieäu chöùng naøy xuaát hieän sau moät vaøi söï kieän (nhö laø thaát nghieäp hay ôû laïi lôùp). B. Tình huoáng naøy khieán cho ngöôøi beänh lo aâu hoaëc leân moät côn hoaûng B. Beänh nhaân thöôøng caûm thaáy lo aâu. loaïn C. Ngoaøi trieäu chöùng lo aâu, ngöôøi beänh coøn C. Beänh nhaân yù thöùc ñöôïc tính chaát voâ coù ba (hay hôn) trong soá 6 trieäu chöùng sau lyù cuûa söï sôï haõi. ñaây. (1). Boàn choàn, ñöùng ngoài khoâng yeân, laêng D. Tröôùc caùc tình huoáng treân, ngöôøi xaêng, 9
  11. beänh thöôøng tìm caùch traùnh neù. (2). Caûm giaùc meät moûi, daàu khoâng laøm vieäc E. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi cho sinh gì naëng. hoaït cuûa beänh nhaân, nhö laøm vieäc, (3). Khoù khaên trong taäp trung tö töôûng, hay hoïc taäp, hay moái quan heä vôùi ngöôøi queân. khaùc. (4). Noùng tính, deã gaây goå. (5). Caûm giaùc ñau nhöùc caùc baép cô, ñau ñaàu, F. ÔÛ beänh nhaân nhoû hôn 18 tuoåi, thôøi moûi sau gaùy, nhöùc tay chaân. gian beänh phaûi keùo daøi toái thieåu 6 (6). Roái loaïn giaác nguû. thaùng. D. Chaån ñoaùn loaïi tröø roái loaïn lo aâu khaùc G. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi caùc nhö hoaûng loaïn, aùm aûnh sôï xaõ hoäi. tröôøng hôïp lo aâu do beänh taâm thaàn thöïc theå nhö söû duïng moät chaát taùc E. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi treân sinh hoaït ñoäng hoaït ñoäng taâm thaàn (ví duï : chaát gaây laïm duïng, thuoác men), hoaëc do F. Caàn chaån ñoaùn loaïi tröø lo aâu lieân quan moät beänh ña khoa. ñeán beänh cô theå H. …. Caû hai loaïi roái loaïn naøy coù moät soá ñaëc ñieåm chung nhö trieäu chöùng taâm thaàn khoâng lieân quan ñeán beänh cô theå hoaëc duøng caùc chaát taùc ñoäng treân heä thaàn kinh (tieâu chuaån G cuûa aùm aûnh sôï xaõ hoäi, tieâu chuaån F cuûa roái loaïn lo aâu lan toûa); ñeàu coù trieäu chöùng lo aâu (tieâu chuaån A), nhöng khaùc nhau ôû tieâu chuaån coù lieân quan ñeán moâi tröôøng, trong aùm aûnh sôï xaõ hoäi, lo aâu chæ xaûy ra trong moät soá tình huoáng khoâng gaây nguy hieåm nhö bò ngöôøi laï quan saùt (tieâu chuaån A), trong roái loaïn lo aâu lan toûa, trieäu chöùng lo aâu xuaát hieän sau moät vaøi söï kieän tieâu cöïc nhö thaát nghieäp, v.v… (tieâu chuaån B). 3.1.3.2.2. Roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc. Khi phaân tích tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn aùm aûnh sôï vôùi roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc Baûng 10: Tieâu chuaån cuûa roái loaïn aùm aûnh sôï vaø roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc. Aùm aûnh sôï xaõ hoäi Roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc A. Khi beänh nhaân phaûi tieáp xuùc vôùi nhöõng A. Ngöôøi beänh phaûi coù caùc yù töôûng ngöôøi xa laï hoaëc bò ngöôøi khaùc chuù yù, quan saùt. aùm aûnh vaø caùc haønh vi nghi thöùc. B. Tình huoáng naøy khieán cho ngöôøi beänh lo aâu B. Beänh nhaân yù thöùc raèng caùc roái hoaëc leân moät côn hoaûng loaïn loaïn keå treân laø voâ lyù. C. Beänh nhaân yù thöùc ñöôïc tính chaát voâ lyù cuûa C. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi cho söï sôï haõi. sinh hoaït cuûa ngöôøi beänh. D. Tröôùc caùc tình huoáng treân, ngöôøi beänh D. Trong tröôøng hôïp, ngöôøi beänh thöôøng tìm caùch traùnh neù. vöøa coù aùm aûnh nghi thöùc vaø moät roái loaïn khaùc nhö roái loaïn haønh vi aên 10
  12. E. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi cho sinh hoaït cuûa uoáng, xung ñoäng nhoå toùc, bieán daïng beänh nhaân, nhö laøm vieäc, hoïc taäp, hay moái cô theå, v.v... caàn phaân tích caùc roái quan heä vôùi ngöôøi khaùc. loaïn tö duy vaø haønh vi, vaø xaùc ñònh trieäu chöùng chieám öu theá. F. ÔÛ beänh nhaân nhoû hôn 18 tuoåi, thôøi gian beänh phaûi keùo daøi toái thieåu 6 thaùng. E. Caàn chaån ñoaùn loaïi tröø roái loaïn lo aâu do beänh cô theå nhö söû duïng G. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi caùc tröôøng chaát taùc ñoäng leân taâm thaàn (thuoác hôïp lo aâu do beänh taâm thaàn thöïc theå nhö söû men) hay cuûa moät beänh noäi khoa duïng moät chaát taùc ñoäng hoaït ñoäng taâm thaàn (ví toång quaùt. duï : chaát gaây laïm duïng, thuoác men), hoaëc do moät beänh ña khoa. H. …. Caû hai loaïi roái loaïn naøy coù moät soá ñaëc ñieåm chung nhö trieäu chöùng taâm thaàn khoâng lieân quan ñeán beänh cô theå hoaëc duøng caùc chaát taùc ñoäng treân heä thaàn kinh (tieâu chuaån G cuûa aùm aûnh sôï xaõ hoäi, tieâu chuaån E cuûa roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc); ñeàu coù trieäu chöùng lo aâu (tieâu chuaån A), nhöng khaùc nhau ôû tieâu chuaån coù lieân quan ñeán moâi tröôøng, trong aùm aûnh sôï xaõ hoäi, lo aâu chæ xaûy ra trong moät soá tình huoáng khoâng gaây nguy hieåm nhö bò ngöôøi laï quan saùt (tieâu chuaån A), trong roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc, trieäu chöùng lo aâu xuaát hieän sau caùc suy nghó cuûa ngöôøi beänh (tieâu chuaån A). 3.1.4. CHAÅN ÑOAÙN CAÙC THEÅ BEÄNH CUÛA ROÁI LOAÏN AÙM AÛNH SÔÏ: Theo tieâu chuaån D, caàn chaån ñoaùn phaân bieät giöõa caùc theå beänh roái loaïn lo aâu aùm aûnh sôï : 1. Aùm aûnh sôï khoaûng troáng : tình huoáng trong aùm aûnh sôï xaõ hoäi laø moät soá hoaøn caûnh nhö trong ñaùm ñoäng, trong nhöõng nôi vaéng veû, hoaëc ôû treân cao, v.v… 2. AÙm aûnh sôï xaõ hoäi : tình huoáng trong aùm aûnh sôï xaõ hoäi laø nhöõng nhaân vaät xa laï, nhö phaûi tieáp xuùc vôùi ngöôøi laï, hoaëc bò ngöôøi laï quan saùt khi phaûi lieân laïc vôùi ngöôøi chung quanh. 3. AÙm aûnh sôï chuyeân bieät; tính huoáng naøy coù theå laø moät hoaøn caûnh, moät ngöôøi naøo ñoù hoaëc moät vaät naøo ñoù. Baûng 11 : Tieâu chuaån cuûa roái loaïn aùm aûnh sôï khoaûng troáng, sôï xaõ hoäi vaø sôï ñaëc hieäu. Aùm aûnh sôï khoaûng troáng Aùm aûnh sôï xaõ hoäi Aùm aûnh sôï ñaëc hieäu A. Khi beänh nhaân ñang ôû nhöõng A. Khi beänh nhaân A. Khi tieáp xuùc vôùi moät ñoái tình huoáng ñaëc tröng nhö ñang ôû phaûi tieáp xuùc vôùi töôïng hay moät hoaøn caûnh trong moät ñaùm ñoâng hay trong moät nhöõng ngöôøi xa laï ñaëc bieät (ví duï : ñi maùy bay, daõy ngöôøi ñang xeáp haøng, ôû treân hoaëc bò ngöôøi khaùc leo cao, thuù vaät, bò tieâm caàu hay trong xe bus, xe löûa hay xe chuù yù, quan saùt. thuoác, troâng thaáy maùu). hôi 11
  13. 3.2. ROÁI LOAÏN LO AÂU KHAÙC. Trong loaïi roái loaïn naøy, ngöôøi beänh cuõng coù nhöõng trieäu chöùng lo aâu. Döïa vaøo ñaëc ñieåm cuûa roái loaïn lo aâu, coù hai nhoùm chính: roái loaïn lo aâu lan toûa (F41.1), roái loaïn hoãn hôïp lo aâu vaø traàm caûm (F41.2); vaø roái loaïn hoaûng sôï(F41.0). 3.2.1. TIEÂU CHUAÅN CHAÅN ÑOAÙN. 3.2.1.1. Roái loaïn hoaûng loaïn. Trong roái loaïn hoaûng loaïn, ngöôøi beänh coù nhöõng côn hoaûng loaïn, xaûy ra ñoät ngoät, trong thôøi gian ngaén, vaøi chuïc phuùt, chæ coù moät soá tröôøng hôïp hoaûng loaïn ñi keøm vôùi aùm aûnh sôï khoaûng troáng. Theo Soå tay Chaån ñoaùn vaø Thoáng keâ beänh Taâm thaàn laàn IV (DSM IV). A. Vöøa caû (1) vaø (2) : (1). xuaát hieän nhieàu côn hoaûng loaïn. Beänh nhaân coù côn sôï haõi trong khoaûng gian ngaén, vaø trong côn naøy coù ít nhaát 4 trong soá caùc trieäu chöùng sau ñaây, xuaát hieän moät caùch ñoät ngoät vaø leân ñeán cöïc ñieåm trong voøng 10 phuùt. 1. Hoài hoäp ñaùnh troáng ngöïc hoaëc taêng nhòp tim 2. Vaõ moà hoâi 3. Run hay co thaét caùc cô baép 4. Caûm giaùc “huït hôi” hay khoù thôû 5. Caûm giaùc bò ngheït thôû 6. Ñau hay khoù chòu ôû ngöïc 7. Buoàn noân hay khoù chòu ôû buïng 8. Caûm giaùc choùng maët, xaây xaåm, ñaàu oùc troáng roãng hoaëc saép ngaát xæu 9. Tri giaùc sai thöïc taïi (caûm giaùc nhö xung quanh khoâng coù thöïc) hay giaûi theå nhaân caùch (bò taùch ra khoûi baûn thaân). 10. Sôï bò maát kieåm soaùt baûn thaân hay sôï trôû neân ñieân 11. Sôï cheát 12. Loaïn caûm (caûm giaùc teâ hoaëc kim chaâm) 13. Laïnh run hay noùng böøng. (2). Sau caùc côn hoaûng loaïn, ngöôøi beänh seõ coù moät (hay hôn) trong soá caùc trieäu chöùng sau ñaây, trong voøng moät thaùng (hay hôn) ; (a). Sôï haõi veà vieäc xuaát hieän caùc côn hoaûng loaïn khaùc. (b). Söï baän taâm veà caùc haäu quaû cuûa côn hoaûng loaïn (ví duï : maát kieåm soaùt, leân côn ñau tim, « hoùa ñieân »). (c). Söï thay ñoåi quan troïng veà haønh vi taùc phong cuûa ngöôøi beänh. B. Keøm hoaëc khoâng keøm theo aùm aûnh sôï khoaûng troáng. C. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi côn lo aâu do beänh cô theå do taùc ñoäng sinh lyù tröïc tieáp cuûa moät chaát (ví duï : moät chaát gaây laïm duïng, thuoác men) hoaëc do moät beänh noäi khoa toång quaùt (ví duï : cöôøng giaùp). D. Caàn chaån ñoaùn phaân bieät vôùi caùc roái loaïn lo aâu khaùc, nhö aùm aûnh sôï xaõ hoäi, aùm aûnh sôï ñaëc hieäu, roái loaïn aùm aûnh cöôõng böùc, tình traïng stress sau chaán thöông (ví duï : phaûn öùng vôùi caùc kích thích keát hôïp vôùi moät soá yeáu toá gaây sang chaán naëng). 3.2.1.2. Roái loaïn lo aâu lan toûa. Tieâu chuaån chaån ñoaùn laø roái loaïn lo aâu lan toûa: 12
  14. A. Trieäu chöùng lo aâu quaù möùc xuaát hieän trong thôøi gian daøi, toái thieåu 6 thaùng caùc trieäu chöùng naøy xuaát hieän sau moät vaøi söï kieän (nhö laø thaát nghieäp hay ôû laïi lôùp). B. Beänh nhaân thöôøng caûm thaáy lo aâu. C. Ngoaøi trieäu chöùng lo aâu, ngöôøi beänh coøn coù ba (hay hôn) trong soá 6 trieäu chöùng sau ñaây. (vaøi trieäu chöùng phaûi xuaát hieän trong 6 thaùng sau cuøng). (1). Boàn choàn, ñöùng ngoài khoâng yeân, laêng xaêng, coù theå ñeán tình traïng kích ñoäng. (2). Caûm giaùc meät moûi, maëc duø khoâng laøm vieäc gì naëng. (3). Khoù khaên trong taäp trung tö töôûng, ngöôøi beänh hay queân. (4). Noùng tính, deã gaây goå. (5). Caûm giaùc ñau nhöùc caùc baép cô, nhö ñau ñaàu, moûi sau gaùy, nhöùc tay chaân. (6). Roái loaïn giaác nguû (khoù doã giaác nguû hoaëc hay thöùc giaác nöõa chöøng, giaác nguû noâng). D. Phaûi chaån ñoaùn loaïi tröø roái loaïn lo aâu khaùc nhö hoaûng loaïn, aùm aûnh sôï xaõ hoäi. E. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi treân sinh hoaït cuûa ngöôøi beänh. F. Caàn chaån ñoaùn loaïi tröø lo aâu lieân quan ñeán beänh cô theå (ví duï: cöôøng giaùp) hoaëc söû duïng moät chaát, (ví duï: laïm duïng chaát, thuoác men) 3.2.2. CHAÅN ÑOAÙN XAÙC ÑÒNH. 3.2.2.1. Roái loaïn hoaûng loaïn. Theo tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn hoaûng loaïnï: - Roái loaïn hoaûng loaïn laø nhöõng côn lo aâu, xaûy ra trong moät thôøi gian ngaén, trong côn, ngoaøi trieäu chöùng lo aâu, coøn coù nhöõng trieäu chöùng thaàn kinh thöïc vaät (tim ñaäp hoài hoäp, ñoã moà hoâi, v.v…), roái loaïn vaän ñoäng (co thaét caùc cô baép, v.v…), roái loaïn haønh vi nhö vuøng vaãy…(tieâu chuaån A). - Côn hoaûng loaïn coù theå xaûy ra ñoät ngoät, moät soá khaùc coù theå xaûy ra sau khi bò aùm aûnh sôï khoaûng troáng. (tieâu chuaån B). - Beänh coù theå laøm thay ñoåi haønh vi taùc phong cuûa ngöôøi beänh.. 3.2.2.2. Roái loaïn lo aâu lan toûa. Trong roái loaïn lo aâu lan toûa; sau moät soá söï kieän khoâng thuaän lôïi, nhö thaát nghieäp, ôû laïi lôùp; ngöôøi beänh coù bieåu hieän cuûa tình traïng lo aâu, nhö noùng tính, hay gaây goå, laêng xaêng, kích ñoäng, v.v…; roái loaïn naøy aûnh höôûng treân sinh hoaït cuûa ngöôøi beänh. Theo tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn lo aâu lan toûa: - Trong roái loaïn lo aâu lan toûa, phaûi coù moät hoaëc nhieàu söï kieän khoâng thuaän lôïi, vaø ngöôøi beänh lo laéng veà caùc söï kieän naøy, tình traïng lo aâu naøy coù tính chaát laâu daøi, treân 6 thaùng (tieâu chuaån A). - Trong tình traïng lo aâu, ngöôøi beänh deã noùng tính, hay gaây goå vôùi ngöôøi chung quanh vì nhöõng lyù do nhoû nhaët; ngöôøi beänh coøn boàn choàn, ñöùng ngoài khoâng yeân, coù theå ñeán tình traïng kích ñoäng, v.v… (tieâu chuaån C). - Roái loaïn naøy aûnh höôûng treân sinh hoaït cuûa ngöôøi beänh.. 3.2.2.3. Roái loaïn hoãn hôïp lo aâu- traàm caûm. Trong tröôøng hôïp ngöôøi beänh coù caû hai nhoùm trieäu chöùng lo aâu vaø traàm caûm, nhöng khoâng coù nhoùm naøo chieám öu theá, coù theå chaån ñoaùn theo theå beänh naøy. 13
  15. 3.2.3. CHAÅN ÑOAÙN PHAÂN BIEÄT. 3.2.3.1. Phaân bieät giöõa caùc loaïi roái loaïn lo aâu khaùc vôùi lo aâu do beänh cô theå. Khi phaân tích tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn lo aâu lan toûa vôùi roái loaïn lo aâu do beänh cô theå. Baûng 12: Tieâu chuaån cuûa roái loaïn lo aâu lan toûa vaø roái loaïn lo aâu do beänh cô theå. Roái loaïn lo aâu lan toûa Roái loaïn lo aâu do beänh cô theå A. Trieäu chöùng lo aâu quaù möùc xuaát hieän trong A. Lo aâu, caùc côn hoaûng sôï hay roái loaïn thôøi gian daøi, toái thieåu 6 thaùng caùc trieäu chöùng aùm aûnh nghi thöùc chieám öu theá trong naøy xuaát hieän sau moät vaøi söï kieän (nhö laø thaát beänh caûnh laâm saøng. nghieäp hay ôû laïi lôùp). B. Tieàn söû, khaùm cô theå hay caùc khaùm B. Beänh nhaân thöôøng caûm thaáy lo aâu. nghieäm boå sung chöùng toû raèng roái loaïn naøy laø haäu quaû sinh lyù tröïc tieáp cuûa moät C. Ngoaøi trieäu chöùng lo aâu, ngöôøi beänh coøn coù beänh noäi khoa toång quaùt. ba (hay hôn) trong soá 6 trieäu chöùng sau ñaây. (1). Boàn choàn, ñöùng ngoài khoâng yeân, laêng xaêng, C. Roái loaïn khoâng ñöôïc giaûi thích roõ bôûi (2). Caûm giaùc meät moûi, daàu khoâng laøm vieäc gì moät roái loaïn taâm thaàn khaùc (ví duï: Roái naëng. loaïn thích nghi keøm lo aâu trong ñoù yeáu (3). Khoù khaên trong taäp trung tö töôûng, hay toá gaây sang chaán laø moät beänh noäi khoa queân. toång quaùt). (4). Noùng tính, deã gaây goå. (5). Caûm giaùc ñau nhöùc caùc baép cô, ñau ñaàu, D. Roái loaïn naøy khoâng chæ xaûy ra ñôn moûi sau gaùy, nhöùc tay chaân. ñoäc trong dieãn tieán cuûa saûng. (6). Roái loaïn giaác nguû. E. Roái loaïn naøy gaây ra söï ñau khoå coù yù D. Chaån ñoaùn loaïi tröø roái loaïn lo aâu khaùc nhö nghóa veà laâm saøng hay söï bieán ñoåi hoaït hoaûng loaïn, aùm aûnh sôï xaõ hoäi. ñoäng xaõ hoäi, ngheà nghieäp hay trong caùc laõnh vöïc quan troïng khaùc. E. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi treân sinh hoaït F. Caàn chaån ñoaùn loaïi tröø lo aâu lieân quan ñeán beänh cô theå Caû hai loaïi roái loaïn naøy ñeàu coù trieäu chöùng lo aâu (tieâu chuaån A), nhöng khaùc nhau ôû tieâu chuaån coù lieân quan ñeán nguyeân nhaân, trong roái loaïn lo aâu lan toûa, khoâng coù moái lieân heä giöõa trieäu chöùng lo aâu vôùi beänh cô theå (tieâu chuaån F), trong roái loaïn lo aâu do beänh cô theå, trieäu chöùng lo aâu laø haäu quaû tröïc tieáp cuûa moät beänh cô theå (tieâu chuaån B). 14
  16. 3.2.4.2. Phaân bieät giöõa roái loaïn lo aâu khaùc vôùi lo aâu do söõ duïng chaát. Khi phaân tích tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn lo aâu lan toûa vôùi roái loaïn lo aâu do söû duïng chaát. Baûng 13: Tieâu chuaån cuûa roái loaïn lo aâu lan toûa vaø roái loaïn lo aâu do söû duïng chaát. Roái loaïn lo aâu lan toûa Roái loaïn lo aâu do söû duïng chaát A. Trieäu chöùng lo aâu quaù möùc xuaát hieän trong A. Lo aâu, caùc côn hoaûng sôï hay roái loaïn thôøi gian daøi, toái thieåu 6 thaùng caùc trieäu chöùng aùm aûnh nghi thöùc chieám öu theá trong naøy xuaát hieän sau moät vaøi söï kieän (nhö laø thaát beänh caûnh laâm saøng. nghieäp hay ôû laïi lôùp). B. Beänh nhaân thöôøng caûm thaáy lo aâu. B. Thoâng qua tieàn söû, khaùm cô theå hay C. Ngoaøi trieäu chöùng lo aâu, ngöôøi beänh coøn coù caùc khaùm nghieäm boå sung phaùt hieän ñöôïc ba (hay hôn) trong soá 6 trieäu chöùng sau ñaây. moät trong hai yeáu toá sau : (1). Boàn choàn, ñöùng ngoài khoâng yeân, laêng (1): caùc trieäu chöùng cuûa tieâu chuaån A xaêng, xuaát hieän trong khi hoaëc trong voøng ít hôn (2). Caûm giaùc meät moûi, duø khoâng laøm vieäc gì 1 thaùng sau moät tình traïng ngoä ñoäc hay naëng. cai nghieän moät chaát. (3). Khoù khaên trong taäp trung tö töôûng, hay (2): vieäc söû duïng thuoác men coù lieân quan queân. veà maët nguyeân nhaân vôùi roái loaïn. (4). Noùng tính, deã gaây goå. (5). Caûm giaùc ñau nhöùc caùc baép cô, ñau ñaàu, C. Roái loaïn naøy khoâng ñöôïc giaûi thích roõ moûi sau gaùy, nhöùc tay chaân. bôûi moät roái loaïn lo aâu khoâng do moät chaát (6). Roái loaïn giaác nguû. gaây ra. D. Chaån ñoaùn loaïi tröø roái loaïn lo aâu khaùc nhö D. Roái loaïn naøy khoâng chæ xaûy ra ñôn ñoäc hoaûng loaïn, aùm aûnh sôï xaõ hoäi. trong dieãn tieán cuûa saûng. E. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi treân sinh hoaït E. Roái loaïn naøy gaây ra söï ñau khoå coù yù nghóa veà laâm saøng hay söï bieán ñoåi hoaït F. Caàn chaån ñoaùn loaïi tröø lo aâu lieân quan ñeán ñoäng xaõ hoäi, ngheà nghieäp hay trong caùc beänh cô theå laõnh vöïc quan troïng khaùc. Caû hai loaïi roái loaïn naøy ñeàu coù trieäu chöùng lo aâu (tieâu chuaån A), nhöng khaùc nhau ôû tieâu chuaån coù lieân quan ñeán nguyeân nhaân, trong roái loaïn lo aâu lan toûa, khoâng coù moái lieân heä giöõa trieäu chöùng lo aâu vôùi beänh cô theå (tieâu chuaån F), trong roái loaïn lo aâu do söû duïng chaát, trieäu chöùng lo aâu laø haäu quaû cuûa vieäc söû duïng chaát (tieâu chuaån B). 3.2.2.3. Phaân bieät giöõa roái loaïn lo aâu khaùc vôùi roái loaïn aùm aûnh sôï, roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc. 1. Roái loaïn aùm aûnh sôï (xem ôû phaàn treân). 2. Roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc. Khi phaân tích tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn lo aâu lan toûa vôùi roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc 15
  17. Baûng 14: Tieâu chuaån cuûa roái loaïn lo aâu lan toûa vaø roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc. Roái loaïn lo aâu lan toûa Roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc. A. Trieäu chöùng lo aâu quaù möùc xuaát hieän trong thôøi A. Ngöôøi beänh phaûi coù caùc yù töôûng gian daøi, toái thieåu 6 thaùng caùc trieäu chöùng naøy xuaát aùm aûnh vaø caùc haønh vi nghi thöùc. hieän sau moät vaøi söï kieän (nhö laø thaát nghieäp hay ôû laïi lôùp). B. Beänh nhaân yù thöùc raèng caùc roái loaïn keå treân laø voâ lyù. B. Beänh nhaân thöôøng caûm thaáy lo aâu. C. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi cho C. Ngoaøi trieäu chöùng lo aâu, ngöôøi beänh coøn coù ba sinh hoaït cuûa ngöôøi beänh. (hay hôn) trong soá 6 trieäu chöùng sau ñaây. (1). Boàn choàn, ñöùng ngoài khoâng yeân, laêng xaêng, D. Trong tröôøng hôïp, ngöôøi beänh (2). Caûm giaùc meät moûi, daàu khoâng laøm vieäc gì naëng. vöøa coù aùm aûnh nghi thöùc vaø moät roái (3). Khoù khaên trong taäp trung tö töôûng, hay queân. loaïn khaùc nhö roái loaïn haønh vi aên (4). Noùng tính, deã gaây goå. uoáng, xung ñoäng nhoå toùc, bieán daïng (5). Caûm giaùc ñau nhöùc caùc baép cô, ñau ñaàu, moûi cô theå, v.v... caàn phaân tích caùc roái sau gaùy, nhöùc tay chaân. loaïn tö duy vaø haønh vi, vaø xaùc ñònh (6). Roái loaïn giaác nguû. trieäu chöùng chieám öu theá. D. Chaån ñoaùn loaïi tröø roái loaïn lo aâu khaùc nhö hoaûng E. Caàn chaån ñoaùn loaïi tröø roái loaïn loaïn, aùm aûnh sôï xaõ hoäi. lo aâu do beänh cô theå nhö söû duïng chaát taùc ñoäng leân taâm thaàn (thuoác E. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi treân sinh hoaït men) hay cuûa moät beänh noäi khoa toång quaùt. F. Caàn chaån ñoaùn loaïi tröø lo aâu lieân quan ñeán beänh cô theå Caû hai loaïi roái loaïn naøy ñeàu coù trieäu chöùng lo aâu (tieâu chuaån A), nhöng khaùc nhau ôû tieâu chuaån coù lieân quan ñeán nguyeân nhaân, trong roái loaïn lo aâu lan toûa, trieäu chöùng lo aâu xaûy ra sau caùc söï kieän tieâu cöïc (tieâu chuaån A), trong roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc, trieäu chöùng lo aâu laø haäu quaû cuûa caùc yù töôûng trong ñaàu cuûa ngöôøi beänh (tieâu chuaån A). 3.2.4.4. Phaân bieät giöõa roái loaïn hoaûng loaïn vaø roái loaïn lo aâu lan toûa. Phaân bieät giöõa roái loaïn hoaûng sôï vaø roái loaïn lo aâu lan toûa döïa vaøo: - Nguyeân nhaân: trong roái loaïn lo aâu lan toûa, moät soá söï kieän khoâng thuaän lôïi gaây ra tình traïng lo aâu, khaùc vôùi trong roái loaïn hoaûng loaïn, yeáu toá naøy khoâng roõ raøng; trong moät soá tröôøng hôïp, hoaûng loaïn coù theå xaûy ra trong moät soá tình huoáng cuûa aùm aûnh sôï khoaûng troáng. - Ñaëc ñieåm cuûa roái loaïn: trong roái loaïn lo aâu lan toûa, côn lo aâu keùo daøi ít nhaát treân 6 thaùng; trong roái loaïn hoaûng loaïn, caùc côn lo aâu thöôøng ngaén, trong khoaûng vaøi chuïc phuùt. 16
  18. 3.3. ROÁI LOAÏN AÙM AÛNH NGHI THÖÙC. 3.3.1. CHAÅN ÑOAÙN XAÙC ÑÒNH. Trong roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc, moät soá yù töôûng cuûa ngöôøi beänh coù theå gaây ra tình traïng lo aâu Tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa Soå tay Chaån ñoaùn vaø Thoáng keâ beänh Taâm thaàn laàn IV: 1. Roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc. Tieâu chuaån chaån ñoaùn laø roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc. A. Ngöôøi beänh phaûi coù caùc yù töôûng aùm aûnh vaø caùc haønh vi nghi thöùc. B. Beänh nhaân yù thöùc raèng caùc roái loaïn keå treân laø voâ lyù. C. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi cho sinh hoaït cuûa ngöôøi beänh. D. Trong tröôøng hôïp, ngöôøi beänh vöøa coù aùm aûnh nghi thöùc vaø moät roái loaïn khaùc nhö roái loaïn haønh vi aên uoáng, xung ñoäng nhoå toùc, bieán daïng cô theå, v.v... caàn phaân tích caùc roái loaïn tö duy vaø haønh vi, vaø xaùc ñònh trieäu chöùng chieám öu theá. E. Caàn chaån ñoaùn loaïi tröø roái loaïn lo aâu do beänh cô theå nhö söû duïng chaát taùc ñoäng leân taâm thaàn (thuoác men) hay cuûa moät beänh noäi khoa toång quaùt. Theo tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc: - Ñeå chaån ñoaùn laø roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc, ngöôøi beänh phaûi coù yù töôûng aùm aûnh hoaëc haønh vi nghi thöùc (xem ôû phaàn döôùi). - Beänh nhaân nhaän thöùc ñöôïc yù töôûng vaø haønh vi naøy coù tính chaát voâ lyù(tieâu chuaån B). - Roái loaïn naøy aûnh höôûng treân sinh hoaït cuûa ngöôøi beänh, beänh nhaân daønh nhieàu thôøi gian ñaáu tranh vôùi caùc yù töôûng aùm aûnh, neân aûnh höôûng leân khaû naêng laøm vieäc cuûa ngöôøi beänh (tieâu chuaån C). 2. YÙ töôûng aùm aûnh chieám öu theá. YÙ töôûng aùm aûnh laø yù töôûng cuûa ngöôøi beänh, laøm cho ngöôøi beänh lo laéng, maëc duø ngöôøi beänh bieát ñöôïc caùc yù töôûng naøy coù tính chaát voâ lyù, tìm caùch loaïi boû caùc yù nghó naøy, nhöng thöôøng khoâng thaønh coâng. Tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa STCÑTKBTT laàn IV: 1. Caùc yù töôûng, taùi phaùt vaø dai daúng khoâng phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh luùc ñoù, laøm cho ngöôøi beänh lo aâu. 2. Caùc yù nghó, khoâng chæ ñôn giaûn laø nhöõng noãi baän taâm quaù möùc veà nhöõng vaán ñeà trong cuoäc soáng thöïc teá. 3. Beänh nhaân tìm caùch loaïi boû caùc yù nghó, nhöng thöôøng khoâng thaønh coâng. 4. Beänh nhaân yù thöùc ñöôïc raèng caùc yù nghó naøy laø cuûa beänh nhaân (chuùng khoâng bò aùp ñaët töø beân ngoaøi nhö trong tröôøng hôïp tö duy bò aùp ñaët) Theo tieâu chuaån cuûa yù töôûng aùm aûnh. - Caùc yù töôûng aùm aûnh thöôøng khoâng phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh luùc baáy giôø; vaø laøm cho ngöôøi beänh lo aâu (tieâu chuaån 1), vaø nhö ñaõ ñöôïc phaân tích ôû treân cho thaáy ngöôøi beänh cuõng nhaän thöùc ñöôïc caùc yù töôûng naøy laø voâ lyù. - Ngöôøi beänh tìm caùch loaïi boû caùc yù töôûng naøy, maëc duø thöôøng khoâng thaønh coâng (tieâu chuaån 2). - Caùc yù töôûng naøy laø cuûa ngöôøi beänh (tieâu chuaån 4). Vôùi caùc ñaëc ñieåm ñaû trình baøy ôû tieâu chuaån 1 vaø 3; caùc yù töôûng naøy coù tính chaát aùm aûnh. 17
  19. 3. Haønh vi nghi thöùc chieám öu theá. Trong haønh vi nghi thöùc, ngöôøi beänh thöôøng laëp ñi, laëp laïi moät haønh vi, coù tính chaát nghi thöùc, nhaèm phaûn öùng laïi vôùi moät yù töôûng aùm aûnh, ñeå laøm giaûm tình traïng lo aâu do yù töôûng aùm aûnh gaây ra. Tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa STCÑTKBTT laàn IV. 1. Caùc haønh vi taùc phong laëp ñi laëp laïi (ví duï : röûa tay, kieåm tra, caàu nguyeän, ñeám, laëp ñi laëp laïi moät töø) maø beänh nhaân caûm thaáy phaûi thöïc hieän ñeå phaûn öùng laïi moät yù töôûng aùm aûnh. 2. Caùc haønh vi taùc phong laøm giaûm caûm giaùc lo aâu Theo tieâu chuaån chaån ñoaùn: - Ngöôøi beänh coù moät soá haønh vi taùc phong ñöôïc laëp ñi, laëp laïi nhieàu laàn, nhaèm phaûn öùng laïi moät yù töôûng aùm aûnh; thí duï: sau khi ñi veä sinh xong, ngöôøi beänh thöôøng röûa tay haøng giôø ñeå giöõ cho tay ñöôïc saïch) - Maëc duø ngöôøi beänh bieát caùc haønh vi naøy coù tính chaát voâ lyù, nhöng vaãn phaûi thöïc hieän ñeå laøm giaûm tình traïng lo aâu; trong thí duï keå treân, maëc duø ngöôøi beänh bieát haønh vi röûa tay khoâng dieät ñöôïc vi truøng, nhöng laøm cho ngöôøi beänh bôùt lo aâu vì tình traïng nhieãm khuaån. 4. Caùc yù töôûng vaø haønh vi aùm aûnh hoãn hôïp Trong theå beänh naøy, caùc yù töôûng aùm aûnh vaø haønh vi nghi thöùc noåi baät nhö nhau. 3.3.2. CHAÅN ÑOAÙN PHAÂN BIEÄT. 3.3.2.1. Phaân bieät giöõa roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc vôùi lo aâu do beänh cô theå. Khi phaân tích tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc vôùi lo aâu do beänh cô theå Baûng 15: Tieâu chuaån cuûa roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc vaø lo aâu do beänh cô theå. Roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc Lo aâu do beänh cô theå A. Ngöôøi beänh phaûi coù caùc yù töôûng aùm aûnh A. Lo aâu, caùc côn hoaûng sôï hay roái loaïn aùm vaø caùc haønh vi nghi thöùc. aûnh nghi thöùc chieám öu theá trong beänh caûnh laâm saøng. B. Beänh nhaân yù thöùc raèng caùc roái loaïn keå treân laø voâ lyù. B. Tieàn söû, khaùm cô theå hay caùc khaùm nghieäm boå sung chöùng toû raèng roái loaïn naøy C. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi cho sinh hoaït laø haäu quaû sinh lyù tröïc tieáp cuûa moät beänh cuûa ngöôøi beänh. noäi khoa toång quaùt. D. Trong tröôøng hôïp, ngöôøi beänh vöøa coù aùm C. Roái loaïn khoâng ñöôïc giaûi thích roõ bôûi moät aûnh nghi thöùc vaø moät roái loaïn khaùc nhö roái roái loaïn taâm thaàn khaùc (ví duï: Roái loaïn thích loaïn haønh vi aên uoáng, xung ñoäng nhoå toùc, nghi keøm lo aâu trong ñoù yeáu toá gaây sang bieán daïng cô theå, v.v... caàn phaân tích caùc roái chaán laø moät beänh noäi khoa toång quaùt). loaïn tö duy vaø haønh vi, vaø xaùc ñònh trieäu chöùng chieám öu theá. D. Roái loaïn naøy khoâng chæ xaûy ra ñôn ñoäc trong dieãn tieán cuûa saûng. E. Caàn chaån ñoaùn loaïi tröø roái loaïn lo aâu do beänh cô theå nhö söû duïng chaát taùc ñoäng leân E. Roái loaïn naøy gaây ra söï ñau khoå coù yù 18
  20. taâm thaàn (thuoác men) hay cuûa moät beänh noäi nghóa veà laâm saøng hay söï bieán ñoåi hoaït khoa toång quaùt. ñoäng xaõ hoäi, ngheà nghieäp hay trong caùc lónh vöïc quan troïng khaùc. Caû hai loaïi roái loaïn naøy ñeàu coù trieäu chöùng lo aâu (tieâu chuaån A), nhöng khaùc nhau ôû tieâu chuaån coù lieân quan ñeán nguyeân nhaân, trong roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc, khoâng coù moái lieân heä giöõa trieäu chöùng lo aâu vôùi beänh cô theå (tieâu chuaån E), trong roái loaïn lo aâu do beänh cô theå, trieäu chöùng lo aâu laø haäu quaû tröïc tieáp cuûa moät beänh cô theå (tieâu chuaån B). 3.3.3.2. Phaân bieät giöõa roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc vôùi lo aâu do söû duïng chaát, Khi phaân tích tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc vôùi lo aâu do söû duïng chaát Baûng 16: Tieâu chuaån cuûa roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc vaø lo aâu do söû duïng chaát. Roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc Lo aâu do söû duïng chaát A. Ngöôøi beänh phaûi coù caùc yù töôûng aùm A. Lo aâu, caùc côn hoaûng sôï hay roái loaïn aùm aûnh aûnh vaø caùc haønh vi nghi thöùc. nghi thöùc chieám öu theá trong beänh caûnh laâm saøng. B. Beänh nhaân yù thöùc raèng caùc roái loaïn keå treân laø voâ lyù. B. Thoâng qua tieàn söû, khaùm cô theå hay caùc khaùm nghieäm boå sung phaùt hieän ñöôïc moät trong hai C. Roái loaïn naøy gaây trôû ngaïi cho sinh yeáu toá sau : hoaït cuûa ngöôøi beänh. (1): caùc trieäu chöùng cuûa tieâu chuaån A xuaát hieän trong khi hoaëc trong voøng ít hôn 1 thaùng sau moät D. Trong tröôøng hôïp, ngöôøi beänh vöøa tình traïng ngoä ñoäc hay cai nghieän moät chaát. coù aùm aûnh nghi thöùc vaø moät roái loaïn (2): vieäc söû duïng thuoác men coù lieân quan veà maët khaùc nhö roái loaïn haønh vi aên uoáng, nguyeân nhaân vôùi roái loaïn. xung ñoäng nhoå toùc, bieán daïng cô theå, v.v... caàn phaân tích caùc roái loaïn tö duy C. Roái loaïn naøy khoâng ñöôïc giaûi thích roõ bôûi moät vaø haønh vi, vaø xaùc ñònh trieäu chöùng roái loaïn lo aâu khoâng do moät chaát gaây ra. chieám öu theá. D. Roái loaïn naøy khoâng chæ xaûy ra ñôn ñoäc trong E. Caàn chaån ñoaùn loaïi tröø roái loaïn lo aâu dieãn tieán cuûa saûng. do beänh cô theå nhö söû duïng chaát taùc ñoäng leân taâm thaàn (thuoác men) hay cuûa E. Roái loaïn naøy gaây ra söï ñau khoå coù yù nghóa veà moät beänh noäi khoa toång quaùt. laâm saøng hay söï bieán ñoåi hoaït ñoäng xaõ hoäi, ngheà nghieäp hay trong caùc lónh vöïc quan troïng khaùc. Caû hai loaïi roái loaïn naøy ñeàu coù trieäu chöùng lo aâu (tieâu chuaån A), nhöng khaùc nhau ôû tieâu chuaån coù lieân quan ñeán nguyeân nhaân, trong roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc, khoâng coù moái lieân heä giöõa trieäu chöùng lo aâu vôùi beänh cô theå (tieâu chuaån E), trong roái loaïn lo aâu do söû duïng chaát, trieäu chöùng lo aâu laø haäu quaû cuûa vieäc söû duïng chaát (tieâu chuaån B). 19
nguon tai.lieu . vn