Một số vấn đề về quan hệ gia đình qua báo chí - Nguyễn Hồng Thái

X· héi häc sè 4(72), 2000 75 Mét sè vÊn ®Ò vÒ quan hÖ gia ®×nh qua b¸o chÝ NguyÔn Hång Th¸i ViÖt Nam b−íc vµo thiªn niªn kû míi b»ng c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa. T¨ng tr−ëng kinh tÕ, héi nhËp víi thÕ giíi, tiÕp cËn nÒn kinh tÕ tri thøc, ®· lµm biÕn ®æi s©u s¾c vµ toµn diÖn c¸c quan hÖ x· héi, ®Æc biÖt lµ c¸c quan hÖ trong gia ®×nh - víi t− c¸ch lµ “tÕ bµo cña x· héi" - h¹t nh©n cña sù ph¸t triÓn. B¸o chÝ lµ hµn thêi biÓu ®o mèi quan t©m cña x· héi vÒ nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong gia ®×nh. B¸o chÝ, víi vai trß lµ ph−¬ng tiÖn tæ chøc vµ vËn ®éng quÇn chóng ë ph¹m vi ®¹i chóng, lµ mét hiÖn t−îng t©m lý x· héi, thÓ hiÖn t©m tr¹ng x· héi, ph¶n ¸nh nh÷ng ®¸nh gi¸ cña c¸c nhãm x· héi vÒ quan hÖ gia ®×nh, th«ng qua ®ã lµm cÇu nèi gi÷a ý thøc x· héi vµ hµnh ®éng x· héi cÇn vµ ph¶i cã cña c¸c nhãm, céng ®ång x· héi - nhÊt lµ nh÷ng ng−êi quan t©m nghiªn cøu gia ®×nh. Nghiªn cøu qua b¸o chÝ c¸c vÊn ®Ò vÒ gia ®×nh lµ mét c¸ch tiÕp cËn, nã gîi më con ®−êng nhËn thøc néi dung, tËp hîp c¸c yÕu tè, c¸c t¸c nh©n x· héi, t¹o nªn nh÷ng biÕn ®æi rÊt phøc t¹p trong quan hÖ gia ®×nh. B¸o chÝ ph¶n ¸nh sù t−¬ng t¸c cña nh÷ng biÕn ®æi trong c¸c quan hÖ x· héi tíi néi hµm cña quan hÖ gia ®×nh - gióp x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu s©u, phôc vô cho chiÕn l−îc ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng. Bµi viÕt nµy nh»m tr×nh bµy tãm t¾t nh÷ng vÊn ®Ò vÒ phô n÷ - h«n nh©n vµ gia ®×nh ë ViÖt Nam, mµ b¸o chÝ ®Ò cËp ®Õn trong thêi gian gÇn ®©y. Qua ®ã, phÇn nµo thÊy ®−îc thùc tr¹ng, xu h−íng biÕn ®æi, c¸c chiÒu c¹nh t¸c ®éng cña nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ - x· héi to lín tíi c¸c quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖn X· héi häc ®· tiÕn hµnh thu thËp mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c bµi vÒ vÊn ®Ò h«n nh©n vµ gia ®×nh ®¨ng trªn b¸o chÝ. §©y lµ nguån cung cÊp th«ng tin v« cïng quý b¸u cho nh÷ng nhµ nghiªn cøu, ph¶n ¸nh sù ®¸nh gi¸ x· héi (sè ®«ng, nhãm) vµ h−íng c«ng chóng cña c¸c lo¹i b¸o. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc tr−ng cña b¸o nh−: løa tuæi, giíi, nhu cÇu thÞ hiÕu, l·nh thæ,... ¶nh h−ëng v« cïng lín tíi néi dung, l−îng th«ng tin, vµ tÇn suÊt giao tiÕp cña c«ng chóng. Chóng t«i ®· kh¶o cøu 110 bµi, cña 23 lo¹i b¸o (liÖt kª ë phÇn cuèi) Ên hµnh trong thêi gian tõ 1/6/1999 ®Õn 30/4/2000. C¸c b¸o phô n÷ vµ an ninh c«ng céng-ph¸p luËt ®−îc coi lµ nh¹y c¶m víi nh÷ng vÊn ®Ò cña phô n÷ hoÆc c¸c tr−êng hîp téi ph¹m ®· ®¨ng t¶i nhiÒu nhÊt nh÷ng bµi vÒ phô n÷-h«n nh©n-gia ®×nh. N¨m trong sè 23 b¸o, cã sè bµi nhiÒu nhÊt thø tù lµ: Phô n÷ ViÖt Nam-16; Ph¸p luËt-14; Gi¸o dôc thêi ®¹i-13; N«ng th«n ngµy nay-10; Phô n÷ thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Lao ®éng-7. Tuy nhiªn víi ®Æc tr−ng c«ng chóng- chøc n¨ng nhiÖm vô riªng cña m×nh, c¸c vÊn ®Ò vÒ phô n÷ vµ gia ®×nh xuÊt hiÖn trªn c¸c Ên phÈm rÊt ®a d¹ng, vµ cã sù kh¸c biÖt trong c¸ch ph¶n ¸nh th«ng tin. Khi kh¶o cøu c¸c v¨n b¶n b¸o chÝ vÒ vÊn ®Ò gia ®×nh, x¸c suÊt ®−îc ph©n theo c¸c chñ ®Ò chia nh− sau: Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 76 Mét sè vÊn ®Ò vÒ quan hÖ gia ®×nh qua b¸o chÝ 1 B¹o lùc gia ®×nh 20 2 T¶o h«n, t×nh dôc tr−íc h«n nh©n, søc kháe sinh s¶n vÞ thµnh niªn 17 3 Giíi, bÊt b×nh ®¼ng giíi, ph©n c«ng lao ®éng gia ®×nh vµ ®Þa vÞ x· héi 16 4 Ly h«n 15 5 ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i - dù b¸o ®éng th¸i cña gia ®×nh 14 6 Quan hÖ gi÷a c¸c thÕ hÖ trong gia ®×nh 11 7 C¸c vÊn ®Ò kh¸c 17 V× trong mét bµi b¸o, ng−êi viÕt th−êng ®Ò cËp ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò, vµ nhiÒu chiÒu c¹nh liªn quan gi÷a chóng cïng mét lóc, do ®ã sù ph©n chia nµy chØ mang tÝnh chÊt t−¬ng ®èi, khã cã thÓ r¹ch rßi gi÷a b¹o lùc -bÊt b×nh ®¼ng giíi - ph©n c«ng lao ®éng gia ®×nh, còng nh− ¶nh h−ëng cña truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, quan hÖ gi÷a c¸c thÕ hÖ.... C¸ch ph©n chia trªn trong mét chõng mùc nµo ®ã chóng t«i cho r»ng ®ã lµ nh÷ng chØ dÉn ®Ó ®−a ng−êi ®äc ®Õn mét suy nghÜ x· héi häc ®ã lµ sù "chØ b¸o". 1. B¹o lùc trong gia ®×nh B¹o lùc trong gia ®×nh lµ "bÊt kú mét hµnh ®éng b¹o lùc dùa trªn c¬ së giíi nµo dÉn ®Õn, hoÆc cã kh¶ n¨ng dÉn ®Õn nh÷ng tæn thÊt vÒ th©n thÓ, vÒ t×nh dôc, t©m lý hay nh÷ng ®au khæ cña phô n÷, bao gåm c¶ sù ®e däa cã nh÷ng hµnh ®éng nh− vËy, sù c−ìng bøc hay t−íc ®o¹t mét c¸ch tïy tiÖn sù tù do, dï nã x¶y ra ë n¬i c«ng céng hay trong cuéc sèng riªng t−” (Theo Vò M¹nh Lîi vµ ®ång nghiÖp 1999: 10). Theo nh− ®Þnh nghÜa trªn th× cã thÓ thÊy b¹o lùc trong gia ®×nh ®−îc b¸o giíi ®Ò cËp ®Õn nhiÒu nhÊt, nã tån t¹i ë mäi vïng l·nh thæ, mäi løa tuæi, mäi giai tÇng x· héi, tuy nhiªn nã còng cã nh÷ng ®Æc tr−ng riªng. "B¹o lùc cµng vÒ quª cµng phæ biÕn, cµng cã häc vÊn cµng tinh vi ". (H¶i YÕn. N«ng th«n ngµy nay.17.3.2000). Cã ý kiÕn cho r»ng mét sè phô n÷ cã thu nhËp ®e däa quyÒn gia tr−ëng cña c¸c «ng chång còng cã thÓ trë thµnh n¹n nh©n cña b¹o lùc. Sè liÖu t¹i QuËn 1 thµnh phè Hå ChÝ Minh cho thÊy: 29% «ng chång b¹o lùc lµ thÊt nghiÖp, 80% sè phô n÷ bÞ b¹o lùc cã thu nhËp, cã khi cßn lµ thu nhËp chÝnh (Xem thªm Vò M¹nh Lîi vµ ®ång nghiÖp 1999). Thêi gian gÇn ®©y xu h−íng phi tËp trung hãa trong qu¶n lý kinh tÕ vµ x· héi ®· ®em l¹i cho hé gia ®×nh nh÷ng chøc n¨ng vµ vai trß kinh tÕ x· héi míi v« cïng quan träng. §Þa vÞ vai trß cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh còng thÓ hiÖn theo nh÷ng xu h−íng rÊt kh¸c nhau. §µn «ng hµnh xö cã tÝnh h−íng ngo¹i. Phô n÷, ngoµi viÖc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, cßn ph¶i g¸nh v¸c hÇu nh− toµn bé c«ng viÖc gia ®×nh. NhÊt lµ ë n«ng th«n, khu vùc kinh tÕ chñ yÕu lµ s¶n xuÊt nhá, phô n÷ lu«n lµ lao ®éng chÝnh trong hÇu hÕt c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. B¹o lùc kh«ng nh×n thÊy ®−îc g¾n liÒn víi bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n c«ng lao ®éng ®ang cã xu h−íng t¨ng lªn. “ë n«ng th«n viÖc chuyÓn kinh tÕ tËp thÓ hîp t¸c x· sang kinh tÕ mang tÝnh gia ®×nh cã thÓ kÐo theo nguy c¬ chuyÓn tõ h×nh thøc lao ®éng tËp thÓ sang h×nh thøc lao ®éng phô n÷ (kinh tÕ gia ®×nh trong ®iÒu kiÖn ch−a cã gi¸c ngé vÒ giíi, vî lµm thuª, chång lµ chñ ). §iÒu ®¸ng l−u ý lµ chÝnh phô n÷ kh«ng nhËn ra r»ng d¹ng b¹o lùc nµy khi nã ch−a qu¸ ng−ìng. (Lª ThÞ Quý. Khoa häc vµ ®êi sèng.16.4.2000 ). Trong x· héi hiÖn ®¹i, b¹o lùc trong gia ®×nh, ngµy cµng ®−îc biÕt ®Õn víi nhiÒu d¹ng thøc tinh vi, g©y ra hËu qu¶ v« cïng nghiªm träng kh«ng chØ trong gia ®×nh, mµ cßn cho c¶ x· héi. Nçi ®au vÒ thÓ x¸c, khñng ho¶ng vÒ tinh thÇn, sù r¹n vì c¸c quan hÖ thiªng liªng trong gia ®×nh khã mµ hµn g¾n ®−îc. “ë Mü cø 100 vô ly h«n cã 90 do b¹o lùc - Th¸i Lan lµ 76, ë Hµ Néi lµ 51, Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn NguyÔn Hång Th¸i 77 thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ 56. Chªnh lÖch nµy kh«ng ph¶i do ë ta Ýt mµ do phô n÷ kh«ng nãi ra, do vËy ph¶i ®−a ph¸p luËt vµo gia ®×nh “ (M.Hoµng-§¨ng Khoa. Lao ®éng.18. 9.1999). B¹o lùc trong gia ®×nh ¶nh h−ëng ®Æc biÖt nghiªm träng tíi viÖc gi¸o dôc, h×nh thµnh nh©n c¸ch, hµnh vi øng xö cña con trÎ - nguån lùc c¬ b¶n trong t−¬ng lai cña x· héi. TrÎ tr−ëng thµnh trong c¸c gia ®×nh nhiÒu hµnh vi b¹o lùc, th−êng cã c¸c biÓu hiÖn t©m lý: “ TrÎ kh«ng biÕt ai ®óng sai? nghe theo ai?, trÎ trë nªn b−íng kh«ng v©ng lêi, trë nªn hiÕu th¾ng b»ng b¹o lùc, dïng b¹o lùc víi ng−êi kh¸c, khi cã gia ®×nh l¹i lÆp l¹i g−¬ng cña bè mÑ". (NguyÔn Vò. Gi¸o dôc vµ thêi ®¹i. 20.1.2000). NÕu lêi c¶nh b¸o trªn ®−îc kiÓm chøng, th× ®Ó chèng l¹i “vi rót b¹o lùc", x· héi kh«ng cã ph−¬ng thuèc nµo hiÖu qu¶ h¬n lµ ng¨n chÆn b»ng mäi c¸ch, b¹o lùc trong gia ®×nh-m«i tr−êng x· héi hãa ®Çu tiªn cña trÎ th¬. LuËt ph¸p nªn coi ®©y lµ téi ph¹m vµ lµ mÇm mèng g©y ra téi ph¹m ®Ó tõ ®ã tæ chøc tèt c¸c ®Ò ¸n trong ch−¬ng tr×nh quèc gia phßng chèng téi ph¹m. Víi h¬n 40 v¨n b¶n vÒ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho phô n÷ ë gia ®×nh, trong h¬n 50 n¨m qua, kh«ng cã ®iÒu kho¶n nµo cÊm b¹o lùc phô n÷, cã ch¨ng chØ lµ téi g©y rèi trËt tù c«ng céng. Ph¸p luËt chØ can thiÖp khi ng−êi bÞ h¹i mang th−¬ng tÝch nÆng, hoÆc cã sù tè c¸o cña ®−¬ng sù, mµ ®iÒu nµy rÊt Ýt xÈy ra, tr¸nh “v¹ch ¸o cho ng−êi xem l−ng” lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm b¹o lùc trong gia ®×nh ph¸t triÓn. C©u hái ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo ®Ó h¹n chÕ n¹n b¹o lùc? Muèn h¹n chÕ ®−îc b¹o lùc, viÖc ®Çu tiªn lµ cÇn n©ng cao ®êi sèng tinh thÇn-v¨n hãa-x· héi, tuyªn truyÒn, gi¸o dôc, phæ biÕn ph¸p luËt cho phô n÷, t¨ng c−êng vai trß cña c¸c tæ chøc ®oµn thÓ, héi phô n÷.... Bªn c¹nh thiÕt chÕ th©n téc, th¸i ®é ®óng ®¾n vµ tÝch cùc cña céng ®ång n¬i c− tró vµ lµm viÖc cña phô n÷ còng lµ t¸c nh©n tham gia vµo qu¸ tr×nh kiÓm so¸t vµ ®iÒu hßa, lµm gi¶m bít thãi gia tr−ëng - nguyªn nh©n s©u xa cña b¹o lùc. Còng kh«ng thÓ bá qua nh÷ng nguyªn nh©n x· héi trùc tiÕp nh− nghÌo ®ãi, cê b¹c, nghiÖn r−îu vµ c¸c tÖ n¹n x· héi kh¸c ngµy cµng lµm b¹o lùc gia ®×nh t¨ng. KÕt hîp chÆt chÏ gi÷a hai xung lùc: viÖc tù n©ng cao hiÓu biÕt ph¸p luËt vµ ®Þa vÞ kinh tÕ x· héi cña ng−êi phô n÷ - cïng nh÷ng ¸p lùc cña céng ®ång vµ c¸c thÓ chÕ x· héi lµ c¸ch thøc chèng b¹o lùc trong gia ®×nh mét c¸ch chñ ®éng, mét h−íng nghiªn cøu cÇn ®−îc quan t©m ®Æc biÖt. Nã thÓ hiÖn mèi quan hÖ chøc n¨ng gi÷a nhµ n−íc (th«ng qua luËt ph¸p, c¸c ®Þnh chÕ) vµ nhãm x· héi (qua t¸c ®éng cña nh÷ng chuÈn mùc kh«ng thµnh v¨n) trong viÖc gi¶i quyÕt n¹n b¹o lùc. C¬ cÊu t¸c ®éng song hµnh nµy, ch¾c sÏ lµ bµi thuèc hiÖu nghiÖm cho n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh. Mét mÆt, nã b¾t chñ nh©n cña b¹o lùc ®èi mÆt trùc tiÕp víi ph¸p luËt. MÆt kh¸c, nã mang tÝnh mÒm dÎo khi ®iÒu tiÕt c¸c xung ®ét b¹o lùc trong gia ®×nh b»ng d− luËn x· héi hay b»ng th−¬ng l−îng hßa gi¶i mÆt ®èi mÆt - h×nh thøc ®éc ®¸o cña x· héi d©n sù céng ®ång kiÓu ViÖt Nam. Qua ®ã võa cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc b¹o lùc, võa b¶o vÖ ®−îc h¹nh phóc gia ®×nh khi ch−a qu¸ ng−ìng, v× chèng b¹o lùc trong gia ®×nh kh«ng ®ång nghÜa víi lµm tan vì gia ®×nh. §èi phã víi n¹n b¹o lùc, ngoµi sù can thiÖp cña luËt ph¸p, ¸p lùc cña céng ®ång vµ c¸c tæ chøc x· héi, khi b¹o lùc x¶y ra, ch−a cã sù can thiÖp kÞp thêi tõ ngoµi, ë ViÖt Nam chóng ta nªn ch¨ng thö häc tËp kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi ®ã lµ nhµ t¹m l¸nh. “Nhµ t¹m l¸nh ph¶i ®−îc phèi hîp gi÷a chÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc tõ thiÖn- kh«ng chØ ®Ó l¸nh mµ cßn t− vÊn thËm chÝ cßn d¹y nghÒ. Quan niÖm ViÖt Nam khã chÊp nhËn phô n÷ bá nhµ ra ®i. Khi hái ng−êi bÞ chång ®¸nh th× 13,3% cÇn t¹m l¸nh, 86,7% kh«ng thÓ rêi gia ®×nh (mÉu 150). (NguyÔn ThiÖn. Phô n÷ thµnh phè Hå ChÝ Minh .6.11.1999). Tuy nhiªn, ai ®øng ra x©y dùng-nhµ n−íc hay céng ®ång? Qu¶n lý vµ ho¹t ®éng cña nhµ t¹m l¸nh nh− thÕ nµo cßn lµ th¸ch thøc lín víi c¸c Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 78 Mét sè vÊn ®Ò vÒ quan hÖ gia ®×nh qua b¸o chÝ nhµ lµm c«ng t¸c x· héi ë n−íc ta. Mét trë ng¹i kh¸c lµ rµng buéc cña tËp tôc phong kiÕn cßn nÆng trong chÞ em -n¹n nh©n chñ yÕu cña n¹n b¹o lùc. 2. T¶o h«n, t×nh dôc tr−íc h«n nh©n, søc kháe sinh s¶n vÞ thµnh niªn Thanh niªn ®« thÞ hiÖn nay cã xu h−íng chung lµ chËm kÕt h«n, thùc hiÖn kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, cã con chËm, dµnh thêi lùc cho sù nghiÖp. ThËm chÝ kh«ng Ýt ng−êi chÞu ¶nh h−ëng cña lèi sèng ph−¬ng T©y, chÊp nhËn cuéc sèng ®éc th©n m−u cÇu danh nghiÖp. Ng−îc l¹i, thanh niªn n«ng th«n vÉn ®ang trong t×nh tr¹ng t¶o h«n. Nh÷ng vïng d©n téc thiÓu sè hay c¸c ®Þa ph−¬ng cã ®Æc tr−ng riªng nh− ng− d©n, lµng nghÒ gia truyÒn tinh x¶o,... n¹n t¶o h«n cµng nghiªm träng. "MÉu ®iÒu tra 1610 em tuæi 15-18 cã: 15% ®· kÕt h«n trong ®ã nam 35,7%, n÷ 64,3% vµ 80,7% sèng n«ng th«n víi tr×nh ®é phæ th«ng trung häc lµ 1/5 cßn l¹i ch−a hÕt trung häc. TÊt c¶ sè t¶o h«n ®Òu bá häc víi 3% kÕt h«n 16 tuæi, 22% tuæi 17, vµ 75% tuæi 18 vµ 1/3 sè t¶o h«n ®· cã con". (§µo Quý Mïi. N«ng th«n ngµy nay.1.6.1999). Nh− vËy, n¹n t¶o h«n ë n«ng th«n gÊp 4 lÇn ë thµnh phè, tr×nh ®é v¨n hãa chñ yÕu lµ ch−a hÕt phæ th«ng trung häc. Häc vÊn tû lÖ nghÞch víi t¶o h«n. LuËt h«n nh©n gia ®×nh n−íc ta quy ®Þnh n÷ 18 tuæi, nam 20 tuæi míi ®−îc kÕt h«n nh−ng thùc tÕ t×nh tr¹ng t¶o h«n vÉn diÔn ra c«ng khai, ph¸p luËt bÞ vi ph¹m ngang nhiªn. V× thÕ cã thÓ nh×n thÊy rÊt râ sù sai chÖch gi÷a c¸c thÓ chÕ thùc thi ph¸p luËt vµ nh÷ng rµng buéc kh¸c trong céng ®ång ë n−íc ta. ë n«ng th«n khi cã tr−êng hîp t¶o h«n, chÝnh quyÒn x· - c¬ quan cÊp giÊy ®¨ng ký kÕt h«n - biÕt th× còng Ýt cã kh¶ n¨ng ng¨n chÆn v× chóng ®Òu lµ con ch¸u trong nhµ. NÕu chÝnh quyÒn kh«ng cho ®¨ng ký th× lÔ c−íi vÉn ®−îc tæ chøc, vµi n¨m sau, cã con lóc ®ã ®· ®ñ tuæi th× ®¨ng ký. ChÝnh quyÒn kh«ng cã bÊt cø mét biÖn ph¸p c−ìng chÕ hay chÕ tµi nµo. Khi cßn kinh tÕ tËp thÓ, viÖc chÕ tµi b»ng c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ cña hîp t¸c x·, vµ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc x· héi, tæ chøc quÇn chóng ®· gãp phÇn h¹n chÕ t×nh tr¹ng t¶o h«n. D−êng nh− tù chñ vÒ kinh tÕ, lµm cho c¸c bËc cha mÑ c¶m thÊy hä cã quyÒn tæ chøc h«n nh©n cho con bÊt cø lóc nµo hä thÝch. T¶o h«n nhiÒu thÓ hiÖn mét thùc tr¹ng x· héi lµ sù bÕ t¾c cña h−íng nghiÖp, gi¶i quyÕt viÖc lµm ®èi víi thanh niªn, nhÊt lµ ë n«ng th«n. Sau khi bá häc, kh«ng cã c¬ héi ®µo t¹o nghÒ, kh«ng héi nhËp ®−îc víi khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc, kú väng ®Çu tiªn cña n÷ thanh niªn n«ng th«n lµ lÊy chång. NhiÒu n¬i qu¸ 18 tuæi coi lµ Õ. YÕu tè quan träng nhÊt ng¨n chÆn n¹n t¶o h«n lµ phô huynh. Hä ph¶i ®−îc n©ng cao nhËn thøc ph¸p luËt. Ph¶i thÊy râ ®−îc t¶o h«n ¶nh h−ëng lín tíi ®éng th¸i d©n sè, ®é bÒn v÷ng cña gia ®×nh trong t−¬ng lai, søc kháe sinh s¶n vÞ thµnh niªn. Nh÷ng ®øa trÎ sinh ra bëi nh÷ng «ng bè bµ mÑ ch−a tr−ëng thµnh c¶ vÒ mÆt sinh häc vµ x· héi, khã cã thÓ lµ c«ng d©n hoµn h¶o trong t−¬ng lai. T¹i mét sè ®Þa ph−¬ng t¶o h«n tån t¹i nh− mét hñ tôc vµ ®Ó thay ®æi mét tËp qu¸n nh− vËy kh«ng ph¶i lµ dÔ. Quan hÖ t×nh dôc sím, t×nh dôc tr−íc h«n nh©n lµ hiÖn tr¹ng ®¸ng b¸o ®éng. NÕu nh− ë n«ng th«n, t¶o h«n lµ vÊn ®Ó nhøc nhèi, th× ë thµnh phè, xu h−íng t¸ch rêi quan hÖ t×nh dôc víi h«n nh©n (®−îc hiÓu theo nghÜa tr−íc vµ ngoµi h«n nh©n) ®−a ®Õn nh÷ng hÖ lôy v« cïng nguy h¹i. Nh÷ng “bµ mÑ bÊt ®¾c dÜ", nh÷ng cuéc tr¶ thï t×nh ®Þch d· man, nh÷ng vô quyªn sinh ®Çy th−¬ng t©m, lµ hËu qu¶ x· héi cña nh÷ng hµnh vi t×nh dôc phi chuÈn mùc vµ thiÕu hiÓu biÕt trong quan hÖ giíi tÝnh. Nguyªn nh©n vÒ mÆt x· héi lµ sù bu«ng láng kû c−¬ng, chuÈn mùc ®¹o ®øc trong qua tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ më cöa. Bè mÑ bÞ cuèn theo nhÞp sèng s«i ®éng, kh«ng gÇn gòi con c¸i, ¶nh h−ëng cña v¨n hãa ®åi trôy... Trong khi ®ã trÎ vÞ thµnh niªn ®ang tr¶i qua giai ®o¹n biÕn chuyÓn rÊt phøc t¹p vÒ t©m sinh lý, ®ßi hái viÖc quan t©m th−êng xuyªn cña cha mÑ, nhµ tr−êng vµ ng−êi xung quanh “C¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc giíi tÝnh, tr¸nh thai ch−a tíi ®−îc Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn NguyÔn Hång Th¸i 79 vÞ thµnh niªn, cÇn nghiªn cøu ®−a vµo nhµ truêng. Ch−a tËn dông hÕt ®−îc n¨ng lùc cña c¸c chuyªn gia, häc gi¶". (NguyÔn V¨n Dòng. Nh©n d©n.12.1.2000) 3. Giíi, bÊt b×nh ®¼ng giíi, ph©n c«ng lao ®éng gia ®×nh vµ ®Þa vÞ x· héi NhËn thøc kh«ng ®óng vÒ giíi - bÊt b×nh ®¼ng giíi, ngµy nay ®−îc giíi nghiªn cøu vµ c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng rÊt quan t©m. D−íi t¸c ®éng truyÒn th«ng vÒ c¸c phong trµo gi¶i phãng vµ n©ng cao ®Þa vÞ kinh tÕ x· héi cña phô n÷, ®· cã sù thay ®æi c¶ vÒ nhËn thøc vµ hµnh ®éng cña x· héi vµ c¸c cÆp vî chång trong t−¬ng quan vÒ giíi víi ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh. Sù thay ®æi nµy diÔn ra víi c−êng ®é m¹nh h¬n ë c¸c gia ®×nh trÎ vµ ë ®« thÞ. Hä kÕt h«n muén, giµnh thêi gian cho lËp nghiÖp, sèng b×nh ®¼ng vµ thùc tÕ h¬n “62,8% muèn cã con ®Çu lßng 2 n¨m sau ngµy c−íi”. Hä ®· chó träng ®Õn chiÕn l−îc sèng- kÕt qu¶ t−¬ng hîp b×nh ®¼ng cña hai vî chång - t¹o ®iÒu kiÖn cho nhau vµ cho gia ®×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng. “Chång trÎ tham gia vµo c«ng viÖc gia ®×nh nhiÒu h¬n... Quan hÖ gia ®×nh ë ®« thÞ ngµy nay b×nh ®¼ng vµ d©n chñ h¬n" (D− Hµ.Ng−êi lao ®éng.30.8.1999). B¶n chÊt mèi quan hÖ gia ®×nh ph¶n ¸nh nÒn v¨n hãa cña mét d©n téc, tÝnh chÊt cña chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi vµ t¸c ®éng cña c¸c nÒn v¨n hãa kh¸c. §Þa vÞ, vai trß cña phô n÷ ViÖt Nam lu«n bÞ ¶nh h−ëng bëi tËp tôc vµ lÔ gi¸o phong kiÕn, h»n s©u tõ bao ®êi trong nÕp nghÜ, c¸ch hµnh xö n¬i gia ®×nh vµ x· héi. Hä lu«n ph¶i ®èi mÆt víi ¸p lùc c«ng viÖc vµ ¸p lùc gia ®×nh. §èi mÆt víi sù khã t−¬ng thÝch gi÷a ch¨m sãc gia ®×nh, gi¸o dôc con c¸i ®−îc coi lµ thiªn chøc cña phô n÷ - víi n©ng cao ®Þa vÞ x· héi- nghÒ nghiÖp. Sù bÊt b×nh ®¼ng giíi ®−îc b¾t nguån tõ trong gia ®×nh, tõ nh÷ng mèi quan hÖ gÇn gòi nh− quan hÖ vî chång. ChÝnh v× thÕ bÊt b×nh ®¼ng giíi diÔn ra cã vÎ nh− rÊt ªm ¸i, dÔ dµng vµ rÊt Ýt gÆp l¹i sù ph¶n kh¸ng m·nh liÖt tõ phô n÷. BÊt b×nh ®¼ng giíi lµ nguån gèc c¬ b¶n vÒ mÆt lÞch sö vµ x· héi cña nh÷ng m©u thuÉn c¬ b¶n, chñ yÕu trong quan hÖ vî chång. Nh÷ng nhu cÇu lîi Ých c¸ nh©n kh«ng ®−îc ®¸p øng trong h«n nh©n dÇn dÇn trë thµnh xung ®ét vµ kÐo theo nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc vÒ mÆt x· héi mµ x· héi vµ gia ®×nh kh«ng ph¶i lµ hai thùc thÓ ®èi lËp nhau. Tuy nhiªn, ®Ó gi¶i quyÕt hîp lý mèi quan hÖ nµy, cÇn vµ ph¶i cã hîp lùc cña toµn x· héi, víi mäi ph−¬ng thøc vµ ph−¬ng tiÖn cã thÓ, thùc chÊt lµ t×m sù ®ång thuËn trong gia ®×nh ®Ó gi¶i quyÕt mèi t−¬ng quan gi÷a quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña phô n÷, d−íi t¸c ®éng ®Þnh h−íng cña c¸c yÕu tè truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i. Xu h−íng truyÒn thèng, lµm k×m h·m tÝnh tÝch cùc x· héi cña phô n÷ c¶ trong hai lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Mét mÆt, lao ®éng n÷ th−êng cã tr×nh ®é chuyªn m«n, tay nghÒ vµ thu nhËp thÊp h¬n nam giíi, t¸c ®éng ©m tÝnh tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, hiÖn ®¹i hãa trªn toµn x· héi. MÆt kh¸c, "C¸c nhµ kinh tÕ cho thÊy r»ng: ho¹t ®éng cña phô n÷ kÝch thÝch tiªu dïng vµ t¨ng tr−ëng... Phô n÷ cµng lµm viÖc nhiÒu thÊt nghiÖp cµng bít” (HuÖ Anh. Hµ Néi míi.4.3.2000). Do vËy, viÖc thiÕu hôt c¸c quyÕt ®Þnh cña phô n÷ trong s¶n xuÊt vµ tiªu dïng lµ bÊt cËp lín ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. VÒ mÆt x· héi, c«ng cuéc ®æi míi vµ héi nhËp, ®· ®em ®Õn cho phô n÷ vËn héi tuyÖt vêi ®Ó thùc hiÖn nam n÷ b×nh quyÒn, n©ng cao vai trß, ®Þa vÞ cña phô n÷ trong x· héi. Tuy nhiªn, lý thuyÕt ph¸t triÓn bÒn v÷ng còng cho ta thÊy t¸c ®éng nghÞch chiÒu cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi vÞ thÕ cña phô n÷ trong gia ®×nh trong khi khu«n mÉu truyÒn thèng vÒ tr¸ch nhiÖm gia ®×nh cña phô n÷ ch−a thay ®æi ®¸ng kÓ. Mét hiÖn thùc kh¸ch quan lµ: x· héi c«ng nghiÖp vµ hÖ thèng dÞch vô x· héi t¸ch dÇn phô n÷ ra khái gia ®×nh. C«ng viÖc ®Ì nÆng lªn vai phô n÷, hä ph¶i phÊn ®Êu tù kh¼ng ®Þnh m×nh nÕu kh«ng muèn bÞ ®µo th¶i. T¸c gi¶ LÖ Thñy (Ng−êi lao ®éng. 6.3.2000) ®· cã quan s¸t s¾c s¶o r»ng: Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn