Xem mẫu
- LUẬN VĂN:
Thực trạng thu - chi quỹ BHXH tại
phòng BHXH huyện Giao Thuỷ
(Nam Định)
- lời nói đầu
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một trong những loại hình bảo hiểm ra đời sớm ở nước ta.
Đây là một loại hình bảo hiểm đặc biệt, nó ít mang tính chất kinh doanh thương mại mà
chủ yếu là tính nhân dạo và nhân văn cao cả.
Kể từ khi ra đời đến nay, nó đã góp phần làm ổn định đời sống cho cán bộ công nhân
viên chức Nhà nước, quân nhân, những người lao động làm việc trong các thành phần
kinh tế của đất nước; ổn định chính trị – xã hội, thúc đẩy quá trình xây dựng, phát triển
và bảo vệ tổ quốc.
Hiện nay, được sự quan tâm của Nhà nước mà chính sách BHXH ngày càng được thực
hiện tốt và hiệu quả hơn với các đối tượng tham gia nói trên. Để việc thực hiện BHXH
tồn tại và phát huy được tác dụng của nó cần phải có một quỹ BHXH và quỹ đó phải
hoạt động đúng mục đích tức là cơ quan BHXH phải thực hiện tốt công tác thu – chi quỹ
BHXH.
Qua thời gian thực tập tại phòng BHXH huyện Giao Thuỷ em thấy BHXH huyện Giao
Thuỷ đã đạt được những kết quả thiết thực về hoạt động thu – chi quỹ BHXH như: Chi
đúng người, đúng đối tượng, kịp thời; thu quỹ BHXH ngày càng tăng v.v…Tuy nhiên
bên cạnh dó vẫn còn một số tồn tại nhất định như: Thu BHXH chưa dứt điểm, số nợ
đọng vẫn còn, một vài cơ sở còn trốn nộp BHXH làm cho hoạt động quỹ BHXH tại
phòng BHXH huyện Giao Thuỷ chưa đạt được kết quả cao, tăng gánh nặng cho ngân
sách nhà nước. Nhận thức được tầm quan trọng của công tác quản lý thu – chi quỹ
BHXH như vậy, em đã chọn đề tài : “Thực trạng thu - chi quỹ BHXH tại phòng BHXH
huyện Giao Thuỷ (Nam Định)” với mong muốn được góp phần nhỏ bé của mình nhằm
hoàn thiện công tác quản lý thu – chi quỹ BHXH tại phòng BHXH huyện Giao Thuỷ nói
riêng và trong hệ thống BHXH Việt Nam nói chung.
- Chương I
tổng quan về bhxh và quỹ BHXH
I. Sự cần thiết phải có BHXH
1 – Sự ra đời của BHXH
Nền sản xuất hàng hoá càng phát triển thì vấn đề thuê mướn nhân công diễn ra càng phổ
biến, mâu thuẫn giữa chủ và thợ ngày càng gia tăng. Đặc biệt khi người lao động không
may gặp rủi ro, sự cố như: ốm đau, bệnh tật, tai nạn lao động, mất việc làm…phải nghỉ
việc. Khi rơi vào những trường hợp này, các nhu cầu cần thiết không những không mất
đi mà còn tăng lên, thậm chí còn phát sinh ra nhiều nhu cầu mới như: cần được khám
chữa bệnh, điều trị khi ốm đau; cần người nuôi dưỡng, chăm sóc khi gặp tai nạn, thương
tật… Tổng thời gian nghỉ việc người chủ không trả lương, làm cho người lao động càng
gặp nhiều khó khăn hơn và không yên tâm làm việc. Vì vậy, lúc đầu người chủ chỉ cam
kết trả công lao động nhưng sau đó đã phải cam kết cả việc bảo đảm cho người lao động
có một số thu nhập nhất định để họ trang trải khi không may gặp những khó khăn đó.
Trong thực tế, nhiều khi các rủi ro trên không xẩy ra và người chủ không phải chi ra
đồng nào nhưng cũng có khi xảy ra dồn dập, buộc họ phải bỏ ra một khoản tiền rất lớn
mà họ không muốn. Do đó mâu thuẫn chủ thợ càng trở nên vô cùng gay gắt. Khi những
mâu thuẫn này kéo dài Nhà nước phải đứng ra can thiệp bằng cách: buộc giới chủ phải
có trách nhiệm hơn đối với người lao động mà mình sử dụng, thể hiện ở việc phải trích
ra một phần thu nhập của mình để hình thành quỹ. Sau đó dùng nguồn quỹ này để trợ
cấp cho người lao động và gia đình họ, khi người lao động không may gặp những rủi ro
và sự cố bất ngờ. Đồng thời Nhà nước đứng ra bảo trợ cho quỹ. Bằng cách đó cả chủ và
thợ đều thấy mình có lợi và tự giác thực hiện, cuộc sống của người lao động được đảm
bảo.Người chủ được bảo vệ việc sản xuất kinh doanh diễn ra bình thường, tránh được
những xáo trộn không cần thiết.
Mối quan hệ ba bên nêu trên được thế giới quan niệm là BHXH cho người lao động.
Như vậy BHXH là một chế độ pháp định bảo vệ người lao động, bằng cách thông qua
việc tập trung nguồn tài chính được huy động từ sự đóng góp của người lao động, người
- sử dụng lao động (nếu có), sự tài trợ của Nhà nước nhằm trợ cấp vật chất cho người
được bảo hiểm và gia đình họ trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập do gặp các rủi
ro ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động theo quy định
của pháp luật hoặc tử vong…
2 - Sự cần thiết phải có hệ thống BHXH
Trong cuộc sống cũng như trong các hoạt động sản xuất hàng ngày, mặc dù không
muốn nhưng người lao động không thể tránh khỏi hết những rủi ro bất ngờ xảy ra nh ư:
ốm đau; bệnh tật, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp…Tất cả những nguyên nhân đó
xảy ra đều ít nhiều làm ảnh hưởng đến đời sống vật chất và tinh thần cho bản thân cũng
như gia đình; người thân của họ.
Muốn khắc phục được khó khăn do các rủi ro nêu trên gây ra, người lao động cần phải
được sự bảo trợ của tập thể số đông. Đặc biệt để người lao động yên tâm tham gia sản
xuất tạo điều kiện phát triển kinh tế đất nước thì nhà nước cần phải can thiệp vào nhằm
làm giảm bớt những khó khăn cho người lao động trong các trường hợp: ốm đau, thai
sản, tai nạn lao động – bệnh nghề nghiệp, chết, mất việc làm khi về già…Từ đó BHXH
được ra đời như một tất yếu khách quan khi mà mọi thành viên trong xã hội đều cảm
thấy cần phải tham gia hệ thống BHXH này.
II . Vai trò và những nguyên tắc của BHXH
1 – Vai trò của BHXH
1.1) Đối với người lao động
Trong giai đoạn hiện nay khi đất nước đang ngày càng hoàn thiện quá trình công nghiệp
hoá- hiện đại hoá thì những "rủi ro" như ốm đau, tai nạn lao động- bệnh nghề nghiệp, thai
sản, mất việc làm…lại diễn ra một cách thường xuyên và ngày càng phổ biến hơn, phức
tạp hơn. Khi những rủi ro này xảy ra sẽ gây khó khăn cho người lao động vế cả vật chất
lẫn tinh thần, ảnh hưởng không tốt cho cả cộng đồng.
Với tư cách là một trong những chính sách kinh tế xã hội của Nhà nước, BHXH sẽ góp
phần trợ giúp cho cá nhân những người lao động gặp phải rủi ro, bất hạnh bằng cách tạo
ra cho họ những thu nhập thay thế, những điều kiện lao động thuận lợi…giúp họ ổn định
- cuộc sống, yên tâm công tác, tạo cho họ một niềm tin vào tương lai. Từ đó góp phần
quan trọng vào việc tăng năng suất lao động cũng như chất lượng công việc cho xí
nghiệp nói riêng và cho toàn xã hội nó chung.
1.2) Đối với người sử dụng lao động
Để có được sản phẩm phục vụ cho cuộc sống của con người và sự phát triển của xã hội
thì cần phải có người tạo ra sản phẩm và nhờ vào quá trình lao động sản xuất để tạo ra
sản phẩm cần thiết cho con người, cho xã hội. Những người biết vận dụng sức lao động
để sản xuất ra sản phẩm, đó chính là những người chủ sử dụng lao động. Muốn cho hoạt
động sản xuất kinh doanh được đảm bảo thì người chủ phải tạo được mối quan hệ tốt
với người lao động, giải quyết những vấn đề thuộc phạm vi trách nhiệm của mình đối
với người lao động thật tốt để họ yên tâm lao động sản xuất và có niềm tin vào cuộc sống
từ đó họ lao động sản xuất hăng hái hơn, tạo ra nhiều sản phẩm tốt hơn làm cho quá
trình sản xuát kinh doanh của người chủ sử dụng lao động hoạt động đạt kết quả cao.
Muốn vậy người chủ sử dụng lao động phải tham gia đóng BHXH cho những người lao
động của mình để có thể đảm bảo những khoản chi trả cần thiết, kịp thời đến người lao
động khi họ gặp những rủi ro bất chắc. Việc tham gia đóng góp BHXH cho người lao
động của người chủ sử dụng lao động là góp vào quá trình hoạt động sản xuất kinh
doanh của doanh nghiệp ngày càng phát triển hơn, nâng cao năng suất, hiệu quả lao động
sản xuất của doanh nghiệp cũng như nâng cao thu nhập cho người lao động và góp vào
việc phát triển nền kinh tế của đất nước.
1.3) Đối với xã hội
Thứ nhất, cần phải khẳng định rằng hoạt động BHXH là một hoạt động dịch vụ, cơ quan
BHXH là một “doanh nghiệp” sản xuất ra những dịch vụ “ bảo hiểm” cho người lao
động, một loại dịch vụ mà bất cứ ai cũng cần đến (không phải chỉ cán bộ, công nhân
viên chức mới cần). Nếu các doanh nghiệp này càng sản xuất ra nhiều loại bảo hiểm (đáp
ứng đa dạng các nhu cầu) thì giá trị của những sản phẩm dịch vụ này cũng được tính trực
tiếp vào tổng sản phẩm xã hội.
Thứ hai, với tư cách là một trong những chính sách kinh tế xã hội của Nhà nước, BHXH
sẽ “ bảo hiểm” cho người lao động, hoạt động BHXH sẽ giải quyết những “ trục trặc”, “
- rủi ro” xảy ra đối với những người lao động, góp phần tích cực của mình vào việc phục
hồi năng lực làm việc, khả năng sáng tạo của sức lao động. Sự góp phần này tác động
trực tiếp đến việc nâng cao năng suất lao động cá nhân, đồng thời góp phần tích cực của
mình vào việc nâng cao năng suất lao động xã hội. Với sự trợ giúp của người lao động
khi gặp phải rủi ro bằng cách tạo ra thu nhập thay thế thì BHXH đã gián tiếp tác động
đến chính sách tiêu dùng quốc gia làm tăng sự tiêu dùng cho xã hội.
Thứ ba, với tư cách là một quỹ tiền tệ tập trung, BHXH tác động mạnh mẽ tới hệ thống
tài chính ngân sách Nhà nước, tới hệ thống tín dụng tiền tệ ngân hàng. Chính vì vậy, đặt
ra một yêu cầu cho quỹ BHXH phải tự bảo tồn và phát triển quỹ bằng nhiều hình thức
khác nhau, trong đó có hình thức đầu tư phát triển phần “ nhàn rỗi” của quỹ. Phần này có
tác động không nhỏ tới sự phát triển đất nước, góp phần tạo ra những cơ sở sản xuất kinh
doanh mới, việc làm mới góp phần quan trọng trong việc tạo ra việc làm cho người lao
đông. Từ đó góp phần giải quyết tình trạng thất nghiệp của đất nước, góp phần tăng thu
nhập cá nhân cho người lao động nói riêng và tăng tổng sản phẩm quốc nội cũng như
tổng sản phẩm quốc dân nói chung.
Thứ tư, BHXH góp phần vào việc thực hiện công bằng xã hội, là công cụ phân phối lại
thu nhập giữa những nguời tham gia BHXH. Sự phân phối lại thu nhập này được tiến
hành thông qua hai cách: Phân phối lại theo chiều ngang giữa người khoẻ và người già,
người đang làm việc với người đã nghỉ hưu, người trẻ tuổi với người lớn tuổi, giữa nam
với nữ, người đang hưởng trợ cấp với người chưa hưởng trợ cấp; phân phối lại theo
chiều ngang là mục tiêu quan trọng của chính sách kinh tế xã hội, giữa những người có
thu nhập cao và người có thu nhập thấp. BHXH không bao hàm ý phân phối bình quân,
cũng không hàm ý lấy của người giàu chia cho người nghèo một cách võ đoán. ý tưởng
của BHXH nhiễu điều phủ lấy giá gương, là đoàn kết tương trợ, phát huy tính tự thân,
sống hoà nhập có tình có nghĩa giữa các nhóm, các giới bạn trong cùng cộng đồng với
nhau mà vốn là tiềm lực của dân tộc ta đã được lịch sử chứng minh.
2 – Những nguyên tắc của BHXH
- 2.1) Mọi ngưòi lao động trong mọi trường hợp bị giảm hoặc mất khả năng lao động
hoặc mất việc làm đều có quyền được BHXH .
Quyền đựơc BHXH của người lao động là một trong những biểu hiện cụ thể của quyền
con người. Nhưng khi muốn xây dựng hệ thống BHXH thì đầu tiên Nhà nước phải tạo
điều kiện và môi trường kinh tế xã hội, về chính sách và luật pháp, về tổ chức và cơ chế
quản lý cần thiết. Đồng thời, những người sử dụng lao động và người lao động phải thực
hiện trách nhiệm đóng góp tài chính của mình. Không phải là cái có sẵn nên trước hết
phải tìm cách tạo ra nó. ở mỗi nước không có sự đóng góp này thì chính sách BHXH có
hay đến mấy cũng không bao giờ có BHXH trong thực tiễn. Vì vậy, thực hiện trách
nhiệm đóng góp tài chính BHXH là điều kiện cơ bản nhất để người lao động được hưởng
quyền BHXH.
2.2) Nhà nước và người sử dụng lao động có trách nhiệm phải BHXH đối với người
lao động, người lao động cũng phải tự bảo hiểm cho mình.
Đây là mối quan hệ ba bên trong nền kinh tế thị trường, trong đó Nhà nước có vai trò
quản lý vĩ mô mọi hoạt động kinh tế xã hội trên phạm vi cả nước. Với vai trò này Nhà
nước có trong tay mọi điều kiện vật chất của toàn xã hội, đồng thời cũng có mọi công cụ
cần thiết để thực hiện vai trò của mình. Cùng với sự tăng trưởng sự phát triển kinh tế xã
hội, cũng có những kết quả bất lợi không mong muốn. Những kết quả bất lợi này trực
tiếp hoặc gián tiếp sẽ dẫn đến những rủi ro cho người lao động. Khi xảy ra tình trạng như
vậy nếu không có BHXH thì Nhà nước vẫn phải chi Ngân sách để giúp đỡ người lao
động dưới một dạng khác. Sự giúp đỡ đó chẳng những làm cho đời sống người lao động
ổn định mà còn làm cho sản xuất kinh tế xã hội của đất nước ổn định. Vì vậy, khi trong
xã hội loài người xuất hiện BHXH – một dạng đảm bảo đời sống tiến bộ hơn đối với
người lao động- so với các dạng giúp đỡ truyền thống thì Nhà nước càng có điều kiện và
càng có trách nhiệm tổ chức và tham gia dạng hoạt động đó.
Đối với người sử dụng lao động, mọi khía cạnh đặt ra cũng tương tự như trên nhưng chỉ
trong phạm vi một số doanh nghiệp. ở đó giữa người lao động và người sử dụng lao động
có mối quan hệ rất chặt chẽ. Người sử dụng lao động muốn ổn định và sản xuất kinh
doanh thì ngoài việc chăm lo đầu tư để có máy móc thiết bị hịên đại, công nghệ tiên tiến
- còn phải chăm lo tay nghề và đời sống của người lao động mà mình sử dụng. Khi người
lao động làm việc bình thường thì phải trả lương (trả công) thoả đáng cho người lao
động. Khi họ gặp rủi ro, ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp.. trong đó có rất
nhiều trường hợp gắn với quá trình lao động, với những điều kiện lao động cụ thể của
doanh nghiệp thì phải có trách nhiệm BHXH cho họ. Chỉ có như vậy người lao động
mới yên tâm tích cực lao động sản xuất góp phần tăng năng suất lao động, tăng hiệu quả
kinh tế cho doanh nghiệp.
Đối với người lao động khi gặp những rủi ro không muốn và không phải hoàn toàn hay
trực tiếp do lỗi của người khác thì trước hết đó là rủi ro của bản thân. Vì thế, nếu muốn
được BHXH tức là muốn nhiều người khác hỗ trợ cho mình, là dàn trải rủi ro của mình
cho nhiều người khác thì tự mình phải gánh chịu trực tiếp và trước hết đã...Điều đó có
nghĩa là bản thân người lao động phải có trách nhiệm tham gia BHXH để tự bảo hiểm
cho mình.
2.3) BHXH phải dựa trên sự đóng góp của các bên tham gia để hình thành lên quỹ
BHXH
ở nguyên tắc trên đã thấy rõ tính khách quan của trách nhiệm phải tham gia BHXH đối
với người lao động của cả ba bên (Nhà nước, người sử dụng lao động và người lao động)
trong nền kinh tế thị trường. Biểu hiện cụ thể của trách nhiệm này là đóng phí BHXH
đầu kỳ. Nhờ sự đóng góp đó mà phương thức riêng có của BHXH là dàn trải rủi ro theo
nhiều chiều, tạo điều kiện để phân phối thu nhập theo cả chiều dọc và chiều ngang mới
được thực hiện. Hơn nữa nó còn tạo ra mối quan hệ ràng buộc chặt chẽ giữa trách nhiệm
với quyền lợi góp phần phòng chống những hiện tượng nhiễu trong hệ thống hoạt động
mang lại nhiều lợi ích cho mọi người có liên quan này.
2.4) Phải tuân theo quy luật số lớn
BHXH là một trong các nguyên tắc, các cơ chế an toàn xã hội, trước hết là sự trợ giúp
cho người lao động trong các trường hợp bị giảm hoặc bị mất thu nhập tạm thời khi họ
bị ốm đau, thai sản… hoặc hết tuổi lao động theo quy định của pháp luật. Trong cả cuộc
đời của người lao động thường thì thời gian lao động dài hơn thời gian người lao động
bị tạm thời mất khả năng lao động hoặc thời gian từ khi hết tuổi lao động đến lúc chết.
- Vả lại tất cả những người tham gia BHXH cùng một lúc có nhu cầu bảo hiểm, vì vậy
nguyên tắc trước hết của BHXH là lấy số đông bù số ít, lấy quãng đời lao động có thu
nhập để bảo hiểm cho khi giảm hoặc mất khả năng lao động.
2.5) Kết hợp giữa các loại lợi ích, các khả năng và phương thức đáp ứng nhu cầu
BHXH
Trong BHXH cả ba bên tham gia: Người sử dụng lao động, người lao động và Nhà nước
đều nhận được nhiều lợi ích. Nhưng lợi ích nhận được không phải luôn luôn như nhau,
thống nhất với nhau mà trái lại có lợi ích có lúc lại mâu thuẫn với nhau. Chẳng hạn việc
tăng mức trợ cấp hoặc tăng thời hạn nghỉ làm việc và hưởng trợ cấp BHXH sẽ rất có lợi
cho người lao động nhưng lại gây khó khăn cho người chủ sử dụng lao động, nếu giảm
hậu quả bất lợi cho người sử dụng lao động thì Nhà nước lại phải gánh chịu.
2.6) Mức trợ cấp BHXH phải đảm bảo thấp hơn tiền lương khi đang đi làm, nhưng
cũng phải lớn hơn mức lương tối thiểu
Trợ cấp BHXH nói ở đây là loại trợ cấp thay thế cho tiền lương như trợ cấp ốm đau, thai
sản, hưu trí tuổi già chứ không phải là trợ cấp bù đắp hoặc trợ cấp BHXH. Như đã biết,
tiền lương là khoản tiền mà người sử dụng lao động trả cho người lao động khi họ thực
hiện công việc nhất định. Nghĩa là, chỉ người lao động có sức khoẻ bình thường, có việc
làm bình thường và thực hiện công việc nhất định mới có tiền lương. Khi đã bị ốm đau,
tai nạn hay tuổi già không thực hiện được công việc nhất định hoặc không việc làm mà
trước đó có tham gia BHXH thì chỉ có trợ cấp BHXH và trợ cấp đó không thể bằng tiền
lương tạo ra được. Còn nếu cố tìm cách trả trợ cấp BHXH bằng hoặc cao hơn tiền lương
thì không một người lao động nào phải cố gắng có việc làm và tích cực làm việc để có
lương mà ngược lại họ sẽ cố gắng ốm đau, thai sản để hưởng trợ cấp. Hơn nữa cách lập
quỹ, phương thức dàn trải rủi ro của BHXH cũng không cho phép trả trợ cấp BHXH
bằng tiền lương lúc đang đi làm. Vì trả trợ cấp bằng tiền lương thì chẳng khác gì bị rủi ro
đem rủi ro của mình dàn trải hết cho những người khác.
Như vậy, mức trợ cấp BHXH phải thấp hơn mức tiền lương lúc đang đi làm. Tuy nhiên
do mục đích, bản chất và cách làm của BHXH thì mức trợ cấp thấp nhất cũng không thể
thấp hơn mức sống tối thiểu hàng ngày. Chỉ khi đó BHXH mới có tính nhân văn cao cả.
- 2.7) Kết hợp giữa BHXH bắt buộc với BHXH tự nguyện
Bảo hiểm xã hội áp dụng hình thức bắt buộc để đảm bảo quy luật số lớn và số có hệ số
an toàn cao nhằm đảm bảo cuộc sống của người lao động. Tuy nhiên, có những trường
hợp, người lao động muốn hưởng trợ cấp hưu trí ở mức cao hơn mức được hưởng dưới
hình thức bắt buộc, hoặc khi cân nhắc thấy họ đóng thêm vào BHXH cũng là một hình
thức gửi tiền tiết kiệm, và có khi còn lợi hơn gửi vào ngân hàng, thì họ sẽ có nhu cầu
đóng phí BHXH nhiều hơn mức quy định. Chính vì vậy, khi đáp ứng nhu cầu đó cũng
thực hiện được đảm bảo tốt hơn cuộc sống cho người lao động đồng thời quy luật số lớn
vẫn được tôn trọng.
2.8) Phải đảm bảo tính thống nhất BHXH trên phạm vi cả nước, đồng thời phải phát
huy tính đa dạng, năng động của các bộ phận cấu thành
Hệ thống BHXH của một nước thường gồm nhiều bộ phận cấu thành. Trong đó bộ phận
lớn nhất do Nhà nước tổ chức và bảo hộ đặc biệt bao trùm toàn bộ những người hưởng
lương từ Ngân sách Nhà nước và những người lao động thuộc những khu vực kinh tế
quan trọng của đất nước. Các bộ phận nhỏ hơn do các đơn vị kinh tế và tư nhân tổ chức
ra để bảo hiểm cho một số đối tượng hạn chế do pháp luật quy định. Trong bộ phận do
Nhà nước tổ chức còn có thể có một số bộ phận BHXH chuyên ngành như: BHXH đối
với công chức, BHXH đối với quân nhân hưởng lương và một số bộ phận BHXH theo
ngành kinh tế có tính chất đặc thù (đường sắt, khai thác mỏ...). Các bộ phận BHXH đựơc
tổ chức như thế nào, nhiều hay ít là do đi ều kiện kinh tế, chính trị, xã hội và do Nhà
nước quy định. ở nước ta do những diều kiện kinh tế xã hội chưa cho phép các tổ chức
và cá nhân thực hiện BHXH mà chỉ có BHXH của Nhà nước.
Để BHXH hoạt động có hiệu quả nhất thiết phải bảo đảm tính thống nhất trên những vấn
đề lớn hoặc cơ bản nhất để tránh tuỳ tiện, tính cục bộ hoặc những mâu thuẫn nảy sinh.
Đồng thời cũng phải có cơ chế để mỗi bộ phận cấu thành có thể năng động trong hoạt
động để chúng có thể bù đắp, bổ xung những ưu điểm cho nhau.
2.9) BHXH phải được phát triển dần từng bước phù hợp với các điều kiện kinh tế xã
hội của đất nước trong từng giai đoạn phát triển cụ thể
- BHXH của một nước gắn rất chặt với trạng thái kinh tế, với các điều kiện kinh tế xã hội,
với cơ chế và trình độ quản lý đặc biệt là với sự điều chỉnh, sự đồng bộ của nền pháp chế
của nước đó. Trong tình hình nước ta, kinh tế thị trường theo định hướng XHCN đang
hình thành, nhiều mặt kinh tế xã hội đang chuyển động mạnh. Vì vậy, việc xây dựng và
phát triển BHXH phải bảo đảm chắc chắn, tính toán thận trọng và có bước đi phù hợp.
III. quỹ BHXH
1 – Vai trò của quỹ BHXH
Trong đời sống kinh tế xã hội, có rất nhiều loại quỹ khác nhau như: quỹ tiêu dùng, quỹ
sản xuất, quỹ dự phòng, quỹ tiền lương, quỹ tiền thưởng, quỹ phúc lợi, quỹ tiết
kiệm...Tất cả các loại quỹ này đều có một điểm chung là tập hợp các phương tiện tài
chính cho những hoạt động nào đó theo mục tiêu định trước. Quỹ lớn hay quỹ nhỏ biểu
thị khả năng về mặt phương tiện và vật chất để thực hiện công việc cần làm.
Tất cả các quỹ đều không chỉ tồn tại với một khối lượng tĩnh tại một thời điểm mà luôn
biến động tăng lên ở đầu vào với các nguồn thu và giảm đi ở đầu ra với các khoản chi
như một dòng chảy liên tục. Để đảm bảo cho đầu ra ổn định, người ta thiết lập một lượng
dự trữ. Bởi vậy, để nắm và điều hành được một quỹ nào đó thì không phải chỉ nắm được
khối lượng của nó tại một thời điểm nhất định, mà quan trọng hơn là phải nắm được lưu
lượng của nó trong một khoảng thời gian nhất định.
Theo những quan niệm về quỹ nói chung như trên, thì quỹ BHXH là tập hợp những đóng
góp bằng tiền của những người tham gia BHXH hình thành một quỹ tài chính độc lập,
tập trung nằm ngoài Ngân sách Nhà nước để chi trả cho những người được BHXH và gia
đình họ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do bị giảm hoặc mất khả năng lao động, mất
việc làm.
Như vậy, quỹ BHXH là một quỹ tiêu dùng đồng thời là một quỹ dự phòng, nó vừa mang
tính kinh tế, vừa mang tính xã hội rất cao và là điều kiện hay cơ sở vật chất quan trọng
đảm bảo cho toàn bộ hệ thống BHXH tồn tại và phát triển.
Quỹ BHXH hình thành và hoạt động đã tạo ra khả năng giải quyết những rủi ro của tất cả
những người tham gia với tổng dự trữ ít nhất, giúp cho việc dàn trải rủi ro được thực hiện
- theo cả hai chiều không gian và thời gian, đồng thời giúp giảm tối thiểu thiệt hại kinh tế
cho người sử dụng lao động, tiết kiệm chi cho cả ngân sách Nhà nước và ngân sách gia
đình.
2 – Nguồn quỹ BHXH
Quỹ BHXH tập trung những đóng góp bằng tiền của những người tham gia BHXH hình
thành một quỹ tiền tệ tập trung để chi trả cho những người được hưởng BHXH và gia
đình họ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do bị giảm, mất khả năng lao động hoặc mất
việc làm.
Như vậy quỹ BHXH là một quỹ tiêu dùng, đồng thời là một quỹ dự phòng; nó vừa mang
tính kinh tế vừa mang tính xã hội rất cao và là điều kiện hay cơ sở vật chất quan trọng
nhất đảm bảo cho toàn bộ hệ thống BHXH tồn tại và phát triển.
Quỹ BHXH hình thành và hoạt động đã tạo khả năng giải quyết những rủi ro của tất cả
những người tham gia với tổng dự trữ ít nhất, giúp cho việc giàn trải rủi ro được thực
hiện theo cả hai chiều không gian và thời gian, đồng thời giúp giảm thiểu thiệt hại kinh
tế cho người sử dụng lao động, tiết kiệm chi cho cả Ngân sách nhà nướcvà ngân sách gia
đình.
Quỹ được hình thành từ nhiều nguồn khác nhau:
- Thứ nhất, đó là phần đóng góp của người sử dụng lao động, người lao động và Nhà
nước, đây là nguồn chiếm tỉ trọng lớn nhất và cơ bản của quỹ.
- Thứ hai, là phần tăng thêm do bộ phận nhàn rỗi tương đối của quỹ được tổ chức BHXH
chuyên trách đưa vào hoạt động sinh lời.
- Thứ ba, là phần nộp phạt của những cá nhân và tổ chức kinh tế vi phạm luật lệ về
BHXH. Phần lớn các nước trên thế giới, quỹ BHXH đều được hình thành từ các nguồn
nêu trên. Tuy nhiên phương thức đóng góp và mức đóng góp của các bên tham gia có
khác nhau.
2 - Mục đích sử dụng quỹ BHXH
Quỹ BHXH được sử dụng chủ yếu cho hai mực đich sau đây:
- -Chi trả và trợ cấp cho các chế độ BHXH
-Chi phí cho sự nghiệp quản lý BHXH
Theo khuyến nghị của Tổ chức lao động quốc tế (ILO) quỹ BHXH được sử dụng để trợ
cấp cho các đối tượng tham gia BHXH, nhằm ổn định cuộc sống cho bản thân và gia
đình họ, khi đối tượng tham gia BHXH gặp rủi ro. Thực chất là trợ cấp cho 9 chế độ mà
tổ chức này đã nêu lên trong công ước 102 tháng 6 năm 1952 tại Giơnevơ:
1.Chăm sóc y tế
2.Trợ cấp ốm đau
3.Trợ cấp thất nghiệp
4.Trợ cấp tuổi già
5.Trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp
6.Trợ cấp gia đình
7.Trợ cấp sinh đẻ
8.Trợ cấp khi tàn phế
9.Trợ cấp cho người còn sống ( trợ cấp mất người nuôi dưỡng)
9 chế độ trên hình thành một hệ thống các chế độ BHXH . Tuỳ điều kiện kinh tế xã hội
mà mỗi nước tham gia công ước Giơnevơ thực hiện khuyến nghị đó ở mức độ khác
nhau, nhưng ít nhất phải thực hiện được ba chế độ. Trong đó, ít nhất phải có một trong
năm chế độ: (3), (4), (5), (8), (9). Mỗi chế độ trong hệ thống trên khi xây dựng đều dựa
trên những cơ sở kinh tế xã hội tài chính, thu nhập, tiền lương .v.v…Đồng thời tuỳ từng
chế độ khi xây dựng còn phải tính đến các yếu tố sinh học; tuổi thọ bình quân của quốc
gia, nhu cầu dinh dưỡng; xác suất tử vong…
Tuy nhiên, cơ sở để xác định điều kiện hưởng BHXH phải tính đến một loạt các yếu tố
liên quan đến toàn bộ hệ thống các chế độ cũng như từng chế độ BHXH cụ thể. Chẳng
hạn khi xác định điều kiện hưởng trợ cấp BHXH tuổi già phải dựa vào cơ sở sinh học là
tuổi đời và giới tính, của người lao động là chủ yếu. Bởi vì tuổi già để hưởng trợ cấp hưu
trí của mỗi giới, mỗi vùng, mỗi quốc gia có những khác biệt nhất định. Do đó, co những
nước quy định: Nam 60 tuổi và Nữ 55 tuổi sẽ được nghỉ hưu. Nhưng cũng có những
nước quy định: Nam 65 tuổi và Nữ 60 tuổi.v.v…Hoặc khi xác định điều kiện hưởng trợ
- cấp cho chê độ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp phải tính đến các yếu tố như: Điều
kiện và môi trường lao động; bảo hộ lao động v.v…Các yếu tố này thường có quan hệ và
tác động qua lại với nhau ít nhiều ảnh hưởng đến điều kiện BHXH của từng chế độ và
toàn bộ hệ thống các chế độ BHXH.
Thời gian hưởng trợ cấp và mức hưởng trợ cấp BHXH nói chung phụ thuộc vào từng
trường hợp cụ thể và thời gian đóng phí BHXH của người lao động trên cơ sở tương ứng
giữa đóng và hưởng. Đồng thời mức trợ cấp còn phụ thuộc vào khả năng thanh toán
chung của từng quỹ tài chính BHXH; mức sống chung của các tầng lớp dân cư và người
lao động. Nhưng về nguyên tắc, mức trợ cấp này không cao hơn mức tiền lương hoặc
tiền công khi người lao động đang làm việc và nó chỉ bằng một tỷ lệ phần trăm nhất định
so với mức tiền lương hay tiền công. ở các nước kinh tế phát triển do mức lương cao nên
tỷ lệ này thường thấp và ngược lại ở những nước đang phát triển do mức tiền lêong còn
thấp nên phải áp dụng một tỷ lệ khá cao. Ví dụ, ở pháp mức trợ cấp hưu trí chỉ bằng 50%
mức lương cao nhất ( với điều kiện đóng BHXH đủ 37,5 năm ), ốm đau được hưởng trợ
cấp bằng 50% tiền lương, thời gian nghỉ ốm được hưởng trợ cấp không quá 12 tháng.
Sinh con được hưởng trợ cấp BHXH bằng 90% tiền lương trong vòng 16 tuần v.v…Còn
ở Philipin, mức trợ cấp hưu trí từ 42% đến 102%, tuỳ thuộc từng nhóm lương khác nhau,
ốm đau được hưởng 65%, sinh con được nghỉ 45 ngày và được trợ cấp bằng 100% tiền
lương v.v…
Tuy vậy, việc các nước quy định trợ cấp BHXH bằng tỷ lệ phần trăm so với tiền lương
hay tiền công thường dẫn đến bội chi quỹ BHXH. Vì vậy, một số nước đã phải tìm cách
khắc phục như: trả ngay 1 lần khi nghỉ hưu, hoặc suốt đời đóng theo tỷ lệ phần trăm của
một mức thu nhập quy định và hưởng cũng theo tỷ lệ phần trăm của mức quy định.
Ngoài việc chi trả trợ cấp theo các chế độ BHXH, quỹ BHXH còn được sử dụng cho chi
phí quản lý như: Tiền lương cho những người làm việc trong hệ thông BHXH; khấu hao
tài sản cố định, văn phòng phẩm và một số khoản chi khác… Phần quỹ nhàn rỗi phải
được đem đầu tư sinh lợi. Mục đích đầu tư quỹ BHXH là nhằm bảo toàn và tăng trưởng
nguồn quỹ. Quá trình đầu tư quỹ BHXH phải đảm bảo nguyên tắc: an toàn, có lợi nhuận,
có khả năng thanh toán và đảm bảo lợi ích kinh tế- xã hội.
- chương II
Tình hình thu chi quỹ BHXH
tại Phòng BHXH huyện giao thuỷ
I . vài nét giới thiệu về BHXH huyện Giao Thuỷ
Phòng BHXH huyện Giao Thuỷ được thành lập và đi vào hoạt động từ tháng 9 năm 1995 cùng với sự
chia cắt hành chính của huyện Xuân Thuỷ thành huyện Xuân Trường và huyện Giao Thuỷ. Phòng
BHXH huyện Giao Thuỷ chủ yếu thực hiện việc thu – chi thuần tuý mà không kinh doanh loại hình
bảo hiểm nào.
Phòng BHXH huyện Giao Thuỷ có tất cả 7 cán bộ viên chức, trong đó ông Nguyễn Công Hoan là Giám
Đốc, bà Chu Thị Vân ánh là Kế toán kiêm bộ phận chi, bà Đặng Thị Dung phụ trách bộ phận hành
chính, bà Phạm Thị Vóc và ông Nguyễn Thành Lý phụ trách bộ phận thu, ông Trần Hải Triều phụ trách
bộ phận chính sách, ông Trần Mạnh Hùng phụ trách bộ phận y tế tự nguyện.
- BHXH huyện Giao Thuỷ chịu sự quản lý trực tiếp của BHXH tỉnh Nam Định, có con dấu và tài khoản
riêng.
Sơ đồ vị trí của BHXH huyện Giao Thuỷ:
BHXH
Việt Nam
BHXH
Nam Định
BHXH
Giao
Thuỷ
BHXH huyện Giao Thuỷ có trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ BHXH tỉnh Nam Định giao
cho gồm:
- Xây dựng chương trình, kế hoạch công tác năm trình Giám đốc BHXH tỉnh Nam Định
phê duyệt và tổ chức thực hiện;
- Theo dõi, đốc thu BHXH 20% so với tổng quỹ lương (hiện nay là 23% do y tế nhập
vào 3%) trong đó thu 15% của chủ sử dụng lao động (hiện nay là 17%) và 5% của người
lao động (hiện nay là 6%);
- Chi trả các chế độ nghỉ ốm, thai sản cho đối tượng tham gia đóng góp BHXH;
- Tổ chức việc chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH, cả việc chi pháp lệnh người có công;
- Theo dõi tăng, giảm hàng tháng để lập danh sách chi trả lương hưu và trợ cấp theo quy
định;
- Tiếp nhận đơn thư khiếu nại, tố cáo về chế độ, chính sách BHXH để giải quyết theo
thẩm quyền hoặc báo cáo với BHXH tỉnh xem xét giải quyết;
- Tiếp nhận, báo cáo kịp thời với BHXH tỉnh Nam Định các trường hợp hưởng lạc trợ
cấp BHXH, điều chỉnh lương hưu.
- Đối chiếu tờ khai với hồ sơ gốc để triển khai cấp sổ BHXH.
- Hiện nay BHXH huyện Giao Thuỷ do có sự sáp nhập của BHYT nên có một số nhiệm
vụ và quyền hạn của BHYT như: cấp thẻ BHXH, tuyên truyền, vận động, điều hành…
II. Tình hình thu BHXH huyện Giao Thuỷ
1 - Thu BHXH
1.1) Những vấn đề chung về thu quỹ BHXH
Thu quỹ BHXH là hoạt động của các cơ quan BHXH cùng với sự phối hợp của các ban
ngành chức năng trên cơ sở các quy định của pháp luật nhằm tạo ra các nguồn tài chính
tập trung (quỹ BHXH tập trung), từ việc đóng góp của các bên tham gia BHXH và
những nguồn tài chính bổ xung khác.
Thu quỹ BHXH là một hoạt động không thể thiếu trong hoạt động BHXH nói chung, nó
đảm bảo cho sự tạo lập và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung và tạo ra nguồn tài chính để
có thể tiến hành các hoạt động BHXH. Do đó mà việc đóng góp vào BHXH của các bên
tham gia BHXH là sự tất yếu trong hoạt động BHXH, vì những lý do sau:
- Việc đóng góp quỹ BHXH đánh dấu sự đóng góp của những người tham gia BHXH, là
cơ sở để đo sự đóng góp của các bên tham gia BHXH.
- Tạo ra được nguồn tài chính tập trung từ đó có thể tiến hành thống nhất các hoạt động
BHXH.
- Nguồn thu của BHXH được hình thành từ ba nguồn chủ yếu: đóng góp của người lao
động, người sử dụng lao động và phần hỗ trợ từ Ngân sách Nhà nước; nguồn thu này
phản ánh rõ nét quan hệ ba bên trong BHXH, là cơ sở để tạo ra các quan hệ khác trong
BHXH.
- Thực chất, quan hệ ba bên trong BHXH là mối quan hệ về lợi ích do sự đóng góp vào
BHXH của các bên tham gia là mối quan hệ về lợi ích, từ việc tham gia đóng góp BHXH
các bên tham gia BHXH đều tìm kiếm được lợi ích cho mình, người sử dụng lao động
tìm kiếm lợi ích từ việc họ sẽ bỏ ra ít chi phí hơn khi người lao động không may gặp
phải những rủi ro, người lao động được tìm kiếm lợi ích từ việc họ được hưởng các
quyền lợi khi họ không may gặp phải những rủi ro, Nhà nước đạt được mục tiêu ổn định
được xã hội, ổn định được mối quan hệ lợi ích giữa người lao động và người sử dụng lao
- động trong xã hội để người lao động yên tâm tham gia sản xuất thúc đẩy nền kinh tế-xã
hội phát triển.
Từ đó có thể nói rằng, thu BHXH là một phần quan trọng không thể thiếu được của hoạt
động BHXH.
1.2) Công tác thu BHXH tại BHXH huyện Giao Thuỷ
Giao Thuỷ là một huyện có địa hình rất phức tạp: một mặt giáp với biển, một mặt lại
giáp với Sông Hồng nên ở đây tồn tại nhiều ngành nghề khác nhau như: làm nông nghiệp
(phần lớn), khu vực giáp với biển thì nhân dân lại đánh bắt và nuôi thuỷ sản xuất khẩu
(nhưng chưa có đủ quy mô lớn để trở thành công ty hay doanh nghiệp, mà hầu hết là tư
nhân tự đứng ra làm lấy với số lao động là con em trong gia đình họ) hoặc kinh doanh du
lịch; bãi tắm (Quất Lâm), làm muối…
Trên địa bàn huyện Giao Thuỷ hiện nay chưa có khu công nghiệp nào mà chỉ có một vài
xí nghiệp; công ty có quy mô đủ lớn (đi thuê lao động) ngoài các doanh nghiệp nhà nước
có trên địa bàn, đó là: Xí nghiệp muối Bạch Long, Công ty cổ phần xây dựng đường biển
Hồng Hà, Công ty cổ phần xây dựng đường biển Trường Giang. Các xí nghiệp hay công
ty này nằm rải rác trong huyện Giao Thuỷ mà không tập trung một chỗ.
Công tác thu BHXH ở BHXH huyện Giao Thuỷ ít nhiều gặp phải khó khăn do địa hình
phức tạp và mức độ tập trung của các nhà máy; xí nghiệp này. Hơn thế nữa trụ sở của
BHXH huyện Giao Thuỷ lại đặt ở đầu huyện, nên bước đầu công tác thu BHXH còn gặp
rất nhiều khó khăn, nhất là đội ngũ cán bộ chuyên môn còn quá ít hoặc nếu có thì trình
độ chưa thực sự tốt. Tuy vậy BHXH huyện Giao Thuỷ vẫn cố gắng hoàn thành các chỉ
tiêu về thu BHXH mà BHXH tỉnh Nam Định giao phó. BHXH huyện Giao Thuỷ đã tiến
hành lập danh sách chi tiết từng đơn vị; cơ quan tham gia BHXH, từng cá nhân. Bên
cạnh đó BHXH huyện Giao Thuỷ còn lập bảng lương chi tiết của từng cá nhân, quỹ
lương của từng công ty hay xí nghiệp để làm căn cứ thu quỹ BHXH. Tại mỗi xã trong
huyện, BHXH huyện Giao Thuỷ đặt một ban có trách nhiệm thu – chi và báo cáo các
trường hợp có sự thay đổi mức đóng góp hay mức hưởng BHXH. Gần đến mỗi kỳ báo
cáo; tổng kết, BHXH huyện Giao Thuỷ đã cử cán bộ đến các cơ sở còn nợ đong tiền
- BHXH hoặc dùng các biện pháp thông tin khác như: gọi điện thoại, nhắn tin qua đài
truyền thanh huyện Giao Thuỷ để đôn đốc, thu kịp thời, tránh tình trạng nợ đọng lâu dài.
Vì vậy BHXH huyện Giao Thuỷ đã đạt được các chỉ tiêu về thu BHXH, mức thu tăng
nhanh rõ rệt, như năm 1995 chỉ có 633.124.098 đồng, thì đến năm 1996 con số đó là
1.251.624.005 đồng (tăng gần gấp đôi), tinhd đến năm 2003 BHXH huyện Giao Thuỷ đã
thu được 6.282.523.923 đồng.
2 - Những nguồn thu BHXH
Thông thường, quỹ BHXH được hình thành từ nguồn sau:
- Thu từ đóng góp của những người tham gia BHXH là nguồn thu chủ yếu, quan trọng
nhất cho bất cứ quỹ BHXH của bất kỳ quốc gia nào, nó là cơ sở chủ yếu để hình thành
nên quỹ BHXH và tạo ra nguồn tài chính để thực hiện những chế độ BHXH; nhưng
trong quá trình quản lý sự đóng góp của người tham gia BHXH cũng phức tạp và khó
khăn nhất. Nguồn thu này có tầm quan trọng đặc biệt, nó là nền tảng để có thể thực hiện
được chính sách BHXH. Thông thường, nguồn thu này được hình thành như sau:
+ Người lao động tham gia BHXH đóng góp vào quỹ BHXH trên cơ sở tiền lương; tuỳ
theo điều kiện của mỗi quốc gia mà phần đóng góp của người lao động có khác nhau,
nhưng đều dựa trên cơ sở là tiền lương của người lao động làm căn cứ để tính toán số
tiền người lao động phải đóng góp vào quỹ BHXH. Theo Điều lệ BHXH hiện hành quy
định người lao động phải đóng góp bằng 6% tiền lương tháng( trước đây là 5%).
+ Người sử dụng lao động tham gia đóng góp BHXH cho người lao động trong đơn vị
mình; thông thường phần đóng góp của người sử dụng lao động dựa trên tổng quỹ lương.
Theo Điều lệ BHXH hiện hành quy định người sử dụng lao động phải đóng góp bằng
17% (trước đây là 15%) tổng quỹ tiền lương của những người tham gia BHXH trong đơn
vị.
- Thu từ việc hỗ trợ của Ngân sách Nhà nước chủ yếu là để đảm bảo cho các hoạt động
BHXH diễn ra được đều đặn, bình thường, tránh những xáo trộn lớn trong việc thực hiện
BHXH. Nguồn thu từ việc hỗ trợ của Ngân sách Nhà nước cho quỹ BHXH đôi khi là khá
lớn, việc hỗ trợ cho hoạt động BHXH của Nhà nước là hoạt động thường xuyên và liên
- tục để đảm bảo thực hiện tốt các chế độ chính sách nói riêng và hoạt động BHXH nói
chung.
- Thu từ lãi đầu tư của hoạt động đầu tư bảo toàn và tăng trưởng quỹ được hình thành từ
công việc đầu tư quỹ BHXH nhàn rỗi vào các chương trình kinh tế – xã hội, những hoạt
động đầu tư khác đem lại hiệu quả. Từ nguồn quỹ nhàn rỗi được đem đầu tư, quỹ BHXH
thu được phần lãi đầu tư để bổ xung vào nguồn quỹ BHXH.
- Ngoài những nguồn thu trên thì quỹ BHXH còn có một số nguồn thu khác để bổ xung
vào quỹ BHXH; nói chung, những nguồn thu này không lớn, không ổn định. Chủ yếu là
những nguồn thu từ việc nhận sự hỗ trợ của các tổ chức nước ngoài, từ những hoạt động
từ thiện, từ hoạt động thanh lý nhượng bán tài sản cố định. Nguồn thu này thường chiếm
một tỷ trọng rất nhỏ trong tổng số thu của quỹ BHXH.
3 - Những nguyên tắc trong thu BHXH
Căn cứ pháp luật và các văn bản dưới luật thì thu BHXH phải đảm bảo theo nguyên tắc
là phải đảm bảo đúng đối tượng và đúng mức thu, đồng thời phải đảm bảo tính công
bằng giữa các đơn vị tham gia BHXH. Muốn thu đúng và thu đủ thì cần phải quán triệt
những vấn đề sau đây:
- Các cơ quan, các doanh nghiệp đóng BHXH thì phần đóng góp phải dựa trên quỹ
lương, quỹ lương này bao gồm toàn bộ là lương cứng và các khoản phụ cấp vào lương,
đồng thời quỹ lương này phải chi trả cho tất cả các đối tượng tham gia đóng góp BHXH.
- Đối với người lao động cơ chế thu là 6% cũng bao gồm cả lương cứng và các khoản
phụ cấp ngoài lương khác.
- Quyết toán thu BHXH thường vào cuối năm nhưng trong năm đó số người tham gia và
số đơn vị tham gia BHXH luôn biến động, vì vậy khi quyết toán phải căn cứ vào số liệu
thực tế phát sinh chứ không tính vào mức bình quân.
- Thu BHXH phải mang tính trực tiếp, hạn chế tối đa hiện tượng khoán thu để được
hưởng hoa hồng.
nguon tai.lieu . vn