Xem mẫu
- TAÏP CHÍ ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 21 - Thaùng 6/2014 MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VỀ THẾ GIỚI QUAN CỦA CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI PHẠM ĐÌNH NGHIỆM(*) LÝ NGỌC YẾN NHI (**) TÓM TẮT Tuy không phải là một trường phái triết học hoàn toàn độc lập, nhưng do thế giới quan triết học riêng biệt của mình nên chủ nghĩa hậu hiện đại có những cách nhìn nhận khác biệt trên một số lãnh vực. Những người theo chủ nghĩa hậu hiện đại tỏ ra nghi ngờ về sự tồn tại của thế giới khách quan tuyệt đối trong nhận thức của con người. Họ cho rằng ngôn ngữ và sự nhận thức của cộng đồng văn hóa đã sáng tạo ra thế giới và tạo nên cảm giác về thế giới này. Đây cũng là sự biểu đạt của một thế giới quan duy tâm tồn tại trong triết học phương Tây hiện đại. Từ khóa: thế giới quan, chủ nghĩa hậu hiện đại, chân lý khách quan SUMMARY Although not entirely an independent philosophical schools but the post-modernism viewpoints on different areas come from its particular philosophy worldview. The postmodernists have expressed their doubts about the existence of a absolutely objectivity world in human perception. They said that the language and consciousness of cultural community created the world and made sense for it. It is also an expression of idealistic worldview in modern western philosophy. Keywords: worldview, postmodernism, objective truth 1. ĐẶT VẤN ĐỀ * † trị, ngôn ngữ… đã gây được sự chú ý và Những năm 70 của thế kỉ XX, cùng với ngày càng lan rộng. Không chỉ là một sự phát triển như vũ bão của khoa học công phong cách tư duy, chủ nghĩa hậu hiện đại nghệ, chủ nghĩa tư bản đã ngày càng len lỏi đã dần “thẩm thấu” vào nhiều lĩnh vực sâu vào mọi ngõ ngách của thế giới. Bên khác của đời sống và rồi trở thành một trào cạnh lợi nhuận khổng lồ thu được, sự bành lưu văn hóa liên ngành có sức ảnh hưởng trướng của chủ nghĩa tư bản trên phạm vi bậc nhất ở Tây Âu và Bắc Mỹ vào những toàn cầu cũng kéo theo đó những hệ lụy về thập niên cuối cùng của thế kỷ XX. mặt chính trị, xã hội, văn hóa. Trong bối Có thể nói, con đường hình thành và cảnh ấy, tư tưởng hậu hiện đại với những phát triển của chủ nghĩa hậu hiện đại là một quan niệm phá cách trên nhiều lĩnh vực minh chứng cho mối quan hệ biện chứng như: nghệ thuật, triết học, tôn giáo, chính giữa hiện thực và tư tưởng theo hướng “triết học hình thành từ văn hóa” – một xu (*) thế khá thịnh hành trong thời đại ngày nay. PGS. TS, Khoa Giáo dục Chính trị, Trường ĐH Sài Gòn Tư duy hậu hiện đại luôn thể hiện sự hoài (**) ThS. Trường ĐH Ngoại thương, Cơ sở II tại nghi, thậm chí là chống đối cái mà nó gọi là Tp.HCM. 57
- MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VỀ THẾ GIỚI QUAN CỦA CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI nền tảng luận, chủ trương phi hệ thống, phi thấy: chủ nghĩa hậu hiện đại không chỉ bị trung tâm. Thế nhưng điều đó không có bó hẹp trong những lĩnh vực nào đấy của nghĩa là lý luận có phần tản mác của trào xã hội mà hơn thế, nó đã thâm nhập và ảnh lưu này không được khởi đi từ những xuất hưởng mạnh mẽ trên nhiều phương diện: từ phát điểm nhất định. Dù không được xem triết học, nghệ thuật, lý thuyết phê phán, như một trường phái triết học độc lập, song văn học, kiến trúc, thiết kế, đến cả sự thể có thể thấy rằng những quan điểm của nó hiện của lịch sử, văn hóa cũng như khoa về các lĩnh vực khác nhau bắt nguồn từ thế học và đời sống kể từ cuối thế kỉ XX. giới quan triết học đặc thù. Đối với giới học Tư tưởng của chủ nghĩa hậu hiện đại thuật, chủ nghĩa hậu hiện đại là một đề tài có đặc điểm là chủ trương sự đa dạng, khác không mới, tuy nhiên, không có nhiều biệt, thể hiện sự hoài nghi đối với cái toàn nghiên cứu khái quát những quan điểm của thể, cái tổ hợp. Đối với các lý thuyết, chủ nó ở tầm thế giới quan. nghĩa hậu hiện đại phê phán kì vọng của 2. GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT VỀ những tư tưởng muốn trở thành những lý CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI luận chung, nền tảng, bao quát hết thảy Là một trào lưu văn hóa thịnh hành vào mọi thứ. Trên lĩnh vực triết học, sự phản thập niên 70-80 ở các nước phương Tây, ứng của chủ nghĩa hậu hiện đại đối với chủ chủ nghĩa hậu hiện đại nhận được nhiều sự nghĩa hiện đại thể hiện qua những tư tưởng quan tâm của giới học giả. Tuy có nhiều muốn vượt qua những quan niệm truyền quan điểm dựa trên các cách tiếp cận khác thống, những “siêu diễn ngôn”3 như: nhau nhưng xem xét trên phương diện nào những khái niệm được ra đời từ thời đại thì thuật ngữ chủ nghĩa hậu hiện đại cũng Khai sáng, “phép biện chứng của tinh thần, thể hiện mối tương quan ý nghĩa với chủ giải minh học hay thông diễn học về ý nghĩa hiện đại. Theo quan điểm của một số nghĩa, sự giải phóng chủ thể lý tính hay nhà nghiên cứu, chủ nghĩa hiện đại vừa là chủ thể lao động, sự phát triển của cải…”4, nguồn gốc phát triển, đồng thời cũng là đối thuyết tiến hóa của Darwin, phân tâm học tượng bị phủ nhận của chủ nghĩa hậu hiện của Freud hay chủ nghĩa Marx… Bởi thế, đại. Lyotard – người được xem như một đa số những nhà triết học chống truyền trong những nhà sáng lập ra chủ nghĩa hậu thống danh tiếng nhất phương Tây từ giữa hiện đại trong tác phẩm “Hoàn cảnh hậu thế kỉ XIX trở đi như: Soren Kierkegaard, hiện đại” đã cho rằng: “Chủ nghĩa hậu hiện Friedrich Nietzsche, Martin Heidegger, đại là sự hoài nghi đối với các siêu tự sự”1, Wittgenstein… đều được coi là những hậu hiện đại không phải là chủ nghĩa hiện người xây dựng nền móng cho chủ nghĩa đại đến chỗ đường cùng, mà là trạng thái hậu hiện đại. sống mới, một sự viết lại (rewrite) lại hiện Trên phương diện nhận thức, chủ nghĩa đại2. Theo đó, chủ nghĩa hậu hiện đại như hậu hiện đại cho rằng không có chân lý là một thời kì, trạng thái biểu hiện một tuyệt đối, bất biến. Chân lý chỉ mang tính quan hệ khác với chủ nghĩa hiện đại chứ nhất thời, nó sẽ liên tục thay đổi theo sự không phải là một giai đoạn mới, hoàn toàn thay đổi của thực tiễn. Đối với những xa lạ với chủ nghĩa hiện đại. Nhìn vào diễn người theo chủ nghĩa hậu hiện đại, sự thật tiến quá trình hiện diện của cái gọi là “hậu và giả dối hoàn toàn có thể hoán đổi cho hiện đại” ở các nước phương Tây có thể nhau, không có chân lý khách quan tuyệt 58
- PHẠM ĐÌNH NGHIỆM - LÝ NGỌC YẾN NHI đối mà tất cả chỉ là tương đối, tạm thời, Những nhà tư tưởng của chủ nghĩa hậu phụ thuộc vào sự đồng thuận giữa cá nhân hiện đại cho rằng thế giới mà chúng ta và cộng đồng thông qua các siêu tự sự, đại nhận thức không phải là thế giới tự nó mà tự sự. “Công lý cũng như chân lý, đều liên chẳng qua chỉ là sản phẩm của tư duy ngôn quan với đại tự sự”5. Do đó, mọi chân lý, ngữ. Trong tác phẩm Bàn về ngữ pháp học, đối với những triết gia hậu hiện đại đều chỉ Derrida đã khẳng định: “Không có gì khác là những chân lý tạm thời phản ánh mối nằm ngoài văn bản”, hay “văn bản luôn quan tâm của những người xây dựng nên mang đến cho chúng ta một con số thặng chúng. Cho nên nếu muốn sử dụng chân lý dư của khả năng nên chúng ta chưa thể mà ta có như một “vũ khí chiến đấu” thì đứng ngoài văn bản trong sự cố gắng tìm ra chúng ta phải nhớ rằng chúng là nhất thời tính khách quan”7. Phát biểu khước từ mọi và mang tính tạo dựng6. sự tồn tại của những “cái khác” ngoài văn Do đó, xét về thực chất, chủ nghĩa hậu bản này của Derrida không có nghĩa là chủ hiện đại không phải là một trường phái độc nghĩa hậu hiện đại phủ nhận sự tồn tại của lập của triết học, chính trị học, nghệ thuật thế giới khách quan trên thực tế mà là sự học hay bất kỳ lĩnh vực nào khác, mà nó là nhấn mạnh vai trò của ngôn ngữ trong việc một trào lưu tư tưởng liên ngành, bắt xây dựng ý nghĩa cho thực tại được phản nguồn từ trạng thái mới của lịch sử nhưng ánh. Foucault lại đi xa hơn trong vấn đề luôn mang cảm thức vượt lên lịch sử. này khi cho rằng: “Lý thuyết không diễn 3. NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA THẾ GIỚI đạt, phiên dịch hay để áp dụng vào thực QUAN HẬU HIỆN ĐẠI tiễn: nó chính là thực tiễn. Nhưng lý thuyết Tuy không được trình bày một cách hệ có tính cục bộ và khu vực… Nó không thống và rõ ràng như thế giới quan của một toàn thể hóa… Lý thuyết không phải để số trường phái triết học, song qua những “thức tỉnh ý thức” rằng chúng ta đang đấu phát biểu mang tính tương đối nhất quán, tranh, mà là để kích thích năng lực… Nó là vẫn có thể nhận diện thế giới quan của chủ một hoạt động được tiến hành bên cạnh nghĩa hậu hiện đại như một cách nhìn những kẻ đấu tranh giành quyền lực, chứ nhận, đánh giá chung nhất về thực tại. không phải là kẻ soi sáng (cho) họ từ một Xuất phát từ tư tưởng chống lại cái khoảng cách an toàn”8. Có thể thấy, dưới toàn thể và hoài nghi về sự tồn tại của chân cái nhìn hậu hiện đại, ngôn ngữ không còn lý khách quan, tuyệt đối, đồng thời chịu giữ vai trò trung gian trung tính truyền tải ảnh hưởng mạnh mẽ của triết học ngôn ngữ sự phản ánh chính xác thực tại để qua đó, và chủ nghĩa hậu cấu trúc, trong quá trình con người biết được về một hiện thực đưa ra những quan điểm về thế giới, chủ khách quan ẩn giấu phía sau lời và chữ, mà nghĩa hậu hiện đại thể hiện nghi vấn đối hơn thế, nó góp phần vẽ nên một thực tại với những niềm tin duy lý rằng có sự tồn mới theo nhận thức và ý đồ của chủ thể. Về tại của một thế giới khách quan tuyệt đối vấn đề này, Richard Rorty cũng có quan trong nhận thức con người. Theo đó, thế điểm: “Chúng ta cần phải có một sự phân giới như ta biết không còn là chính nó mà biệt giữa tuyên bố rằng thế giới này hiện phụ thuộc phần lớn vào ngôn ngữ và ý chí hữu với tuyên bố chân lý hiện hữu… Cho của cộng đồng văn hóa. rằng chân lý không hiện hữu đơn giản là để 3.1. Ngôn ngữ kiến tạo thế giới nói rằng ở đâu không có những câu chữ thì 59
- MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VỀ THẾ GIỚI QUAN CỦA CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI ở đó không có chân lý, rằng những câu chữ nhiều ý nghĩa tùy vào sự tương tác của các đó là những thành tố của ngôn ngữ con hệ thống ký hiệu, biểu tượng nơi các diễn người, và ngôn ngữ chính là những sáng ngôn hay văn bản. Và vì thế, trong sự tương tạo của con người…Thế giới thì không nói. tác, triển hạn không ngừng của văn bản, các Chỉ có chúng ta làm điều đó”9. Chỉ có con thực tại khác nhau sẽ được hình thành và người đang sử dụng ngôn ngữ để mô tả về tác động đến nhận thức con người. hiện thực chứ bản thân hiện thực không tự 3.2. Hình ảnh thực tại phụ thuộc biểu hiện mình qua ngôn ngữ. Và cũng ý chí cộng đồng văn hóa chính bằng ngôn ngữ, con người xây dựng Thực tại không chỉ là tác phẩm được những sự thật về hiện thực và luôn tin rằng dựng nên bởi bản thân các thành phần trong những cái mình đang xây dựng thực sự là cấu trúc ngôn ngữ mà còn phụ thuộc vào sự thật thuần túy về hiện thực đó. trường ý nghĩa của ngôn ngữ, cái góp phần Vì lẽ đó, đối với các nhà hậu hiện đại, xác lập những hệ quy chiếu tạo cơ sở tồn tại khát vọng nắm bắt thế giới thuần khiết như và biểu đạt cho mỗi phát ngôn. Chủ nghĩa nó vốn có chỉ là ảo tưởng10. Họ cho rằng, hậu hiện đại cho rằng chúng ta sẽ không giữa ngôn ngữ và thực tại không có sự bao giờ dỡ bỏ được những quan điểm, đôi tương thích hoàn toàn mà luôn có một độ khi là những định kiến đã được xác lập từ “vênh” nhất định về mặt ý nghĩa. Ngôn ngữ trước đó khi tiếp cận thực tại để có được sự và hiện thực mà ngôn ngữ nhắm vào đó để thực khách quan, thuần khiết về nó. Những miêu tả là hai tồn tại khác nhau, một bên là yếu tố hoàn cảnh lịch sử, cấu trúc tri thức cái phản ánh, một bên là cái được phản ánh và tâm lý xã hội… đóng vai trò như những và do đó chúng là bất khả so sánh. yếu tố trong ngữ cảnh (tạm dịch từ Không chỉ chịu sự tác động của ý thức “situatedness12”) ngăn cản con người tiếp người sử dụng ngôn ngữ, độ vênh ý nghĩa nhận thế giới một cách khách quan để nhận giữa ngôn ngữ và thực tại (gốc) còn xuất thức thực tại đúng như những gì nó vốn có. phát từ chính bản thân cấu trúc ngôn ngữ. Trong các nghiên cứu của mình về mối Ngôn ngữ không tồn tại một cách cô lập, quan hệ giữa quyền lực và tri thức/diễn khép kín trong chính nó và trong mối quan ngôn, Foucault thể hiện sự nghi ngờ về cái hệ với thực tại mà trái lại, bản thân các ký gọi là khách quan, trung tính của tri thức. hiệu ngôn ngữ luôn “va chạm” với nhau để Ông thấy rằng tri thức của con người biến tạo ra những cấu trúc ngôn ngữ mang đổi theo thời gian, phụ thuộc vào hệ thống những tầng nấc ý nghĩa mới11. Chúng ta diễn ngôn giữ vai trò thống trị ở thời đại đó. thường quan niệm ngôn ngữ là hệ thống ký Chính con người, qua các diễn ngôn tạo ra hiệu, tín hiệu vật chất giữ vai trò là phương ý nghĩa của thế giới, và lọc thế giới qua tiện biểu đạt những thông tin của ý thức, ngôn ngữ13. Bởi thế, hình ảnh về thực tại còn nội dung của ý thức do hiện thực khách chẳng qua chỉ là sản phẩm của sự hợp thức quan quy định. Thế nhưng đối với các nhà hóa cho những kỳ vọng và mong muốn của hậu hiện đại, nội dung của ý thức được tạo con người trong những điều kiện xã hội lập bởi chính bản thân những yếu tố trong nhất định. Không bao giờ có những sự thật cấu trúc ngôn ngữ. Do đó, không phải thực về thực tế, chỉ có sự giải thích về thực tế đó tại làm nên ý nghĩa của ngôn ngữ mà trái mà thôi14114. Vậy nên thế giới, trong đó có lại, ngôn ngữ đã khiến cho thực tại mang văn hóa, không gì khác là sự phức hợp, đan 60
- PHẠM ĐÌNH NGHIỆM - LÝ NGỌC YẾN NHI cài giữa các văn bản, những câu chuyện/ tự động và có tính xã hội, có một bộ não để sự được kể lại bởi ý chí cộng đồng xã hội ở hiểu được ngôn ngữ”16. mỗi thời đại khác nhau. Đó cũng chính là Chính vì chịu sự tác động của ngữ kết quả của sự đồng thuận giữa tri thức và cảnh và ý chí chủ thể nên theo chủ nghĩa nguyện vọng nơi số đông người trong xã hậu hiện đại, không có một thực tại bất hội đó. biến, tuyệt đối được biểu hiện qua ngôn 3.3. Đa thực tại và các tiểu tự sự ngữ để từ đó làm nền tảng cho mọi nhận Có thể nói, trong quan niệm chung thức con người mà trái lại, có nhiều hiện nhất về thế giới, cái mà chúng ta cho là thực đang cùng tồn tại đan xen. Và điều hiện thực khách quan, là thực tế thì đối với đáng nói ở đây, sẽ không có một cơ sở nào những nhà hậu hiện đại đó chỉ là một văn chắc chắn và xác tín cho phép ta khẳng bản, một diễn ngôn hay một câu chuyện/ tự định rằng đâu mới là hình ảnh trung thực sự được tường thuật lại. Nói như nhất có khả năng đại diện cho hiện thực Heidegger (một trong những triết gia mà nguyên bản hoặc trong những câu chuyện học thuyết của ông giữ vai trò là tiền đề lý được kể lại, câu chuyện nào mới là nguyên luận của chủ nghĩa hậu hiện đại) thì: “Hình thủy mà không phải là những dị bản. Cho ảnh thế giới không hề thay đổi từ thời tiền nên, theo chủ nghĩa hậu hiện đại, bất kỳ trung cổ tới thời hiện đại, song chính sự một tuyên bố nào về thực tế cũng không kiện thế giới trở thành hình ảnh mới là điều thể đại diện cho thực tế thực sự để trở làm bật lên tính thể của thời hiện đại”15. thành sự thật hoàn hảo nhất về thực tế. Một Con người trước đây luôn đinh ninh rằng kết luận tất yếu được rút ra: không có chân hình ảnh ta có về thế giới là hiện thực trong lý tuyệt đối, chỉ có những sự thật. Những khi con người hiện đại lại xem thế giới sự thật này đều được thừa nhận giá trị vì hiện thực chỉ là hình ảnh. Đó hai cảm nhận chúng hữu ích đối với cộng đồng đã xây khác biệt về thế giới ở từng thời đại bắt dựng nên nó và có sự khác biệt nơi chính nguồn từ quan niệm khác nhau về nhận nội dung và hình thức của diễn ngôn đã lý thức. Một đằng khẳng định khả năng phản giải, miêu tả về nó bởi những phát ngôn đó ánh một cách khách quan, đầy đủ, trung khởi sinh và hiện diện trong những trường thực của nhận thức và khả năng biểu đạt ngữ nghĩa khác nhau. Hay nói như chính xác những điều đó nơi ngôn ngữ. Foucault: “Mỗi xã hội đều có cơ chế chân Một đằng nhấn mạnh tính không tương lý của nó, “chính trị học chung” về chân lý thích và bất khả so sánh giữa vật và lời. của nó”17. Vì lẽ đó, trong cách nhìn nhận Các nhà hậu hiện đại đồng tình và ra sức của mình, chủ nghĩa hậu hiện đại đề cao chứng minh cho tính khả dĩ của khuynh tính đa thể, phi trung tâm nơi các tự sự. Nó hướng thứ hai. “Rốt cuộc, hiện thực trực thể hiện sự hoài nghi về những đại tự sự tiếp duy nhất của chúng ta là biểu tượng hay siêu tự sự với tham vọng giải thích của chúng ta về hiện thực, và hiện thực duy được mọi tồn tại trong thế giới, ngay cả giả nhất có thể quan niệm được của chúng ta là định về sự tồn tại của một thế giới khách quan niệm về hiện thực của chúng ta. quan nằm ngoài ý thức con người, là đối Nhưng để quan niệm được biểu tượng, tượng, mục đích của nhận thức. Trong quan niệm và tinh thần của mình, chúng ta Hoàn cảnh hậu hiện đại (1979), Lyotard lại cần có ngôn ngữ để có thể tạo ra khái cho rằng: “Đại tự sự mất đi tính đáng tin niệm biểu tượng, quan niệm và tinh thần, của nó…”18 Thế nên, Lyotard – và hầu hết cũng như cần có một thực thể người sống các nhà tư tưởng theo chủ nghĩa hậu hiện 61
- MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VỀ THẾ GIỚI QUAN CỦA CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI đại đều khuyến khích những tiểu tự sự - không còn cần thiết chỉ nói theo lối phủ những câu chuyện gắn với những đối định” là một trong những ý kiến mà các tượng cụ thể trong một phạm vi xác định, nhà triết học hậu hiện đại đưa ra trong Hội phù hợp với chuẩn tắc của một cộng đồng thảo khoa học lần thứ nhất về chủ nghĩa văn hóa nhất định, nói khác hơn là chú sau hậu hiện đại (After Post Modernism) trọng vào tính hiệu quả và hữu ích thay vì tại trường Đại học Chicago vào tháng 11 chỉ quan tâm tìm kiếm và chứng minh tính năm 199719. Họ cũng đồng thời thể hiện sự đúng đắn của những giả định siêu hình học. nghi ngờ và thách thức quan điểm chủ Chủ trương “tư duy toàn cầu, hành động nghĩa tương đối, chủ nghĩa hư vô, khắc địa phương” (think globally, act locally) phục tính cực đoan và phiến diện của các xuất phát từ tư tưởng hậu hiện đại cũng thể nhà theo chủ nghĩa hậu hiện đại đương đại hiện rõ tinh thần này. 4. KẾT LUẬN để tìm kiếm một con đường phát triển Có thể nói rằng, dù được biến tướng tương đối hợp lý và kiện toàn cho triết học dưới những diễn đạt khác nhau về vai trò phương Tây. Nhận định sau đây của của ngôn ngữ, cộng đồng văn hóa… nhưng Derrida trong Những bóng ma của Mác xét đến cùng, chủ nghĩa hậu hiện đại đã được đúc kết ở giai đoạn mà tư tưởng hậu xuất phát từ thế giới quan duy tâm để đưa hiện đại không còn đình đám trong giới trí ra các luận điểm của mình về các lĩnh vực thức và cả ở các lĩnh vực của đời sống xã tự nhiên, xã hội và tư duy. đỉnh cao suy lý - hội. Có vẻ nó như một sự cáo chung cho bước kiện toàn của “tâm thức hậu hiện lối phê phán một chiều của trào lưu tư đại”. Ở đó, ngôn ngữ, ý chí, nguyện vọng tưởng này đối với các đại tự sự mà chủ của cộng đồng là những yếu tố chi phối nghĩa Marx là một đối tượng ưu tiên. “Tất mạnh mẽ đến nhận thức của con người về cả mọi người trên toàn trái đất này, dù họ thế giới mà họ đang tồn tại trong nó. Tìm muốn, họ biết hay là không, đều là những hiểu thế giới quan của chủ nghĩa hậu hiện người kế thừa của Mác và chủ nghĩa Mác đại do đó, góp phần lý giải căn nguyên của với một mức độ nhất định”20. những quan điểm về nghệ thuật, tôn giáo, Chú thích 1 chính trị, xã hội… đi ngược với tư duy Jean Francois Lyotard, Ngân Xuyên (dịch), Bùi Văn Nam Sơn (hiệu đính) truyền thống từng một thời làm “khuynh (2008), Hoàn cảnh hậu hiện đại, Nxb. Tri đảo” giới học giả phương Tây cũng như thức, Hà Nội, tr.54. một bộ phận giới văn nghệ sĩ Việt Nam 2 Jean Francois Lyotard (2008), Sách đã những thập niên gần đây. dẫn, tr.15. 3 Với sự phát triển không ngừng của xã Chữ dùng của Lyotard. 4 hội ngày nay, những vấn đề mới liên quan Jean Francois Lyotard (2008), Sách đã đến con người và thế giới không ngừng dẫn, tr. 53-54. 5 được nảy sinh và có những tác động mạnh Jean Francois Lyotard (2008), Sách đã mẽ đến thế giới quan của những nhà hậu dẫn, tr.54. 6 hiện đại. Trong chính tư duy của họ bắt đầu Xem thêm http://www.examiner.com/ generation-y-in-dallas/7-characteristics-of- hiện diện một hướng đi mới đối với postmodernism-generation-y phương pháp tiếp cận: Làm thế nào để vượt 7 Derrida Jacques (1976), Of Grammatology, qua chủ nghĩa hậu hiện đại? “Chúng ta Johns Hopkins University Press, Baltimore, 62
- PHẠM ĐÌNH NGHIỆM - LÝ NGỌC YẾN NHI 14 p.158 Xem http://www.allaboutworldview.org/ 8 Trích lại từ Richard Appignanesi, Chris postmodern-worldview.htm 15 Gattat, Trần Tiễn Cao Đăng (dịch), Bùi Trích lại từ Trần Quang Thái (2006), Văn Nam Sơn (hiệu đính) (2006), Nhập sđd, tr. 147. 16 môn: Chủ nghĩa hậu hiện đại, Nxb. Trẻ, Edgar Morin (2006), Lê Diên (dịch), Tp. Hồ Chí Minh, tr.86. Phương pháp 3, Tri thức về tri thức, Nhân 9 Rorty Richard (1989), Contingency, học về tri thức, Nxb. Đại học quốc gia Hà Irony, and Solidarity, Cambridge Nội, tr. 393. 17 University Press, New York, p. 4–5. Foucault Michel (1980), Power/ 10 Xem thêm quan điểm của Thomas Kuhn Knowledge, Havester Press, Brighton, (2008), tr.395. Susscex; p. 130. 11 18 Xem Trần Quang Thái (2006), Chủ Jean Francois Lyotard, Ngân Xuyên nghĩa hậu hiện đại, Nxb. Tp.HCM, tr.141- (dịch), Bùi Văn Nam Sơn (hiệu đính) 143. (2008), Hoàn cảnh hậu hiện đại, Nxb. Tri 12 Sự tương tác giữa bối cảnh (context) và thức, Hà Nội, tr.152. 19 tình hình (situation) mà ở đó văn bản được Xem Lưu Phóng Đồng, Lê Khánh nảy sinh (thiên về các yếu tố mang tính văn Trường (dịch) (2004), Giáo trình hướng tới hóa – xã hội). thế kỉ XXI - Triết học phương Tây hiện đại, 13 Xem Richard Appignanesi, Chris Gattat, Nxb. Lý luận chính trị, Hà Nội, tr.916-918. 20 Trần Tiễn Cao Đăng (dịch), Bùi Văn Nam Giắccơ Đêriđa (1994), Những bóng ma Sơn (hiệu đính) (2006), Nhập môn: Chủ của Mác, Nxb. Chính trị quốc gia - Tổng nghĩa hậu hiện đại, Nxb. Trẻ, Tp. Hồ Chí cục II Bộ Quốc phòng, Hà Nội, tr.191. Minh, tr.82-87 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Derrida Jacques (1976), Of Grammatology, Johns Hopkins University Press, Baltimore. 2. Edgar Morin (2006), Lê Diên (dịch), Phương pháp 3, Tri thức về tri thức, Nhân học về tri thức, Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội. 3. Foucault Michel (1980), Power/Knowledge, Havester Press, Brighton, Susscex. 4. Giắccơ Đêriđa (1994), Những bóng ma của Mác, Nxb Chính trị quốc gia - Tổng cục II Bộ Quốc phòng, Hà Nội. 5. http://www.allaboutworldview.org/postmodern-worldview.htm (14/5/2013). 6. Jean Francois Lyotard, Ngân Xuyên (dịch), Bùi Văn Nam Sơn (hiệu đính) (2008), Hoàn cảnh hậu hiện đại, Nxb Tri thức, Hà Nội. 7. Lã Nguyên (2009), Chủ nghĩa hậu hiện đại như một hệ hình thế giới quan (trả lời phỏng vấn), Tạp chí Văn hóa Nghệ An, http://www.vanhoanghean.com.vn/van-hoa- va-doi-song27/khach-moi-cua-tap-chi45/chu-nghia-hau-hien-dai-nhu-mot-he-hinh- the-gioi-quan (14/5/2013). 63
- MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VỀ THẾ GIỚI QUAN CỦA CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI 8. Lưu Phóng Đồng, Lê Khánh Trường (dịch) (2004), Giáo trình hướng tới thế kỉ XXI - Triết học phương Tây hiện đại, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội. 9. Richard Appignanesi, Chris Gattat, Trần Tiễn Cao Đăng (dịch), Bùi Văn Nam Sơn (hiệu đính) (2006), Nhập môn: Chủ nghĩa hậu hiện đại, Nxb Trẻ, Tp. HCM. 10. Rorty Richard (1989), Contingency, Irony, and Solidarity, Cambridge University Press, New York. 11. Thomas Kuhn (2008), Cấu trúc các cuộc cách mạng khoa học, Nxb Tri thức, Hà Nội. 12. Trần Quang Thái (2006), Chủ nghĩa hậu hiện đại, Nxb Tp.HCM, Tp.HCM. * Nhận bài ngày: 4/5/2014. Biên tập xong: 5/6/2014. Duyệt bài: 12/6/2014 64
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học