Xem mẫu
- LỜI MỞ ĐẦU
Khảo cổ học là một ngành khoa học với vai trò của nó là phục dựng lại
quá khứ, lịch sử thông qua các bằng chứng văn hóa vật chất bao gồm các di
tích di vật được lưu trử trong lòng đất. Do vậy khảo cổ học làm rõ những bí
ẩn trong lịch sử văn hóa, văn minh của con người nhất là thời kì tiền sử khi
con người chưa có chử viết. Khảo cổ học luôn đem lại những nhận thức mới,
bổ sung những cứ liệu quan trọng trong nghiên cứu sử liệu vật chất. Lịch sử
nhân loại được trình bài trước hết qua cách thức tiếp cận từ những di tích, di
vật thật “ mắt thấy, tai nghe ” sẽ giúp ta hình dung rõ hơn về cuộc sống của
dân tộc và nhân loại từ khởi đầu cho tới cận đại.
Môn học chú trong tới việc cập nhật tri thức và những diển giải mới về
nguồn gốc sự tiến hóa nhân loại, nhằm làm nổi bật luận điểm về tính thống
nhất và sự phát triển đa dạng của văn hóa người cũng như nhấn mạnh vai trò
của các di sản vật thê và phi vật thể trong đời sông nhân loại hiện nay.
Để làm được điều đó đòi hỏi khảo cổ học phải luôn có mối quan hệ chặt
chẽ với các ngành khoa học khác. Bài tiểu luận của tôi sẽ tập trung đi sâu vào
phân tích mối quan hệ này. Bài tiểu luận còn rất nhiều điểm thiếu sót rất
mong được sự góp ý của giáo viên.
Người thực hiên :
Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
MỤC LỤC
Phần mở đầu
1 Lí do chọn đề tài
2 Nội dung
2.1 Khảo cổ học và khoa học lịch sử
2.2 Khảo cổ học quan hệ chặt chẽ với ngành dân tộc học
2.3 khảo cổ học với ngành ngôn ngử học
2.4 Khảo cổ học với ngành nhân học
2.5 Khảo cổ học với ngành lưu trữ học
2.6 Khảo cổ học với ngành bảo tàng học
2.7 Khảo cổ học với ngành văn hóa học
2.8 Mối quan hệ giữa khảo cổ học với các ngành khoa học tự nhiên
2.8.1 Khảo cổ học với ngành địa chất học
2.8.2 Khảo cổ học với ngành Động vật và thực vật học
2.8.3 Khảo cổ học với ngành Nhân học
2.8.4 Khảo cổ học với ngành Địa lía học
2.8.5 Khảo cổ học với các ngành khoa học tự nhiên khác
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
2
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
Trong tiếng việt khảo cổ học có nghĩa là “ môn học về thời cổ ”. Tuy nhiên
trong mỗi thời kì người ta lại có một cách hiểu khác nhau. Dù hiểu theo cách
nào đi nữa thì mục đích duy nhất của khảo cổ học là cung cấp cho ta những
kiến thức cơ bản về nguồn gốc và sự tiến hóa của nhân loại qua các thời đại,
từ đá cũ đến giai đoạn hình thành nhà nước. Có một thời người ta lầm tưởng
rằng, khảo cổ học là một môn học bổ trợ cho khoa học lịch sử. Thực ra tuy
giũa khảo cổ học và lich sử có cùng mục đích như nhau những do đối tượng
nghiên cứu có khác nhau nên mỗi ngành có những phương pháp nghiên cứu
riêng của mình. Chúng không thể tách rời nhau mà hợp lại thành đại gia đình
các khoa học lịch sử.
Để dựng lại bức tranh của quá khứ một cách chân thực và sinh động các
nhà nghiên cứu phải dụa vào rất nhiều nguồn tài liệu khác nhau như : nguồn
tài liệu vật chất, chử viết, tài liệu truyền miệng, tài liệu dân tộc học, ngôn
ngử…Mỗi một tài liệu có một vài chuyên ngành nghiên cứu riêng biệt.
Như thế có thể nói khảo cổ học có thể dựa trên các nguồn sử liệu bằng vật
thật, có thể dựng lại bức tranh của quá khứ một cách tương đối toàn diện và
trung thực góp phần làm phong phú thêm các tri thức của khoa học lịch sử .
Tuy nhiên nguồn sử liệu vật chất lại có một nhược điểm lớn hơn các
nguồn sử liệu khác đó là nguồn sử liệu “ câm” rất khó nghiên cứu, khó khai
thác. Vì thế để khai thác được nguồn tài liệu “ câm “ đó khảo cổ học không
chỉ cần tới những phương pháp nghiên cứu riêng mình mà còn rất cần tới sự
viện trợ của nhiều ngành khoa học khác . và để làm rõ mối quan hệ đó nên tôi
chọn đề tài “ mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khoa học khác” làm
đề tài cho bài tiểu luận của mình.
PHẦN NỘI DUNG
3
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
2.1 Khảo cổ học và khoa học Lịch sử
Khảo cổ học là một ngành của khoa học lịch sử, chính vì vậy Khảo cổ
học ngay từ sớm khảo cổ học đã
có mối quan hệ gắn bó mật thiết,
bền chặt với khoa học lịch sử.
Theo các nhà nghiên cứu phương
Tây họ quan niệm Archaoelogy is
History. Khoa học lịch sử có hai
nguồn sử liệu chính đó là sử liệu
bằng chữ viết (sách, vở, bi ký…)
và sử liệu bằng vật thật (công
cụ, dụng cụ, di tích nhà cửa…).
Nguồn sử liệu bằng chử viết mà
loài người để lại chỉ có thời gian sớm nhất cũng là 5, 6 nghìn năm cách ngày
nay. So với lịch sử từ khi xuất hiện loài người trên trái đất, cách đây hàng
triệu năm thì khoảng lịch sử thành văn có được đó quả là ít ỏi. Và chính Khảo
cổ học là khoa học sẽ nghiên cứu thời kỳ dài đó của lịch sử qua những gì mà
còn người đã để lại trong lòng đất. Khảo cổ học bổ sung vào nguồn tài liệu
lịch sử của loài người, giúp cho chúng ta biết được những trang sử bằng vật
thật nhân loại chưa từng biết đến. Đấy là vai trò của khảo cổ học trong thời
kỳ chưa có chữ viết, bổ sung tri thức mới cho lịch sử. Nhưng ngay cả khi con
người đã có chữ viết thì tri thức Khảo cổ học vẫn có vai trò to lớn, cung cấp
những chỉ dẫn quan trọng, quý báu.
Không phủ nhận tài liệu bằng chữ viết có nhiều ưu thế hơn so với tài liệu
bằng hiện vật khi nó trực tiếp nói lên tiếng nói của quá khứ. Nhưng trong
nhiều trường hợp, tài liệu bằng chữ viết lại không ưu thế bằng tài liệu bằng
vật thật. Tài liệu bằng chữ viết dù phong phú nhưng chưa thật sự khách quan
và toàn diện. Nghiên cứu ta thấy phần đa các tài liệu bằng chữ viết thường
đề cập đến các vấn đề chính trị, đời sống của các vị vua chúa và tầng lớp xã
4
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
hội chứa rất ít khi tìm thấy tài liệu đềcập đến tình hình kinh tế, đời sống nhân
dân và các mặt khác. Tài liệu bằng chữ viết đa phần bị hạn chế bởi lập
trường, quan điểm chủ quan của người viết sử. Tính khách quan của các tài
liệu cũng rất cần phải kiểm chứng và rất khó khăn trong việc có thể kiểm
chứng được.Tài liệu phong phú, nhưng không toàn diện, bị gián đoạn và bị
mất mát nhiều. Đấy là chưa kể nhiều tài liệu bằng chử viết đến nay con
người vân chưa có khả năng giải mã ví dụ: Những nét chữ tìm thấy ở nền văn
hoá Harapa - Mohenjôdơ (văn minh An Độ), phần lớn chữ viết trên các bi ký
của người Chăm. Và còn nhiều dân tộc trên thế giới đến nay vẫn chưa có chữ
viết, hoặc mới có chữ viết gần đây. Trong khi thế giới đã có chữ viết từ
khoảng 3000 năm trước công nguyên, và đến nay vẫn còn lưu lại được nhiều
viết tích trên các hang động, tàng đá, mai rùa, xương thú… thì ở Việt Nam,
mãi tới 1272 mới xuất hiện cuốn sử đầu tiên – Đại Việt sử ký của Lê Văn
Hưu mà cho đến nay cũng đã không còn. Tài liệu bằng chữ viết bị hạn chế về
số lượng, chất lượng bởi vậy việc nghiên cứu mọi mặt lịch sử đất nước quả
thật là một điều khó khăn. Nhưng cũng không thể phủ nhận vai trò của tài
liệu lịch sử đối với Khảo cổ học, nó mang những chỉ dẫn quý báu cho các
cuộc khai quật, tìm ra những nền văn hoá, văn minh. Tài liệu bằng chữ viết
tuy không nói nhiều, không đề cập đến các di tích di vật một cách toàn diện
nhưng trong các tài liệu, kể cả các tài liệu dân gian để lại thường có nói đến
đôi chút về những gì đặc biệt, lạ lẫm về nhiều vùng đất. Họ cũng để lại
bằng chữ viết những câu chuyện lịch sử về các vùng văn minh. Như lần theo
dấu vết của tác phẩm “Cuộc chiến thành Troi” để tìm ra cả một nền văn
minh…
Ngược lại, Khảo cổ học giúp sử học giải quyết nhiều vấn đề bế tắc như
“Hùng Vương dựng nước”, vấn đề nhà nước đầu tiên Văn Lang – Âu Lạc,
Lâm Ap – Chămpa, Phù Nam, Châm Lạp. Những tài liệu vật chất đôi khi có
ích cho việc giải đáp hoặc kiểm chứng đúng sai nhiều giả thuyết khoa học
dựa trên cơ sở truyền thuyết và giả sử. Vd: truyền thuyết Thánh Gióng và
5
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
hiện tượng “Thần thánh hoá đồ sắt”, các phong tục mai táng thời nguyên thuỷ,
Thành Cổ loa và sự tích nỏ thần… “Khảo cổ học đã tạo ra bước ngoặt trong
khoa học Lịch sử . Nó đã mở ra cho khoa học Lịch sử một chân trời bao la
giống như kính viễn vọng đã mở tầm mắt cho Thiên văn học. Nó đã mở hàng
trăm lần cho sử học thấy triển vọng trong quá khứ giống như kính hiển vi mở
cho sinh vật học thấy sự sống của nhưng tế bào nhỏ nhất mà nhìn bên ngoài
những cơ thể lớn sẽ không thấy được. Cuối cùng nó đã dẫn đến sự thay đổi
về khối lượng và nội dung của khoa học Lịch sử giống như năng lượng phóng
xạ dẫn đến sự thay đổi trong Hoá học.”
Gordon Childe (1949)
Nhìn chung, các tài liệuKhảo cổ học ở thời cổ đại và trung đại còn lại tới
nay được nghiên cứu kết hợp với những tài liệu bằng chữ viết về các thời
đại tương ứng. Trong khi phối hợp nghiên cứu có thể dùng tài liệu nọ kiểm
tra tài liệu kia. Rất nhiều tài liệu khảo cổ học đã chứng thực sự ghi chép của
các tác giả cổ đại và trung đại. Nguồn tài liệu chữ viết mà khảo cổ học sử
dụng không chỉ là tài liệu chữ viết trong nước mà còn cần chú ý đến nguồn tài
liệu của các nước láng giềng.
2.2 Khảo cổ học có quan hệ chặt chẽ với ngành Dân tộc học
Dân tộc học là một ngành của khoa học lịch sử chuyên nghiên cứu các đặc
điểm về dân tộc thể hiện
trong văn hoá, trong đời sống
của nhân dân các dân tộc
xuyên qua quá trình phát triển
của dân tộc đó trong lịch
sử.Các kết quả nghiên cứu
của dân tộc học thông qua
việc điều tra và qua sát đời
sống văn hóa vật chất và tinh
thần, những phong tục, tập quán của cư dân, các dân tộc giúp cho các nhà
6
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
khảo cổ hiểu rõ hơn công dụng, chức năng của các hiện vật khảo cổ, từ đó có
thể đoán định được phương thức canh tác, cũng như đời sống vật chất và tinh
thần của chủ nhân các nền văn hóa. Đây là ngành khoa học chú trọng đến việc
khảo cứu xã hội hiện tại qua điều tra hoặc quan sát.Trong khi đó Khảo cổ học
là ngành chú trọng nghiên cứu xã hội loài người trong quá khứ qua những tìm
tòi, phát hiện, điều tra và khai quật, giám định và lý giải những vết tích vật
chất mà họ còn để lại cho đến ngày nay. Hai khoa học này đều nằm chung
trong kho học lịch sử và các nhà nghiên cứu lấy hình tượng của những bài “mô
tả” và “biểu đồ” để hình dung cho mối quan hệ và sự bổ sung cho nhau này.
Hiện vật Khảo cổ học phần lớn là những tài liệu “câm và bí ẩn”, là những tài
liệu đang ngủ. Nên chúng ta cần phải kéo léo kết hợp với tài liệu Dân tộc
học, Sử học để có thể giải thích đầy đủ, sâu sắc và có giá trị. Nhiều hiện
tượng khảo cổ học phát hiện ra trong các di tích cách đây hằng trăm năm, rất
khó giải thích, nhưng các tài liệu Dân tộc học mà các nhà Dân tộc học đang
nghiên cứu các xã hội bán khai, các dân tộc thiểu số thì lại thấy đó là hiển
nhiên, thấy nó còn tồn tại ngay ở các dân tộc họ đang nghiên cứu. Ví dụ: công
dụng của một số công cụ bằng đá, kim loại mà phát hiện được trong các di
tích, táng tục một số dân tộc, các thức cư trú phát hiện tại các di chỉ cư trú....
Nên Khảo cổ học rất cần phải tìm hiểu những nguồn tài liệu đó.
Mặt khác, Khảo cổ học đã bổ sung hoàn thiện hơn các tài liệu cho Dân
tộc học. Khảo cổ học góp phần làm sáng tỏ nguồn gốc và sự phát triển của
những hiện tượng dân tộc học. Khảo cổ học giúp dân tộc học xác định địa
vực cư trú của các tộc người trong lịch sử cho đến nay…. Chính vì những lý
do đó mà các nhà khoa học đều thừa nhận Khảo cổ học có mối quan hệ hết
sức chặt chẽ với ngành dân tộc học.
2.3 Mối quan hệ của ngành Khảo cổ học và ngành Ngôn ngữ học
Ngôn ngữ học là ngành khoa học nghiên cứu về ngôn ngữ, nguồn gốc của
ngôn ngữ, các hiện tượng ngôn ngữ. Việc gắn lịch sử tiếng nói với lịch sử các
hiện vật, với lịch sử các nền văn hoá là một nguyên lý khoa học có giá trị bởi
7
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
vì giữa tiếng nói và hoạt động sản xuất của con người có những mối liên hệ
trực tiếp. Trong các cuộc khai quật Khảo cổ học đã phát hiện ra nhiều tài liệu
có chữ viết, cung cấp cho việc ngôn cứu lịch sử ngôn ngữ. Những phát hiện
có thể thấy như: Việc phát hiện ra phiến đá Roseta và việc Champollion giải
mả được loại chữ tượng hình của Ai Cập (chữ CLÉOPATRA) đã giúp các
nhà khoa học đọc, giải mã được cả một nền văn minh cách đây hơn 5000
Các nhà ngôn ngữ học hiểu được quá trình
năm.
phát triển của chữ viết, của ngôn ngữ từ những hình vẽ trong hang động đã
phát hiện thời kỳ đồ đá cũ, đến các hình vẽ, dấu hiệu, chữ tượng hình đầu
thời Sumer, chữ tượng hình của người Trung Quốc, chữ thảo, đến chữ cái
của người Pênice, chữ xoay theo hướng bò cày, bảng chữ cái Hilạp cổ… đến
hệ ngôn ngữ, kiểu chữ cái bây giờ. Những tư liệu đó chủ yếu đều được khắc
trên đá, dây thắt lưng bằng vỏ sò gọi là Wampoums, trên mai rùa, xương thú,
trên giấy Papyrus, trên thẻ tre, vải lụa, gỗ (mộc bản)… mà đã được các nhà
Khảo cổ học phát hiện khi khai quật các di tích. Việc đọc được chữ cũng
đồng nghĩa với những kết quả, những khám phá quan trọng giúp các nhà khoa
học đọc được thông điệp cha ông để lại. Đọc được cuộc sống của cha ông
trong lịch sử và nhiều điều hơn nữa.
Sự tham gia của các nhà Ngôn ngữ học vào các cuộc khai quật là rất quan
trọng.
2.4 Mối quan hệ giữa Khảo cổ học với Nhân học (Archaeology
and Anthropology)
Tương tự ngành Dân tộc học, Khảo cổ học cũng có mối quan hệ chặt chẽ
với Nhân học – ngành học nghiên cứu bản chất con người trên các phương
diện sinh học, xã hội, văn hoá của các nhóm người, các cộng đồng tộc người
khác nhau cả về quá khứ lẫn hiện tại. Nghiên cứu cả sự đồng nhất và sự dị
biệt của các cư dân trên thế giới từ nguồn gốc đến sự biến đổi của học trong
toàn bộ chiều dài lịch sử từ thời cổ đại đến nay. Khảo cổ học là một bộ phận
8
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
đi đầu không thể thiếu để giúp Nhân học giải quyết được các vấn đề liên
quan đến đối tượng nghiên cứu của mình nhất là nghiên cứu trên các phương
diện của nhóm người, cộng đồng tộc người khác nhau trong quá khứ, chiều
dài lịch sử thời cổ đại. Trong các khai quật khảo cổ học, các nhà Khảo cổ học
đã tìm ra những di cốt người, cốt thú, những đồ tuỳ táng…. Những hiện vật
đó đều là đối tượng giúp các nhà Nhân học những đặc trưng sinh học, xã hội,
văn hoá của tộc người đó trong lịch sử. Và nghiên cứu mối quan hệ, đặc
điểm, quá trình tộc người đó cho đến hiện nay. Đối với các tộc người đã biến
mất, những tộc người còn mà hiện nay vẫn đang ở trong tình trạng bán khai
như một số tộc người ở vùng An Giang, Trường Sơn – Tây Nguyên… thì tài
liệu bằng chữ viết nhiều khi không giúp ích được nhiều và nguồn tài liệu dân
tộc học, khảo cổ học là nguồn tài liệu hết sức quan trọng. Ngày nay, khi ý
thức con người ngày càng cao, nhu cầu được giải đát một cách khoa học, cặn
kẽ những câu hỏi từ lâu như: Con người từ đâu mà tới? Tới đây khi nào? Con
người sẽ đi về đâu?.... đây là những câu hỏi mà không thể sử dụng kiến thực
một ngành học để giải thích được và vậy yêu cầu liên kết các ngành khoa học
này ngày một cao hơn.
Và cũng như Dân tộc học, Nhân học cũng là ngành góp phần đắp thêm da,
thịt cho bộ khung kiến thức, bộ xương kiến thức thu được từ những cuộc
khai quật, từ những tư liệu Khảo cổ học.
2.5. Mối quan hệ Khảo cổ học với Lưu trữ học
Lưu trữ học là ngành khoa
học nghiên cứu tất cả những tài
liệu hình thành do hoạt động
của con người trong mọi lĩnh
vực đời sống xã hội và tự
nhiên, tổ chức sử dụng, bảo
quản và biên soạn cơ sở lý luận
và phương pháp cho các quá
9
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
trình này. Hay đơn giản có thể hiểu lưu trữ là văn tự được lưu lại. Văn thư –
lưu trữ chỉ mới xuất hiện từ thời kỳ xã hội phong kiến. Tài liệu lưu trữ cho
các thời kỳ xã hội trước cũng chủ yếu có được từ các hiện vật Khảo cổ học
đã phát hiện. Các tài liệu lưu trữ là các tài liệu đáng tin cậy để có thể dựa vào
đó tìm ra di tích Khảo cổ học như: các tài liệu về hành trình của các con tàu
Đông An từng giao lưu buôn bán với Đông Nam Á là nguồn tài liệu quan trọng
giúp xác định vị trí các con tàu đắm trên vùng biển này cũng như niên đại, chủ
nhân của các con tàu đó. Các tài liệu đó góp phầm phát triển ngành Khảo cổ
học dưới nước một cách đúng nghĩa của từ này. Và một khi di tích, di chỉ
được khai quật thì một lần nữa kết quả Khảo cổ học sẽ giúp kiểm định, xác
minh tính xác thực của tài liệu lưu trữ.
2.6 Mối quan hệ Khảo cổ học với Bảo tàng học
Đối với Bảo tàng học, Muốn có bảo tàng thì 3 yếu tố không thể thiếu
được đó là: Tích luỹ hiện vật, sắp xếp hiện vật, giải thích hiện vật. Khảo cổ
học giúp cung cấp hiện vật cho bảo tàng cùng với những giải thích cho hiện
vật đó. Bảo tàng bảo quản hiện vật và trưng bày, giới thiệu sâu, rộng tới
công chúng về những hiện vật Khảo cổ. Khảo cổ học giúp phát triển hơn
khoa học bảo tàng và ngược lại. Đây là những nét chính, dễ thấy trong mối
liên hệ của hai ngành khoa học này.
2.7 Mối quan hệ Khảo cổ học với Văn hoá học
Văn hoá học là ngành nghiên cứu hệ thống các giá trị vật chất và tinh
thần của con người. Vì vậy,
nguồn tư liệu nghiên cứu văn
hoá trong quá khứ không thể
thông dựa vào các kết quả của
Khảo cổ học. Bào tử phấn
hoa tìm thấy được trong các di
tích giúp các nhà văn hoá học
biết được con người xưa đã
10
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
trồng gì. Vỏ sò để lại trong các di tích cho biết con người thường ăn gì, văn
hoá gì?, tro bếp cũng giúp đoán định các giá trị văn hoá….
2.8 Mối quan hệ của Khảo cổ học với các ngành Khoa học Tự
nhiên
2.8.1Mối quan giữa Khảo cổ học và Địa chất học
Địa chất học – Khoa học nghiên cứu cấu trúc, cấu tạo và lịch sử của trái
đất. Trong thực tế nhiều hiện vật và di tích khảo cổ là do các nhà địa chất học
phát hiện ra đầu tiên khi họ đi khảo sát địa chất và nghiên cứu địa tầng. các
nhà khảo cổ học cũng sử dụng rất nhiều thành tựu nghiên cứu của địa chất
học. Sự thay đổi về mặt phương diện địa chất sự thay đổi địa tầng là cơ sở
xác định niên đại tương đối của các hiện vật và di chỉ khảo cổ. sự thay đổi
địa tâng, những điều kiên địa chất trong các địa tầng..giúp các nhà khảo cổ xác
định hoàn cảnh sống của con người những điều kiên tự nhiên, môi trường
sống của con người thời đó. Ngược lại, những phát hiện của khảo cổ học về
thời kỳ đá cũ cũng góp phần xác định niên đại của các tầng địa chất ở kỷ thứ
tư.
Chính vì mối quan hệ sâu sắc này nên tốt nhất trong khi khai quật Khảo
cổ học cần kết hợp với các nhà địa chất học. Và công việc này đã được các
nước có nền Khảo cổ học phát triển rất quan tâm. Như trong buổi báo cáo
của Dr. Zavyalov – tiến sĩ Khảo cổ học người Nga về Phát hiện khảo cổ học
tai di tích khu thành trên một đảo nhỏ thuộc lãnh thổ Nga. Các nhà Khảo cổ
học đã phát hiện ra được một hố đào có màu sắc đặc biệt. Nhưng khi khai
quật thì không tìm thấy được dấu vết hay tàn tích văn hoá nào. Nhưng nhờ sự
có mặt của các nhà địa chất học thì học kết luận hố đất đó là hố đất tự nhiên,
do có khi nứt tự nhiên của tầng đất, nước thấm qua khe nứt đó vào khu vực
này, qua thời gian hố đất đó có màu sắc khác với những khu vực khác. Và hố
đất đó hoàn toàn không liên quan đến hoạt động sống của con người.
11
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
2.8.2. Khảo cổ học có mối quan hệ với Động vật học và Thực vật
học
Động vật học và thực vật học giúp khôi phục cảnh quan, môi trường tự
nhiên của con người thời cổ, giúp các nhà khảo cổ có một ý niệm về điều
kiện sống của người thời cổ, giúp ta xác định hình thái sinh hoạt kinh tế tồn
taijtrong các thời đại khác nhauCác cuộc khai quật khảo cổ học thường thu
lượm được nhiều nhiều xương cốt dã thú cũng như gia súc. Đối tượng của
ngành động vật học lại nghiên cứu các xương cốt ấy, giúp các nhà khảo cổ có
ý niệm về cuộc sống của con người thời cổ. Xác động vật giúp hiểu được
con người đã ăn gì, sử dụng công cụ gì, sinh hoạt cộng đồng như thế nào?....
bào tử phấn hoa, hạt giống ngũ cốc, hạt cây hoa lá hoá thạch… được các nhà
khảo cổ phát hiện và qua kết quả nghiên cứu của các nhà thực vật học giúp ta
có những tri thức về khí hậu, về hoàn cảnh sinh sống của con người. Nó góp
phần nghiên cứu cảnh quan địa lý thời cổ, môi trường tự nhiên của con người
thời cổ, lịch sử các cây trồng, lịch sự nông nghiệp, lịch sử vật nuôi, lịch sử
chăn nuôi…. Các dấu vết khai quật được từ khảo cổ học đã giúp giải thích
trung tâm nông nghiệp của thế giới là ở đâu? Quá trình truyền dạy cách thức
sản xuất nông nghiệp, cách thức sản xuất, phương pháp canh tác ở từng khu
vực địa lý…
2.8.3. Mối quan hệ giữa Khảo cổ học và Nhân loại học
Ngành Nhân loại học mà trong đó trực tiếp có quan hệ với Khảo cổ học
nhất là cổ nhân học – nghiên cứu cấu tạo cơ thể người thời cổ cung cấp cho
ta ý niệm về con người thời cổ và sự tiến hoá về mặt thể chất của con người
dưới những ảnh hưởng của điều kiện địa lý và xã hội. Nhân loại học giúp ta
giải quyết các vấn đề về nguồn gốc loài người, nguồn gốc các tộc người….
Nó chỉ roc tác động của quá trình lao động trong việc chuyển biến từ vượn
thành người. Giúp ta nhận thức được những biến đổi về mặt nhân chủng,
những thay đổi về tuổi thọ, yếu tố sức khoẻ của con người qua các thời kỳ
khác nhau của lịch sử.
12
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
2.8.4. Mối quan hệ giữa Khảo cổ học và địa lý học
Anh hưởng qua lại giữa các hiện tượng xã hội và nhân tố địa lý có tầm
quan trọng nhất định đối với Khảo
cổ học. Hoàn cảnh địa lý không phải
là yếu tố quyết định sự phát triển xã
hội, nhưng trên thực tế thì điều kiện
địa lý có thể dẫn tới sự phát triển xã
hội hay kìm hãm phần nào bước tiến
của xã hội đó. Điều này có thể dễ
dàng nhận thấy khi nghiên cứu nền
văn hoá Oc Eo. Chính sự thay đổi
của điều kiện địa lý tự nhiên đã tác động đến sự hình thành, phát triển cũng
như suy tàn, biến mất của nền văn hoá này. Bởi vậy, các di tích khảo cổ học
phải được nghiên cứu trong mối liên hệ với điều kiện địa lý của thời kỳ đó.
Sự thiết lập và nghiên cứu các bản đồ khảo cổ là một phương pháp nghiên
cứu khoa học giúp ta tìm hiểu sự tiến triển của quá trình lịch sử trong không
gian, sự phân bố và sự di chuyển các nền văn hoá khảo cổ, các nhóm nhân
chủng, giúp ta xác định những con đường và những mối giao lưu kinh tế, văn
hoá thời cổ. Đồng thời, còn giúp ta xác định tiến trình hình thành, phát triển
các nền văn hoá khảo cổ theo các tuyến như: Phùng Nguyên – Đồng Đậu – Gò
Mun – Đông Sơn.
2.8.5 Khảo cổ học với các ngành khoa học tự nhiên khác như Toán
học, vật lý, hoá học, Y học, Luyện Kim học….
Khảo cổ học cung cấp
cho những ngành này các tri
thức về nguồn gốc của
ngành. Con người trong quá
khứ đã sử dụng tri thức của
13
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
các ngành này vào cuộc sống như thế nào? Khi nghiên cứu về cách xây dựng,
tỉ lệ của các lăng mô, của Kim Tự tháp có thể cho ta biết trình độ toán học,
Nghiên cứu các xác ướp còn để lại giúp ta hiểu được trình độ y khoa, nhận
thức về hoá học, vật lý của Ai Cập xưa. Khảo cổ còn giúp giải thích thuật
ngữ trong các ngành đó. Cùng với nó, các ngành khoa học này với phương
pháp và thành tựu của mình đã đóng góp lớn vào việc nghiên cứu các di tích,
hiện vật khảo cổ học, vào việc xác định niên đại tuyệt đối cho các di tích và
hiện vật khảo cổ….
Và ngày nay, tin học với một số phần mền tính toán, thống kê cũng góp
phần vào việc nghiên cứu Khảo cổ học. Giúp các nhà Khảo cổ học có thể
nghiên cứu một cách nhanh chóng, dễ dành hơn. Một số phần mền khác có
thể giúp nhiều trong việc vẽ hiện vật, chỉnh lý các hình ảnh hiện vật….
3 KẾT LUẬN
Như vậy có thể thấy, khảo cổ học có quan hệ chặt chẽ với các ngành
học hiện đại, cả tự nhiên cũng như xã hội. trong qua trình nghiên cứu các di
tích và di vật khảo cổ phải sử dung phương pháp liên ngành. Vì vậy mà cần
phải làm việc trong mối quan hệ hợp tác chặt chẽ với các nhà khoa học khác
về khoa học tự nhiên cũng như về khoa học xã hội và nhân văn.
Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng căn dặn chúng ta: “thái độ khoa học
nghiêm tục trong việc nghiên cứu buổi đầu dựng nước và giữ nước của dân
tộc ta đòi hỏi phải được vận dụng đầy đủ, cùng với Khảo cổ học, tất cả các
ngành khoa học có liên quan, với những thành quả và phương pháp hiện đại
của mỗi ngành. Đó là ngành Sử học, Cổ nhân học, Dân tộc học, Ngôn ngữ
học, nghiên cứu văn học dân gian, Địa chất học, còn có thể có những ngành
khoa học xã hội và tự nhiên khác”. (Trích Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn,
Diệp Đình Hoa, Cơ sở Khảo cổ học, Nxb Đại học và Trung học chuyên
nghiệp).
Khảo cổ học cung cấp cho các ngành trên nguồn tư liệu quý giá để
14
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
nghiên cứu về đối tượng của các ngành. Đồng thời, kết quả nghiên cứu của
các ngành đều góp phần quan trọng giúp Khảo cổ học đọc những tài liệu
“câm và bí ẩn”, góp phần giúp Khảo cổ học khôi phục lịch sử quá khứ nhân
loại một cách chính xác và toàn diện. Chính vì thế, nhà Khảo cổ phải trang bị
cho mình những tri thức căn bản, những tri thức cần thiết về nhiều ngành
khoa học bên cạnh tri thức, kỹ năng về chuyên môn nghiệp vụ của ngành. Khi
tiến hành khai quật di tích cần phải thận trọng. Và quan trọng hơn nữa là khi
nghiên cứu một khai quật nào thì nên có sự hợp tác giữa nhiều ngành khoa
học.
15
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
- Mối quan hệ giữa khảo cổ học và các ngành khác
Danh mục tài liệu tham khảo
1. G.N.Machusin (Phạm Thái Xuyên dịch), Nguồn gốc loài người, Nxb Mir
Maxcơva.
2. Phan Đình Nham (2006), Lưu trữ học đại cương, Tp. Hồ Chí Minh.
3. Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn, Diệp Đình Hoa, Cơ sở Khảo cổ học,
Nxb Đại học và trung học chuyên nghiệp,
Http//:www.baotanglichsu.vn
Http//:www.khaocohoc.gov.vn
Giáo trình khảo cổ học việt nam (Đinh Ngọc Bảo)
16
Sinh viên thực hiện : Trịnh Kim Chi
nguon tai.lieu . vn