Xem mẫu
- Mối quan hệ giữa văn học dân gian và
văn học viết văn học dân tộc
Đây là một trong những vấn đề cơ bản của lịch sử văn học dân tộc mà
khoa nghiên cứu văn học có nhiệm vụ phải làm sáng tỏ. Bởi lẽ lịch sử
văn học dân tộc bao gồm hai bộ phận chính dựa theo hai phương thức
sáng tác khác nhau, truyền miệng và thành văn, nhưng lại còn liên quan
đến hai loại hình tác giả có vị trí xã hội, hoàn cảnh sinh sống, quan niệm
nhân sinh, tư tưởng, tình cảm, kể cả hoàn cảnh sáng tác, tâm thế sáng
tác, động cơ sáng tác có mặt khác nhau. Hai bộ phận văn học đó có quan
hệ với nhau. Nhưng việc nhận thức về mối quan hệ này trong thực tiễn
nghiên cứu lại có sự khác nhau và cũng có quá trình vận động tiến lên.
Phần viết sau đây là muốn đưa ra một cách nhận thức tối ưu trên cơ sở
quan sát, tổng kết, rút kinh nghiệm từ những gì đã có ở những người đi
trước.
♦♦♦
Đúng là chưa bao giờ văn học dân gian cổ truyền của dân tộc lại sống
dậy huy hoàng và được nhận thức sâu sắc về giá trị và vai trò của nó như
trong thời đại ngày nay.Trong những thành tựu hiện đại về việc nghiên
- cứu văn học dân gian cổ truyền của dân tộc, có một luận điểm khoa học
cực kỳ quan trọng được nhiều người thừa nhận là: chính văn học dân
gian là nền tảng của sự phát triển, kết tinh của nền văn học dân tộc. Luận
điểm này vừa là sự khẳng định vai trò của văn học dân gian, vừa là điều
cốt lọi nhất khi nói về mối quan hệ giữa văn học dân gian và văn học
viết,vừa là phương pháp luận đối với việc nghiên cứu lịch sử văn học
dân tộc nói chung. Luận điểm này xét đến cùng là dựa trên qui luật cơ
bản về vai trò của nhân dân Việt Nam trong lịch sử Việt Nam mà cũng
đến thời đại cách mạng đã thành công, quan điểm nhân dân làm chủ đất
nước đã trổi dậy với tính chất chính thống, đặc biệt là trong giai đoạn
chống Mỹ cứu nước vừa qua mới như được phát hiện lại, nhận thức lại
một cách đầy đủ hơn. Dĩ nhiên nó còn phải được tiếp tục nhận thức sâu
sắc hơn trong tương lai. Trước thời đại cách mạng thành công, một số vị
thức giả như Võ Liêm Sơn(1), Nguyễn Hữu Tiến và Nguyễn Trọng
Thuật(2)... đã nêu cao vai trò “tảng móng, tinh tuý của văn học dân gian
đối với nền quốc học của ta”. Nhưng những ý kiến quí báu đó lại đang ở
trạng thái trực cảm, chưa được nâng lên trình độ phân tích lý luận và do
đó chính các tác giả của nó cũng chưa hình dung được thật rõ những
điều mình nói. Còn với chúng ta hôm nay, muốn vượt qua giai đoạn
nhận thức trực cảm để tiến vào giai đoạn nhận thức lý tính, phải có lý
luận khoa học hỗ trợ, mặc dù công việc nhận thức lý tính này tự nó cũng
lại phải có một quá trinh từ thấp lên cao. Nói vậy để thấy công tác lý
luận ở phương diện này là đang cần được quan tâm nhiều hơn nữa. Có
- như thế, luận điểm khoa học nói trên mới có khả năng được quán triệt
trong công việc nghiên cứu văn học dân tộc một cách sâu sắc và cụ thể.
Ví như với Truyện Kiều chẳng hạn. Từ lâu, các nhà nghiên cứu đã nói
đến mối quan hệ giữa Truyện Kiều với văn học dân gian. Nhưng từ chỗ
chỉ giới hạn mối quan hệ đó trong phạm vi một số yếu tố nghệ thuật là
thể tài lục bát và thành ngữ tục ngữ... như lâu nay vẫn thấy đến chỗ kết
luận rằng: Truyện Kiều đã kết tinh trên cơ sở văn học dân gian(3) quả là
một điều hoàn toàn không đơn giản bởi nó đã thay đổi chất lượng của sự
nhận thức, có thể nói là thay đổi qui mô của vấn đề. Chúng ta sẽ cố gắng
góp phần vào việc giải quyết yêu cầu trên bằng cách làm sáng rõ hơn
mối quan hệ giữa văn học dân gian và văn học viết để từ đó xác định rõ
hơn vai trò làm nền của văn học dân gian trong lịch sử văn học dân tộc.
Khi nói đến vai trò làm nền của văn học dân gian trong lịch sử văn học
dân tộc, chúng ta dễ nghĩ ngay đến bộ phận văn học dân gian ra đời có
thể nói là cùng với sự ra đời của lịch sử dân tộc và tồn tại, phát triển
trong một thời gian dài trước khi có văn học viết. Bộ phận văn học dân
gian nguyên thuỷ này bao gồm chủ yếu là các thể loại thần thoại, thần
thoại pha truyền thuyết, truyền thuyết, truyền thuyết pha thần thoại
,truyện cổ, dân ca cổ, ca dao tục ngữ cổ.. .chắc đã bị mai một đi không ít
trong thời gian, nhưng gần đây với sự hỗ trợ tích cực của những thành
tựu khoa học lịch sử như dân tộc học lịch sử, ngôn ngữ học lịch sử, đặc
biệt là khảo cổ học, nó đang được sưu tầm lại ngày một phong phú, bề
- thế. Từ đó vấn đề cần kết luận là: chính kho tàng văn học dân gian sơ
khai, nguyên thuỷ đó đã là nền tảng vững chãi, đã là ngọn nguồn trong
mát đầu tiên của lịch sử văn học dân tộc. Vấn đề tiếp theo ở đây là làm
sao miêu tả, chứng minh, khôi phục lại được dấu vết cụ thể của văn học
dân gian nguyên thuỷ từng tồn tại và chi phối, từng làm cơ sở kết tinh tư
tưởng thẩm mỹ trong nền văn học viết ra đời và phát triển về sau. Chắc
chắn là có trạng thái đơn giản, trực tiếp dễ thấy, có trạng thái tinh vi,
phức tạp, gián tiếp khó thấy hơn nhưng chưa hẳn đã kém quan trọng
hơn. Thật ra ở đây cũng không thể hiểu vấn đề vai trò của văn học dân
gian nguyên thuỷ đối vơí nền văn học viết về sau một cách hẹp hòi theo
hướng hạn chế nội hàm của khái niệm văn học dân gian chỉ còn lại là
những văn bản được ghi chép lại như là cái bóng của một hình thức vốn
tồn tại như một cơ thể sống và có quan hệ chằng chịt,gắn bó với nhiều
hình thái của văn hoá sơ khai như trò chơi,lễ hội,kể cả phong tục.
Sự xuất hiện của nền văn học dân gian trước khi có nền văn học viết và
tính chất ngọn nguồn, làm nền của nó đối với nền văn học viết ra đời sau
nó, thật ra là qui luật phổ biến trong lịch sử văn học của mọi nước trên
thế giới.Lịch sử văn học Việt Nam ở phương diện này không có gì là đặc
thù. Nhưng lịch sử văn học Việt Nam sẽ có qui luật đặc thù ở chỗ: sau
khi có văn học viết rồi thì văn học dân gian đã không teo đi, ngược lại
vẫn tồn tại như một giòng riêng và phát triển, do đó vẫn tiếp tục và tăng
cường vai trò làm nền cho sự kết tinh của văn học viết. Tại sao có hiện
- tuợng đó? Có lý do xã hội nhưng trực tiếp là thuộc lý do văn tự. Nền văn
học viết Việt Nam bắt đầu bằng văn học chữ Hán(4). Chữ Hán vốn là
chữ viết của Trung Hoa, được bọn xâm lược nhà Hán du nhập vào nước
ta từ đầu công nguyên nhằm làm công cụ văn hoá nô dịch. Từ lâu chúng
ta vẫn chưa biết gì đáng kể về tình hình người Việt Nam tiếp nhận thứ
chữ Hán đó trong suốt thời kỳ bị Bắc thuộc, ngoài một số sự kiện từng
được sử sách ghi chép gồm: việc một số quan lại Trung Hoa trên đất
Việt như Nhâm Diên, Sĩ Nhiếp, Tích Quang truyền bá Hán học,việc một
số người Việt sang học hành và làm quan ở Trung Hoa như Lý Tiến, Lý
Cầm..., việc xuất hiện một số tác phẩm Phật giáo được viết bằng chữ
Hán. Do đó, đến nay khoa văn học sử vẫn đang tạm phải ghi nhận sự
xuất hiện của nền văn học viết bằng chữ Hán ở nước ta là từ thế kỷ
10(5). Nhưng ai là người Việt Nam có thể sáng tác văn học chữ Hán
trong thời đại phong kiến xưa? Dĩ nhiên, về cơ bản, không phải là đông
đảo quần chúng nhân dân lao động. Đến khi có chữ Nôm và văn học chữ
Nôm ra đời từng được tính từ cuối thế kỷ 13 trở đi, tình hình có khác
nhưng vẫn không đơn giản. Bởi chữ Nôm đúng là một sáng tạo độc đáo
của dân tộc ta trên quá trình phát triển tinh thần tự cường tự chủ trong đó
phải ly khai dần hiện tượng Hán hoá. Nhưng trong điều kiện ngặt nghèo
của hoàn cảnh lịch sử dân tộc, chữ Nôm vẫn chưa phải là một sản phẩm
thuần tuý dân tộc. Nó được cấu tạo từ những yếu tố của chữ Hán. Và
như thế thì với chữ Nôm, đông đảo quần chúng nhân dân cũng chỉ mới
chiếm lĩnh được âm và nghĩa chứ không thể chiếm lĩnh được tự. Trong
- xã hội xưa, muốn biết chữ Nôm, trước hết phải biết chữ Hán. Sau này từ
cuối thế kỷ 17 bắt đầu có chữ quốc ngữ do các cố đạo phương Tây trong
đó đặc biệt có vai trò của cố đạo người Pháp Alêchdăng Đơ Rôt sáng
chế ra bằng cách dùng mẫu tự la tinh phiên âm tiếng Việt để có công cụ
truyền giáo và ít nhiều có liên quan tới kế hoạch bành trướng của chủ
nghĩa tư bản phương Tây trong đó có tư bản Pháp. Đối với chữ quốc
ngữ, buổi đầu bị một sồ sĩ phu yêu nước từ chối (Nguyễn Đình Chiểu
không cho con học chữ quốc ngữ, Nguyễn Trường Tộ đề nghị xây dựng
chữ quốc ngữ bằng cách dùng chữ Hán nhưng đọc theo âm Việt), nhưng
sau đó thì dần dần sử dụng, đặc biệt với các chí sĩ Đông kinh nghĩa
thục(6) thì còn có chủ trương phổ biến trong toàn dân, tạo điều kiện
nâng cao dân trí nhưng bị thực dân Pháp ngăn chặn. Riêng đối với thực
dân Pháp thì trước sau vẫn dùng chính sách nhỏ giọt, cho phổ biến chữ
quốc ngữ trong chừng mực cần cho công cuộc đô hộ của chúng mà thôi.
Cho nên chữ quốc ngữ, dù là thứ văn tự quần chúng đông đảo có thể
chiếm lĩnh, nhưng trong điều kiện như vậy, về cơ bản cũng chưa thể
chiếm lĩnh để sáng tác văn học.
Tóm lại, tình hình văn tự như trên vừa nói chính là nguyên nhân trực
tiếp làm phát sinh qui luật: trong lịch sử văn học Việt Nam, sau khi đã
có văn học viết ra đời, văn học dân gian vẫn tiếp tục tồn tại, phát triển và
do đó vẫn tiếp tục đóng vai trò làm nền cho sự phát triển và kết tinh của
văn học viết.
nguon tai.lieu . vn
