- Trang Chủ
- Báo cáo khoa học
- Nghiên cứu khoa học Quản lý rừng cộng đồng của một số dân tộc ở vùng núi bắc bộ và đề xuất khuyến nghị xây dựng chính sách quản lý rừng cộng đồng
Xem mẫu
- Q u¶n lý rõng céng ®ång cña mét sè d©n téc ë vïng nói b¾c bé
vμ ®Ò xuÊt khuyÕn nghÞ x©y dùng chÝnh s¸ch qu¶n lý rõng céng ®ång
Cao L©m Anh
ViÖn khoa häc l©m nghiÖp ViÖt Nam
1. §Æt vÊn ®Ò
Qu¶n lý tµi nguyªn rõng cã sù tham gia cña céng ®ång d©n c− ®Þa ph−¬ng lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc
qu¶n lý rõng ®ang ®−îc sù quan t©m chó ý cña c¸c c¬ quan qu¶n lý l©m nghiÖp vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn
®Þa ph−¬ng. Tuy xÐt vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, cho ®Õn nay trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña Nhµ
n−íc ch−a quy ®Þnh vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång nh−ng trªn thùc tÕ ë mét sè ®Þa ph−¬ng, vÉn cßn tån t¹i
nh÷ng khu rõng céng ®ång ®−îc h×nh thµnh tõ l©u ®êi vµ vÉn ®ang ®−îc céng ®ång qu¶n lý cã hiÖu qu¶.
Theo b¸o c¸o s¬ bé cña Côc KiÓm l©m, tÝnh ®Õn th¸ng 6/2001, ë 1203 x· thuéc 146 huyÖn cña 24 tØnh,
thµnh trong c¶ n−íc ®· cã kho¶ng 2.348.295 ha rõng vµ ®Êt rõng ®· ®−îc giao cho céng ®ång th«n, b¶n
qu¶n lý vµ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c h×nh thøc nh−:
− Céng ®ång trùc tiÕp qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng thuéc quyÒn së h÷u cña céng ®ång theo truyÒn
thèng. (214.006 ha)
− Céng ®ång tham gia qu¶n lý b¶o vÖ rõng vµ ®Êt rõng cña Nhµ n−íc theo chÕ ®é kho¸n. (936.327
ha)
− Céng ®ång qu¶n lý c¸c rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp ®−îc ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng giao cho céng
®ång. (1.197.961 ha)
C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y ®· chØ ra r»ng hÖ thèng QLRC§ cã thÓ ph¸t triÓn ë nh÷ng vïng ®Þa lý kh¸c
nhau, ®Æc biÖt lµ vïng s©u, vïng xa, vïng cao, vïng ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi. Tuy nhiªn, c¸c h×nh
thøc qu¶n lý nµy ph¶i linh ho¹t ®Ó cã thÓ phï hîp víi truyÒn thèng, tËp qu¸n, ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù
nhiªn vµ kinh tÕ - x· héi cña tõng d©n téc Ýt ng−êi ë c¸c vïng miÒn nói ViÖt Nam.
Nghiªn cøu "§¸nh gi¸ t×nh h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång (cÊp th«n b¶n) cña mét sè d©n téc ë vïng
nói B¾c Bé vµ ®Ò xuÊt khuyÕn nghÞ x©y dùng chÝnh s¸ch qu¶n lý rõng céng ®ång" ra ®êi nh»m ®ãng
gãp vµo viÖc ph¸t triÓn LNC§ - mét h×nh thøc qu¶n lý rõng ®ang tån t¹i vµ ph¸t triÓn ë n−íc ta.
2 . Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
Ph©n tÝch tµi liÖu thø cÊp. Thu thËp c¸c tµi liÖu, t− liÖu liªn quan ®Õn tËp qu¸n sö dông tµi
nguyªn cña c¸c d©n téc nghiªn cøu.
RRA, PRA
o §iÒu tra ®¹i diÖn: chän n¬i cã rõng tù nhiªn, cã truyÒn thèng qu¶n lý rõng th«n b¶n,
®ang tån t¹i trong thùc tiÔn h×nh thøc QLRC§ (th«n, b¶n).
o ¸p dông ph−¬ng ph¸p pháng vÊn ë c¸c cÊp vµ nh÷ng ng−êi cã liªn quan ®Ó thu thËp
th«ng tin.
Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia vµ héi th¶o khoa häc.
3. KÕt qu¶ nghiªn cøu qu¶n lý rõng céng ®ång cña mét sè d©n téc vïng nói b¾c bé
Nghiªn cøu tiÕn hµnh t¹i 3 th«n b¶n (th«n Suèi Mµnh, x· Xu©n D−¬ng, huyÖn Léc B×nh, tØnh L¹ng S¬n ®¹i
diÖn cho d©n téc Tµy; Th«n Doi, x· HiÒn L−¬ng, huyÖn §µ B¾c, tØnh Hoµ B×nh ®¹i diÖn cho d©n téc M−êng;
Th«n Pó C¸, x· ChiÒng B«m, huyÖn ThuËn Ch©u, tØnh S¬n La ®¹i diÖn cho d©n téc Th¸i).
BiÓu 01 - Tãm t¾t c¸c ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña c¸c céng ®ång mÉu.
VÞ trÝ Léc B×nh - L¹ng S¬n §µ B¾c - Hoµ B×nh ThuËn Ch©u - S¬n La
D©n téc Tµy M−êng Th¸i
- 21/07/09
§Þa h×nh Thung lòng nói Nói cao Nói cao
Kho¶ng c¸ch ®Õn Na D−¬ng §µ B¾c ThuËn Ch©u
thÞ trÊn gÇn nhÊt 20 km 10 km 12 km
27 ng−êi/km2 49 ng−êi/km2 44 ng−êi/km2
MËt ®é d©n sè
ThÊp Võa ph¶i Võa ph¶i
Canh t¸c lóa n−íc vµ ch¨n Trång trät vµ ch¨n Canh t¸c lóa n−íc vµ
Ph−¬ng thøc
nu«i, khai th¸c s¶n phÈm nu«i, l©m n«ng kÕt n−¬ng rÉy hçn hîp, nu«i
thÝch nghi
rõng hîp gia sóc
C¬ b¶n lµ tù cung tù cÊp
Møc ®é thÞ Hçn hîp gi÷a tù cung
Tù cung tù cÊp
nh−ng cã tham gia thÞ
tr−êng tù cÊp vµ thÞ tr−êng
tr−êng
BiÓu 02 - DiÖn tÝch ®Êt ®ai cña c¸c ®iÓm nghiªn cøu
Xu©n D−¬ng HiÒn L−¬ng ChiÒng B«m
Lo¹i ®Êt
Léc B×nh §µ B¾c ThuËn Ch©u
DiÖn tÝch tù nhiªn 4320 ha 3276 ha 9519 ha
DiÖn tÝch ®Êt NN 137.42 ha 131.1 ha 269.81 ha
DiÖn tÝch ®Êt LN 746.25 ha 1807.3 ha 3173.6 ha
§Êt chuyªn dïng 56.78 ha 434.5 ha 55.38 ha
§Êt thæ c− 5.05 ha 20 ha 20.64 ha
§Êt ch−a sö dông 3374.5 ha 883.1 ha 5999.57 ha
BiÓu 03 - C¸c chØ tiªu b×nh qu©n ®Êt ®ai cho hé, lao ®éng vµ nh©n khÈu
DiÖn tÝch §Êt n«ng §Êt L©m
§Êt thæ
ChØ tiªu tù nhiªn nghiÖp nghiÖp
c− (ha)
(ha) (ha) (ha)
DiÖn tÝch bq hé 20,57 0,65 19,46 0.024
Xu©n
DiÖn tÝch bq lao ®éng 8,19 0,26 7,75 0.009
D−¬ng
DiÖn tÝch bq nh©n khÈu 3,77 0,12 3,57 0.004
DiÖn tÝch bq hé 9,07 0,36 5,01 0,06
HiÒn
DiÖn tÝch bq lao ®éng 4,15 0,17 2,29 0,03
L−¬ng
DiÖn tÝch bq nh©n khÈu 2,01 0,08 1,11 0,002
DiÖn tÝch bq hé 15,21 0,43 5,07 0.03
ChiÒng
DiÖn tÝch bq lao ®éng 5,16 0,15 1,72 0.011
B«m
DiÖn tÝch bq nh©n khÈu 2,26 0,06 0,75 0.005
Thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu.
C¸c lo¹i h×nh qu¶n lý rõng cña x∙ Xu©n D−¬ng - Léc B×nh - L¹ng S¬n. (Tµy)
- Rõng do hé gia ®×nh qu¶n lý.
- Rõng do c¸c céng ®ång qu¶n lý b¶o vÖ.
- Rõng do c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi (UBND x·, héi n«ng d©n, ®oµn thanh niªn..) qu¶n lý.
- Rõng do nhãm hé qu¶n lý.
Céng ®ång d©n c− th«n Suèi Mµnh hiÖn ®ang qu¶n lý 2 khu rõng cã diÖn tÝch gÇn 40 ha vµ mét b·i
ch¨n th¶ kho¶ng 20 ha. ChÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong c«ng t¸c b¶o vÖ rõng lµ tæ an ninh cña th«n do
tr−ëng th«n kiªm nhiÖm lµm tæ tr−ëng.
C¸c lo¹i h×nh qu¶n lý rõng cña x∙ HiÒn L−¬ng - §µ B¾c - Hoµ B×nh (M−êng)
- Qu¶n lý l©m nghiÖp Nhµ n−íc
- Qu¶n lý rõng hé gia ®×nh
- Qu¶n lý rõng chung
2
- 21/07/09
ë th«n Doi rõng céng ®ång kho¶ng (70 ha) do "Hîp t¸c x·" ®øng lµm trung gian, thuª chi héi cùu
chiÕn binh cña th«n tr«ng coi b¶o vÖ vµ lµm cÇu nèi gi÷a BQL rõng phßng hé S«ng §µ víi c¸c hé
d©n trong th«n. ChÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ rõng th«n b¶n lµ chñ nhiÖm HTX vµ Tr−ëng th«n.
C¸c lo¹i h×nh qu¶n lý rõng cña x∙ ChiÒng B«m - ThuËn Ch©u - S¬n La (Th¸i)
ViÖc giao ®Êt giao rõng ë ChiÒng B«m ch−a triÓn khai ®Õn hé gia ®×nh, mµ míi chØ cã c¸c HTX ®−îc
giao kho¸n th«ng qua c¸c hîp ®ång kho¸n b¶o vÖ rõng ký víi H¹t KiÓm l©m ThuËn Ch©u. HTX chØ lµ
ng−êi trung gian ®øng ra ®¹i diÖn ®Ó ký hîp ®ång (!?) kh«ng cã vai trß g× trong viÖc qu¶n lý b¶o vÖ
rõng th«n b¶n.
ChÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ qu¶n lý b¶o vÖ rõng céng ®ång cña th«n Pó C¸ lµ tæ an ninh th«n do
tr−ëng th«n kiªm nhiÖm lµm tæ tr−ëng.
4.1. NhËn ®Þnh chung vÒ hiÖn tr¹ng cña qu¶n lý rõng céng ®ång qua c¸c ®iÓm nghiªn cøu
a/ §¸nh gi¸ qu¶n lý rõng céng ®ång t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu qua c¸c tiªu chÝ
Trong khu«n khæ cña nghiªn cøu nµy chóng t«i ph©n tÝch tÊt c¶ c¸c th«ng tin thu thËp ®−îc dùa trªn 5
m¶ng vÊn ®Ò: QuyÒn sö dông ®Êt cña céng ®ång;Thùc tr¹ng rõng vµ ®Êt rõng do céng ®ång qu¶n lý; Lîi
Ých tõ qu¶n lý rõng; Tæ chøc vµ n¨ng lùc qu¶n lý; Vai trß hç trî cña Nhµ n−íc.
QuyÒn sö dông ®Êt t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu cho thÊy c¸c céng ®ång ®Òu ch−a ®−îc cÊp giÊy CNQSD§,
mÆc dï vËy nh−ng vÉn lµ b¸n chÝnh thøc v× céng ®ång ®Òu ®−îc sù ®ång ý vµ sù ñng hé cña chÝnh quyÒn
®Þa ph−¬ng. ViÖc c¸c céng ®ång tù c«ng nhËn theo truyÒn thèng kh«ng phæ biÕn.
Thùc tr¹ng rõng vµ ®Êt rõng do céng ®ång qu¶n lý phÇn lín lµ nh÷ng diÖn tÝch rõng tù nhiªn tr¹ng
th¸i IIIa1 nghÌo kiÖt, ë n¬i xa th«n b¶n vµ trªn nói cao, ngoµi ra c¸c céng ®ång còng cßn qu¶n lý rõng
trång vµ ®Êt trèng ®åi nói träc.
Lîi Ých tõ qu¶n lý rõng theo chóng t«i còng lµ lý do ®Ó x¸c lËp h×nh thøc QLRC§. T¹i tÊt c¶ c¸c ®iÓm
nghiªn cøu QLRC§ ®Òu mang l¹i lîi Ých trùc tiÕp vµ tho¶ m·n c¸c tÝn ng−ìng còng nh− c¸c lîi Ých
kh¸c cho céng ®ång.
VÒ tæ chøc céng ®ång vµ n¨ng lùc qu¶n lý, mçi céng ®ång ®Òu cã qui −íc b¶o vÖ rõng (ghi thµnh v¨n
hoÆc kh«ng ghi thµnh v¨n) cña riªng hä, nã phï hîp víi phong tôc tËp qu¸n vµ ®−îc l−u truyÒn trong
céng ®ång. §Ó thuËn lîi trong viÖc b¶o vÖ rõng hä th−êng lËp mét nhãm b¶o vÖ rõng.
T¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu cho thÊy Ýt nhiÒu ®Òu cã c¸c ch−¬ng tr×nh hç trî cña Nhµ n−íc (327, 661, 747,
133, 135…), vÒ møc ®é ®Çu t− cßn phô thuéc rÊt nhiÒu vÒ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña tõng céng ®ång.
b/ Lý do x¸c lËp vµ môc ®Ých cña qu¶n lý rõng céng ®ång.
T¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu cho thÊy qu¶n lý rõng céng ®ång ®−îc tån t¹i v× nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau,
cã thÓ tãm l−îc nh− sau:
BiÓu 04 - Lý do x¸c lËp h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång cña c¸c ®iÓm nghiªn cøu
C¸c ®iÓm nghiªn cøu Suèi
Doi Pó C¸
Lý do x¸c lËp Mµnh
1. TruyÒn thèng (tËp qu¸n) x x
2. Do thùc hiÖn chÝnh s¸ch G§GR cña ®Þa ph−¬ng
- KiÓm l©m vïng (UBND x·) giao x x
- NhËn kho¸n BVR víi c¸c tæ chøc kh¸c x
3. N¨ng lùc qu¶n lý cña céng ®ång x x x
4. Rõng tù nhiªn cßn Ýt khã chia cho c¸c hé x x x
5. Tho¶ m·n nhu cÇu cña céng ®ång
- Nhu cÇu gç cñi cña céng ®ång vµ tõng hé x x x
3
- 21/07/09
- Thùc phÈm (d−îc liÖu) x x x
- Nguån n−íc x x
Qua mçi thêi kú kh¸c nhau c¸c d©n téc ®Òu cã truyÒn thèng qu¶n lý tµi nguyªn rõng cña riªng m×nh, c¸c
h×nh thøc qu¶n lý cña hä thÓ hiÖn phong tôc tËp qu¸n vµ ®Æc ®iÓm d©n téc. Ng−êi M−êng rõng do "lang
®¹o" qu¶n lý, ë ng−êi Th¸i rõng l¹i ®−îc qu¶n lý theo "m−êng b¶n".
Sù tån t¹i cña h×nh thøc "céng ®ång" qu¶n lý rõng kh«ng ph¶i do sù ¸p ®Æt tõ trªn xuèng, mµ chÝnh lµ
h×nh thµnh tõ nhu cÇu thùc tiÔn ë c¸c c¬ së ®−îc ng−êi d©n chÊp nhËn. Nh− vËy, cã lÏ nã cã tÝnh hîp lý
nµo ®ã cña h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång, cã thÓ h×nh thøc nµy ®· kÕ thõa tËp qu¸n, luËt tôc vÒ qu¶n
lý tµi nguyªn thiªn nhiªn cña ®ång bµo c¸c d©n téc sèng trªn vïng cao ®· cã tõ l©u ®êi.
c/ C¸ch qu¶n lý sö dông rõng cña céng ®ång.
Mçi d©n téc kh¸c nhau ®Òu cã c¸ch qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn kh¸c nhau. T¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu
cho thÊy, c¸c hÖ thèng b¶o vÖ rõng b¶n ®Þa kh«ng cßn gi÷ ®−îc nguyªn vÑn hoÆc ®· bÞ mÊt hiÖu lùc (h×nh
thøc "Jompa" mét h×nh thøc b¶o vÖ rõng cã hiÖu qu¶ cña d©n téc Th¸i nay ®· bÞ mÊt) vµ thay vµo ®ã lµ
nh÷ng h×nh thøc kh¸c. PhÇn nhiÒu hä dïng c¸c tæ chøc cã s½n trong th«n b¶n ®Ó tæ chøc mét lùc l−îng
b¶o vÖ chuyªn tr¸ch (th«n Suèi Mµnh vµ b¶n Pó C¸ tæ an ninh th«n lµ lùc l−îng chuyªn tr¸ch b¶o vÖ rõng,
ë th«n Doi viÖc b¶o vÖ rõng chuyªn tr¸ch lµ Chi héi Cùu chiÕn binh...).
ViÖc khai th¸c gç cho c¸c nhu cÇu gia dông trong ph¹m vi th«n b¶n t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu ®Òu ph¶i
th«ng qua tr−ëng th«n. C¸c s¶n phÈm kh¸c nh− l©m s¶n ngoµi gç ®−îc thu h¸i tù do (trõ m¨ng tre nøa cã
qui ®Þnh cô thÓ nh− ë th«n Doi)
Do cuéc sèng cña nh©n d©n vïng ®ång bµo d©n téc nãi chung vµ cña c¸c ®iÓm nghiªn cøu nãi riªng cßn
khã kh¨n, nªn viÖc ph¸t triÓn l©m nghiÖp míi chØ dõng l¹i ë møc ®é b¶o vÖ rõng vµ trång rõng míi theo
c¸c hîp ®ång kho¸n trång rõng. Ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ch−a cã c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng tÝch cùc ®Ó gióp
rõng ph¸t triÓn.
4.2. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng.
Tr−íc ®©y, do mËt ®é d©n sè cßn thÊp, nÒn kinh tÕ cßn dùa vµo tù nhiªn nªn kh«ng ph¸t sinh nhiÒu m©u
thuÉn gi÷a c¸c céng ®ång víi bªn ngoµi vÒ quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp. Theo thêi gian, quan hÖ céng
®ång ë miÒn nói ®· cã nhiÒu thay ®æi trong nh÷ng bèi c¶nh lÞch sö kh¸c nhau nh−:
− Nhµ n−íc quy ®Þnh toµn bé rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp thuéc quyÒn së h÷u toµn d©n do Nhµ n−íc
thèng nhÊt qu¶n lý. Theo qui ®Þnh cña c¸c chÝnh s¸ch viÖc quy ho¹ch, quyÒn h¹n vµ lîi Ých cña
céng ®ång ch−a ®−îc ®Ò cËp râ rµng, cßn chung chung.
− Thµnh phÇn vµ c¬ cÊu cña c¸c céng ®ång d©n c− ë miÒn nói ®· thay ®æi nhiÒu, tû lÖ d©n téc b¶n
®Þa gi¶m dÇn. Tr−íc kia giµ lµng, chñ lµng lµ ng−êi ®øng ®Çu céng ®ång trong mäi viÖc. Nay giµ
lµng chØ tr«ng coi vÒ sinh ho¹t céng ®ång vµ lÔ héi cßn viÖc qu¶n lý mäi mÆt ®Òu do chÝnh quyÒn,
c¸c ban ngµnh phô tr¸ch.
− Nh÷ng d©n téc sèng gÇn rõng th−êng coi toµn bé c¬ së nguån tµi nguyªn gåm: ®Êt, rõng, nguån
n−íc, s«ng, suèi... lµ cña hä, nay giao hay kho¸n cho mçi hé mét diÖn tÝch ®Êt h¹n ®Þnh th× viÖc sö
dông ®Êt sai môc ®Ých lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái.
Gi¶i ®¸p ®−îc lîi Ých tõ rõng ®em l¹i cho céng ®ång d©n c− t¹i ®Þa ph−¬ng trong qu¸ tr×nh ®¸p øng c¸c
nhu cÇu nãi trªn sÏ t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao ®êi sèng cña ng−êi d©n ë c¸c vïng rõng nói, vµ sÏ gãp phÇn
tÝch cùc vµo viÖc b¶o vÖ rõng.
4.3. T¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch Nhµ n−íc.
ChÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ hiÖn nay ch−a nhËn râ qu¶n lý rõng céng ®ång lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc
qu¶n lý cÇn ph¶i cïng tån t¹i víi l©m nghiÖp Nhµ n−íc, l©m nghiÖp tËp thÓ vµ t− nh©n ®Ó thùc hiÖn nhiÖm
vô qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. C¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc cã liªn quan ®Õn l©m nghiÖp céng ®ång ®· vµ
®ang ®−îc thùc thi t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu lµ: Giao ®Êt l©m nghiÖp (N§ 02/CP vµ 163/1999/N§-CP),
kho¸n ®Êt l©m nghiÖp (202/CP vµ N§ 01/CP), ch−¬ng tr×nh 327 vµ nay lµ 661, chÝnh s¸ch x©y dùng vïng
kinh tÕ lßng hå S«ng §µ, 747, c¸c ch−¬ng tr×nh quèc gia 133, 135..
4
- 21/07/09
Nh×n chung c¸c chÝnh s¸ch nµy cã t¸c ®éng thuËn chiÒu vµ tÝch cùc ®Õn x©y dùng vµ qu¶n lý rõng céng
®ång th«n b¶n. Tuy nhiªn, chÝnh s¸ch giao ®Êt l©m nghiÖp míi t¹o hµnh lang ph¸p lý cho chÝnh quyÒn vµ
nh©n d©n ®Þa ph−¬ng tham gia vµo qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp, cßn c¸c quyÕt ®Þnh vÒ h−ëng dông do
Trung −¬ng quyÕt ®Þnh.
CÇn nhËn thÊy tÝnh thiÕu bÒn v÷ng cña chÝnh s¸ch kho¸n b¶o vÖ rõng. Nhµ n−íc ®Çu t− b¶o vÖ rõng chØ cã
thêi h¹n (5, 6 n¨m). Khi hÕt thêi h¹n ®Çu t− (Nhµ n−íc kh«ng thuª d©n b¶o vÖ rõng) th× rõng sÏ ®−îc b¶o vÖ
thÕ nµo? §©u lµ ®éng lùc ®Ó d©n b¶o vÖ rõng? T¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu khi hái nÕu kh«ng ®−îc Nhµ n−íc
tr¶ tiÒn kho¸n b¶o vÖ n÷a th× nh©n d©n cã tiÕp tôc b¶o vÖ rõng kh«ng? C¸c c¸n bé ®Þa ph−¬ng vµ nh©n d©n
t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu ®Òu cã nguyÖn väng muèn b¶o vÖ tiÕp, v× ng−êi d©n ®· thÊy t¸c dông cña rõng vµ
x¸c ®Þnh ®−îc rõng mang l¹i lîi Ých cho chÝnh hä chø kh«ng ph¶i cho Nhµ n−íc.
ChÝnh phñ míi ban hµnh quyÕt ®Þnh 178/2001/Q§-TTg (ngµy 12/11/2001) vÒ quyÒn h−ëng lîi, nghÜa vô
cña hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®−îc giao, ®−îc thuª, nhËn kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, nh−ng trong ®ã l¹i
ch−a qui ®Þnh quyÒn h−ëng lîi cho ®èi t−îng céng ®ång d©n c− th«n b¶n.
4.4. §¸nh gi¸ chung.
Qua c¸c nghiªn cøu cã thÓ rót ra mét sè ®¸nh gi¸ nh− sau:
−u ®iÓm cña qu¶n lý rõng céng ®ång.
− Cã tæ chøc chÆt chÏ, cã h−¬ng −íc néi bé vµ tr−ëng th«n ®−îc bÇu ra mét c¸ch d©n chñ.
− §©y lµ ph−¬ng ph¸p qu¶n lý rõng hiÖu qu¶ vÒ mÆt chi phÝ, c¸c céng ®ång cã thÓ b¶o vÖ rõng hiÖu
qu¶ h¬n c¸c hé gia ®×nh.
− Qu¶n lý rõng céng ®ång ®¸p øng nhu cÇu b¶o vÖ nguån n−íc cho sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp; phßng hé m«i tr−êng vµ tÝn ng−ìng; cung cÊp gç sö dông vµo viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng
c«ng céng (tr−êng häc, tr¹m x¸...) còng nh− cung cÊp l©m s¶n phô, gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng
cho ng−êi d©n trong céng ®ång.
Nh÷ng tån t¹i trong qu¶n lý rõng céng ®ång.
− Sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan chøc n¨ng víi céng ®ång trong qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng ch−a tèt.
− C¬ së ph¸p lý t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¶n lý rõng céng ®ång ch−a ®Çy ®ñ, ch−a cã nhiÒu trî gióp cña
ChÝnh phñ.
Nh÷ng trë ng¹i cho viÖc ph¸t triÓn qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam.
− Tæ chøc qu¶n lý rõng céng ®ång th«n b¶n lµ mét m« h×nh qu¶n lý tù nguyÖn, nh−ng ch−a ®−îc
Nhµ n−íc c«ng nhËn, nªn kh«ng ph¸t huy ®−îc vai trß chñ thÓ trong kinh doanh l©m nghiÖp.
− Quan ®iÓm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång ch−a ®−îc thèng nhÊt gi÷a c¸c nhµ qu¶n lý, nh÷ng ng−êi
lµm chÝnh s¸ch, c¸c c¸n bé kü thuËt vµ ng−êi d©n. Sù hiÓu biÕt cña ng−êi d©n vÒ c¸c chÝnh s¸ch
cßn rÊt h¹n chÕ.
− ThiÕu c¸c ch−¬ng tr×nh hç trî quèc gia ®Ó ph¸t triÓn qu¶n lý rõng céng ®ång.
5. KhuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p vÒ qLRC§.
Gi¶i quyÕt v−íng m¾c ë luËt d©n sù
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt n−íc, th«n b¶n ë ViÖt Nam kh«ng mÊt ®i nh− mét sè quèc gia, mµ vÉn tån
t¹i vµ ®ang tõng b−íc kh«i phôc vÞ thÕ cña th«n b¶n. Tuy nhiªn, ®Ó t¹o khu«n khæ ph¸p lý cho céng ®ång
d©n c− tham gia qu¶n lý rõng th× cÇn ph¶i cã mét sè bæ sung vµo LuËt D©n sù ®Ó céng ®ång d©n c− th«n
b¶n ®−îc coi lµ mét tæ chøc cã t− c¸ch ph¸p nh©n. Muèn ®−îc nh− vËy th× l¹i cÇn ph¶i cã c©u tr¶ lêi cho
nh÷ng c©u hái sau:
− NÕu céng ®ång d©n c− th«n b¶n ®−îc c«ng nhËn lµ mét ph¸p nh©n th× tæ chøc nµy thuéc lo¹i h×nh
tæ chøc nµo?
5
- 21/07/09
− Ai lµ c¬ quan chñ qu¶n cña céng ®ång th«n b¶n? Th«n b¶n lµ n¬i c− tró cña ng−êi n«ng d©n tõ
l©u ®êi nh−ng kh«ng cã quyÕt ®Þnh thµnh lËp th«n b¶n cña c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn....
Tõ sù dÉn chøng trªn cho thÊy, ®Ó thõa nhËn th«n b¶n lµ tæ chøc cã t− c¸ch ph¸p nh©n kh«ng nh÷ng cã
liªn quan ®Õn LuËt D©n sù mµ cßn liªn quan ®Õn LuËt Hµnh chÝnh vµ mét sè ®¹o luËt kh¸c ë ViÖt Nam.
Rµ so¸t l¹i ho¹t ®éng giao ®Êt, c«ng nhËn tÝnh hîp ph¸p cña nh÷ng diÖn tÝch ®Êt ®· giao cho
céng ®ång.
Tuy ch−a ®−îc c«ng nhËn quyÒn sö dông ®Êt vÒ mÆt ph¸p lý, nh−ng trong thùc tÕ, ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng
vÉn quan niÖm ®ã lµ ®Êt cña hä, trong mçi céng ®ång cã sù ®iÒu tiÕt vÒ quyÒn sö dông nµy, mét c¸ch
kh«ng chÝnh thøc theo luËt tôc truyÒn thèng.
QuyÒn lîi vµ nghÜa vô cña céng ®ång th«n b¶n.
Bæ sung vµo chÝnh s¸ch giao ®Êt l©m nghiÖp: giao ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång lµng b¶n sö dông æn ®Þnh
l©u dµi, ®−îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, víi c¸c quyÒn: Sö dông vµ h−ëng lîi c¸c s¶n phÈm
rõng theo quy −íc cña céng ®ång, phï hîp víi ph¸p luËt vÒ rõng, kh«ng ®−îc chuyÓn nh−îng, thÕ chÊp vµ
chia nhá ®Êt l©m nghiÖp cña céng ®ång cho c¸c thµnh viªn trong céng ®ång, kh«ng ®−îc quyÒn gãp vèn
b»ng gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña céng ®ång.
Trong khi Nhµ n−íc ch−a thõa nhËn vÞ trÝ céng ®ång d©n c− lµ mét chñ thÓ qu¶n lý rõng, ®Ò nghÞ cÇn gi¶i
quyÕt mét sè vÊn ®Ò sau:
− Bæ sung mét sè ®iÒu kho¶n vµo c¸c v¨n b¶n d−íi luËt ®Ó céng ®ång d©n c− ®−îc h−ëng −u ®·i theo
LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t− trong n−íc söa ®æi (1998); §−îc vay vèn tÝn dùng −u ®·i nh− c¸c tæ chøc
Nhµ n−íc vµ hé gia ®×nh ®Ó b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng; §−îc miÔn gi¶m thuÕ ®Êt
khi céng ®ång khai th¸c rõng trång, miÔn gi¶m thuÕ tµi nguyªn khi khai th¸c rõng phôc håi b»ng
c¸c biÖn ph¸p khoanh nu«i t¸i sinh.
QuyÒn sö dông l©m s¶n vµ rõng céng ®ång.
Khi giao rõng tù nhiªn cho céng ®ång qu¶n lý sö dông, nªn trao cho céng ®ång toµn quyÒn quyÕt ®Þnh
viÖc khai th¸c, sö dông l©m s¶n vµ tr¸ch nhiÖm t¸i sinh rõng (kh«ng ph¶i chÊp hµnh quy chÕ khai th¸c l©m
s¶n theo quy ®Þnh chung, tuy nhiªn, cÇn thiÕt më c¸c líp tËp huÊn n©ng cao kiÕn thøc vµ kü thuËt vÒ qu¶n
lý, sö dông rõng cho hä).
T¨ng c−êng n¨ng lùc qu¶n lý rõng céng ®ång.
LËp nhãm b¶o vÖ rõng, huy ®éng lao ®éng c«ng Ých ®Ó ch¨m sãc vµ nu«i d−ìng rõng.
Mçi th«n b¶n nªn tæ chøc mét nhãm chuyªn tr¸ch vÒ b¶o vÖ rõng. Nhãm nµy cã tr¸ch nhiÖm tr«ng coi
hµng ngµy vµ khi xÈy ra vô viÖc vi ph¹m vµo rõng th«n b¶n, cã tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt. Ngoµi ra hµng
n¨m qui ®Þnh mçi thµnh viªn trong céng ®ång ph¶i ®ãng gãp lao ®éng c«ng Ých trong c«ng t¸c b¶o vÖ vµ
ph¸t triÓn rõng.
Hoµn thiÖn qui −íc b¶o vÖ rõng
Céng ®ång th«n b¶n nµo còng nªn cã qui −íc, h−¬ng −íc. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng qui −íc ph¶i ®−îc
d©n chñ ho¸, c¸c qui −íc b¶o vÖ rõng ph¶i ®−îc chÝnh ng−êi d©n trong céng ®ång bµn b¹c vµ x©y dùng
nªn. Sau ®ã ph¶i ®−îc UBND c¸c cÊp c«ng nhËn.
Gióp céng ®ång ph−¬ng ph¸p qu¶n lý vµ sö dông rõng bÒn v÷ng
H−íng dÉn kü thuËt vµ nghiªn cøu c¸ch ®iÒu chÕ rõng.
X©y dùng mét c¬ chÕ phèi hîp gi÷a céng ®ång vµ c¸c ®¬n vÞ chøc n¨ng ®Ó cïng qu¶n lý vµ b¶o vÖ
rõng.
6
- 21/07/09
Toµn bé c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn viÖc b¶o vÖ, khai th¸c, sö dông gç vµ c¸c tµi nguyªn rõng ®Òu
ph¶i ®−îc sù nhÊt trÝ cña Tr−ëng th«n vµ cña tËp thÓ. Ph¶i gi¸m s¸t viÖc khai th¸c vµ sö dông cña nh÷ng
ng−êi trong th«n khi ®−îc phÐp khai th¸c.
Nghiªn cøu x©y dùng c¸ch ®iÒu chÕ rõng céng ®ång. (kh¸c víi c¸c ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng cña c¸c
L©m tr−êng quèc doanh) lµm c¬ së cho qu¶n lý vµ sö dông rõng céng ®ång bÒn v÷ng.
C¸c h×nh thøc xö ph¹t nªn kÕt hîp gi÷a luËt ph¸p vµ lÖ tôc - kh«ng nªn qui ®Þnh khung h×nh ph¹t qu¸ cao,
khi ng−êi d©n chØ vi ph¹m nhá (møc ®é vi ph¹m cña ng−êi d©n d−íi 100.000® th× qui ®Þnh nép ph¹t b»ng
tiÒn chø kh«ng ph¶i 1 tr©u hay 1 bß).
6. KÕt luËn chung vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Nhµ n−íc ®· cã nhiÒu thay ®æi vÒ c¸c chÝnh s¸ch l©m nghiÖp nh−ng vÉn cßn tån
t¹i nhiÒu c©u hái liªn quan ®Õn quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cô thÓ cña céng ®ång d©n c− trong viÖc tham gia
qu¶n lý rõng nh−: Céng ®ång d©n c− hiÖn ®ang qu¶n lý rõng sÏ ®ùîc h−ëng lîi Ých g×? Céng ®ång cã ®−îc
Nhµ n−íc hç trî nh− c¸c tæ chøc Nhµ n−íc qu¶n lý rõng kh«ng? Ai lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù ®èi víi
diÖn tÝch rõng nÕu ®−îc giao chÝnh thøc cho céng ®ång? Céng ®ång d©n c− nÕu ®−îc giao ®Êt, giao rõng th×
cã quyÒn chuyÓn nh−îng, thÕ chÊp, cho thuª, gãp vèn b»ng gi¸ trÞ rõng kh«ng?
TruyÒn thèng qu¶n lý rõng vµ vÊn ®Ò së h÷u trªn c¬ së céng ®ång ë ViÖt Nam ®· cã tõ l©u ®êi ®Æc biÖt
trong c¸c vïng d©n téc (t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu ®· cho thÊy c¶ 3 d©n téc lµ Tµy, M−êng vµ Th¸i ®Òu cã
truyÒn thèng qu¶n lý rõng), song hµnh lang ph¸p lý nh− hiÖn nay, vÉn thÓ hiÖn sù kh«ng c«ng nhËn ®Çy
®ñ víi truyÒn thèng nh− vËy, ®Æc biÖt lµ ®èi víi quyÒn h−ëng dông.
NguyÖn väng cña ng−êi d©n còng nh− l·nh ®¹o c¸c th«n, x· t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu lµ tiÕp tôc ®−îc qu¶n
lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nh÷ng diÖn tÝch rõng hiÖn cã nh− hiÖn nay (kh«ng muèn chia cho c¸c hé) ®Ó ®¶m
b¶o nhu cÇu gç lµm nhµ vµ gia dông, gi÷ nguån n−íc ¨n cho c¸c hé gia ®×nh trong th«n.
Tµi liÖu tham kh¶o
Dr. Sunil Bhargava cè vÊn tr−ëng kü thuËt, qui ho¹ch vµ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp vïng - LuËt ph¸p vµ
1.
chÝnh s¸ch l©m nghiÖp céng ®ång - Dù ¸n FAO Bangkok.
2. Ph¹m Xu©n Ph−¬ng - Kh¸i qu¸t khu«n khæ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng
®ång ë ViÖt Nam - Hµ Néi 2001.
3. NguyÔn Hång Qu©n - §Ò xuÊt khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p hç trî QLRC§ ë ViÖt Nam - Hµ Néi
2001.
4. Vò H÷u Tuynh - B¸o c¸o tãm t¾t ph©n tÝch sù vËn dông vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch trong l©m nghiÖp ë 5
tØnh ch−¬ng tr×nh MRDP - Hµ Néi 2001.
Tµi liÖu héi th¶o:"Nh÷ng kinh nghiÖm vµ tiÒm n¨ng cña qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam" Hµ Néi
5.
1-2/6/2000.
Tµi liÖu héi th¶o:"Khu«n khæ chÝnh s¸ch hç trî cho qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam” Hµ Néi 14-
6.
15/11/2001.
7. C¸c trang WEB: //www.mekonginfor.org; //www.socialforestry.org.vn //www.recoftc.org.
7
nguon tai.lieu . vn
