Xem mẫu

  1. M tH ng D n Nh V T Duy Phân tích Joe Lau Khoa Tri t H c i H c H ng Kông
  2. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh 1. Gi i thi u T duy phân tích1 là kh n ng ti n hành nh ng t t ng c l p, có suy ngh , và có th suy ngh m t cách rõ ràng và h p lý. T duy phân tích không có ngh a là c i lý hay ch trích t t ng khác. M c dù nh ng k n ng t duy phân tích có th c s d ng trong vi c v ch tr n nh ng sai l m và các lý l không úng, chúng c ng có th c s d ng ng h nh ng quan i m khác, và góp ph n v i nh ng quan i m khác trong vi c gi i quy t các v n và ti p thu ki n th c có c. T duy phân tích là nh ng k n ng suy ngh chung mà nó h u d ng !i v i t t c các lo i ho t ng và ngh nghi p. Suy ngh rõ ràng và có h th!ng có th c i thi n c s" nh n th c và di n t nh ng ý t ng, vì v y kh n ng t duy phân tích t!t có th nâng cao c các k n ng ngôn ng và di n t. ôi khi ng #i ta có suy ngh r$ng t duy phân tích không thích h p v i tính sáng t o. ây là m t quan ni m sai l m, vì s" sáng t o không ch là m t v n c nêu ra v i nh ng ý t ng m i. M t con ng #i sáng t o là m t ng #i mà có th t o nh ng ý t ng m i mà nó h u d ng và thích h p v i nhi m v mà h ang th"c hi n. T duy phân tích th hi n vai trò quy t nh trong vi c ánh giá s" có ích c a nh ng ý t ng m i, l"a ch n nh ng ý t ng t!t nh t và h% tr cho chúng n u c n thi t. T duy phân tích c ng r t c n thi t cho vi c t" ph n ánh. s!ng m t cu c s!ng có ngh a và xây d"ng cu c s!ng c a chúng ta m t cách phù h p, chúng ta c n i u ch nh và ph n ánh trên nh ng giá tr và quy t nh c a chúng ta. T duy phân tích cung c p nh ng công c cho quy trình c a s" t" ánh giá. Ch d&n nh' này bao g m m t th o lu n ng(n v nh ng n n t ng c a t duy phân tích. Nó không ph i là m t s" nghiên c u toàn di n, c ng không ph i là m t cu!n sách giáo khoa y . M c ích là làm n%i b t m t s! các khái ni m và nguyên t(c quan tr ng h)n c a t duy phân tích a ra m t n t ng chung c a l nh v"c này. nghiên c u xa h)n, ng #i c có th tìm ki m nh ng cu!n sách và nh ng ngu n tr"c tuy n li t kê cu!i bài. 2. Ý Ngh a 1 Critical Thinking www.kinhtehoc.com 1
  3. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh Ngh a en2 là m t c tính c a nh ng s" di n t b$ng ngôn ng . Ngh a en c a m t chu*i t+ c quy t nh b i nh ng tính ch t ng pháp c a nó và nh ng ý ngh a mà nó c n nh m t cách thông th #ng !i v i nh ng t+ ó. Ngh a en c a m t l#i nói s khác v i ng ý nói chuy n c a nó – thông tin mà nó c chuy n t i m t cách ng m ng m trong nh ng ng c nh nói chuy n riêng bi t, khác v i ngh a en c a l#i nói. Ví d , gi s ta h'i Th o là cô y có mu!n i xem phim hay không và cô ta tr l#i, “tôi r t m t”. M t cách t" nhiên chúng ta s suy ra r$ng Th o không mu!n i xem phim. Nh ng i u này không ph i là ph n ngh a en c a nh ng gì Th o ã nói. H)n n a, thông tin mà cô ta không mu!n i c suy lu n m t cách gián ti p. T )ng t", gi s chúng ta nghe S )ng nói, “Tí thích sách”. Chúng ta có th b o S )ng nói r$ng Tí thích c. Nh ng i u này ph n l n là ng ý nói chuy n, và không ph i là ph n ngh a en c a nh ng gì mà S )ng ã nói. Có th là Tí ghét c và cô ta thích sách ch vì cô ta ngh r$ng c sách là cách u t t!t. Nh ng n u ây là m t tr #ng h p, thì s" kh,ng nh c a S )ng v&n úng. M t i m quan tr ng c minh h a b i ví d này là khi chúng ta mu!n tìm ra m t l#i nói có úng hay không, nó là ngh a en c a l#i nói mà chúng ta s xem nh là v y, và không ph i là ng ý nói chuy n c a l#i nói. ây là i u quan tr ng c bi t trong v n c nh pháp lu t. N i dung c a m t b n h p ng a ra m t cách tiêu bi u ngh a en c a nh ng m c trên h p ng, và n u có s" tranh ch p v b n h p ng, thì cu!i cùng nó c gi i quy t b$ng ngh a en c a nh ng m c trên b n h p ng, và không c gi i quy t b i cái mà ng #i ta hay ng #i khác ngh theo ng ý ng m. S Vô Ngh a3 Trong ngôn ng thông th #ng, tính “vô ngh a” ôi khi c s d ng m t cách khá là b+a bãi. Nh ng yêu c u không quan tr ng ho c tr!ng r*ng ôi khi c ng c di n t b i t+ “vô ngh a”. Ví d , gi s Tùng c h'i r$ng anh ta s i d" ti c hay không, và anh ta tr l#i “n u tôi t i, tôi s t i.” Nói m t cách chính xác, ây là m t l#i nói tr!ng r*ng vì nó không cung c p c b t k- m t thông tin h u d ng nào v vi c Tùng có th t i hay không. Nh ng câu nói ó thì ngh a và úng ng pháp m t cách hoàn h o. Là m t câu chính xác s không di n t nh ng l#i nói vô ngh a nh v y. 3. Nh ng nh Ngh a 2 Literal Meaning 3 Meaninglessness www.kinhtehoc.com 2
  4. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh S" thi u rõ ràng v ngh a có th c n tr nh ng l p lu n hay và gây tr ng i cho hi u qu truy n t thông tin. M t cách làm cho ngh a rõ ràng h)n là s d ng nh ngh a. M t nh ngh a c c u thành b i 2 ph n - m t nh T+ và m t NH NGH.A. nh T+ là m t t+ hay m c t+ mà nó c nh ngh a, trái l i nh Ngh a là m t nhóm t+ hay nh ng khái ni m c s d ng trong nh ngh a mà nó c gi s r$ng nó cùng ngh a nh nh T+. Ví d , trong ngh a c a “chàng c thân”, v i ngh a “m t ng #i àn ông ch a có v ”, t+ “chàng c thân” là nh T+, và “m t ng #i àn ông ch a có v ” là nh Ngh a. Chúng ta có th chia các nh ngh a thành 4 lo i: nh Ngh a Báo Cáo M t nh ngh a báo cáo4 ôi khi c ng ã bi t nh là m t nh ngh a t+ v"ng. Nó báo cáo ý ngh a t n t i c a m t t+. i u này bao g m t+ “ng #i àn ông ch a có v ” nh ví d trên, hay nh ngh a c a “s! nguyên” khi nh(c n b t k- m t s! nguyên nào l n h)n 1 và có th chia h t cho 1 và chính nó. M t nh ngh a báo cáo di n t t+ chính xác mà nó nh ngh a. nh Ngh a Qui nh M t nh ngh a qui nh5 c s d ng gi i thích ý ngh a t n t i c a m t t+. Nó c s d ng n nh m t ngh a m i cho m t t+, b t lu n m t t+ ó ã có ngh a hay không. N u nh ngh a qui nh c ch p nh n, thì t+ cs d ng theo cách m i mà nó c ra l nh. Ví d , gi s m t nh ngh a qui nh c ngh nh ngh a “MBA” theo ngh a “ ã có gia ình nh ng v&n c p b ”. Ch p nh n m t nh ngh a nh th , chúng ta có th i theo s" bi u di n nh ng ng #i khác là MBA6. nh Ngh a Chính Xác M t nh ngh a chính xác7 có th c xem nh là m t t% h p c a nh ng nh ngh a báo cáo và qui nh. M c ích c a nh ng nh ngh a chính xác là làm cho ngh a c a các t+ chính xác h)n !i v i m t vài m c ích. Ví d , m t công ty xe buýt có th mu!n a ra m t s" gi m giá cho nh ng ng #i cao tu%i. 4 Reportive Definition 5 Stipulative Definition 6 TQ hi u ính: MBA vi t t(c cho Master of Business Administration, có ngh a là Th c S Qu n Tr Kinh Doanh. Nh ng MBA còn có ngh a ti ng lóng là “Married but Available”, ngh a là “ ã có gia ình nh ng v&n c p b ”. N u chúng ta quy nh MBA theo ngh a th 2, thì chúng ta có r t nhi u MBA khác trong nhóm mày râu!!! Trong ti ng Vi t, chúng ta c ng có nhi u t+ nh v y l(m. “Yêu n c” là yêu quê h )ng t n c, hay thích u!ng n c nhi u l(m? Tên thu!c CAPTAIN, HERO có th c ch bi n ra nhi u ngh a khác nhau! 7 Precising Definition www.kinhtehoc.com 3
  5. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh Nh ng ch tuyên b! r$ng ng #i già có th tr ti n xe ít h)n s d&n n nhi u cu c tranh cãi, vì nó không nói rõ bao nhiêu tu%i s là m t ng #i già. Vì v y ng #i ta có th nh ngh a “m t ng #i già” nh “b t k- m t ng #i nào 65 tu%i tr lên”. ây là m t nh ngh a hi n nhiên gi a nhi u nh ngh a có th có. M t cách t )ng t", nh ng nh ngh a chính xác r t quan tr ng trong vi c l p ra nh ng quy lu t và nh ng quy t(c. Chúng ta có th mu!n lo i tr+ hay tr+ng ph t vi c qu y r!i tình d c, nh ng chúng ta c n m t nh ngh a chính xác v qu y r!i tình d c ng #i ta bi t cái nào là thích h p và cái nào thì không. Ví d , m t giáo s sinh v t cho m t bài ki m tra b t ng# v gi i tính con ng #i t!t h)n h t không n n tính chuy n này nh là “s" qu y r!i tình d c” d i b t k- nh ngh a nào. Sau cùng, nh ng nh ngh a chính xác có th c s d ng gi i quy t l i nh ng cu c tranh cãi mà liên quan n nh ng khái ni m chính mà ý c a nh ng ng #i này có th không rõ ràng. Gi s 2 ng #i ang tranh lu n v nh ng thú v t nh chim hay kh không uôi có ngôn ng hay không. gi i quy t l i cu c tranh cãi này, chúng ta c n chính xác h)n khi nói ngh a c a “ngôn ng ” là gì. N u “ngôn ng ” c a chúng ta d"a vào b t k- h th!ng liên l c nào, thì d nhiên nh ng con chim và nh ng con thú khác s d ng ngôn ng . Theo cách khác, “ngôn ng ” có th c s d ng theo m t ph )ng h ng khác, yêu c u m t cú pháp t%ng h p và ng ngh a h c, cho phép m t ng #i s d ng ngôn ng !i v i thông tin liên l c v nh ng !i t ng hay nh ng tình hu!ng i u khi n theo th#i gian và không gian t+ v trí c a ngôn t+. Theo cách nh v y, các h th!ng liên l c c a h u h t nh ng thú v t s không kh n ng là ngôn ng . nh Ngh a Thuy t Ph c M t nh ngh a thuy t ph c8 là b t k- nh ngh a nào mà nó g(n v i m t c m xúc, xác th"c hay làm gi m i ngh a c a m t t+ khi nó không còn n a. Ví d , nhi u ng #i ph n !i vi c n o thai, có th nh ngh a “n o thai” là “s" gi t h i nh ng a tr/ còn ngây th)”. nh ngh a này mang m t hàm ý ch!ng !i vì m c “s" gi t h i” cho r$ng n o thai là gi t ng #i phi pháp, và nó c ng th+a nh n r$ng phôi thai c ng là m t con ng #i. M t nh ngh a nh v y ch(c ch(n không thích h p trong m t cu c tranh lu n h p lý trên nguyên t(c o c c a vi c n o thai, m c dù nó có th h u d ng nh m t công c hùng bi n.9 8 Persuasive Definition 9 TQ hi u ính: chúng ta c n ý t i nh ngh a thuy t ph c, vì khi chúng ta ch p nh n nh ngh a thuy t ph c, thì ch a tranh c i, chúng ta ã thua. Theo ví d trên, n u chúng ta ch p nh n phôi thai là con ng #i, thì t t nhiên “n o thai” là “gi t ng #i”. Vì th , chúng ta c n ph i tìm hi u tr ng tâm c a v n : “phôi thai có ph i là con ng #i hay ch a?” www.kinhtehoc.com 4
  6. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh nh Ngh a cL ng Tiêu chu0n cho nh ng nh ngh a c l ng10 tùy thu c vào lo i nh ngh a mà chúng ta ang xem xét. V i nh ngh a báo cáo, i u quan tr ng là a ra nh ngh a m t cách chính xác có c mà cách s d ng t+ nó ã nh ngh a. c bi t, i u này có ngh a là nh ngh a s không quá r ng ho c không quá h1p. M t nh ngh a quá r ng hay quá mênh mông n u nh Ngh a áp d ng nh ng th mà nh T+ không áp d ng. Ví d , nh ngh a m t máy bay là m t máy móc có th bay c, nh ngh a này quá r ng vì tr"c th ng thì c ng là m t cái máy có th bay, nh ng chúng không ph i là máy bay. M t nh ngh a quá h p n u nh Ngh a không áp d ng nh ng th mà nh T+ áp d ng; ví d : nh ngh a m t tam giác là m t hình ph,ng v i 3 c nh b$ng nhau. Chú ý r$ng m t nh ngh a có th là v+a quá r ng và c ng quá h1p vào cùng m t th#i i m. N u b n nh ngh a “rau” là nh ng cái lá có th n cc ab t k- cây nào, nh ngh a này quá h1p vì nó không có tính n cà chua và khoai tây. M t khác, nó c ng quá r ng vì lá trà c ng có th n c nh ng nó không ph i là rau. V n áng nói là ho c m t nh ngh a quá mênh mông ho c quá h1p không x y ra v i nh ng nh ngh a qui nh, vì nh ngh a ó không th hi n cách s d ng hi n có. Nh ng i u quan tr ng là nh ngh a qui nh c n tránh s" vòng vo, mâu thu&n và t!i ngh a. 4. Các i u Ki n C n Và Nh ng i u ki n c n và giúp chúng ta hi u và gi i thích c nh ng m!i quan h khác nhau gi a các khái ni m, và tình tr ng m t vi c liên k t v i nh ng vi c khác nh th nào. Nói r$ng X là m t i u ki n c n !i v i Y thì có ngh a r$ng không th có Y mà không có X. Nói cách khác, s" v(ng m t c a X b o m có s" v(ng m t c a Y. M t i u ki n c n ôi khi c ng c g i là “m t i u ki n ch y u”. M t vài ví d : • M t hình t giác thì c n ph i có 4 c nh. • M t ng #i lính gi'i thì c n ph i có i u ki n là: d ng c m. 10 Evaluative Definition www.kinhtehoc.com 5
  7. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh • Không ph i m t s! ch2n là c n thi t tr thành m t s! nguyên. th y c X không ph i là 1 i u ki n c n c a Y, chúng ta d dàng tìm ra m t tình hu!ng khi Y có m t nh ng X thì không. Ví d : • Giàu không ph i là i u ki n c n !i v i vi c c nhi u s" tôn kính, vì m t nhà ho t ng xã h i r t c tôn kính có th th t s" r t nghèo. • S!ng trên c n không ph i là i u ki n c n làm m t loài ng v t có vú. Cá voi là loài ng v t có vú, nh ng chúng s!ng d i bi n. Trong cu c s!ng h$ng ngày, chúng ta c n bi t khái ni m v i u ki n c n r t th #ng xuyên, ngay c dù cho chúng ta có th ang s d ng nh ng t+ khác nhau. Ví d , khi chúng ta nói nh ng câu nh là “cu c s!ng c n ph i có oxigen”, i u này thì c ng t )ng t" nh nói r$ng oxigen là i u ki n c n thi t !i v i vi c t n t i c a s" s!ng. M t tình tr ng nào ó c a v n có th có nhi u h)n m t i u ki n c n thi t. Ví d , tr thành m t ng #i ch)i piano hay trong bu%i hòa nh c, có k thu t t!t v ngón tay là m t i u ki n c n. Nh ng i u này ch a . M t i u ki n c n thi t khác là gi'i bi u di n nhi u bài nh c b$ng piano. K ti p, chúng ta nói n nh ng i u ki n . nói r$ng X là m t i u ki n !i v i Y thì nói r$ng s" có m t c a X b o m s" có m t c a Y. Nói cách khác, không th có X mà không có Y. N u X có m t, thì Y c ng ph i có m t. L p l i m t s! ví d : • Là m t t giác là i u ki n có 4 c nh. • Có th chia h t cho 4 là i u ki n là m t s! ch2n. th y c r$ng X không ph i là i u ki n !i v i Y, chúng ta a ra tr #ng h p khi X có m t nh ng Y thì không. Ví d : • Yêu m t ng #i không là i u ki n c yêu. M t ng #i hèn h và x u xa yêu m t ng #i có th không c ng #i ta yêu. • Trung thành thì không tr thành m t ng #i trung th"c b i vì h(n có th nói d!i b o v ng #i mà h(n trung thành. Nh ng bi u th c nh là “N u X thì Y”, hay “X thì !i v i Y”, có th c ng c hi u nh khi nói r$ng X là m t i u ki n !i v i Y. Chú ý r$ng m t s! tình tr ng c a v n có th có nhi u h)n m t i u ki n . Xanh da tr#i là i u ki n có màu s(c, nh ng d nhiên xanh lá cây hay màu ' thì c ng là i u ki n có màu s(c. www.kinhtehoc.com 6
  8. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh Cho 2 i u ki n b t k- X và Y, chúng có th liên k t v i nhau theo 4 cách: • X thì c n nh ng không cho Y. • X thì nh ng không c n !i v i Y. • X thì c n và !i v i Y. (hay “cùng chung c n và ”) • X thì không c n c ng không !i v i Y. S" phân lo i này r t h u d ng khi chúng ta mu!n làm sáng t' 2 khái ni m liên k t v i nhau nh th nào. ây là các ví d : • Có 4 c nh thì c n nh ng không là m t hình vuông (vì hình ch nh t có 4 c nh nh ng nó không ph i là hình vuông). • Có m t a con trai thì nh ng không c n thi t làm ba m1 (làm ba m1 có th ch có m t a con gái). • Là m t ng #i àn ông ch a k t hôn thì và c n thi t là m t “ng #i àn ông ch a có v ”. • Là m t ng #i cao thì không c n c ng không là m t con ng #i thành t. Hi u bi t các i u ki n c n và r t h u d ng trong vi c gi i thích nh ng m!i quan h gi a nh ng khái ni m tr+u t ng. Ví d , trong vi c gi i thích nhu c u t" nhiên c a s" bình ,ng, chúng ta có th nói r$ng nguyên t(c c a lu t pháp thì c n thi t nh ng không cho s" bình ,ng. 5. Nh ng Sai L m c a Ngôn Ng Nh ng khó kh n v ngôn ng h c là vi c l m d ng ngôn ng nh khi ngôn ng th #ng s d ng không rõ ngh a, bóp méo hay t o nh ng l#i nói, xu t hi n nhi u thông tin sâu s(c h)n nh ng gì chúng th t s" có. S L ng Ngh a Có nhi u lo i L 3ng Ngh a11 khác nhau. S" L 3ng Ngh a V T+ V"ng12 c p n tr #ng h p khi m t t+ có nhi u h)n m t ngh a trong ngôn ng . Ví d , t+ “deep” có th có ngh a là sâu s(c (“Cái mà b n ã nói r t là sâu”), hay nó có th th #ng c dùng di n t chi u sâu v t lý (“Cái h! này r t sâu”). M t cách t )ng t" !i v i nh ng t+ nh “young” (s" thi u kinh nghi m hay tu%i tr/), “bank” ( áy sông hay t% ch c tài chính), vân vân. 11 Ambiguity 12 Lexical Ambiguity www.kinhtehoc.com 7
  9. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh S" L 3ng Ngh a Do Ám Ch x y ra khi ng c nh không làm rõ là m t i t+ hay s! l ng ang c c p t i. Ví d , l#i nói sau ây không nói rõ ai là ng #i b th )ng: • “Ally ánh Georgia và sau ó cô ta b(t u ch y máu.” Ai ch y máu? Ally hay Georgia, hay m t ng #i th 3? Nhi u ng #i thích nói nh ng l#i chung chung, nh là “các nhà chính tr thì n h!i l ”. Th t ra, câu nói này ng ý r$ng không có nhà chính tr nào mà không n h!i l . Nh ng d nhiên chúng ta có th ph n ch ng v i nhi u ví d khác cho cách l p lu n nh th này. Vì v y ng #i ta nói “Tôi th t s" không có ý nói m*i hay t t c các nhà chính tr .” Nh ng sau ó thì chính xác ai là ng #i c 13 c p n? S" L 3ng Ngh a V Cú Pháp ngh a là có nhi u h)n m t ngh a do có nhi u h)n m t cách gi i thích c u trúc ng pháp. i u này có th x y ra ngay c khi nó làm rõ cái nào là ngh a c a nh ng t+ riêng bi t. Xem xét câu “chúng ta s th o lu n b o l"c trên ti-vi.” Nó có th có ngh a là cu c th o lu n s c i u khi n m t cách b o l"c trong m t ch )ng trình ti-vi, hay nó có th có ngh a là b o l"c trên TV là ch th o lu n. Khi có liên quan n v n ngôn ng L 3ng Ngh a, chúng ta nên làm rõ ng c nh nào !i v i ng #i nghe s" gi i thích nào là chính xác. Khi chúng ta b(t g p s" L 3ng Ngh a, chúng ta có th c! g(ng làm sáng t' ý ngh a m t cách d t khoát b$ng cách li t kê ra danh sách t t c nh ng s" gi i thích khác nhau có th có. Qui trình c a s" thay %i l i s" L 3ng Ngh a này c bi t nh là “s" rõ ràng”. Thông th #ng, tránh né s" L 3ng Ngh a ch ng d ng !i v i nh ng tình hu!ng khi chúng ta mu!n liên l c m t cách hoàn toàn chính xác. Tuy nhiên, trong các ho t ng v n ch )ng, s" L 3ng Ngh a có th th t s" là m t ngh thu t. S M H M t t+ là m) h 14 n u nó có m t ranh gi i không chính xác. Khi m t tr#i m c thì vùng xung quanh tr nên t!i, nh ng không có biên gi i rõ r t khi mà vùng xung quanh chuy n t+ sáng sang t!i. Vì v y “t!i” và “sáng” là nh ng t+ m) h . “Cao” thì c ng m) h vì có nh ng tr #ng h p khó mà nói c là m t ng #i có cao hay không, nh ng s" do d" này không ph i do thi u hi u bi t v chi u 13 TQ hi u ính: ti ng Vi t chúng ta c ng có nh ng t+ t )ng t". “Quy n” nh là cú m hay là quy n hành. “Vô Th ng S ” là v s không cao (ngh a là lùn) hay là v s không có ai cao h)n (t c là cao nh t). “Tôi có o” ngh a là tôi làm o t c, hay tôi có theo m t tôn giáo? 14 Vagueness www.kinhtehoc.com 8
  10. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh cao c a con ng #i. B n có th bi t m t cách chính xác m t ng #i cao bao nhiêu, nh ng b n v&n không th quy t nh r$ng anh ta có cao hay không. Nh ng t+ này là do ngôn ng m) h , ví d : “núi” (b" nh th nào m i g i là núi), “khéo léo” (c s t nh nh th nào m i g i là khéo léo), “r/” (giá th p t i âu m i g i là r/). Chú ý r$ng chúng ta nên phân bi t gi a s" M) H và s" L 3ng Ngh a. M t t+ có th m) h ngay c dù cho nó không có s" L 3ng Ngh a, và nh ng nh ngh a khác nhau c a m t t+ L 3ng Ngh a có th th t s" r t chính xác. Khi chúng ta c n s" chính xác và nâng cao ki n th c, chúng ta nên tránh s" m) h . Nhi u sinh viên th #ng thích h'i nh ng câu nh là: • Có ph i h c k- này s có r t nhi u bài t p nhà không? • Có ph i bài ki m tra cu!i khóa s r t khó không? Nh ng d nhiên nh ng t+ nh “khó” và “r t nhi u” là m) h . Nó không làm rõ xem là nh ng câu h'i này nên c tr l#i nh th nào! Nh ng yêu c u m) h thì c ng th #ng x y ra trong vi c bói toán. ây là m t tr #ng h p: • Chu0n b thay %i h ng i vào tu n này vì có vài chuy n x y ra b t ng#. Vì nó không rõ ràng là cái gì c nói n khi thay %i vi c h ng i (m t s! ng #i ch(n #ng i c a b n trên v a hè nên b n không th i trên m t #ng th,ng?), ng #i ta có th d dàng tìm ra m t s" ki n hay m t cái khác nh là “b$ng ch ng” ch ng th"c l#i tiên oán. Gi!ng nh !i v i l#i tiên oán khá vô ngh a này: • M t ph n tin t c s nh h ng n th tr #ng c% phi u trong m t ph m v nào ó. Sai l m khi nói r$ng t duy phân tích yêu c u là chúng ta lo i tr+ t t c s" m) h . Nh ng câu m) h có th h u d ng m*i ngày trong cu c s!ng vì thông th #ng chúng ta không ph i quá chính xác. Tùy vào m c hi n nhiên trong m t ng c nh mà chúng ta nên chính xác bao nhiêu. S Thi u Ngh a M t t+ không ngh a n u nh c tính và m!i t )ng quan mà nó th hi n tùy thu c vào m t tham s! n a c ch rõ b i ng c nh, tr"c ti p hay ng ý. i u này bao g m nh ng t+ nh “h u d ng”, “quan tr ng”, “t )ng t"” và “t!t h)n”. Th"c t thì t t c các !i t ng “h u d ng” và “quan tr ng” ch trong m t s! www.kinhtehoc.com 9
  11. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh s" quan tâm nào ó, ch không ph i trong m i tr #ng h p. Ví d , có ph i tình yêu thì quan tr ng h)n ti n không? À, còn tùy. N u b n thi u n n ch t, thì ti n là quan tr ng h)n. Nh ng n u b n ang tìm ki m m t ng #i nào ó cho cu c #i b n, thì tình yêu có l s t!t h)n cho b n. Do ó ch nói r$ng cái gì ó h u d ng hay quan tr ng thì vô ngh a tr+ khi làm rõ là nó h u d ng hay quan tr ng theo cách nào. ây là 2 l#i nói m&u mà ngh a c a chúng thì không y : • “Có ph i bài thi cu!i khóa n m nay s t )ng t" nh bài n m ngoái không?” • “ 1p thì t!t h)n là gi'i. Nh ng ... gi'i thì t!t h)n là x u.”- Oscar Wilde (1854 – 1900) S Bóp Méo S" bóp méo15 là v n s d ng nh ng t+ v i nh ng liên t ng ng ngh a không thích h p, hay s d ng nh ng t+ theo cái cách mà làm l ch i so v i ngh a chu0n c a nó mà không có các d u hi u rõ ràng. Vi c s d ng nh ng bi u l c m xúc không thích h p là m t ví d tiêu bi u c a s" bóp méo. Nhi u s" bi u l trong ngôn ng là nh ng di n t không trong sáng nh ng mang theo nh ng hàm ý tiêu c"c ho c tích c"c. Xét l i s" liên t ng v vi c n o thai v i t i gi t ng #i. Gi s m t ng #i nào ó tranh lu n, “n o thai là s" gi t ng #i c a m t a tr/ không ai mong mu!n và do ó s không c cho phép.” T+ “t i gi t ng #i” mang hàm ý là m t hành ng sai trái, vì t i gi t ng #i thì th #ng là gi t ng #i phi pháp. Khi m t lý l ph n !i vi c n o thai là v n này, thì không có gì ph i bàn lu n vì ng #i ta ã gi nh tr c n o thai là sai trái, i u c n c ch ng minh m t cách chính xác h)n. Tuy nhiên, ng #i nào ó mà không c0n th n và b' qua vi c phát hi n ra hàm ý tiêu c"c có th d dàng b th!ng tr b i lý l . S C Th Hóa S" c th hóa16 xem m t ý t ng ho c m t tính ch t tr+u t ng nh th nó là m t !i t ng v t lý c th . Ví d , m t kh0u hi u trên m t ch )ng trình truy n hình n%i ti ng nói “S" th t ngoài ó”. i u này xem s" th t nh th nó là m t !i t ng v t lý mà nó có th ho c ây ho c ngoài m t n)i nào ó. Nh ng s" th t là m t tính ch t tr+u t ng c a nh ng yêu c u và lý thuy t, và nó không c n nh b t c ch* nào. Vì v y ây là m t ví d c a s" c th 15 Distortion 16 Reification www.kinhtehoc.com 10
  12. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh hóa. D nhiên, chúng ta bi t m t cách i khái ý ngh a mu!n nói là gì. Ý là cái có th gi!ng “s" th t v [m t v n nào ó] là cái mà chúng ta có th khám phá n u nh chúng ta có s" c! g(ng.” M t ví d khác, gi s câu tuyên truy n ph% bi n là “L ch s thì công b$ng.” M t ng #i hay m t h th!ng nguyên t(c ho c pháp lu t có th là công b$ng hay không công b$ng, nh ng s" công b$ng thì th t s" không ph i là m t tính ch t c a l ch s , l y m t ph n s" th t v cái ã x y ra trong quá kh . Nh ng m t l n n a chúng ta có th oán ng #i nói ngh gì khi mà nói nh v y. Có l ý ngh a ch a "ng là gi!ng nh “qua th#i gian con ng #i s t o c nh ng quan i m chính xác và công b$ng v v n ang th o lu n.” Hai ví d ây cho th y r$ng s" c th hóa trong b n ch t c a nó không c n b ph n !i. Nó làm t ng tác ng m nh m và th #ng c s d ng trong v n th) và các phép 0n d . Tuy nhiên, n u m c ích c a chúng ta là truy n t thông tin m t cách rõ ràng và )n gi n, thì ta nên tránh s" c th hóa. N u m t yêu c u mà dùng s" c th hóa di n t y ý ngh a và cung c p c nhi u thông tin, thì nó còn có th c di n t m t cách rõ ràng h)n b$ng ngôn ng )n gi n không có s d ng s" c th hóa. Vì v y, nói chung, tr+ khi b n mu!n tác ng m nh m , còn không thì hãy tránh s" c th hóa. Nh ng n u b n ph i s d ng nó, hãy m b o ch(c ch(n r$ng b n bi t b n th t s" mu!n nói cái gì. Ph m Trù Sai L m ây là sai l m c a vi c qui nh m t tính ch t cho m t vài !i t ng mà theo m t cách logic thì nó không th có, hay m t cách chung h)n là miêu t sai ph m trù c a nó. Xem xét câu th #ng th y “nh ng ý t ng xanh không màu ng m t cách mãnh li t”. Câu này ch a "ng m t s! nh ng ph m trù sai l m, vì nh ng ý t ng xanh không th nói là không có màu s(c, và nh ng ý t ng thì không ph i là m t v t ch t mà nó có th ng . Cách ây vài n m, sinh viên Lu t i H c H ng Kông gi ng m t kh0u hi u nói r$ng “Chúng Tôi Là Lu t Pháp”. ây là m t ph m trù sai l m vì lu t pháp là nh ng quy nh và nh ng nguyên t(c, và ng #i ta thì không ph i là lu t pháp. D nhiên, ôi khi con ng #i nói r$ng “tôi là lu t pháp” có ý r$ng h là ch và m i ng #i nên nghe theo nh ng gì mà h ra l nh. Nh ng i u này trái ng c v i ý t ng c a s" công b$ng và nguyên t(c c a lu t pháp mà nó là trung tâm !i v i nh ng nhóm ng #i dân ch hi n i. Sinh viên lu t nên bi t nhi u h)n nh ng kh0u hi u tuyên b! nh th . 6. Nh ng Khái Ni m Logic C B n www.kinhtehoc.com 11
  13. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh Tính Kiên nh17 Hai (hay nhi u h)n) nh ng câu nói không kiên nh v i m*i câu khác khi mà m t cách logic không th nào t t c chúng u úng vào cùng m t lúc. Ví d , “trái t thì ph,ng” và “trái t hình c u” là nh ng câu nói không kiên nh vì không có th gì mà có th v+a ph,ng và v+a hình c u. Nói cách khác, n u b n có 2 câu nói mà c hai u úng thì chúng ch(c ch(n không kiên nh. 18 S K Th a Theo Th T M t câu X d&n n Y n u Y theo sau X m t cách logic. Nói cách khác, n u X là úng thì Y c ng ph i úng, ví d : “30 ng #i v+a m i ch t trong các cu c n%i lo n” d&n n “h)n 20 ng #i ã ch t trong các cu c n%i lo n”, nh ng không th suy ng c l i. N u X d&n n Y và chúng ta tìm ra r$ng Y sai thì chúng ta s k t lu n r$ng X c ng sai. Nh ng d nhiên, n u X d&n n Y và chúng ta tìm ra r$ng X sai thì không c suy ra r$ng Y c ng sai. N u X d&n n Y nh ng Y không d&n n X, thì chúng ta nói r$ng X là m t yêu c u m nh h)n Y (hay “Y thì y u h)n X”). Ví d , “t t c nh ng con chim thì có th bay” m nh h)n là “h u h t nh ng con chim thì có th bay”, mà câu này thì l i m nh h)n câu “m t s! con chim thì có th bay”. M t yêu c u m nh h)n thì d nhiên nó có th d sai h)n. s d ng m t ví d tiêu bi u, gi s chúng ta ca ng i X nh ng không ch(c r$ng X có ph i là t!t nh t hay không, chúng ta có th s d ng m t yêu c u y u h)n “X là m t trong nh ng cái t!t nh t” h)n là s d ng m t yêu c u m nh h)n “X là t!t nh t”. Vì v y chúng ta c n không b ph m t i nói láo c khi n u X có tr thành cái t!t nh t. Tính T ng ng H p Lý19 N u 2 câu nói d&n n m t câu khác thì chúng t )ng )ng v i nhau m t cách logic. Ví d , “m i ng #i b b nh” thì t )ng )ng v i “không ai không b nh”, và “ r/ thì không t!t” thì th"c s" t )ng )ng v i “ t!t thì không r/”. N u 2 câu t )ng )ng nhau m t cách logic và m t cách c n thi t, chúng ph i luôn có cùng m t giá tr úng. 7. Nh ng Lý L 17 Consistency 18 Entailment 19 Logical Equivalence www.kinhtehoc.com 12
  14. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh Trong cách s d ng thông th #ng, t+ “lý l ”20 thu#ng c dùng nói n m t cu c tranh lu n gây c n gi a 2 hay nhi u phe khác nhau. Nh ng trong logic và t duy phân tích, t+ này có ý ngh a khác nhau. 4 ây, m t lý l c l y là m t danh sách c a nh ng l#i nói, m t trong nh ng cái ó là ph n K t Lu n và nh ng cái khác là Ti n hay S" Gi nh c a lý l . a ra m t lý l là cung c p m t t p h p nh ng ti n nh là nh ng lý do ch p nh n k t qu . Kh n ng xây d"ng, nh n bi t và ánh giá các lý l là m t ph n c!t y u c a t duy phân tích. ây là m t ví d c a m t lý l ng(n c u thành b i 3 câu nói. Hai câu u là ti n , và câu cu!i là k t lu n: • M i con v t có th b)i • Donald là m t con v t • Donald có th b)i Lý l trong cu c s!ng hi n th"c th #ng không c th hi n theo ki u ng(n g n nh v y, v i nh ng ti n và nh ng k t lu n ã trình bày m t cách rõ ràng. V y chúng ta nh n ra chúng b$ng cách nào? Không có nguyên t(c máy móc d dàng nào c , và chúng ta th #ng ph i d"a vào ng c nh mà quy t nh cái nào là ti n và k t lu n. Nh ng ôi khi công vi c có th làm cd dàng h)n b i s" có m t c a nh ng ám ch v ti n và k t lu n nào ó. Ví d , n u m t ng #i nói m t câu, và thêm “ i u này là do...”, thì nó g n nh có th là cái mà câu u tiên c th hi n nh là m t k t lu n, c xác minh b i nh ng câu nói sau ó. Nh ng t+ nh “sau t t c ”, “gi s ” và “t+ khi” thì c ng th #ng dùng t tr c nh ng ti n , m c dù rõ ràng là không trong tr #ng h p nh “tôi ã ây t+ bu%i tr a”. Các k t lu n, nói cách khác, thì th #ng t tr c b#i t+ nh “do ó”, “vì v y”, “nó là do”. Tuy nhiên ôi khi thì nh ng k t lu n c a m t lý l có th không c vi t ra m t cách rõ ràng. Ví d nó có th c th hi n b i m t câu h'i tu t+: • Làm sao b n có th tin r$ng s" s a %i ó thì có th ch p nh n c? Nó không công b$ng c ng không h p pháp! Chúng ta có th xây d"ng l i lý l m t cách rõ ràng nh sau: • S" s a %i thì không công b$ng và nó c ng không h p pháp. • Vì v y, s" s a %i thì không th ch p nh n c. 20 Arguments www.kinhtehoc.com 13
  15. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh K n ng c t!t bao g m kh n ng xây d"ng l i các lý l mà nó c th hi n m t cách không m ch l c, và k n ng vi t và di n t t!t bao g m kh n ng th hi n nh ng lý l m t cách có h th!ng và rõ ràng. 8. Giá Tr Và Tính H p Lý M t lý l có giá tr 21 là m t trong nh ng khái ni m quan tr ng nh t trong t duy phân tích, vì v y b n nên ch(c ch(n r$ng b n hoàn toàn hi u rõ ch này. M t cách c) b n, m t lý l có giá tr là cái mà khi các ti n d&n n k t lu n. Nói cách khác, m t lý l có giá tr , m t cách c n thi t, là tr #ng h p mà k t lu n úng n u nh ng ti n u úng.V y ây là m t lý l có giá tr : • Barbie thì ã trên 90 tu%i. Vì v y Barbie trên 20 tu%i . M t cách hi n nhiên, n u ti n úng thì không th nào mà k t lu n l i sai. Vì v y lý l th"c s" có giá tr . Chú ý r$ng giá tr c a lý l không ph thu c vào vi c ti n th"c s" có úng hay không. Ngay c n u Barbie th"c s" ch 10 tu%i, lý l c ng v&n có giá tr . S" giá tr ch yêu c u r$ng khi nh ng ti n úng thì k t lu n c ng v y. Nó tùy vào m i quan h logic gi a các ti n và k t lu n. Nó không ph thu c vào vi c nó th"c s" sai hay úng. M t lý l có giá tr có th có nh ng ti n sai và m t k t lu n sai. M t lý l có giá tr có th có ti n sai nh ng có m t k t lu n úng, nh khi Barbie là trên 30 tu%i. Tuy nhiên, ây không ph i là m t lý l có giá tr . Nó không có giá tr : • Barbie thì trên 20 tu%i. Vì v y Barbie thì trên 90 tu%i. Lý l không có giá tr vì có th là ti n úng và k t lu n thì sai, nh khi Barbie thì 30 tu%i, hay 80 tu%i. G i cách ph n ch ng này là Ví D Ph n Ch ng v i lý l . M t cách c) b n, chúng ta ang nh ngh a r$ng m t lý l có giá tr khi không có ví d ph n ch ng. làm t ng thêm k n ng c a b n trong vi c ánh giá nh ng lý l , ó i u quan tr ng mà b n có th khám phá và xây d"ng là nh ng ví d ph n ch ng. Có kh n ng cung c p nh ng ví d ng c l i, thì nó giúp b n thuy t ph c nh ng ng #i khác r$ng m t lý l nào ó là sai. Chú ý r$ng m t lý l không có giá tr có th có nh ng ti n úng và m t k t lu n úng. Lý l không có giá tr trên là m t ví d , n u Barbie 99 tu%i. Nh r$ng nh ng ti n úng và m t k t lu n úng thì không có giá tr , b i vì m!i quan h logic gi a chúng thì thi u. 21 Valid www.kinhtehoc.com 14
  16. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh Chú ý r$ng chúng ta ang phân bi t gi a úng và có giá tr . Nh ng câu (nh ng ti n và k t lu n) có th là úng hay sai, nh ng chúng không có giá tr hay vô giá tr . Nh ng lý l có th là có giá tr hay không có giá tr , nh ng chúng s không bao gi# c di n t là úng hay sai. S H p Lý22 Cho m t lý l có giá tr , t t c chúng ta bi t r$ng n u nh ng ti n là úng, thì k t lu n c ng v y. Nh ng có giá tr không b o m chúng là nh ng ti n hay k t lu n có úng hay không. N u m t lý l có giá tr , và t t c nh ng ti n úng thì nó c g i là m t lý l H p Lý. D nhiên, theo sau m t cái nh ngh a nh v y thì m t lý l h p lý c ng ph i có m t k t lu n úng. Trong cu c th o lu n, s r t t!t n u nh chúng ta có th cung c p nh ng lý l h p lý ng h m t quan i m. Nh ng ý ngh a này cho th y r$ng lý l c a chúng ta có giá tr , và nh ng ti n ót tc u úng. B t c ai mà không ng ý s ph i ch ra r$ng nh ng ti n c a chúng ta không úng, hay lý l thì không có giá tr , ho c c hai. Cách th c ti n hành m t cu c th o lu n h p lý này là nh ng cách chúng ta nên làm theo n u chúng ta mu!n c i thi n t duy phân tích c a chúng ta. Nh ng Gi nh n Khi ng #i ta a ra nh ng lý l mà ôi khi nh ng gi nh nào ó là hoàn toàn ng ý. Ví d : • ng tính là sai trái vì nó không t" nhiên. Lý l này không có giá tr . M t s! ng #i a ra m t lý l nh v y thì có th oán ch+ng trong u m t gi nh 0n r$ng b t c cái gì không t" nhiên là sai. Tr+ khi gi nh này c c ng thêm thì lý l trên m i có giá tr . M t khi i u này c ch ra, chúng ta có th h'i r$ng nó có úng hay không. Chúng ta có th a ra ví d , r$ng có r t nhi u th mà nó “không t" nhiên” nh ng th #ng thì không b xem là sai trái (ví d : ch)i game trên máy truy n hình, m t ca m%, ph )ng pháp tránh th thai). Nh ví d minh h a, ch ra c m t gi nh 0n trong m t lý l có th giúp chúng ta gi i quy t l i hay làm sáng t' nh ng v n liên quan trong cu c tranh lu n. Trong cu c s!ng h$ng ngày, nh ng lý l chúng ta th #ng b(t g p là nh ng lý l khi mà nh ng gi nh quan tr ng không c nói th,ng. Nó là m t ph n quan 22 Soundness www.kinhtehoc.com 15
  17. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh tr ng c a t duy phân tích mà chúng ta s có th nh n ra nh ng gi nh 0n hay nh ng gi nh ng m nh v y. Cái cách làm i u này là nhìn xem s" gi nh thêm nào làm nó có giá tr .23 9. Nh ng M u Lý L Có Giá Tr M t cách hi n nhiên nh ng lý l có giá tr th hi n m t vai trò r t quan tr ng trong s" tranh lu n, b i vì n u chúng ta b(t u v i nh ng gi nh úng, và ch s d ng nh ng lý l có giá tr thi t l p nh ng k t lu n m i, thì nh ng k t lu n c a chúng ta c ng ph i úng. Nh ng làm cách nào chúng ta quy t nh là m t lý l có giá tr hay không? ây là ch* th hi n hình th c logic. B$ng cách s d ng nh ng bi u t ng c bi t chúng ta có th di n t nh ng m&u lý l có giá tr , và trình bày rõ ràng nh ng nguyên t(c ánh giá “giá tr ” c a m t lý l . Chúng tôi gi i thi u m t ít nh ng m&u lý l có giá tr bên d i. B n nên h c có th nh n ra nh ng m&u ó và s d ng chúng trong cu c tranh lu n. Modus Tínens Xem xét nh ng lý l sau: • N u v t th này c làm b$ng ng thì nó s d&n i n. V t này thì c làm b$ng ng, vì v y nó s d&n i n. • N u không có s! nguyên l n nh t thì 510511 không ph i là s! nguyên l n nh t. Không có s! nguyên nào l n nh t. Vì v y 510511 không ph i là s! nguyên l n nh t. • N u Lâm là tín o Ph t thi anh ta s không n th t l n. Lâm là m t tính o Ph t. Vì v y Lâm s không n th t l n. Ba lý l này thì d nhiên là có giá tr . H)n n a b n có th chú ý r$ng chúng t )ng t" nhau. i m chung c a chúng là có cùng m t c u trúc hay hình th c: • N u P thì Q. P. Do ó Q. 4 ây, ký t" P và Q c g i là nh ng ký t" câu. Chúng c s d ng coi nh là t ng tr ng cho m t câu nói. B$ng cách thay th P và Q v i nh ng câu thích h p, chúng ta có th a ra 3 lý l có giá tr ban u. i u này cho th y 3 lý l trên có cùng m t c u t o. C ng theo c u t o này thì nh ng lý l là có giá tr , chúng ta có th th y c r$ng b t c lý l c a cùng m t c u t o là m t 23 TQ hi u ính: tr thành con ng #i có t duy phân tích t!t, chúng ta nên l(ng nghe và tìm ra nh ng gi nh ng m c a ng #i khác, và ng th#i xem xét coi các gi nh ng m ó úng hay sai. www.kinhtehoc.com 16
  18. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh lý l có giá tr . B i vì m&u lý l c bi t này khá chung chung, nó c tm t cái tên. Nó c bi t nh là MODUS TÍNENS. Tuy nhiên, +ng nh m l&n Modus Tínens v i c u t o sau ây c a lý l , nó thì không có giá tr ! • Xác nh n k t qu - N u P thì Q. Q. Do ó, P. a ra nh ng lý l c a c u t o này là m t sai l m -- t o ra m t sai l m cho cu c tranh lu n. Sai l m c bi t này c bi t khi xác nh n k t qu . • N u Jane s!ng London thì Jane s!ng Anh. Jane s!ng Anh (=Q). Vì v y Jane s!ng London (=P).24 • N u Bình i mua s(m thì Dung s không c vui. Dung thì không c vui. Vì v y Bình i mua s(m. Hy v ng b n có th b(t k p nh ng tình hu!ng khi nh ng ti n c a nh ng lý l này là úng nh ng nh ng k t lu n thì sai. Chúng s cho th y r$ng nh ng lý l không có giá tr . 4 ây là m t s! nh ng m&u lý l có giá tr khác: Modus Tollens • N u P thì Q. Không Q. Do ó, không P. 4 ây, “không-Q” )n gi n có ngh a là ph nh n Q. Vì v y n u Q là “Hôm nay thì nóng” thì “không-Q” có th c s d ng nh là “không ph i là tr #ng h p hôm nay tr#i nóng”, hay “hôm nay không nóng.” • N u Nông c M nh s t i H ng Kông ngày hôm nay, báo chí s báo cáo v i u này. Nh ng không có t #ng trình nào nh v y trên báo, vì v y Nông c M nh s không n H ng Kông ngày hôm nay. Nh ng hãy phân bi t Modus Tollens v i m&u lý l sai sau ây: • Ph nh n ti n - N u P thì Q, không-P. Do ó, không-Q. • N u Elsie có trình , cô y s tìm c m t vi c làm t!t. Nh ng Elsie không có trình . Vì v y cô ta s không có c m t vi c làm t!t.25 24 TQ hi u ính: Jane s!ng Anh, nh ng không ph i thành ph! London thì sao? 25 TQ hi u ính: Elsie không có trình , nh ng cô ta may m(n có công vi c t!t thì sao? www.kinhtehoc.com 17
  19. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh Suy Lu n Gi Thuy t26 • N u P thì Q, n u Q thì R. Do ó, n u P thì R. • N u Chúa t o ra v tr thì v tr s hoàn h o. N u v tr là hoàn h o thì s không có cái ác. V y n u Chúa t o ra v tr thì s không có cái ác. Suy Lu n Phân Bi t27 • P hay Q. Không-P. Do ó, Q; P hay Q, không-Q. Do ó, P. • Ho c là chính ph a ra nh ng c i cách giáo d c mà có th th y c nhi u h)n n a, ho c nh ng tr #ng t!t s ch là tr #ng t nhân cho nh ng h c sinh giàu có. Chính ph thì không d" nh th"c hi n c i t o giáo d c trong nh ng ngày g n ây. Vì v y nh ng tr #ng t!t s ch là nh ng tr #ng t nhân cho nh ng h c sinh giàu có. 28 Song • P hay Q. N u P thì R. N u Q thì S. Do ó, R hay S. Khi R thì t )ng t" nh S, chúng ta có m t c u t o )n gi n: P hay Q. N u P thì R. N u Q thì R. Do ó, R. • Chúng ta gia t ng thu ho c không. N u chúng ta t ng thu , ng #i dân s không vui. N u chúng ta không t ng, ng #i dân s c ng không vui. (B i vì chính ph s không ti n cung c p nh ng d ch v công c ng.) Vì v y dù th nào thì ng #i dân c ng không vui. Ch ng Minh B i Suy Lu n Ra i u Vô Lý29 N u nh b n mu!n ch ng minh r$ng m t câu S nào ó là sai thì theo cách th c sau: • u tiên gi s r$ng S úng. 26 Hypothetical Syllogism 27 Disjunctive Syllogism 28 Dilemma 29 Reductio Ad Absurdum www.kinhtehoc.com 18
  20. Phiên d ch: Nguy n Ng c Y n Chinh • T+ s" gi nh là nó úng, ch ng minh r$ng nó s d&n n b t tr(c hay nh ng yêu c u khác mà nó sai hay vô lý. • K t lu n S ph i là sai. Nh ng b n mà có th phát hi n ra m!i liên h m t cách nhanh chóng thì có th chú ý r$ng i u này không ph i là cái gì khác h)n mà chính là vi c ng d ng Modus Tollens. Ví d , gi s ng #i nào ó yêu c u quy n c s ng, thì ch(c ch(n là gi t ng #i trong b t c tình hu!ng nào thì c ng là sai. Bây gi# gi s r$ng i u này là úng. Thì chúng ta s ph i k t lu n r$ng gi t ng #i do t" v thì c ng sai. Nh ng ch(c ch(n i u này không úng. N u ai ó e d a cu c s!ng c a b n và ch có m t cách t" c u mình là gi t k/ t n công mình thì h u h t ng #i ta s ng ý r$ng i u này có th ch p nh n c, và nó nh là m t i u theo pháp lu t. Vì yêu c u ban u d&n n m t k t qu không th ch p nh n c nên chúng ta s k t lu n r$ng quy n c s ng không ph i là tuy t i. Nh ng M u Khác D nhiên là có nh ng m&u lý l có giá tr suy lu n khác. M t s! thì quá rõ ràng mà c p t i, ví d : • P và Q. Do ó Q. Có th hi u r$ng b n có th không nh tên c a nh ng cái m&u này. i u quan tr ng là b n có th nh n ra nh ng m&u lý l này khi b n tình c# b(t g p chúng trong cu c s!ng h$ng ngày, và b n có th xây d"ng các ví d c a nh ng m&u này. 10. Quan H Nhân Qu “Ng #i ta không nên nh m l&n gi a s" t )ng quan30 và quan h nhân qu 31”, ây là m t l#i khuyên r t quan tr ng c a quan h nhân qu mà chúng ta ph i nh . Gi s nh ng s" ki n A thì liên quan tr"c ti p v i nh ng s" ki n B. M t sai l m chung trong nguyên nhân tranh lu n là nh y v t n k t lu n r$ng A là do B. i u này s là m t k t lu n h p t p b i vì có nh ng s" gi i thích khác bác b' k t lu n trên t+ u: Tr t T Nhân Qu B o Ng c 30 Correlation 31 Causation www.kinhtehoc.com 19
nguon tai.lieu . vn