Xem mẫu
- TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, tập 73, số 4, năm 2012
NGHỆ THUẬT TẠO DỰNG CÁC LỚP KHÔNG GIAN KIẾN TRÚC
TRÊN TRỤC THẦN ĐẠO KINH THÀNH HUẾ
Võ Ngọc Đức
Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế
Tóm tắt. Tổ chức không gian theo trục tạo lớp không gian là một trong những giá
trị của kiến trúc truyền thống Huế. Lớp là tập hợp vô vàn điểm ảnh trong không
gian có cùng một tính chất. Các lớp không gian là một phần của không gian được
sắp xếp từ lớp không gian này đến lớp không gian kia theo một hay nhiều phương
khác nhau.
Tổ chức không gian lớp trên trục Thần đạo được tạo ra do quá trình thích ứng với
khí hậu nhiệt đới gió mùa, công năng sử dụng, yếu tố phong thuỷ, quy luật thẫm
mỹ, điều kiện văn hoá, các giai đoạn phát triển lịch sử… Tổ chức không gian kiểu
này tạo khả năng định hướng đồng bộ cho các công trình chính đều quay mặt
hướng tốt, tạo chiều sâu không gian, phân cấp tầm quan trọng của các không gian
kiến trúc…
Phương thức tổ chức này có khả năng vận dụng vào thiết kế kiến trúc hiện đại, xây
dựng kiến trúc có bản sắc.
Huế được mệnh danh là thành phố di sản (vật thể và phi vật thể) được Unessco
công nhận vào năm 1993. Quần thể di sản kiến trúc Huế rất phong phú đa dạng gồm:
thành quách, cung điện, đền đài, miếu mạo và lăng tẩm. Vào khoảng thế kỷ XVII, từ khi
chúa Nguyễn Hoàng mở mang bờ cõi di cư vào phía Nam, các chúa Nguyễn từ thời bấy
giờ đã có ý đồ, tư tưởng về tổ chức không gian nhiều lớp thành luỹ phục vụ việc phòng
thủ. Năm 1801, Nguyễn Ánh trở về chiếm lại Phú Xuân, lên ngôi vua lấy niên hiệu là
Gia Long. Vào năm 1803, vua Gia Long bắt tay vào việc quy hoạch, thiết kế và chuẩn
bị thi công Dự án quy hoạch kinh đô. Dưới thời Gia Long kiến trúc đô thị Huế bắt đầu
được hình thành rõ ràng, bài bản trong việc tổ chức các lớp không gian kiến trúc.
Một trong những giá trị của kiến trúc truyền thống mà nhà Nguyễn đã để lại cho
chúng ta là phương thức tổ chức không gian theo trục tạo lớp không gian. Phương thức
này đã được áp dụng linh hoạt trong quá trình xây cất công trình và tạo dựng cảnh quan
đô thị Huế. Tổ chức lớp không gian theo trục tạo sự định hướng, hình thành nên đặc
trưng trong bố cục không gian đô thị.
29
- Kiến trúc là nghệ thuật tổ chức
không gian nhằm đáp ứng nhu cầu vật chất
và tinh thần của con người. Không gian là
đối tượng cơ bản của kiến trúc. Việc tiếp cận
nhiều cách khác nhau tạo ra các loại hình
không gian kiến trúc khác nhau. Khái niệm
lớp có thể dùng để phân tích không gian hay
để miêu tả một không gian có tính chất lớp
nào đó. Có thể khái quát rằng: lớp là tập hợp
vô vàn điểm ảnh trong không gian có cùng
một tính chất. Các lớp không gian là một
phần của không gian được sắp xếp từ lớp
Trục thần đạo nối Hoàng thành, Kỳ đài, không gian này đến lớp không gian kia theo
núi Ngự [13] một hay nhiều phương khác nhau.
Khái niệm lớp không gian cung cấp cho ta một công cụ để chỉ ra thứ tự sắp xếp,
quá trình hình thành, mối quan hệ không gian giữa các thành phần kiến trúc theo các
phương. Qua đó thấy được cấu trúc hệ thống giữa các thành phần không gian.
Trong kiến trúc, sự chuyển
động của một điểm tạo ra tuyến. Tổ
chức không gian theo tuyến chứa
đựng một loạt không gian giống nhau
chuyển động theo trục. Các không
gian thành phần được liên kết trực tiếp
với nhau hoặc thông qua một không
gian dạng tuyến riêng biệt khác. Hình
thức chuyển động của tuyến có thể
dạng đường thẳng, cong hay theo một
quy luật tuyến nào đó. Để nhấn mạnh
một thành phần nào đó trên tuyến,
người ta nhấn mạnh độ lớn và hình
dạng thể hiện những không gian có
tầm quan trọng. Tầm quan trọng của
những không gian này càng được
nhấn mạnh khi nó đặt ở cuối tuyến,
đặt ở điểm thắt, điểm gãy khúc của
tuyến hoặc đặt tách ra khỏi tuyến. Quan hệ lớp không gian theo tuyến[12]
Đối với kiến trúc cảnh quan, khái niệm lớp không gian được sử dụng rất phổ
biến. Theo đó, mọi không gian hay các cảnh vật thiên nhiên đều được phân thành 3 lớp
không gian: cận cảnh, trung cảnh và viễn cảnh. Đặc trưng trong cách thức bố cục đô thị
30
- Huế là kinh thành được định hướng theo tuyến kết hợp các lớp không gian để phân chia
thành các khu vực khác nhau.
Tổ chức không gian lớp trên trục thần đạo ở kinh thành Huế được tạo ra do quá
trình thích ứng với khí hậu nhiệt đới gió mùa, công năng sử dụng, yếu tố phong thuỷ,
quy luật thẫm mỹ, điều kiện văn hoá, các giai đoạn phát triển lịch sử,… Trục thần đạo là
đặc điểm rất quan trọng trong kiến trúc truyền thống Huế và được sử dụng rất nhiều
trong kiến trúc cung điện, lăng tẩm, đình chùa Huế...
Vị trí Kinh thành Huế được lựa chọn cẩn thận, bao gồm đầy đủ các đặc trưng địa
lý như là: sông, núi, đất đai bằng phẳng và các nét cảnh quan đặc trưng. Theo nguyên
tắc phong thuỷ, dòng sông Hương và núi Ngự Bình đóng vai trò minh đường và bình
phong cho Kinh thành; cồn Hến và cồn Dã Viên là hai yếu tố tả Thanh Long, hữu Bạch
Hổ hình thành nên các lớp không gian trong tổng thể đô thị Huế.
Việc tạo ra lớp không gian sân vườn đan xen giữa các công trình giúp điều hoà
vi khí hậu cho các công trình; hành lang, hàng hiên, hàng cột cũng không ngoài mục
đích này. Lớp không gian tạo sự chuyển động, nhịp điệu trong kiến trúc truyền thống,
đồng thời tạo điểm nhấn và hình ảnh đặc trưng trong không gian đô thị (Kỳ Đài, Ngọ
Môn,…). Nhờ cấu trúc lớp không gian có trục định hướng, tổng thể quy hoạch Kinh
thành Huế gồm nhiều lớp vòng thành rất ăn nhập cảnh quan thiên nhiên nhưng vẫn giữ
được uy quyền sức mạnh của chế độ phong kiến. Các lớp không gian biểu hiện sự cảm
nhận thẫm mỹ theo phương ngang rất đặc trưng của Huế. Nhịp điệu các lớp mái tạo ra
sự biến hoá đa dạng của cấu trúc gỗ truyền thống, cấu trúc bộ vì kèo tạo nên vẻ đẹp của
sự biến thiên trong không gian nội thất.
Các lớp không gian trên trục thần đạo từ Kỳ đài, Các điểm mốc không gian trên trục
Ngọ Môn, điện Thái Hoà [11] thần đạo Kỳ Đài, Phu Văn Lâu,
Nghênh Lương Đình
Ngoài ra, tổ chức không gian theo trục tạo khả năng định hướng đồng bộ cho các
công trình chính đều quay mặt hướng tốt thể hiện rất rõ ở bố cục tổng thể Kinh thành
Huế. Đặc điểm này được tạo ra do việc tuân thủ những quy luật đăng đối theo những
31
- tuyến thẳng và quy luật phong thuỷ của tổng thể kiến trúc. Giải pháp bố cục theo chiều
sâu tạo nên các lớp không gian có tác dụng định hướng, phân cấp tầm quan trọng của
các không gian kiến trúc. Từ điện Thái Hoà, Ngọ Môn, Kỳ Đài, hộ Thành hào, Phu Văn
Lâu, Nghênh Lương Đình, sông Hương, núi Ngự Bình,… thể hiện rất rõ điều này.
Ngày nay, quá trình đô thị hoá làm bộ mặt kiến trúc đô thị Huế phát triển đồng
thời cũng làm mất đi phần nào giá trị quý giá của ông cha ta. Trong cách nhìn của chúa
Nguyễn Hoàng từ xưa đã có dụng ý đóng khung Huế trong phong cảnh kỳ diệu từ núi
Ngự Bình đến đồi Vọng Cảnh, đến phá Tam Giang và Cầu Hai.
Quy hoạch phát triển đô thị Huế phải xuất phát từ quan điểm bảo tồn, nâng cao
giá trị quần thể di tích cố đô Huế, tôn trọng tư tưởng chủ đạo của thuyết phong thuỷ
trong quy hoạch Huế trước đây với các nguyên tắc truyền thống của nghệ thuật kiến trúc
cung đình Việt Nam. Đặc thù của đô thị Huế là tổng thể di tích tồn tại trong lòng đô thị
mới, cố đô chung sống với thành phố đang phát triển đi lên. Vì vậy, việc bảo tồn cái cũ
không nên níu kéo cái mới phát triển, ngược lại sự phát triển cái mới không lấn át cái cũ
mà phải kết hợp hài hoà với nhau.
Vì vậy, muốn phát triển một nền kiến trúc Huế có bản sắc, trước tiên chúng ta
phải khẳng định đâu là cốt lõi, cái đặc thù đã làm nên tính riêng biệt cho nghệ thuật kiến
trúc Huế. Những giá trị của phương thức tổ chức không gian lớp theo trục trong kiến
trúc truyền thống có khả năng vận dụng vào thiết kế kiến trúc hiện đại, mở ra quan niệm
mới trong sáng tác, xây dựng nền kiến trúc có bản sắc, phù hợp với cảnh quan thiên
nhiên và văn hoá Huế.
Các công trình chính trên trục thần đạo Kinh thành Huế tính từ phía Bắc (Hoàng
Thành) đến phía Nam (núi Ngự Bình) (nguồn tác giả).
Tên công
Mặt bằng, phối cảnh Chức năng Vị trí
trình
Lầu Tứ Nơi hóng Hoàng
Phương mát, ngắm Thành
Vô Sự cảnh, nơi học
tập của
Hoàng gia
Lầu Kiến Nơi ngắm Tử Cấm
Trung cảnh của vua Thành
(cao
10,8m)
[11]
32
- Nơi ăn ở sinh
Điện hoạt của
Tử Cấm
Khôn Hoàng Quí
thành
Thái Phi và các phi
tần mỹ nữ
Điện Càn Nơi ở của Tử Cấm
Thành Vua thành
Điện Cần Nơi làm việc Tử Cấm
Chánh của Vua thành
(cao
10,871m)
[13]
Điện Thái Tiếp đại triều, Hoàng
Hoà cử hành nghi thành
lễ đặc biệt
Ngọ Môn Cửa vào Kinh
(cao 15m) chính Hoàng thành
thành
Kỳ Đài Vị trí cờ, Kinh
(cao 55m) điểm nhấn thành
chính Kinh
thành
Phu Văn Nơi ngắm Bắc sông
Lâu (cao cảnh, nghỉ Hương
9,5m) ngơi, thư giãn
33
- Nghênh Nơi ngắm Bắc sông
Lương cảnh, nghỉ Hương
Đình (cao ngơi, thư giãn
7,85m)
Sông Cung cấp Nam Bắc
Hương nước, giao sông
thông, Minh Hương
đường cho
Kinh thành
Nhà thờ Nhà thờ Nam sông
Phú Cam Thiên Chúa Hương
giáo
Núi Ngự Tiền án Kinh Nam sông
Bình (cao thành Hương
105m)
[11]
Các lớp không gian qua mặt cắt hiện trạng trục thần đạo từ Hoàng thành đến núi Ngự Bình
34
- Mặt bằng và mặt cắt đề xuất các lớp không gian trên trên trục thần đạo từ Hoàng thành đến
núi Ngự Bình
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Phan Thuận An, Kiến trúc cố đô Huế, Nxb. Thuận hoá, Huế, 2000.
2. Phan Thuận An, Kinh thành Huế, Nxb. Thuận hoá, Huế, 1999.
3. Nguyễn Quang Đạt, Không gian liên kết trong kiến trúc, Luận văn thạc sỹ kiến trúc,
Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, 2004.
35
- 4. Đặng Thái Hoàng , Sáng tác kiến trúc, Nxb. Khoa học kỹ thuật, Hà Nội, 1996.
5. Vũ Tam Lang, Kiến trúc cổ Việt nam, Nxb. Xây dựng, Hà Nội, 2002.
6. Đặng Đức Quang, Cơ sở tạo hình kiến trúc, Nxb. Xây dựng, Hà Nội, 1999.
7. Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại nam nhất thống chí, bản dịch của VSH, Nxb. Khoa
học xã hội, Hà nội, 1969.
8. Trần Ngọc Thêm, Cơ sở văn hoá Việt Nam, Nxb. Giáo dục, Tp. Hồ Chí Minh, 1999.
9. Uỷ ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế, Thừa Thiên Huế với vai trò thành phố trực
thuộc trung ương cơ hội và thách thức, Kỷ yếu hội thảo khoa học, 2010.
10. Viện nghiên cứu kiến trúc, Kiến trúc và khí hậu nhiệt đới Việt nam, Nxb. Xây dựng, Hà
Nội, 1997.
11. Francis D.K. Ching, Architecture-Form, Space, and Order, I.T.P. A Division of
International Thomson Publishing Inc, 1996.
12. Institute of Unesco World Heritage Waseda University-Japan, Một số tài liệu nghiên
cứu về Huế, 2002.
13. International Workshop and Symposium on Conservation of Historical Urban and
Rural Environment along the Huong River Valley, Aug 5-20th 2005, Hue City.
14. Roger H.Clark, Michael Pause, biên dịch Nguyễn Ngọc Giả, Võ Đình Hiệp, Phương
pháp phân tích và đánh giá qua hình vẽ những tác phẩm kiến trúc nổi tiếng của các
kiến trúc sư lớn, Nxb. Xây dựng, Tp Hồ Chí Minh, 2002.
CREATING ART OF ARCHITECTURAL SPACIAL LAYERS
ON MAIN AXIS OF HUE CITADEL
Vo Ngoc Duc
College of Sciences, Hue University
Abstract. One of the values of traditional architecture is the spatial organization of
the axis creating layers of space. A layer is a collection of numerous pixels in space
having the same nature. The spacial layer is part of the space arranged from the
spacial layer to another spacial layer on one or more different directions.
The spatial organization of the main axis was created in the process of adaptation
to a tropical monsoon climate, utilities, Feng shui elements, aesthetic laws, cultural
conditions, the development stage history... This spatial organization makes it
possible for projects to be oriented toward the good direction, creating deep space
and devolving hierarchical importance of the architectural space.
Methods of the spatial organization in the axial line in traditional architecture can
be used in modern architectural designs and the building of advanced architecture
with strong ethnic identity.
36
nguon tai.lieu . vn
