Xem mẫu
Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, c Khoa học Ti đt Môi tng, Tập 29, Số2 (2013) 34-41
Nghiên cu c im xói l và bi t on sông à
t p thy in Hòa Bình n xã Tân c và Minh Nông trong mi quan h vi bi cnh a ch!t và hot "ng ca p
Chu Văn Ng$i*,1, Nguy%n Ng(c Thch2, Phm Thu Hiên1*
1Khoa a Cht, Trưng i hc Khoa hc T nhiên, HQGHN 2Khoa a lý, Trưng i hc Khoa hc T nhiên, HQGHN
Nhn ngày 26 tháng 12 năm 2012
Ch,nh s-a ngày 23 tháng 7 năm 2013; ch!p nhn ăng ngày 20 tháng 6 năm 2013
Tóm tt: Bi t và xói l sông à ph0n h lưu p thy in Hòa Bình ã ư$c nghiên cu dưi góc " khác nhau. Các nghiên cu v2 cơ bn ch, dng mc xác nh hin trng, chưa lý gii các quá trình xy ra gây bi các ngun l4c nào. Vì vy các kt qu nghiên cu còn có nh5ng hn ch nh!t nh.
Bài báo nghiên cu, ánh giá xu th bi t - xói l d4a trên các cơ s: - Phân tích nh vi%n thám qua các th7i kỳ (1986, 2000 và 2010);
-T9ng h$p các kt qunghiêncuánh giá s4bin "nglòng sông à, các quá trìnhbi t - xói l;
- Kho sát th4c a, nghiên cu ti hin trư7ng v2 c im bi t - xói l và các c im t g:y hot "ng.
Kt qu kh;ng nh:
- Bi cnh a ch!t và hot "ng ca p thy in Hòa Bình là các yu t cơ bn chi ph quá trình bi t và xói l;
- Xu th xói l gia tăng và tr thành nguy cơ e d(a các khu dân cư, các công trình văn hóa và l ch s- có giá tr .
T khóa: Xói l, bi t, bin "ng, cung b7 lõm, cung b7 li, st lún.
1. t vn *
Khu v4c h lưu p thy in Hòa Bình bao gm ph0n h lưu g0n p kéo dài t phư7ng ng Tin, Phư7ng Hòa Bình, xã Yên Mông (b7 t ngn) và xã Trung Minh, H$p Thành ca huyn Kỳ Sơn (b7 h5u ngn). Tip n là các xã Khánh Thư$ng, Minh Quang, Ba Tri, Tòng
______
* Tác gi liên h. T: 84-904235660 Email: ngoicv@gmail.com
34
Bt ca huyn Ba Vì (b7 h5u ngn), xã Tu Vũ, Yn Mao, Phư$ng Mao, ng Lun, và th tr!n Thanh Thy ca huyn Thanh Thy, Phú Th( (b7 t ngn). im cui là các xã Tân c, Minh Nông, C ô, Phú Cư7ng ti khu v4c h$p lưu ca sông à, sông Thao và sông Lô.
K t 1987 khi công trình thy in Hòa Bình i vào hot "ng, khu v4c h lưu p thy in có s4 bin "ng ht sc phc tp theo không gian và th7i gian. Quá trình bin "ng theo chi2u ngang v:n tip di%n mc dù hai bên
C.V. Ngợi và nnk. / Tạp Koa ọ ĐHQGHN, C Koa ọ Ti đt và Môi t#$ng, Tập 29, Số 2(2013) 34-41 35
b7 sông nhi2u on ã ư$c xây kè bo v, còn lòng sông bin 9i theo chi2u sâu di%n ra cũng khá phc tp. Do tính c!p thit ca v!n 2, năm 2011 i h(c Quc gia Hà N"i ã phê duyt 2 tài nhóm B “Nghiên cu, ánh giá và 2 xu!t các gii pháp gim thiu tác hi ca m"t s loi tai bin a ch!t khu v4c h lưu p thy in Hòa Bình” (t Hòa Bình n Sơn Tây) mã s QG.11- 25. 2 tài có nhim v phi làm sáng tL nh5ng yu t chi phi n quá trình xói l và bi t nhOm góp ph0n ánh giá úng xu th ca quá trình.
2. Phương pháp nghiên c u
th4c hin các nhim v t ra, 2 tài ã áp dng các phương pháp sau:
- Phương pháp phân tích nh vi%n thám
Tư liu ư$c s- dng là: nh landsat MSS thu năm 1986, nh Landsat TM, tháng 11 -2000 và nh Landsat TM thu tháng 12 năm 2010, " phân gii không gian 30 mét. Ch!t lư$ng ca nh khá tt và ư$c thu cùng th7i gian trong năm, vì vy có th x- lý ơn gin phân tích bin "ng lòng sông (Hình 1). Các phép x- lý bao gm: nPn ch,nh theo h t(a " VN2000, phân loi nh bOng ph0n m2m ENVI xác nh ranh gii !t và nưc, vector hóa, to bn bin "ng bOng chc năng Intersection trong ph0n m2m ARC/GIS.
- Phương pháp phân tích, t9ng h$p các tài liu
2 tài ã tin hành t9ng h$p và phân tích các tài liu liên quan. BOng phương pháp này th!y rõ xu th bin "ng lòng sông à t khi p thy in Hòa Bình i vào hot "ng n nay.
- Phương pháp kho sát th4c a
2 tài ã tin hành kho sát th4c a ti nh5ng v trí quan tr(ng nhOm thQm nh hin trng xói l và bi t và tin hành i sánh vi
các kt qu ã nghiên cu trưc nhOm làm sáng tL cơ ch xói l và bi t.
3. Kt qu nghiên c u
3.1. Hin trng xói l và bi t
T khi p thy in i vào hot "ng ã làm cho quá trình xói l và bi t xy ra phc tp. Trong nh5ng năm 0u hot "ng ca p ã gây ra xói sâu cc b". Xói ã xy ra ngay sát chân p do dòng chy khi m c-a p x nưc, dòng chy 9 tr4c tip ã gây ra nh5ng h khoét sâu phía chân p, có chR sâu ti 17m. Năm 1993, dòng x có lưu tc 6 - 7m/s ã làm xói sâu ti 6 -7 m, to sóng cao 3 - 4 m. Ngoài ra xói ngang cũng xy ra nghiêm tr(ng. Năm 1990, xói ngang ã làm st l b7 h5u ngn phía chân p, phá hy ư7ng vào h0m giao thông. Sau ó, kè ã ư$c xây li và mL hàn ã ư$c xây d4ng chng xói và làm gim năng lư$ng dòng chy. St l r"ng ti 30 mét khu v4c sui S Ngòi 9 ra sông à, ngay 0u thành ph, làm st l m c0u, gây ách tPc giao thông m"t th7i gian 3 - 4 tháng. Xói ngang cũng làm xói l mnh b7 h5u ngn ngay b7 ê à Giang và sóng dâng lên ti g0n mt ê. V2 phía h lưu, b7 sông b7 t ngn thu"c xã Yên Mông và b7 h5u ngn thu"c xã Trung Minh huyn Kỳ Sơn cũng b xói l mnh t 7 - 10 m. Nhi2u v trí khác ph0n h lưu cũng b xói l.
Hin trng xói l và bi t qua các kt qu nghiên cu nh vi%n thám, các tài liu và kho sát th4c a ư$c th hin trên hình 1.
Kt qu phân tích các th h nh vin thám
Kt qu phân tích các th h nh vi%n thám năm 1986, năm 2000 và năm 2010 ã xác nh hin trng xói l và bi t như sau:
+ Hin trng xói l
36 C.V. Ngợi và nnk. / Tạp Koa ọ ĐHQGHN, C Koa ọ Ti đt và Môi t#$ng, Tập 29, Số 2(2013) 34-41
- Xói l mnh xy ra ti cung b7 lõm thu"c
phư7ng ng Tin, Tp. Hòa Bình và xã Trung
Minh (b7 phi sông à), và ti on b7 phía nam xã Yên Mông.
fg
Hình 1. Bn hin trng bi t và xói l ph0n h lưu p thy in Hòa Bình.
- Xói l xy ra d(c on b7 trái t Làng Cô (xã Yên Mông) n Làng Song (xã Lương Nha), và d(c b7 phi t xóm Nha n "c Lp (xã H$p Th nh )…
- Ti huyn Thanh Thy d(c b7 trái t xã Tu Vũ và Yn Mao (phía nam huyn) và d(c b7 xã oan HvàxãTân Phương xói lxy ra mnh.
- D(c b7 phi t Xóm S9 xã Minh Quang n Thch Xá (xã Thu0n MW) xói l xy ra mnh.
+ Hin trng bi t
Bi t b7 h0u như ít xy ra. Bi t áy là ch yu và xy ra nh5ng on lòng sông r"ng. Sn phQm bi t áy là các bãi bi gi5a sông.
C.V. Ngợi và nnk. / Tạp Koa ọ ĐHQGHN, C Koa ọ Ti đt và Môi t#$ng, Tập 29, Số 2(2013) 34-41 37
Qua phân tích nh th!y rõ v trí và quy mô ca các bãi bi không 9n nh.
Kt qu phân tích và tng hp tài liu
Theo kt qu o a hình áy t 1992 n 1997 cho th!y t p n h$p lưu ba sông, xu th rõ rt là chR áy sâu ư$c bi t, chR áy n9i cao b bào xói h th!p, và lòng sông ư$c
m r"ng do xâm th4c ngang tăng cư7ng (mt cPt s 7,8 ,9, 11… 28, 42). Nhìn chung trPc din ngang có s4 bin ông phc tp, c bit là on h$p lưu ba sông [2].
Qua t9ng h$p, phân tích tài liu cho th!y hin trng xói l t c0u Trung Hà n xã Tân c và Minh Nông xy ra mnh mY và phc tp. Tính t 1994 n nay xói l ã làm cho xã Tân c m!t i hơn 400 ha !t và 400 h" dân phi di d7i nơi . i vi xã Minh Nông, do xói l ã m!t 91 ha và 45 h" dân phi di d7i [4,5].
Nu c xói l t4 nhiên thì xã Tân c và xã Minh Nông không còn !t và canh tác.
Kt qu kho sát thc a
2 tài ã tin hành kho sát 28 im d(c hai b7 sông à (thu"c t,nh Hòa Bình) và 13 im thu"c phm vi huyn Ba vì, Hà N"i và Phú Th(.
Kt qu kho sát cho th!y ph0n ln b7 sông 2u b xói l. Z nh5ng on b7 kè á h"c, b7
[nh 1. Trng tre bo v chng xói l trên kè á h"c (ti Bn M], xã Yên Mông, t,nh Hòa Bình).
Trong vòng 7 năm (t 2005 n 2012) b7 sông ã lùi sâu vào 60 n 70m. ây là khu v4c xói l xy ra mnh nh!t trong th7i gian qua, làm cho c di bãi r"ng và màu m^ b cun trôi và tr thành vùng áy nông an xen các lch nưc, ư$c quan sát r!t rõ khi m4c nưc sông xung th!p. Ngoài ra xói l còn xy ra các cung b7 li ti Lương Khê (xã Thun MW, Ba Vì), ti phư7ng Th nh Lang và H5u Nghi (Tp. Hòa Bình). Xói l cung b7 li là trái vi qui lut xói l bi t t4 nhiên ca sông.
ph0n trên mt kè b xói l to b7 vách. Có nhi2u on b7 sông b xói l ã áp sát ư7ng
giao thông, e d(a n tuyn ư7ng hot "ng giao thông trong khu v4c ([nh 1).
Z nh5ng (an b7 không có kè á thu"c xã H$p Th nh và H$p Thành, xói l xy ra trên din r"ng, b7vách dc vàb cPt x\mnh ([nh 2).
[nh 2. B7 xói l to vách và cPt x\ mnh (on b7 không kè á h"c ti xã H$p Th nh và H$p
Thành, t,nh Hòa Bình).
Ngoài xói l, ti bn Ng(c, Tân Lp thu"c thành ph Hòa Bình ã xy ra quá trình bi t áy. Ti ây khi m4c nưc sông h th!p dưi kè á h"c quan sát th!y lòng sông l" các mô cát sLi. Các mô cát sLi phân b lòng sông tr thành chưng ngi vt cho giao thông ư7ng thy ([nh 3).
38 C.V. Ngợi và nnk. / Tạp Koa ọ ĐHQGHN, C Koa ọ Ti đt và Môi t#$ng, Tập 29, Số 2(2013) 34-41
- Các minh chng v2 hot "ng st lún hin i ca a hào: Ti im kho sát HB2 th tr!n Kỳ Sơn, m"t t g:y thun cPm v2 phía tây vi góc dc 700, mt phá hy b nghi2n dp chưa gPn kt. Trong phm vi cánh h, á phong hóa màu vàng, 0u tip xúc vi mt phá hy lp b un cong, còn ti cánh nâng, á ép phin
[nh 3. Bi t cát sLi áy sông (ti bn Ng(c, Tp. Hòa Bình).
Qua kt qu nghiên cu cho th!y quá trình xói l và bi t có nh5ng nét khác bit so vi các sông khi chưa có nh5ng tác "ng mnh ca
con ngư7i.
màu en, cPm dc ([nh 4).
t g:y hình thành liên quan vi vn "ng st lún ca a hào: ti im kho sát HB25 cũng quan sát ư$c m"t t g:y thun cPm v2 phía tây vi góc dc 800, c4 ly d ch trư$t ng khong 5cm ([nh 5).
3.2. Các yu t gây xói l và bi t
Các yu t gây xói l và bi t có nhi2u, gm a hình, lũ lt, c im a ch!t công trình, bi cnh a ch!t, hot "ng khai thác cát, hot "ng ca p thy in, v.v... Trong bài báo này ch, 2 cp n hai yu t r!t cơ bn gây xói l bi t, ó là bi cnh a ch!t và hot
"ng ca p thy in. + Bi cnh a ch!t
- Các thành tao a ch!t to b7 sông. B7 sông ch yu c!u to t các tr0m tích t vi c im " gPn kt yu, d% b xói l [1]. Nu không có p, theo quy lut t4 nhiên xói l ch, xy ra các cung b7 lõm khi mùa lt n. Xói l xy ra lp li theo mùa. Tc " xói l ph thu"c vào "ng l4c ca sông và c im các thành to a ch!t to nên b7.
- V trí sông à. Sông chy trên on t p n h$p lưu ba sông theo hưng t nam n
[nh 4. t gãy thun vi mt trư$t có th nOm 270Ð70 (ti bên trái ư7ng t th tr!n Kỳ Sơn i Tp. Hòa Bình).
Ti im kho sát HB29 sát mép sông, m"t ngôi nhà 4 t0ng có móng nOm tr4c tip trên á gc là sét b"t kt phân phin và b phân cPt bi h khe nt:180Ð55 và 340Ð65, thu"c h t0ng Sông Bôi (T2- 3sb). Nhà b nt theo phương bPc nam vi cánh phía tây h lún. Ti ây ngôi nhà b nt và h lún là liên quan vi st lún ca a hào ([nh 6).
bPc, b khng ch bi a hào hin i Hòa Bình - Trung Hà. Theo các tài liu ã công b và kt qu nghiên cu ca 2 tài, hin nay trong phm vi a hào v:n ang xy ra vn "ng st lún [3,6].
...
- tailieumienphi.vn
nguon tai.lieu . vn