Xem mẫu

Tạp chí VĂN HÓA VÀ DU LỊCH N.T.T. Thanh, L.H. Ly MÔN DỊCH VỚI VIỆC DẠY VÀ HỌC TIẾNG TRUNG NGUYỄN THỊ TUYẾT THANH * LÃ HẠNH LY ** TÓM TẮT Dịch là quá trình đối chiếu ngôn ngữ, chuyển dịch từ văn bản nguồn (tiếng Việt) sang ngôn ngữ dịch (ngoại ngữ) và ngược lại. Môn dịch được coi là môn tổng hòa các kiến thức về Ngôn ngữ, Văn hóa, Lịch sử, Xã hội … Kết hợp kinh nghiệm sống. Vì vậy, để dạy và học tốt môn Dịch, trong bài viết này chúng tôi đề cập đến mối liên quan và tương quan giữa ngôn ngữ và các ngành xã hội học, Văn hóa, Lịch sử, Phong tục tập quán, đất nước con người cùng với việc trau dồi kiến thức về ngôn ngữ học so sánh và sự cần thiết đổi mới Phương pháp giảng dạy môn Dịch cho ngành đào tạo Biên, Phiên dịch tiếng Trung. Dịch thuật là một vấn đề rất rộng, trước nay được nhiều học giả quan tâm nghiên cứu. Đổi mới phương pháp giảng dạy môn Dịch, hy vọng sẽ nhận được sự quan tâm của các đồng nghiệp trong lĩnh vực dịch thuật cũng như trong lĩnh vực đào tạo chuyên ngành Biên – Phiên dịch tiếng Hoa. ABSTRACT Importance of translating to Chinese learners Translating is a comparing languages process, translating from the source language (Vietnamese) into the target language and so on. Translating is considered as a general knowledge of Languages, Culture, History and society as well as combination of experience. Therefore, to teach and learn Translating well, we will talk about the relationship, relation between languages and sociology, Culture, History, regional customs, people and countries as well as enriching knowledge of comparative linguistic and the necessary of newly teaching methodology of translating for Chinese interpreters. Translating is a wide issue and it is surveyed by many scholars. Innovation of translating methodology will be received the interest from colleagues in translating career as well as in training Chinese interpreters. * TS, Khoa Ngoại Ngữ, Trường CĐ Văn hóa – Nghệ thuật và Du lịch Sài gòn **ThS, Khoa Trung Văn, Trường Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh 77 Trường CĐ VH-NT & DL SG Số 1 năm 2011 và học bộ môn Dịch gặp những khó khăn 1. Lời nói đầu nhất định. Ngày nay, trong nền kinh tế hội nhập, con người ở các quốc gia có nhu cầu giao lưu ngày càng rộng, bộ môn Dịch1 ngày càng trở nên cần thiết đối với nhu cầu xã hội và con người. Phiên dịch là một loại lao động gian khổ nhưng đầy tính sáng tạo, người dịch dùng các thao tác so sánh, đối chiếu, suy ý và cả vốn sống, vốn hiểu biết… để chuyển đổi nội dung văn bản nguồn sang văn bản dịch một cách trung thực, phù hợp với các tiêu chí từ vựng, cú pháp, văn phong…của ngôn ngữ dịch. Vậy có thể thấy dịch thuật là một công việc mang tính khoa học cao, dịch được coi là một hành vi giao tiếp đặc biệt, một lĩnh vực rộng, đồng thời là bộ môn quan trọng đối với người học ngoại ngữ nói chung và học tiếng Trung nói riêng. Làm thế nào để dạy và học tốt môn Dịch? Trong bài viết này chúng tôi chỉ đề cập đến việc dạy và học môn Dịch trong chuyên ngành đào tạo tiếng Trung Quốc. Hiện nay, theo chúng tôi biết chưa có giáo trình biên soạn về phương Dịch thuật là quá trình đối chiếu ngôn ngữ. Để xử lý những tình huống khó trong dịch người học cần phải có kiến thức sâu, rộng về ngôn ngữ bản địa (từ vựng, cú pháp), những kiến thức về xã hội học, văn hóa, lịch sử, phong tục tập quán, đất nước con người… kinh nghiệm sống là những yếu tố rất quan trọng. Vận dụng kỹ xảo trong phiên dịch, sự thông minh, sáng tạo của người dịch, cũng góp phần cho ra đời những tác phẩm dịch hay, có giá trị về văn chương. So sánh hai ngôn ngữ Hán - Việt để có một bản dịch chuẩn là một vấn đề khó. Trong ngôn ngữ tiếng Hán2, các từ đồng âm dị nghĩa rất nhiều, hoặc một từ có nhiều nghĩa khác nhau khiến cho quá trình chuyển dịch phải có sự cân nhắc trong từng cảnh huống . Trong tiếng Việt, các từ cũng có ý nghĩa nội hàm sâu sắc, hệ thống từ Hán - Việt lại rất phong phú, vì vậy khi chuyển dịch thường có hiện tượng “bí từ”(không tìm được từ đối dịch tương thích), dẫn đến lúng túng trong xử lý văn bản, ngôn bản. pháp dạy môn Dịch dành riêng cho đối tượng là người Việt Nam học tiếng Trung. Một số giáo trình hiện nay đang 2. Những hạn chế trong việc dạy môn Dịch sử dụng đều là sách dịch, tham khảo lý luận dịch của nước ngoài, những giáo trình này chỉ nêu lý thuyết chung chung, chưa đi sâu vào phương pháp xử lý văn bản một cách cụ thể, vì vậy quá trình dạy 2.1 Cách nhìn tổng quan Hiện nay, ngành đào tạo tiếng Hoa ở các trường Đại học tại Thành phố Hồ Chí Minh, như khoa Ngữ văn Trung Quốc trường Đại học Khoa học Xã hội và 78 Tạp chí VĂN HÓA VÀ DU LỊCH Nhân văn, khoa Trung Văn Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh… không đi sâu đào tạo chuyên ngành Biên, Phiên dịch mà chủ yếu đào tạo giáo viên dạy Trung Văn. Trên thực thế sinh viên tốt nghiệp chuyên ngành Trung văn sau khi ra trường có tới hơn 80% làm công tác Biên - phiên dịch. Từ thực tế khách quan cho thấy, cách nhìn đó chưa phù hợp với tầm quan trọng của bộ môn Dịch trong thời kỳ mở cửa. Thiết nghĩ, học bất cứ một ngoại ngữ nào, môn Dịch luôn hấp dẫn người học, có giá trị thực dụng cao về mặt ngôn ngữ. Vì vậy, cần phải có những đầu tư hơn nữa cho bộ môn này. N.T.T. Thanh, L.H. Ly Trong bốn năm đào tạo ngành tiếng Hoa, đến học kỳ 7 sinh viên mới bắt đầu học môn Lý thuyết dịch (03 tín chỉ), và môn Dịch thực hành học ở học kỳ 8 (04 tín chỉ). Thiết nghĩ, với thời lượng như vậy khó có thể đáp ứng được nhu cầu dạy và học tốt môn học này. 2.4. Yếu tố người học Hiện nay số sinh viên học tiếng Hoa ở các trường Đại học và Cao đẳng là con em người Hoa ( người Việt gốc Hoa). Do yếu tố về gia đình và xã hội, khả năng diễn đạt tiếng Việt còn hạn chế, những kiến thức về xã hội học chưa nhiều, các sinh viên này thường có thói quen lạm dụng từ Hán Việt, đây cũng là một trong 2.2. Giáo trình cho bộ môn Dịch những nguyên nhân hạn chế đối với Xuất phát từ thực tế, bộ môn Dịch người học. tiếng Hoa từ trước đến nay chưa có một hệ thống giáo trình chuẩn, trong khi giáo trình về lý thuyết dịch lại được biên soạn 3. Môn Dịch trong tổng quan việc dạy và học ngoại ngữ từ những cuốn lý luận phiên dịch của nước ngoài, nội dung mang nặng tính lý thuyết, các phương pháp dạy dịch còn chung chung, chỉ giải quyết một vài khía cạnh nhỏ, khiến người học cảm thấy mơ hồ, khó hiểu. Vì vậy, trong lĩnh vực dạy dịch tiếng Hoa cho người Việt Nam, vấn đề biên soạn giáo trình dịch được xem như một vùng đất mới chưa được khai thác. 2.3. Thời gian cho bộ môn Dịch Hiện nay đa số việc phân bổ thời 3.1. Yêu cầu xã hội đối với bộ môn Dịch Cùng với tiến trình hội nhập theo xu thế toàn cầu hoá, Việt Nam ngày càng có vị thế trên trường quốc tế, nhất là từ sau cải cách mở cửa, bạn bè thế giới đã biết đến Việt Nam thông qua giao lưu kinh tế và văn hoá. Ngoại ngữ hiện nay được xem là ngành học quan trọng để người Việt Nam tiếp cận bạn bè thế giới, nối vòng tay lớn, học hỏi kinh nghiệm, chuyển giao công nghệ kỹ lượng cho môn Dịch còn rất hạn chế. thuật v.v.. Có thể thấy vai trò quan 79 Trường CĐ VH-NT & DL SG trọng của việc học ngoại ngữ trong nền kinh tế mở, môn Dịch được coi là sản phẩm của quá trình đào tạo một chuyên ngành ngoại ngữ. Tiếng Trung Quốc hiện nay đang được sử dụng rộng rãi ở các nước trong Số 1 năm 2011 - Người làm công tác phiên dịch (dịch nói) trong giao tiếp với người bản ngữ, hay trong những tình huống giao tiếp đặc biệt (dịch đàm phán về ngoại giao, thương mại…) còn được xem như một nhà ngoại giao giỏi. khối ASEAN. Việc dạy và học tiếng Trung Quốc đáp ứng nhu cầu xã hội, bộ môn dịch thực sự có tầm quan trọng 4. Công tác khảo cứu việc dạy và học môn Dịch trong đào tạo chuyên ngành ngoại ngữ nói chung và chuyên ngành Biên, phiên dịch tiếng Trung nói riêng. 3.2. Tầm quan trọng của bộ môn Dịch - Dịch thuật là quá trình so sánh đối chiếu song ngữ, chuyển tải một cách trung thực những tâm tư, tình cảm, những kiến thức về khoa học tự nhiên, khoa học xã hội từ văn bản nguồn sang ngoại ngữ và ngược lại. - Một tác phẩm dịch hay không chỉ đạt được tiêu chí “tín”( trung thành với nguyên tác), các tiêu chí về “đạt” (diễn đạt trôi chảy, lưu loát, dễ hiểu), và “nhã”(trau chuốt câu văn, chọn từ, sử dụng tu từ…) cũng rất quan trọng trong dịch thuật. - Tác phẩm dịch không chỉ thể hiện năng lực, trình độ chuyên môn, mà 4.1. Phân tích, đánh giá kết quả khảo sát3 Để có cơ sở đánh giá đúng thực trạng việc dạy và học bộ môn Dịch nhằm đưa ra những phương pháp giảng dạy mới phù hợp với nhu cầu người học, đồng thời cũng đáp ứng nhu cầu xã hội hiện nay, chúng tôi đã đưa ra 9 câu hỏi dưới dạng trắc nghiệm, phát số phiếu này đến đối tượng người học tiếng Trung ở một số trường Đại học có chuyên ngành đào tạo tiếng Trung Quốc. Sau khi tổng hợp số liệu trên các phiếu thăm dò ý kiến, kết hợp với phân tích thực trạng việc giảng dạy và học tập bộ môn dịch chúng tôi đưa ra những kết luận và một số giải pháp như sau: - Bộ môn Dịch thực sự bổ ích với người học Ngoại ngữ - Bộ môn Dịch nên bắt đầu dạy từ còn thể hiện kiến thức xã hội, kinh năm thứ nhất. nghiệm sống phong phú, sự thông minh, khéo léo trong quá trình xử lý câu chữ của người dịch. - Thời lượng phân bổ cho môn dịch nên: 02 tiết/ tuần ở năm thứ nhất và năm thứ hai; 04 tiết/ tuần ở năm thứ ba và năm thứ tư. 80 Tạp chí VĂN HÓA VÀ DU LỊCH - Bộ môn Dịch cần phải được phân loại, chú trọng vào các loại hình dịch viết, dịch nói, dịch thương mại… N.T.T. Thanh, L.H. Ly pháp cơ bản ( từ pháp, cú pháp). Đây chính là quá trình tích lũy kiến thức trong hai năm đầu. - Chú trọng luyện dịch các từ - Tạo mảng ghép trong dịch ( tạo chuyên ngành, các từ ngoại lai; So sánh, đối chiếu cách dịch các tu từ, thành ngữ, tục ngữ… các văn bản mang tính pháp lý như nghị quyết, nghị định…các văn bản mang tính thương mại như: hợp đồng, đơn đặt hàng, phiếu thanh toán, các chứng từ, biểu mẫu kế toán.. - Trong quá trình dạy dịch cần phải trang bị cho người học kiến thức về ngôn ngữ học so sánh, thông qua đối chiếu từ vựng, ngữ pháp, tìm ra những đồng, dị giữa hai ngôn ngữ để có được phương pháp học tốt. - Quá trình dạy dịch giúp người học ôn luyện các kiến thức về từ vựng, ngữ pháp, ngoài ra còn phải hướng cho sinh viên tự trang bị những kiến thức về xã hội học. Thu thập thông tin, tích lũy kiến thức bằng cách thường xuyên nghe đài, đọc báo, tập viết bài, luyện tốc ký để ghi lại các thông tin trong quá trình phiên dịch. các kết cấu chính phụ, kết cấu chủ vị, kết cấu động tân, kết cấu động bổ v.v…) phương pháp ghép từ trong tiếng Hán đối chiếu sang tiếng Việt. - Luyện dịch theo mẫu câu tiếng Hán (dạng câu chủ vị, câu bị động, câu so sánh ...) so sánh với loại câu tương đương trong tiếng Việt. - Luyện viết và nói theo trật tự từ trong câu tiếng Hán so sánh với tiếng Việt. Chỉ ra các thành phần định ngữ, trạng ngữ, bổ ngữ trong câu tiếng Hán, so sánh với các thành phần tương đương trong tiếng Việt. - Luyện dịch theo cách so sánh, đối chiếu các cụm từ có tính chất đối lập về mặt ý nghĩa như cách biểu thị ý nghĩa bị động, biểu thị mục đích, biểu thị thời gian, không gian… trong tiếng Hán so sánh với tiếng Việt. - Phương pháp tăng, giảm từ trong dịch nhằm mục đích gọt giũa câu văn để 5. Đề xuất phương pháp dạy dịch Từ cơ sở lý luận và thực tiễn trên, đạt tiêu chí “nhã”, nhưng vẫn đảm bảo tiêu chí “tín” trung thành với nguyên tác. chúng tôi đề xuất một số phương pháp dạy dịch sau: - Từ vựng và ngữ pháp là cơ sở, nền tảng cho học một ngoại ngữ. Người học muốn học tốt môn Dịch, trước hết phải có vốn từ phong phú, nắm chắc ngữ - Trên cơ sở Lý thuyết dịch, luyện dịch những cụm từ, những câu có cấu trúc đơn giản. Chỉ ra những trường hợp tương thích giữa văn bản nguồn và văn bản dịch. Ở những trường hợp không có đối chiếu bằng, cần phải vận dụng một số 81 ... - tailieumienphi.vn
nguon tai.lieu . vn