Xem mẫu
- Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn Chử Bá Quyết Đại học Thương mại Mục đích bài viết là nghiên cứu mô hình bán lẻ sách điện tử (Ebook), và nghiên cứu điển hình tại Waka, một công ty bán lẻ Ebook có những thành công ban đầu tại Việt Nam. Ebook là sản phẩm nội dung số- một trong những sản phẩm điển hình của thời đại kỹ thuật số, có đặc điểm khác so với sách in. Ebook có những ưu điểm và nhược điểm đối với người đọc, nhà xuất bản, nhà phân phối, nhưng là sản phẩm của thời đại. Nghiên cứu tổng hợp một số lý thuyết về Ebook, mô hình bán lẻ Ebook; phân tích mô hình bán lẻ Ebook của Waka; từ đó đưa ra một số trao đổi về nguyên nhân thành công ban đầu của Waka, các khuyến nghị với các doanh nghiệp ở Việt Nam có ý định triển khai bán lẻ Ebook hoặc sản phẩm nội dung số. Từ khóa: Sách điện tử, mô hình bán lẻ Ebook, Waka. 1. Đặt vấn đề mạng Internet để bán rất phong phú, từ những sản phẩm hàng hóa hữu hình như Sự phát triển Internet đã làm nảy sinh máy tính, điện thoại, xe hơi, đồ dùng gia thương mại điện tử và tạo ra các thị trường đình..., đến những dịch vụ đặt vé máy điện tử, một kênh mua bán hàng hóa mới bay, tư vấn pháp luật, học tập, khám chữa với nhiều tiện ích từ vài thập niên gần bệnh, dịch vụ hành chính công… Trong đây. Các hàng hóa, dịch vụ được đưa lên quá trình phát triển thương mại điện tử Ebook retailing model- A studying case at Waka.vn Abstract: The purpose of the paper is to study the e-book retail model, and Waka case study, an ebook retailer with initial success in Vietnam. Ebook is a digital content product - one of the typical products of the digital age, has different characteristics from printed books. Ebook has advantages and disadvantages for readers, publishers, distributors, but it is a modern product. Research has synthesized some theories about ebook, ebook retailing model; analyzed Waka ebook retailing model; thereby giving some discussion on the causes of success of Waka, and suggest to Vietnam business want to selling Ebook or content products in the future. Keywords: ebook, ebook retailing model, waka. Quyet Ba Chu, PhD Email: quyetcb@tmu.edu.vn Thuong Mai University Ngày nhận: 20/05/2019 Ngày nhận bản sửa: 20/06/2019 Ngày duyệt đăng: 22/07/2019 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng © Học viện Ngân hàng Số 210- Tháng 11. 2019 44 ISSN 1859 - 011X
- CHỬ BÁ QUYẾT đã diễn ra các quá trình chuyển đổi số động tới lĩnh vực bán lẻ sách in, làm thị mà thực chất là các quá trình số hóa: Từ trường sách in giảm xuống. Tại Việt Nam, số hóa quy trình mua bán (người mua, từ cuối 2010 đã có hàng chục nhà phân người bán không phải đi lại, gặp nhau phối Ebook theo hình thức bán lẻ, nhưng trực tiếp mà thao tác giao dịch qua các hệ số lượng thành công không nhiều. thống điện tử, hệ thống thông tin có kết nối Internet), số hóa các chủ thể giao dịch Trong bài viết này, tác giả làm rõ tổng (tương tác giữa người mua với máy, người quan lý thuyết về Ebook, những ưu, nhược bán với máy, máy tương tác với máy), và điểm và mô hình bán lẻ Ebook, nghiên số hóa các sản phẩm, dịch vụ (hình thái cứu mô hình bán lẻ Ebook của Waka- một khác nhau của sản phẩm, dịch vụ). công ty bán lẻ Ebook tại Việt Nam để phát hiện những thành công và kinh nghiệm Sách điện tử (Ebook)- một hình thái của đúc kết về triển khai bán lẻ Ebook. sách in (sách giấy) đã ra đời và phát triển mạnh mẽ trong các quá trình số hóa này. 2. Tổng quan lý thuyết về Ebook Ebook xuất hiện đã làm thay đổi cách thức sử dụng sách, tác động tới văn hóa đọc của 2.1. Đặc điểm chung của Ebook công chúng, và là một lựa chọn mua sắm của nhiều người hiện nay. Ebook có nhiều Ebook đã trở thành hàng hóa tiêu dùng ưu điểm và ngày càng được nhiều người phổ biến hiện nay tại nhiều quốc gia trên đọc sách lựa chọn như một hình thức thay thế giới. Theo BISG (2014), Ebook đã thế sách in. trở thành một “phương tiện thông thường để tiêu thụ nội dung”. Ebook đầu tiên Trong những năm đầu xuất hiện, chi phí xuất hiện vào năm 1971 từ Dự án của để đọc Ebook là tương đương, thậm chí Gutenberg (Marie Lebert, 2009), nhưng cao hơn so với sách in (Marie Lebert, phải sau gần 18 năm mới hoàn thành 10 2009). Thậm chí, đầu tư thiết bị đọc sách cuốn. Tuy nhiên những năm sau đó, số chuyên dụng và mua Ebook là khá tốn lượng Ebook tăng rất nhanh, 5.000 cuốn kém đối với nhiều người. Do vậy, thời tháng 4/2002, 10.000 cuốn vào tháng gian đầu, số người đọc Ebook còn ít. Các 10/2003 (Marie Lebert, 2009). Trước đây, nhà xuất bản và nhà phân phối cũng chưa số hóa sách in thành Ebook vẫn là ưu tiên quan tâm nhiều đến kinh doanh Ebook. hàng đầu. Tuy nhiên, khoảng mười năm gần đây, với sự phát triển mạnh mẽ của hạ tầng công Do Ebook có nguồn gốc từ số hóa sách nghệ thông tin (CNTT), Internet và chi in, các định nghĩa trước đây về Ebook coi phí mua các thiết bị có thể sử dụng để đọc Ebook là phiên bản điện tử của sách in bởi Ebook giảm xuống nhiều lần đã tạo ra cơ nó dựa trên việc mô phỏng đặc điểm cơ hội mới cho nhà phân phối, nhà xuất bản bản của sách in truyền thống. Tuy nhiên, cung cấp Ebook ra thị trường. với việc phát triển của CNTT, đặc biệt làm thế nào để một cuốn Ebook được sử dụng Tại nhiều quốc gia phát triển trên thế giới hiệu quả và dễ dàng, đã có nhiều cách hiểu đã chứng kiến rất nhiều mô hình bán lẻ mới về Ebook. Ebook thành công, với sự phát triển nhanh chóng về quy mô, doanh số, thậm chí tác Theo Rosso, S. (2009), Ebook là một ấn Số 210- Tháng 11. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 45
- Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn phẩm sách ở dạng kỹ thuật số, bao gồm bị khác như máy tính, điện thoại thông văn bản, hình ảnh hoặc cả hai, có thể đọc minh, ipad… có/không kết nối Internet được trên màn hình phẳng của máy tính (BISG, 2014). hoặc các thiết bị điện tử khác. Ebook có thể đọc được trên các thiết bị đọc Ebook Trong nghiên cứu này, Ebook được hiểu là chuyên dụng như Kindle của Amazon, các loại sách có những điểm chung đã liệt nhưng cũng có thể trên bất kỳ thiết bị kê ở trên. Về hình thức biểu hiện cho tiêu máy tính nào có màn hình xem có thể dùng, Ebook có ba loại: Ebook đọc (sách điều khiển, bao gồm máy tính để bàn, đọc hiển thị bằng ngôn ngữ, hình ảnh), máy tính xách tay, máy tính bảng và điện Ebook nghe (audiobook): sách nghe/sách thoại thông minh. Nhấn mạnh đến tính nói là bản ghi âm văn bản đọc hoặc máy năng tương tác của Ebook, Ashley Melinis đọc; và Ebook video: loại Ebook có định (2011) định nghĩa Ebook là sách tương tác dạng video (kết hợp của âm thanh, hình hoặc sách kỹ thuật số- là những tài liệu nội ảnh, hoạt hóa…). dung ở định dạng kỹ thuật số có thể được xem trên máy tính hoặc thiết bị đọc điện 2.2. Một số ưu, nhược điểm của Ebook tử như Barnes của Nook hoặc Kindle của Amazon. Văn bản chữ viết và hình minh Nhiều nghiên cứu về ưu, nhược điểm của họa cũng tương tự như sách in, nhưng Ebook đã thực hiện trong khoảng 20 năm Ebook cũng có thể kết hợp đa phương qua. Ebook có nhiều ưu, nhược điểm đối tiện như âm thanh, hình động, video clip... với nhà sản xuất, người đọc, các thư viện Hình thức Ebook rất đa dạng, trong đó và xã hội. người đọc sách không chỉ là tự đọc mà nghe đọc, xem hình ảnh, âm thanh, video Đối với người đọc, theo Larson và Marsh clip và tương tác với Ebook. Theo PwC (2005), Ebook hỗ trợ người học có thể thu (2014), Ebook là phiên bản kỹ thuật số hẹp khoảng cách tiếp nhận kiến thức trên của sách in, được phân phối qua Internet. lớp. Việc đưa Ebook vào các trường học Những tập tin này có thể được đọc trên giúp người học làm quen với công nghệ thiết bị đọc Ebook chuyên dụng, máy tính hiện đại và có thêm những kỹ năng có giá bảng, máy tính cá nhân, điện thoại thông trị mới trong thế kỷ 21. Shelburne (2009) minh và cả trên một số điện thoại di động. thực hiện một khảo sát về tỷ lệ tương tác của sinh viên với Ebook đã cho rằng, Như vậy, từ cách hiểu khi Ebook mới xuất Ebook giúp họ có thể tìm kiếm các chủ đề hiện và cho đến nay- khi Ebook đã trở thuận lợi, dễ dàng và nhanh chóng hơn so nên rất phổ biến, Ebook dù có tồn tại dưới với sách in. Theo Remez Sasson (2010), hình thức định dạng khác nhau thì vẫn có sinh viên thích đọc Ebook vì họ thấy những điểm chung sau: (i) Là ấn phẩm đây là một phương tiện mới và hiện đại, điện tử của các dạng sách in, không nhất đa năng và có tính tương tác cao. Theo thiết là đã có sách in; (ii) hình thức rất đa Gibson & Gibb (2011), người đọc thích dạng: không chỉ là văn bản thể hiện bằng Ebook bởi các ưu điểm như khả năng tìm chữ viết, mà còn là hình ảnh, hoạt hóa, âm kiếm thông tin, tính di động và khả năng thanh, kể cả video clip; (iii) việc sử dụng đánh dấu/ghi chú điện tử của Ebook so với (đọc, xem, nghe…) phải gắn với các thiết sách in. Ashley Melinis (2011) nghiên cứu bị đọc sách chuyên dụng và/hoặc các thiết sự ảnh hưởng của Ebook đến trải nghiệm 46 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 210- Tháng 11. 2019
- CHỬ BÁ QUYẾT đọc đã đưa ra những kết luận về lợi ích Về nhược điểm của Ebook: Theo Ashley của Ebook là thúc đẩy và thu hút việc Melinis (2011), Ebook cũng có các tính học tập, phát triển tình yêu đọc sách, làm năng gây mất tập trung học tập. Dù sinh người học hiểu sâu rộng các kiến thức học viên nhận thức lợi ích của Ebook, nhưng tập tại trường. đa số sinh viên vẫn ưa thích sách in hơn. Jeong (2012) đã so sánh Ebook và sách Đối với nhà phân phối, thư viện, Ebook in đối với học sinh 6 tuổi và đã đưa ra kết cũng có những ưu điểm so với sách in. luận: Về sức khỏe thì sử dụng sách in là Theo Corlett-Rivera và Hackman (2014), tốt hơn Ebook vì sách in gây mỏi mắt ít hầu hết các thư viện đại học phải đối mặt hơn cho người đọc. Lecia Bushak (2015) với những hạn chế về không gian và cơ đã phát hiện ra rằng, người đọc sách sở vật chất (giá sách để lưu trữ một lượng Kindles có khả năng thấp hơn trong việc lớn đáng kể các bộ sách in) so với lưu trữ tóm lược cốt truyện và sự kiện trong cuốn Ebook. Shelburne (2009) cho rằng, các sách so với những người sử dụng sách in. thư viện lưu trữ Ebook thu hút người đọc Ngoài ra, cũng theo một nghiên cứu của vì nó giúp người đọc dễ dàng truy cập, Đại học Harvard (2014)1, việc đọc Ebook truy cập từ xa, mọi nơi, mọi lúc. Các thư trước khi đi ngủ đã làm giảm sản xuất viện với kho Ebook được xem như một hormone melatonin, hậu quả là, mọi người dấu hiệu của phát triển trong thời đại công mất nhiều thời gian hơn để ngủ, trải qua nghệ 4.0. Theo Brian Evans (2010), để giấc ngủ ít sâu hơn, và mệt mỏi hơn vào tạo ra lượng sách in tương đương Ebook buổi sáng. cần nguyên liệu thô sử dụng gấp 3 lần, và nước sử dụng gấp 78 lần. Mặc dù một 2.3. Mô hình xuất bản và bán lẻ Ebook thiết bị đọc Ebook có giá cao hơn hầu hết các sách in riêng lẻ, nhưng giá mua Ebook Để có Ebook bán ra thị trường, Ebook thường thấp hơn rất nhiều mua sách in. phải được xuất bản. Ebook là một loại sản Ngoài ra, nhiều Ebook được cung cấp phẩm số, vừa là hàng hóa bởi Ebook có miễn phí bản cũ, hoặc các sách in (ví dụ các đặc tính của hàng hóa (có thể được tại Hoa Kỳ, cho phép các trang web lưu lưu trữ, sử dụng lại, tính đồng nhất), trữ các đầu sách Ebook miễn phí trước nhưng lại có các đặc tính của dịch vụ (vô năm 1923) (Brian Evans, 2010). Tùy hình, không chuyển quyền sở hữu, và tính thuộc vào cấp quyền sử dụng, Ebook có không trả lại) tùy hình thức biểu hiện của thể được sao lưu và phục hồi trong trường Ebook. Sự lưỡng tính của Ebook đã ảnh hợp mất hoặc hư hỏng thiết bị mà chúng hưởng đến cách tổ chức bán cũng như được lưu trữ, có thể tải xuống một bản cách thức mua và sử dụng của người mua. sao mới mà không phải trả thêm chi phí từ nhà phân phối, cũng như có thể đồng Quy trình về mô hình xuất bản Ebook có bộ hóa vị trí đọc, đánh dấu trên một số liên quan tới mô hình bán lẻ Ebook. Nếu thiết bị… Còn đối với ngành sản xuất Ebook được xuất bản để bán như một sách, theo nghiên cứu của Jan Thomas hàng hóa, về pháp lý, bên bán có nghĩa Sorbo Sviggum & Poul Malthe Mikkelsen vụ giao hàng hóa Ebook và chuyển quyền (2016), từ so sánh tổng lượng khí thải sở hữu hàng hóa cho bên mua và nhận CO2, cho rằng sản xuất Ebook có tác động đến môi trường thấp hơn đối với sách in. Theo https://vnexpress.net/suc-khoe/doc-ebook-gay- 1 hai-giac-ngu-hon-sach-giay-3126632.html Số 210- Tháng 11. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 47
- Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn thanh toán; bên mua có nghĩa vụ thanh thời hạn…). Người bán dịch vụ Ebook có toán cho bên bán và có quyền nhận Ebook quyền thu tiền thuê bao dưới hình thức phí và sở hữu Ebook theo thỏa thuận. Tuy truy cập. nhiên, giao và nhận Ebook là việc truyền và nhận dữ liệu. Người mua tải Ebook Về quy trình xuất bản Ebook, xuất bản sản vào thiết bị cá nhân, lưu trữ và sử dụng phẩm Ebook cũng tương tự như xuất bản lâu dài, theo nhu cầu, ngay cả khi ngoại sách in, bao gồm các công đoạn sau: (i) tuyến. Người mua có thể tải lại, hoặc được Tác giả hoặc đại diện của tác giả gửi (bản cấp các quyền khác như sao chép từng đánh máy, bản thảo viết tay sách…) tới phần, in sao, hoặc xóa khỏi kho dữ liệu. cơ quan có thẩm quyền hoặc nhà xuất bản Còn nếu Ebook được bán như dịch vụ, (NXB). NXB hoặc cơ quan có thẩm quyền việc mua bán Ebook được thực hiện theo duyệt nội dung bản thảo/tác phẩm, sau đó hình thức mua lẻ dịch vụ hoặc đăng ký sử cấp phép xuất bản hoặc không cấp phép; dụng dịch vụ, và không có sự chuyển dịch (ii) Đối với tác phẩm được xuất bản, nhà quyền sở hữu tài sản Ebook. Người mua phân phối kiểm tra hợp đồng tác quyền sử dụng Ebook theo hình thức đăng ký để đảm bảo tác phẩm có được quyền phát quyền sử dụng dịch vụ có thời hạn hoặc hành ở dạng Ebook không; (iii) Nếu tác có điều kiện. Giống như đối với sách in, phẩm được xuất bản dạng Ebook, NXB/ người sử dụng sách bằng hình thức thuê nhà phân phối chế bản (sản xuất file hoặc mượn sách trong một thời gian và Ebook) và đưa/tải lên hệ thống dữ liệu/kho phải trả phí và trả lại sách cho người cho Ebook; (iv) Nhà phân phối/NXB thực hiện thuê. Đối với Ebook, người cung cấp dịch các hoạt động marketing/bán hàng/phân vụ Ebook theo mô hình đăng ký thuê bao. phối Ebook tới người tiêu dùng theo hình Trong trường hợp này, nhà cung ứng dịch thức bán Ebook hoặc dịch vụ Ebook (Sơ vụ Ebook có trách nhiệm cung ứng dịch đồ 1). vụ Ebook cho người đọc và thu phí. Người mua sau khi đăng ký thuê bao, phải trả phí Hiện nay, có hai mô hình xuất bản Ebook: và có quyền sử dụng dịch vụ Ebook (truy Mô hình xuất bản Ebook sau khi xuất bản cập, đọc, nghe, xem…), và thường bị hạn sách in, và mô hình xuất bản Ebook trước chế các quyền khác (không được sao chép, khi xuất bản sách in. chia sẻ, không được lưu trữ Ebook trên thiết bị cá nhân vĩnh viễn, chỉ lưu trữ có Mô hình xuất bản Ebook sau sách in: Đây Sơ đồ 1. Mô hình quy trình xuất bản và bán lẻ sách in và Ebook Nguồn: Tác giả tổng hợp 48 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 210- Tháng 11. 2019
- CHỬ BÁ QUYẾT Sơ đồ 2. Mô hình quy trình xuất bản và bán lẻ Ebook kiểu truyền thống Gửi Chế Bán bản bản Người tiêu Tác giả NXB chấp nhận Sách giấy thảo in dùng thị trường Số hóa Ebooks Bán Nguồn: Tác giả tổng hợp là mô hình truyền thống, sách in được xuất trước khi xuất bản sách in. File sách/ bản và bán ra thị trường, sau đó các nhà bản thảo được tác giả/đại diện tác giả gửi phân phối/NXB số hóa sách in này thành NXB/nhà phân phối sách. Sau khi được phiên bản Ebook để tiếp tục bán ra thị cấp giấy phép xuất bản, Ebook được chế trường. NXB, nhà phân phối bán sách in bản, xuất bản và được bán ra thị trường. ra thị trường, rồi sau đó theo nhu cầu thị Nếu thị trường có nhu cầu sách in, NXB trường có thể xuất bản Ebook (Sơ đồ 2). xuất bản sách giấy. Trong trường hợp này, Ebook được bán cho người mua thường Thông thường, với Ebook xuất bản sau hạn chế quyền sao chép, chia sẻ để chống sách in, NXB/nhà phân phối thường bán sách in lậu. Mô hình xuất bản này phù Ebook theo hình thức tải xuống một lần. hợp hơn với mô hình cho thuê dịch vụ đọc Người mua có thể mua sách in, Ebook và Ebook (Sơ đồ 3). có nhiều quyền hơn sử dụng Ebook, ví dụ sở hữu lâu dài tại hệ thống tải xuống, in ấn Theo Báo cáo xu hướng và phát triển thị cho mục đích sử dụng cá nhân, xóa bỏ khi trường Ebook toàn cầu năm 2016 (Rudiger không còn nhu cầu. Wischenbart, 2016), Amazon.com là công ty bán lẻ Ebook đứng đầu thế giới Mô hình xuất bản Ebook trước sách in: về doanh số và sản lượng. Amazon cũng Có thể hiểu đơn giản là quy trình xuất bản đang triển khai hai mô hình bán lẻ trên, Ebook trước và phân phối ra thị trường trong đó mô hình bán lẻ Ebook mới đang Sơ đồ 3. Mô hình quy trình xuất bản và bán lẻ Ebook mới Biên Gửi tập bản xuất Tác giả NXB Ebook thảo bản Người In tiêu dùng thị trường Sách giấy Nguồn: Tác giả tổng hợp Số 210- Tháng 11. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 49
- Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn Hình 1. Mô hình bán lẻ Ebook kiểu 1 Tác giả VN, Nhà xuất bản, Nền tảng điện tử Tác giả nước Sách giấy Ebooks Nhà phát hành Waka ngoài Nguồn: Mô phỏng Waka.vn Hình 2. Mô hình bán lẻ Ebook kiểu 2 Nhà sản xuất phim →Phim Waka dịch, Tác giả Việt xin cấp phép Nhà xuất bản Nam, dịch xuất bản, số Ebooks Sở hữu giả →Sách hóa, khai thác Sản phẩm khác →Game, sách Nguồn: Tham khảo Waka.vn là xu hướng có sự gia tăng về doanh số, số Mô hình bán lẻ Ebook kiểu 1: Sách điện tử lượng đầu Ebook. Ngược lại, mô hình xuất được số hóa sau khi sách giấy đã xuất bản bản và bán lẻ Ebook kiểu truyền thống có và bán ra thị trường từ sau 1 đến 2 năm doanh số giảm trong thời gian 2012- 2016. (Hình 1). Amazon.com cung cấp giải pháp Ebook để tác giả tự xuất bản. Nhờ giải pháp tự xuất Mô hình bán lẻ Ebook kiểu 2: Được triển bản mà số lượng và doanh số bán lẻ Ebook khai từ cuối 2016 do mô hình kiểu 1 có đã có sự tăng trưởng, thu hút được rất một số hạn chế (thu hút được ít số người nhiều tác giả, và cá nhân tham gia vào bán đọc Ebook tại Waka.vn do phiên bản sách lẻ Ebook sử dụng giải pháp của Amazon. Ebook xuất bản không còn tính mới), Waka nhận tác phẩm từ tác giả, xin cấp 3. Nghiên cứu mô hình bán lẻ Ebook phép xuất bản điện tử và đưa sách điện tử của Waka đến người đọc qua nền tảng điện tử Waka. vn trước khi sách giấy được xuất bản 3.1. Mô tả mô hình bán lẻ Ebook của (Hình 2). Waka Doanh thu của mô hình bán lẻ Ebook của Waka (Waka.vn) hiện là nền tảng xuất Waka: Doanh thu của Waka từ bán lẻ bản điện tử hàng đầu tại Việt Nam, ra đời Ebook là phí đăng ký gói cước và doanh năm 2014, nhưng phát triển khá nhanh cả số bán lẻ dịch vụ Ebook. Với hình thức về số người đọc và số đầu Ebook. Waka. đăng ký gói cước, người đăng ký sử dụng vn hoạt động theo mô hình nhà bán lẻ dịch dịch vụ đọc sách được cung cấp một tài vụ Ebook. Dịch vụ Ebook được cung cấp khoản có quyền đăng nhập được tối đa 03 cho người dùng qua máy tính (bản hạn thiết bị (nếu đăng nhập tài khoản trên thiết chế), máy tính bảng và các thiết bị hỗ trợ hệ bị thứ 04 trở lên, khách hàng cần phải bỏ điều hành iOS (9.0 trở lên) và Android (4.4 ít nhất 01 trong số 03 thiết bị cũ của mình trở lên). Hiện Waka triển khai bán lẻ Ebook để có thể tiếp tục sử dụng dịch vụ), Waka theo hai mô hình sau: có doanh số từ phí đăng ký gói cước. Hiện 50 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 210- Tháng 11. 2019
- CHỬ BÁ QUYẾT Bảng 1. Tên gói cước và giá cước đọc sách - Về sự phát triển đầu sách và loại hình tại Waka công bố tháng 3/2019 Ebook Tên gói cước Giá cước (VNĐ) Gói VIP 1 ngày 2.000 - Sự phát triển người đọc Ebook, số người nghe audiobook (Hình 4), tỷ lệ người đọc Gói VIP 7 ngày 7.000 Ebook theo độ tuổi (Hình 5). Gói VIP 1 tháng 30.000 Gói VIP 3 tháng 85.000 - Về thời gian đọc: tỷ lệ % độc giả thường Gói VIP 12 tháng 324.000 xuyên hàng ngày (Hình 6); lượng thời gian Gói Saigon Books 50.000 đọc theo tháng (Hình 7). Nguồn: Waka.vn - Về sự phát triển doanh số bán lẻ Ebook của Waka (Hình 8). tại, Waka có các gói cước khác nhau ở thời gian sử dụng và phạm vi sử dụng 3.3. Đánh giá sự phát triển của waka.vn (Bảng 1). thời gian 2014- 2018 Với hình thức doanh thu từ bán lẻ dịch vụ Qua tổng hợp số liệu Bảng 2, và Hình 3- Ebook với trường hợp khách hàng sử dụng 8 cho thấy, số lượng đầu Ebook tăng rất dịch vụ mua lẻ sách Ebook, khách hàng nhanh chóng, đặc biệt trong năm 2017 và phải trả phí theo giá bán lẻ được niêm yết 2018. Nếu như năm 2014, Waka chỉ có trên nội dung. Khách hàng được sử dụng khoảng 1.500 đầu sách thì đến năm 2016 nội dung đã chọn mua từ thời điểm giao tăng gấp 350%, năm 2018 tăng trên 200% dịch mua thành công đến khi khách hàng so với 2016. Đến cuối 2018, Waka có hơn xóa nội dung đã mua khỏi tủ sách. Trường 13.000 đầu sách Ebook. Ngoài đầu sách hợp khách hàng xóa nội dung đã mua khỏi Ebook đọc, đầu sách Audiobook có tốc độ tủ sách, khách hàng sẽ phải mua lại nội tăng trưởng rất nhanh chóng. Mặc dù ra đời dung khi có nhu cầu sử dụng. sau, năm 2017 có 110 Audiobook, nhưng năm 2018 có trên 550 Audiobook, tăng 5 3.2. Một số minh chứng về kết quả kinh lần. Về số người đọc và người nghe Ebook, doanh của waka.vn sau 4 năm đã tăng đến 7 lần với trên 3,5 triệu người đọc, đối với Audiobook cũng Bảng 2. Kết quả phát triển của Waka.vn, giai đoạn 2014- tháng 4/2019 Số đầu Năm Số audiobook Số lượt nghe Số lượng người đọc Doanh thu (tỉ VNĐ) sách đọc 2014 1.500 5 2015 1.700 10 2016 6.000 20.000 16 2017 12.000 110 24.000 75.000 32 2018 13.000 550 155.000 2.500.000 40 4/2019 1.001 Nguồn: Tác giả tổng hợp, Waka.vn Số 210- Tháng 11. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 51
- Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn Hình 3. Số đầu sách, số tác giả đã hợp tác và số đơn vị phát hành sách tại Waka Nguồn: Tác giả tổng hợp, Waka.vn Hình 4. Số lượng Audibook và số lượt nghe năm 2017 và 2018 Nguồn: Tác giả tổng hợp, Waka.vn Hình 5. Tỷ lệ người đọc Ebook tại Waka theo độ tuổi Nguồn: Tác giả tổng hợp, Waka 52 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 210- Tháng 11. 2019
- CHỬ BÁ QUYẾT Hình 6. Tỷ lệ người đọc thường xuyên đọc sách tại Waka hàng ngày Nguồn: Tác giả tổng hợp, Waka.vn Hình 7. Số phút/tháng trung bình người đọc sách tại Waka Nguồn: Tác giả tổng hợp, Waka.vn Hình 8. Tăng trưởng doanh số Waka và các loại sách tại Waka từ 2014- 2018 Nguồn: Waka.vn tăng hơn 6,5 lần. Thống kê về thời gian bình hàng tháng tại Waka cũng tăng trong đọc, thì thời gian truy cập vào website cao thời gian 2017- 2018. nhất là buổi tối sau 21 giờ, tiếp sau là buổi trưa 11h- 13h hàng ngày. Số phút đọc trung Theo Báo cáo thị trường sách điện tử Số 210- Tháng 11. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 53
- Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn Ebook Việt Nam do Waka cung cấp, trong 2018 còn có sự đóng góp từ giải pháp giai đoạn 2016- 2017, doanh số thị trường Audiobook của Waka. Waka cung cấp Ebook tại Việt Nam có xu hướng giảm sút, Audiobook giúp người đọc không phải tự nhưng tại Waka vẫn duy trì tốc độ tăng đọc sách mà vẫn có trải nghiệm đến với doanh số bình quân 83,7%/năm, gần như những cuốn sách hay. Chỉ trong 1 năm, số tương đồng với thị trường sách giấy. lượt nghe tăng trên 500%. Audiobook đã góp phần đa dạng hóa hình thức Ebook, Như vậy, trong thời gian 5 năm triển khai giúp người sử dụng có nhiều lựa chọn hơn bán lẻ Ebook tại Việt Nam, Waka đã có tại Waka. bước đầu thành công triển khai mô hình bán lẻ dịch vụ đọc Ebook với sự tăng Theo Quang Anh (2017), Phương Quyên trưởng về doanh thu và số lượng khách và Đặng Quý Yên (2016), thị trường hàng. Trong thời gian 2014-2016, Waka Ebook Việt Nam không như kỳ vọng, triển khai bán lẻ dịch vụ đọc Ebook, thậm chí suy giảm. Trong những nhà nhưng từ cuối 2016 Waka đã đi theo phân phối và bán lẻ Ebook tại Việt Nam xu hướng trên thế giới, có học tập kinh đến 2018 thì Waka được xem là thành nghiệm Amazon.com là triển khai mô công hơn so với các nhà bán lẻ Ebook hình xuất bản và bán lẻ Ebook mới (Waka khác. Trong số 5 nhà bán lẻ dịch vụ nhận tác phẩm từ tác giả, xin cấp phép đọc Ebook có số người truy cập đọc và xuất bản điện tử và đưa sách điện tử đến nghe Audiobook thì Waka đứng đầu cả người đọc qua nền tảng điện tử Waka.vn số lượt truy cập và truy cập trung bình trước khi sách giấy được xuất bản). Nhờ tháng. Theo công cụ phân tích website sự thay đổi này, hiệu quả khai thác cả sách Similarweb, lượt truy cập từ 12/2018- in và Ebook tăng lên, trong đó doanh số 3/2019 của Waka là 2,1 triệu lượt, Ebook khai thác trước chỉ chiếm rất nhỏ, Vinabook có 0,935 triệu lượt, Ybook đứng nếu năm 2017 tăng khoảng 15%, thì năm thứ ba có 0,133 triệu lượt, Alezaa đứng 2018 tăng khoảng 18,2%. Mặc dù đi theo thứ tư là 0,094 triệu lượt và MikiApp của xu hướng trên thế giới, cho tác giả tự xuất Tiki là 0,019 triệu lượt. Ngay Vinabok là bản và bán Ebook bằng giải pháp của nhà nhà bán lẻ điện tử hỗn hợp, bán sách in và phân phối (ví dụ Amazon đã thực hiện từ Ebook, trong đó bán dịch vụ đọc Ebook năm 2012), nhưng các điều luật quy định cũng có lượng truy cập thấp hơn Waka về xuất bản sách của các quốc gia trên thế rất nhiều. Ybook bán Ebook và dịch vụ giới là khác nhau, trong điều kiện Việt đọc Ebook nhưng số lượt truy cập tháng Nam, Waka đã hỗ trợ tác giả trong cả khâu chỉ là 44.633 so với Waka là 700.885. xin cấp phép xuất bản điện tử và cung cấp Còn MikiApp của Tiki bán lẻ dịch vụ đọc hạ tầng để Ebook đến người đọc. Nhờ vậy Ebook thì số lượt truy cập tháng cùng thời mà số lượng đầu sách Ebook mới tăng điểm chỉ là 1/8 so với Ybook, và 1/110 so rất nhanh, người đọc được tiếp cận nhanh với Waka. chóng đến các đầu sách mới, thu hút số lượng người đọc đến với Waka. 4. Thảo luận Ngoài ra, sự phát triển của Waka với số Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của lượng người đọc tăng nhanh trong thời thương mại điện tử trên tất cả các lĩnh vực gian 2014-2018, đặc biệt giai đoạn 2016- khác nhau của đời sống xã hội, từ việc số 54 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 210- Tháng 11. 2019
- CHỬ BÁ QUYẾT hóa sản phẩm để có thể kinh doanh trên phẩm Ebook nói riêng và các sản phẩm môi trường Internet thì trong lĩnh vực nội dung số tham khảo trong lựa chọn xuất bản, việc chuyển đổi quy trình xuất mô hình phân phối sản phẩm, giải quyết bản, cung ứng hình thức sản phẩm mới những tồn tại khó khăn hiện nay trong của sách: Ebook ra thị trường trước đã phân phối các sản phẩm nội dung. tạo ra một sự chuyển đổi tích cực trong cách thức đọc sách của công chúng. Với Ở khía cạnh khác, đa dạng hóa hình thức khoảng 3 năm chuyển đổi mô hình xuất sản phẩm là cần thiết trong kinh doanh, bản và bán lẻ Ebook tới cộng đồng, số nhưng việc sử dụng công nghệ và những lượng Ebook được xuất bản và số lượng thành tựu cách mạng công nghiệp 4.0 đang người đọc đã tăng trưởng nhanh chóng, diễn ra mạnh mẽ thì phát triển sản phẩm chứng tỏ các ưu thế của Ebook đã được số, trong đó Ebook được xem là đúng và công chúng ngày càng chấp nhận. Số lượt phù hợp với xu hướng thời đại, dù hiện tại đọc và số lượt nghe Ebook tăng phi mã nhu cầu tiêu dùng tại Việt Nam có thể chưa trong ba năm chứng tỏ mô hình cung ứng cao. Dù có những khó khăn ban đầu, cả về Ebook trước, thậm chí một số đầu sách chỉ thị trường, quản lý nhà nước, hạ tầng công xuất bản điện tử là chiến lược đúng đắn, nghệ, nhận thức về Ebook, nhưng Ebook góp phần đưa Waka thành công ban đầu. sẽ là sản phẩm được tiêu dùng phổ biến và kinh doanh Ebook sẽ có nhiều triển vọng Theo Rudiger Wischenbart (2016) và PwC tại Việt Nam trong những năm tới. (2014), xu hướng kinh doanh Ebook trên thế giới tại nhiều nước như Hoa Kỳ, Đức, 5. Kết luận Nhật Bản trong khoảng 10 năm trở lại đây chứng kiến sự suy giảm doanh số sách in Mục đích của nghiên cứu này là tìm hiểu và sự tăng trưởng doanh số Ebook nhanh mô hình bán lẻ Ebook nói chung, nghiên chóng Tuy nhiên, tại Việt Nam, theo Báo cứu mô hình bán lẻ Ebook của Waka, một cáo thị trường của Waka, Ebook chỉ được công ty bán lẻ Ebook đã có những thành coi là sản phẩm phái sinh và được khai công ban đầu tại Việt Nam hiện nay. Theo thác sau sách in, với đa phần các công ty/ tác giả, mặc dù thị trường cầu Ebook tại nhà phân phối Ebook chưa thành công, Việt Nam chưa thuận lợi, số lượng các nhà thậm chí các nhà phân phối Ebook hoạt bán lẻ Ebook tại Việt Nam chưa nhiều, động rất khó khăn. Theo Báo cáo toàn phần lớn các nhà bán lẻ Ebook còn gặp cảnh thị trường sách điện tử Ebook tại nhiều khó khăn và kinh doanh chưa thành Việt Nam năm 2017 của Waka, trong bối công, nhưng Waka lại có được thành công cảnh có khoảng mười đơn vị phân phối ban đầu bởi Waka có chiến lược và mô bản lẻ Ebook tại Việt Nam, phần lớn có hình kinh doanh bán lẻ Ebook hợp lý. kết quả kinh doanh thua lỗ, thì Waka được xem như đơn vị kinh doanh có những Kinh doanh và tiêu dùng Ebook là xu thành công, mặc dù sự thành công ban đầu hướng tất yếu trong thời kì cách mạng này của Waka là không lớn. công nghiệp 4.0, nhưng việc tổ chức mô hình kinh doanh như thế nào để thành Kết quả nghiên cứu mô hình kinh doanh công không phải dễ dàng. Từ nghiên cứu của Waka có thể được sử dụng để các mô hình bán lẻ thành công điển hình này, doanh nghiệp kinh doanh khác về sản tác giả khuyến nghị đối với các doanh Số 210- Tháng 11. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 55
- Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn nghiệp có ý định triển khai bán lẻ Ebook giới và trong nước, từ đó xác định chiến nói riêng, các sản phẩm nội dung số khác, lược đúng đắn trong lựa chọn mô hình để thành công cần tìm hiểu và đánh giá rõ phân phối ■ xu hướng phát triển Ebook chung trên thế Tài liệu tham khảo 1. Quang Anh (2017), Thị trường Ebook Việt Nam: Không như kỳ vọng, 2. http://ictnews.vn/trang-chinh/trang-nhat/thi-truong-sach-dien-tu-viet-nam-khong-nhu-ky-vong-162921.ict 3. Ashley Melinis (2011), The Effects of Electronic Books on the Reading Experience of First Grade Students, School of Arts and Sciences St. John Fisher College. 4. BISG (2014), Digital Books and the New Subscription Economy, Book Industry Study Group. 5. Brian Evans (2010), Traditional vs Online Textbook Cost Comparison, Economics Department Foothill College. 6. Chử Bá Quyết, Hoàng Cao Cường (2019), Nghiên cứu sự chấp nhận sách điện tử Ebook của sinh viên tại Việt Nam, Tạp chí khoa học và đào tạo ngân hàng, số 203, tr.63-75. 7. Corlett-Rivera và Hackman (2014), Ebook Use and Attitudes in the Humanities, Social Sciences, and Education, Libraries and the Academy, 14:2 (April 2014): 255-286. DOI: 10.1353/pla.2014.0008. 8. Gibson, C. and Gibb, F. (2011). “An evaluation of second generation e-book readers”. The Electronic Library, 29(3), 303-19. 9. Jan Thomas Sørbø Sviggum & Poul Malthe Mikkelsen (2016), Internet Distributed Books VS. Printed Scholarly Books - A Life Cycle Assessment, School of Business and Social Sciences – Department of Economics and Business Administration, Aarhus University. 10. Jeong, H. (2012). “A comparison of the influence of electronic books and paper books on reading comprehension, eye fatigue, and perception”. Electronic Library, 30(3), 390-408. 11. Larson, J. & Marsh, J. (2005). Making literacy real: theories and practices for learning and teaching. London: SAGE. 12. Lecia Bushak (2015), Books Are Damaging Your Health: Why We Should All Start Reading Paper Books Again, https://www.medicaldaily.com/e-books-are-damaging-your-health-why-we-should-all-start-reading-paper-books- again-317212. 13. Marie Lebert (2009), A Short History of eBooks, University of Toronto, 2009 Copyright © 2009 Marie Lebert. 14. Phương Quyên, Đặng Quý Yên (2016), Thị trường Ebook: Thoái trào?, https://doanhnhansaigon.vn/chuyen-lam- an/thi-truong-sach-dien-tu-thoai-trao-1070095.html 15. PwC (2014), Turning the page: The Future of eBooks. 16. Quốc Hội nước CHXHCN Việt Nam, Luật Xuất bản 2012. 17. Remez Sasson & Karsent, The Benefits and Advantages of eBooks, https://www.successconsciousness.com/Ebooks_ benefits.htm 18. Rosso, S. (2009). What are Ebooks? Advantages and disadvantages of electronic books 19. Rudiger Wischenbart (2016), Global eBook 2016 A report on market trends and developments, Published by Rüdiger Wischenbart Content and Consulting, Vienna ISBN: 978-3-903074-07-1. 20. Shelburne, W.A. (2009). “E-book usage in an academic library: user attitudes and behaviors”. Library Collections, Acquisitions, and Technical Services, Vol. 33 Nos 2/3, pp. 59-72. 21. www.theguardian.com, Ebooks at night won’t help you sleep tight, US study finds 22. www.waka.vn, mục Toàn cảnh waka, Các báo cáo thị trường sách điện tử, https://waka.vn/bao-cao-thi-truong- sach-dien-tu investment (FDI) have no statistically tiếp theo trang 32 significant impact on economic growth. relationship between budget deficit and economic growth (P.value
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học