- Trang Chủ
- Thạc sĩ - Tiến sĩ - Cao học
- Luận văn tiến sỹ Quá trình hình thành chính sách thúc đẩy phát triển làng nghề ở tỉnh Bắc Ninh giai đoạn từ 1997-2003. Thực trạng - kinh nghiệm - giải pháp
Xem mẫu
- Luận văn tiến sỹ
Quá trình hình thành chính sách thúc
đẩy phát triển làng nghề ở tỉnh Bắc
Ninh giai đoạn từ 1997-2003, Thực
trang- kinh nghiệm- giải pháp
- 1
L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a
riêng tôi. Các s li u, k t lu n nêu trong lu n án là trung
th c, có ngu n g c rõ ràng. Tác gi hoàn toàn ch u trách
nhi m v công trình khoa h c này.
Tác gi lu n án
Nguy n Như Chung
- 2
M CL C
Trang
M u 5
12
Chương 1: Cơ s lý lu n và th c ti n v các chính sách i v i s
phát tri n làng ngh
1.1. Cơ s lý lu n v các chính sách i v i s phát tri n c a làng ngh . 12
1.2. Chính sách phát tri n làng ngh m t s nư c Châu Á và bài 39
h c kinh nghi m
54
Chương 2: Th c tr ng các chính sách i v i s phát tri n làng
ngh t nh B c Ninh giai o n 1997 n nay
2.1. Khái quát i u ki n t nhiên kinh t - xã h i t nh B c Ninh 54
2.2. Th c tr ng m t s chính sách nhà nư c và a phương nh hư ng 61
n phát tri n c a làng ngh B c Ninh giai o n 1997 n nay
2.3. Tác ng chính sách n s phát tri n các làng ngh và kinh t 90
- xã h i t nh B c Ninh 1997 n nay
2.4. Bài h c kinh nghi m v chính sách phát tri n làng ngh B c Ninh 116
Chương 3: Quan i m và gi i pháp hoàn thi n chính sách thúc y 123
phát tri n làng ngh t nh B c Ninh trong th i gian t i
3.1. M t s quan i m v hoàn thi n chính sách phát tri n làng 123
ngh t nh B c Ninh
3.2. nh hư ng và m c tiêu phát tri n làng ngh t nh B c Ninh 128
3.3. Nh ng gi i pháp cơ b n hoàn thi n m t s chính sách thúc y 133
phát tri n làng ngh t nh B c Ninh
3.4. M t s ki n ngh trong hoàn thi n chính sách phát tri n làng 172
ngh t nh B c Ninh
181
K t lu n
183
Danh m c các tài li u tham kh o
187
Danh m c các công trình c a tác gi ã công b liên quan n lu n án
Ph l c 1: Danh m c làng ngh t nh B c Ninh 188
191
Ph l c 2: K ho ch phát tri n các khu công nghi p nh và v a,
c m làng ngh n 2010
193
Ph l c 3: K t qu kh o sát doanh nghi p v a và nh t nh B c
Ninh 2005
- 3
DANH M C CÁC CH VI T T T
BN B c Ninh
CN Công nghi p
CP Chính ph
CCN - TTCN C m công nghi p - Ti u th công nghi p
CNH, H H Công nghi p hoá, hi n i hoá
CSHT Cơ s h t ng
CTCP Công ty c ph n
CTTNHH Công ty trách nhi m h u h n
DN Doanh nghi p
DNNN Doanh nghi p nhà nư c
DNTN Doanh nghi p tư nhân
DNVVN Doanh nghi p v a và nh
H ND Hi ng nhân dân
HTX H p tác xã
KCHT K t c u h t ng
KT – XH Kinh t - xã h i
LN Làng ngh
LNTT Làng ngh truy n th ng
LNTTCN Làng ngh ti u th công nghi p
NCS Nghiên c u sinh
SXKD S n xu t kinh doanh
UBND U ban nhân dân
- 4
DANH M C CÁC BI U, TH , H P
Trang
Hi n tr ng s d ng t ai t nh B c Ninh 55
Bi u 2.1:
Lao ng ang làm vi c trong các ngành kinh t t nh 56
Bi u 2.2:
B c Ninh 2006
T ng s n ph m t nh B c Ninh theo giá so sánh 1994 57
Bi u 2.3:
S lư ng di tích l ch s văn hoá t nh B c Ninh 60
Bi u 2.4:
K t qu thuê t và u tư các khu công nghi p nh và 92
Bi u 2.5:
v a, c m công nghi p LN t nh B c Ninh 1997 -6/2007
Các t ch c thuê r i phát tri n công nghi p (t năm 93
Bi u 2.6:
1997 n h t 3/2006)
Dư n vay các doanh nghi p v a và nh B c Ninh 2006 95
Bi u 2.7:
S lư ng và cơ c u h nông dân t nh B c Ninh 97
Bi u 2.8:
T ng h p s lư ng các doanh nghi p ngoài qu c doanh 98
Bi u 2.9:
t nh B c Ninh 2001 - 2007
Giá tr s n xu t c a các LN t nh B c Ninh 2001 - 2005 99
Bi u 2.10:
th 2.1: Ch s phát tri n t ng s n ph m trong t nh B c Ninh 57
th 2.2: Cơ c u kinh t B c Ninh 1997, 2007 58
- 5
M U
1. TÍNH C P THI T C A TÀI
Phát tri n nông nghi p, nông thôn theo hư ng CNH, H H là m t ch
trương l n c a ng và Nhà nư c ta. V n này không ch có ý nghĩa trư c
m t mà còn có ý nghĩa lâu dài trong s phát tri n kinh t nông thôn. Hi n nay,
m t trong nh ng n i dung quan tr ng c a CNH, H H nông nghi p nông thôn
là m r ng và phát tri n các LN. c bi t vùng ng b ng sông H ng tình
tr ng t ch t, ngư i ông và nhi u làng xã ph bi n là kinh t thu n nông.
LN phát tri n s là c u n i gi a nông nghi p và công nghi p, gi a nông thôn
và thành th . Vi c y m nh phát tri n LN nh m a d ng hoá các ngành ngh
nông thôn, t o vi c làm m i, tăng thu nh p cho dân cư góp ph n n nh
kinh t - xã h i nông thôn và t o ti n c n thi t cho quá trình CNH, H H
di n ra sâu r ng trên ph m vi c nư c.
Trong th i gian qua, s phát tri n c a các LN ã tr i qua nh ng bư c
thăng tr m. M t s LNTT ã ph c h i và phát tri n, cùng v i vi c xu t hi n
m t s LN m i. Có nhi u LN ã phát tri n khá m nh và lan to sang các khu
v c lân c n, t o nên m t c m các LN, v i s phân công và chuyên môn hoá
trong SXKD. Tuy v y cũng có m t s LN d n b mai m t, th m chí có m t s
LN m t h n. Nhìn chung trong CNH, H H nông nghi p, nông thôn t nh
B c Ninh trong th i gian qua LN ã óng góp vai trò tích c c vào phát tri n
KT-XH nông thôn, thúc y chuy n d ch cơ c u kinh t và tăng trư ng kinh t
a phương. Th c t cho th y, ngay trong s phát tri n, LN v n ng trư c
nh ng khó khăn như: Tình tr ng khó khăn v m t b ng s n xu t, v n u tư
thi u, công ngh l c h u, ch t lư ng t ch c qu n lý kém, tiêu th s n ph m
khó khăn, tính c nh tranh kém, môi trư ng sinh thái ô nhi m v.v… còn di n
ra nhi u LN. Vì v y, thúc y phát tri n LN òi h i c n ph i ti p t c có
- 6
s nghiên c u các gi i pháp phát tri n các LN, c bi t là trong b i c nh
hi n nay t nư c ta ang trong quá trình h i nh p kinh t th gi i sâu r ng.
S phát tri n LN c n có s tác ng c a các y u t : trình k thu t,
công ngh , th trư ng v n, k t c u h t ng, ngu n nhân l c. Trong khi ó
nhân t v cơ ch chính sách l i hoàn toàn ch quan có th nghiên c u, xây
d ng cho phù h p tác ng vào t t c các y u t nh hư ng n s phát
tri n LN. ây s là nhân t mà tài i sâu nghiên c u.
Th c hi n i m i chính sách phát tri n nông nghi p và nông thôn
trong các Ngh quy t c a Ban ch p hành Trung ương ng khoá VIII, khoá
IX ã cp n phát tri n m nh các ngành công nghi p, ti u th công
nghi p, d ch v nông thôn, ti p t c i m i, phát tri n kinh t t p th , kinh
t tư nhân… Do v y, m t lo t các văn b n pháp lu t m i ra i như Lu t
Doanh nghi p, Lu t t ai, Lu t u tư, Lu t B o v môi trư ng v.v… cùng
các văn b n quy nh cơ ch , chính sách khác v tài chính, tín d ng, ào t o,
khoa h c công ngh , phát tri n ngành ngh nông thôn v.v… nh m t o ra m t
môi trư ng và hành lang pháp lý cho các LN phát tri n. V i t nh B c Ninh,
nơi có nhi u LN khá phát tri n, chính quy n a phương cũng ã c th hoá
các chính sách c a nhà nư c g n v i i u ki n KT-XH c a a phương
ra m t s chính sách phát tri n các LN như các chính sách v thu hút u tư,
chính sách h tr xây d ng CSHT, chính sách khuy n khích phát tri n công
nghi p, xu t kh u v.v…
Tuy nhiên th c t cũng cho th y nhi u chính sách c a Nhà nư c chưa
ng b , thư ng xuyên ph i b sung s a i, th m chí chưa thích h p, khó th c
thi gây b t c trong ho t ng th c ti n. M t khác, nhi u v n liên quan n
quá trình SXKD và phát tri n các LN chưa ư c Nhà nư c quan tâm, chưa có
nh ng ch tài hay bi n pháp kích thích phát tri n. Vì v y, vi c nghiên c u các
chính sách phát tri n LN hoàn thi n các chính sách phù h p v i tình hình hi n
- 7
nay cho phát tri n LN và c bi t là i v i a bàn t nh B c Ninh là òi h i c p
thi t c a th c t . ó chính là lý do NCS ch n tài:
“Quá trình hoàn thi n các chính sách thúc y phát tri n làng ngh
t nh B c Ninh giai o n t 1997 n 2003 - Th c tr ng, kinh nghi m và
gi i pháp” Làm n i dung nghiên c u.
2. T NG QUAN V TÌNH HÌNH NGHIÊN C U
Hi n nay, vi c phát tri n các LN ang ngày ư c s quan tâm c a
nhi u nhà khoa h c. Th i gian quan ã có m t s công trình nghiên c u v
vn này nh ng khía c nh khác nhau. Th c t có r t nhi u nhân t nh
hư ng t i s phát tri n LN. Tuy nhiên chưa th y công trình nào nghiên c u
chuyên sâu, có h th ng v chính sách phát tri n các LN nói chung và v i các
LN t nh B c Ninh nói riêng.
Trư c tiên là nhóm các nghiên c u v phát tri n nông nghi p và nông
thôn nói chung, trong ó có bao hàm c các LN như các công trình nghiên
c u: “Tăng trư ng kinh t Vi t Nam - nh ng rào c n c n ph i vư t qua” c a
GS.TS Nguy n Văn Thư ng - NXB Lý lu n chính tr 2005; “Các ngành ngh
nông thôn Vi t Nam” c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn; nhà xu t
b n nông nghi p 1998; “Phát tri n công nghi p nông thôn Vi t Nam” c a
UNIDO - B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn; “Môi trư ng kinh doanh
nông thôn Vi t Nam” c a Vi n nghiên c u qu n lý kinh t Trung ương, Ti n
sĩ Chu Ti n Quang ch biên, nhà xu t b n chính tr qu c gia 2003; báo cáo
i u tra c a d án VIE/98/022/UNIDO, Hà N i 1998, v.v… Các nghiên c u
này ã ưa h th ng các gi i pháp cho phát tri n nông nghi p và nông thôn
Vi t Nam trong giai o n hi n nay. Trong ó, các gi i pháp ưa ra cũng có
cp n cơ ch chính sách mang tính bao quát nh hư ng, có tác ng n
khu v c LN, nhưng chưa t p trung nghiên c u v môi trư ng chính sách v i
phát tri n các LN nư c ta.
- 8
Th hai là nhóm các nghiên c u v các lĩnh v c kinh t trong ó có liên
quan n s phát tri n c a LN như các công trình nghiên c u: “Chi n lư c
Vi t Nam hi n nay” c a TS
c nh tranh cho các doanh nghi pv a và nh
Ph m Thuý H ng - Nhà xu t b n chính tr qu c gia 2004, “ nh hư ng và
gi i pháp kinh t ch y u nh m phát tri n các ngành ti u th công nghi p
trong nông thôn t nh Hà Tây” - Lu n án ti n sĩ kinh t c a Lê M nh Hùng,
Hà N i 2005, “Ngu n nhân l c nông thôn ngo i thành trong quá trình ô th
hoá” c a PGS.TS Tr n Th Minh Châu - NXB chính tr qu c gia, Hà N i
2007, “Chi n lư c phát tri n và d ch v h tr cho các doanh nghi p v a và
nh : Các tài li u c a cu c h p qu c t gi a các chuyên gia” c a UNTAC,
NewYork và Geneva 2000; “Khu v c tư nhân Vi t Nam: S ki n, con s ,
i chính sách và kh o sát các k t qu nghiên c u” c a Liesbet Steer,
thay
CIE, 2001; v.v… Các nghiên c u này ã có nh ng óng góp lý lu n và th c
ti n v phát tri n doanh nghi p v a và nh , phát tri n ngành ngh th công;
phát tri n ngu n nhân l c nông thôn v.v…Trong các nghiên c u ó khía c nh
cơ ch chính sách ư c c p có tác ng tr c ti p ho c gián ti p n s phát
tri n các LN, nhưng v n chưa i sâu bao quát ư c h t ho t ng các LN,
bao g m các thành ph n kinh t , a d ng v ngành ngh và phong phú các
lĩnh v c i s ng KT-XH.
Nhóm th ba là các công trình nghiên c u v tình hình phát tri n LN.
áng chú ý là “Nh ng gi i pháp nh m phát tri n làng ngh m t s t nh
ng b ng sông H ng” c a GS.TS Nguy n Trí Dĩnh - Hà N i 2005; “Phát
tri n làng ngh truy n th ng nông thôn Vi t Nam trong quá trình công
i hoá” - Lu n án ti n sĩ c a Tr n Minh Y n, Hà N i 2003;
nghi p hoá, hi n
“B o t n và phát tri n các làng ngh trong quá trình CNH” c a TS Dương
Bá Phương, NXB khoa h c xã h i, Hà N i 2001; “Phát tri n làng ngh
i hoá” c a TS Mai Th
truy n th ng trong quá trình công nghi p hoá, hi n
- 9
H n, NXB chính tr qu c gia Hà N i, 2003; “Làng ngh du l ch Vi t Nam”
c a GS.TS Hoàng Văn Châu, NXB Th ng kê, Hà N i 2007; “Tài li u h i
th o phát tri n c m công nghi p làng ngh - th c tr ng và gi i pháp” c a
vi n nghiên c u qu n lý kinh t TW, Hà N i 12/2004; v.v… Ngoài ra, còn có
m t s bài nghiên c u trên các t p chí, các bài tham lu n t i các cu c h i th o
trong nư c và qu c t cp n s phát tri n c a các LN theo nhi u khía
c nh khác nhau. m ts a phương, chính quy n s t i cũng ã có nh ng
nghiên c u, báo cáo và xu t m t s gi i pháp phát tri n LN trên a bàn
mình như Hà Tây (tháng 8/2008 sát nh p v Hà N i), Ninh Bình, H i
Phòng, Hà N i v.v…Nh ng nghiên c u trên ã t ư c nhi u k t qu nh t
nh làm phong phú thêm lý lu n cơ b n v LN, th c tr ng phát tri n LN
m ts a phương và t ó ưa ra nh ng gi i pháp h u hi u cho phát tri n
LN. Tuy nhiên các nghiên c u này, v cơ ch chính sách ch ư c nghiên c u
như m t nhân t phát tri n LN.
Nhóm th tư là các công trình nghiên c u tr c ti p v i i tư ng là
chính sách như: “Ti p t c i m i chính sách và gi i pháp tiêu th s n ph m
n năm 2010” c a B Thương
c a các làng ngh truy n th ng BcB
m i, Hà N i 8/2003; “20 năm i m i cơ ch chính sách thương m i Vi t
Nam, nh ng thành t u và bài h c kinh nghi m” B Thương m i, Hà N i
2006; “ i m i cơ ch chính sách h tr phát tri n doanh nghi p v a và nh
n năm 2005” c a PGS.TS Nguy n Cúc, NXB chính tr qu c gia,
Vi t Nam
Hà N i 2000 v.v…Các nghiên c u này ã i sâu phân tích th c tr ng và ưa
ra các gi i pháp hoàn thi n chính sách trong ph m vi nghiên c u c a tác gi
mà chưa g n k t tr c ti p ho c ng b t i s phát tri n c a các LN. H u h t
các nghiên c u chưa xác nh ư c v trí, vai trò và ý nghĩa tác ng c a nhân
t chính sách n quá trình phát tri n LN, chưa khái quát ng b các chính
sách công cơ b n tác ng n LN và nh ng xu t trong ho ch nh và
- 10
hoàn thi n v m t chính sách c a Nhà nư c cho phát tri n LN. M t khác,
chính sách luôn v n ng phù h p v i i u ki n, hoàn c nh c a t ng giai
o n, t ng khu v c, t ng a phương. Hơn n a, B c Ninh nơi có nhi u LN
phát tri n cũng chưa có công trình nghiên c u sâu trên a bàn v nó. ó là lý
tài “Quá trình hoàn thi n các chính sách thúc y phát
do NCS ch n
tri n làng ngh t nh B c Ninh giai o n t 1997 n 2003 - Th c tr ng,
kinh nghi m và gi i pháp” làm n i dung nghiên c u
3. M C ÍCH NGHIÊN C U C A TÀI
T nghiên c u các chính sách c a nhà nư c và c a a phương t nh B c
Ninh có nh hư ng thúc y phát tri n LN và làm rõ k t qu , h n ch , nguyên
nhân c a h n ch rút ra nh ng bài h c kinh nghi m trong phát tri n LN
a phương. ó là cơ s xu t nh ng quan i m, gi i pháp và nh ng ki n
ngh nh m hoàn thi n chính sách thúc y phát tri n LN t nh B c Ninh
trong th i gian t i.
4. I TƯ NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U
- i tư ng nghiên c u c a lu n án là h th ng các chính sách c a Nhà
nư c (c Trung ương và a phương) ã tác ng n phát tri n LN.
- Ph m vi nghiên c u c a lu n án là các chính sách ư c tri n khai tác
ng i v i các LN t nh B c Ninh t năm 1997 n nay. Các chính sách
này cũng ư c gi i h n trong ph m vi các chính sách KT-XH. H th ng các
chính sách công này cũng ch y u t p trung nghiên c u m t s các chính
sách có nh hư ng nhi u và tr c ti p n s phát tri n c a các LN bao g m:
Chính sách v t ai; Chính sách v khuy n khích u tư; Chính sách v
thương m i, th trư ng; Chính sách v thu ; Chính sách v tín d ng; Chính
sách v khoa h c công ngh ; Chính sách v ào t o và phát tri n ngu n nhân
l c; Chính sách v b o v môi trư ng.
- 11
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
Lu n án s d ng phương pháp duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s c a
ch nghĩa Mác - Lê Nin; k t h p phương pháp l ch s v i phương pháp lôgic
ti p c n nghiên c u và ánh giá các chính sách ã ư c th c hi n phát tri n
LN t nh B c Ninh. Lu n án cũng s d ng các phương pháp th ng kê, phân tích
t ng h p, phương pháp so sánh, phương pháp chuyên gia v.v… d a trên các
ngu n s li u, tư li u thu th p ư c trong quá trình kh o sát th c ti n, ng th i
ti p thu, k th a có ch n l c quá trình tìm hi u, nghiên c u các tài li u v LN.
Lu n án cũng tham kh o nh ng tài li u c a các cơ quan qu n lý t i t nh
B c Ninh có liên quan n phát tri n LN như các S K ho ch u tư, S Tài
chính, S Công thương, S Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, S Tài
nguyên và Môi trư ng v.v…
6. ÓNG GÓP M I V KHOA H C C A LU N ÁN
- Làm rõ cơ s lý lu n và th c ti n v vai trò c a các chính sách iv i
s phát tri n các LN trong quá trình CNH, H H nông nghi p nông thôn và
phát tri n kinh t th trư ng.
- Phân tích làm rõ các chính sách c a nhà nư c và a phương tác ng
n s phát tri n các LN t nh B c Ninh và rút ra nh ng bài h c kinh nghi m.
- xu t các quan i m và các gi i pháp ch y u hoàn thi n chính sách
thúc y phát tri n LN t nh B c Ninh trong th i gian t i, ng th i có m t
s ki n ngh nh m thúc y các gi i pháp trong hoàn thi n các chính sách
phát tri n LN áp ng v i yêu c u phát tri n KT-XH c a a phương.
7. K T C U C A LU N ÁN
Ngoài m u, k t lu n, các ph l c và các danh m c tài li u tham
kh o, k t c u c a lu n án ư c trình bày theo 3 chương:
Chương 1: Cơ s lý lu n và th c ti n v các chính sách i v i s phát
tri n c a làng ngh .
Chương 2: Th c tr ng các chính sách i v i s phát tri n làng ngh
t nh B c Ninh giai o n 1997 n nay.
Chương 3: Quan i m và gi i pháp hoàn thi n chính sách thúc y phát
tri n làng ngh t nh B c Ninh trong th i gian t i.
- 12
Chương 1
CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N V CÁC CHÍNH SÁCH
IV IS PHÁT TRI N LÀNG NGH
1.1.
1.1. C¬ së lý luËn vÒ c¸c chÝnh s¸ch ®èi víi sù ph¸t
triÓn cña lµng nghÒ
1.1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, vai trß cña c¸c lµng nghÒ
1.1.1.1. Khái ni m làng ngh
Làng xã Vi t Nam phát tri n t r t lâu i và g n ch t v i nông nghi p
và kinh t nông thôn. Do nhu c u phát tri n c a xã h i, m t s ngh ph trong
các gia ình ã phát tri n và d n d n hình thành “LN”. Ngày nay, nhi u a
phương bên c nh LNTT còn có nh ng LN m i.
Hi n nay có nhi u quan ni m khác nhau v LN cũng như các quy nh
khác nhau v tiêu chu n công nh n LN gi a các a phương trong nư c.
Khái quát chung l i thì LN ư c hi u là nh ng làng nông thôn có m t hay
m t s ngh phi nông nghi p chi m ưu th v s h , s lao ng và t tr ng
thu nh p so v i ngh nông.
Trong quá trình phát tri n c a kinh t th trư ng, ngày nay LN không b
bó h p trong ph m vi m t làng mà chúng lan to ra thành nhi u làng, xã, vùng
cùng s n xu t các ngành ngh th công. M t khác ngành ngh các LN cũng
ư c m r ng và phát tri n c v công nghi p, ti u th công nghi p, các ho t
ng d ch v ph c v s n xu t và i s ng con ngư i v i các lo i hình SXKD
ch y u có quy mô v a và nh . Các thành ph n kinh t không còn ph bi n là
các h gia ình mà ã a d ng các thành ph n, các t ch c kinh t như các t
h p, h p tác xã, các lo i hình doanh nghi p tư nhân, các công ty c ph n,
công ty trách nhi m h u h n...
LN th công truy n th ng là nh ng LN hình thành, t n t i và phát tri n
lâu i nư c ta, các k ngh tinh s o ư c lưu truy n t lâu i, có nhi u
- 13
ngh nhân tài hoa và i ngũ th lành ngh , k thu t và công ngh khá n
nh, m c dù ngày nay m t s ngh th công truy n th ng ã ư c trang b
máy móc hi n i nhưng v n tuân th công ngh truy n th ng, s n xu t ra
nh ng s n ph m có tính m ngh c áo th hi n nh ng nét văn hoá cs c
c a dân t c và em l i thu nh p chính cho LN.
LN m i ư c hình thành trên cơ s phát tri n lan to c a ngh truy n
th ng, vi c truy n ngh , nhân c y ngh m i sang các làng xã khác. Cùng v i quá
trình CNH, H H t nư c và phát tri n kinh t th trư ng ã hình thành các LN
hi n i, SXKD a d ng, k thu t công ngh hi n i. ó chính là nh ng LN
m i ra i trong quá trình CNH, H H nông nghi p nông thôn. {6, tr.7}
1.1.1.2. c i m c a làng ngh
- Làng ngh phát tri n a d ng trong nông thôn, m t s làng ngh ho t
ng kinh t v n g n ch t v i s n xu t nông nghi p.
Do nhu c u vi c làm và thu nh p, ngư i nông dân ã có ngh chính là
làm ru ng, ngh ph là ngh th công. Vì v y, trong s phát tri n m t s LN
tách d n kh i nông nghi p nhưng không tách r i kh i nông thôn. Th c t
nhi u LN, ngư i nông dân thư ng t s n xu t, t s a ch a nh m áp ng
ph n l n nhu c u hàng tiêu dùng c a mình. i b ph n các h chuyên làm
ngh th công v n còn tham gia s n xu t nông nghi p. H u h t các LN v n
còn m t b ph n ru ng t và kinh t nông nghi p.
- Làng ngh có s n ph m mang tính ơn chi c, c áo có tính m thu t
cao, là s n ph m th công truy n th ng mang m b n s c văn hoá dân t c.
Các s n ph m u là s k t giao phương pháp th công tinh x o v i s
sáng t o ngh thu t. Các s n ph m th công thư ng mang tính cá bi t và có
s c thái riêng c a m i LN. Ví d cũng là g m nhưng có th d dàng phân
bi t ư c g m Phù Lãng (B c Ninh) v i g m Th Hà (B c Giang) và g m
Bát Tràng (Hà N i), t t c u mang vóc dáng dân t c, quê hương, ch a ng
- 14
nh hư ng v văn hoá tinh th n, quan ni m v nhân văn và tín ngư ng tôn
giáo c a dân t c.
- Th trư ng tiêu th s n ph m c a các làng ngh trư c kia h u h t
mang tính a phương, nh , h p, nhưng ngày nay ã ư c, tiêu th r ng rãi
trên ph m vi toàn qu c và trên th gi i
S ra i c a các LN là xu t phát t vi c áp ng nhu c u v hàng tiêu
dùng t i ch c a các a phương. Ngày nay các LN ã phát tri n sang các LN
khác trong xã, trong vùng, hình thành nên các c m công nghi p LN (c m
công nghi p LN ng Quang, a H i (B c Ninh), vùng ngh g m s huy n
Gia Lâm (Hà N i))...
c bi t, các ngh th công truy n th ng ngày càng mang tính xã h i cao.
Ph m vi ho t ng kinh doanh c a các LN không ch d ng l i trong ph m vi
qu c gia mà còn vươn ra các nư c trên th gi i. M t s LN ã t ch c tìm ki m
th trư ng xu t kh u và ch ng t ch c xu t kh u s n ph m c a mình.
- Công ngh k thu t s n xu t c a các làng ngh , ch y u là k thu t
th công, nhưng hi n nay k thu t s n xu t c a nhi u làng ngh ã ư c hi n
i hoá, còn k t h p v i công ngh truy n th ng.
Công c lao ng trong các LN thư ng mang tính ơn chi c, s n ph m
d a vào bàn tay khéo léo c a ngư i th th công. Trong cơ ch th trư ng, s k t
h p gi a công ngh truy n th ng th công thô sơ v i công ngh hi n i như:
mô tơ i n, cưa máy, máy thái t, máy se s i... ã làm tăng năng su t, ch t
lư ng s n ph m cao hơn. V i nh ng ti n b c a khoa h c công ngh , v a phát
huy ư c tinh hoa c a công ngh truy n th ng, v a ph i liên t c i m i công
ngh tăng năng su t lao ng mà v n gi ư c công ngh truy n th ng.
- Nguyên li u s n xu t c a các làng ngh ch y u là có t i a
phương ho c vùng lân c n, ngày nay m t s làng ngh còn nh p nguyên li u
t nư c ngoài.
- 15
Các LNTT thư ng ư c hình thành xu t phát t có s n ngu n nguyên
li u t i ch , c bi t là nh ng LN s n xu t s n ph m tiêu dùng như mây tre
an, ch bi n lương th c, th c ph m, s n xu t v t li u xây d ng. M t s ngh
s d ng nh ng nguyên li u có s n là nh ng ph li u, ph ph m, ch th i c a
s n xu t công nghi p, nông nghi p và i s ng sinh ho t.
Ngày nay cùng v i s phát tri n và h i nh p, nhu c u nguyên li u l n,
m t s LN có ngu n nguyên li u t i ch không th áp ng ư c ho c không
có áp ng nên phương th c cung ng nguyên li u cũng có s thay it
vi c thu gom các a phương khác n vi c nh p kh u t nư c ngoài.
- Lao ng trong các làng ngh v n ph bi n là lao ng th công,
phương pháp d y ngh theo phương th c truy n ngh .
Lao ng ch y u là nh vào k thu t khéo léo, tinh x o. Hi n nay lao
ng c a các LN không ch bó h p trong ph m vi t ng gia ình, dòng h trong
làng mà vi c thuê mư n lao ng ã ph bi n, hình thành th trư ng lao ng.
Lao ng trong các LN trư c ây ư c d y theo phương th c truy n th ng
trong các gia ình t i này sang i khác và ch trong ph m vi t ng làng.
Hi n nay, nhi u cơ s qu c doanh, h p tác xã làm các ngh truy n
th ng ã t ch c các l p d y ngh t p trung làm cho các bí quy t ngh
nghi p không còn như trư c n a. Trong n n kinh t th trư ng, vi c phát
tri n m nh kinh t tư nhân và h gia ình ã ph c h i phương th c d y
ngh theo cách truy n ngh , kèm c p c a th c i v i th ph và th h c
vi c. Ngư i th trong th i gian ào t o v a ph i h c, v a ph i làm. ây là
nét chung nh t trong ào t o ngh truy n th ng. Như v y t ng l p ngh
nhân và i ngũ lao ng lành ngh có vai trò r t to l n iv is t nt i
và phát tri n trong các LN.
- Hình th c t ch c s n xu t trong làng ngh trư c ây ch y u là quy
mô h gia ình, ngày nay ã a d ng các lo i hình t ch c s n xu t.
- 16
V i hình th c t ch c s n xu t h gia ình, các thành viên trong h u
ư c huy ng vào làm nh ng công vi c khác nhau c a quá trình s n xu t.
Ngư i ch gia ình là ngư i th c , thư ng là các ngh nhân.
Mô hình này h n ch r t nhi u n kh năng phát tri n SXKD. M i gia
ình không s c nh n h p ng l n, không m nh d n c i ti n s n ph m, không
t m nhìn nh hư ng ngh nghi p ho c v ch ra chi n lư c kinh doanh.
Ngày nay, các LN các doanh nghi p tư nhân, công ty trách nhi m
h u h n, công ty c ph n ư c phát tri n t m t ho c m t s h gia ình ã
hình thành và phát tri n m nh m t s LN. Tuy hình th c này không chi m
t tr ng l n nhưng óng vai trò là trung tâm liên k t mà các h gia ình là các
v tinh, th c hi n các h p ng t hàng v i các h gia ình, gi i quy t u
vào, u ra, nơi s n xu t c a các LN v i các th trư ng tiêu th khác nhau.
{13, tr.12-19}
1.1.1.3. Vai trò c a làng ngh trong s phát tri n kinh t - xã h i nông thôn
- Gi i quy t vi c làm, góp ph n phát tri n kinh t - xã h i nông thôn,
nâng cao i s ng cho dân cư nông thôn.
Các làng ngh nư c ta v i nhi u ngành ngh , không òi h i nhi u
v n, yêu c u k thu t cao, ch y u là t n d ng lao ng và có kh năng làm
vi c phân tán trong t ng h gia ình. Hơn n a, giá tr lao ng s ng trong
giá thành s n ph m chi m t l cao (thư ng chi m kho ng 40-60%). Do
v y, các LN nông thôn ư c phát tri n m nh m thì thu hút ư c nhi u
lao ng nông thôn. Bình quân m i cơ s chuyên ngành ngh các LN t o
vi c làm n nh cho 27 lao ng, m i h ngành ngh cho 4-6 lao ng.
Ngoài lao ng thư ng xuyên, các h , các cơ s ngành ngh các LN còn
thu hút lao ng nhàn r i trong nông thôn (bình quân 2-5 ngư i/h và 8-10
ngư i/cơ s ). Nhi u LN ã thu hút trên 60% lao ng vào các ho t ng
ngành ngh . {53, tr.7}
- 17
M t khác, vi c phát tri n các ngành ngh các LN nông thôn s t n
d ng t t th i gian lao ng, kh c ph c ư c tính th i v trong s n xu t nông
nghi p, góp ph n th c hi n phân b h p lý l c lư ng lao ng nông thôn.
Nhi u h các LN s k t h p gi a phát tri n s n xu t nông nghi p v i ngành
ngh phi nông nghi p, th m chí m t s h chuy n h n sang làm ngh phi
nông nghi p. Nh ng cơ s , nh ng h kiêm và h chuyên s là nh ng trung
tâm thu hút lao ng c a a phương và lao ng nh ng vùng xung quanh
trong phát tri n các ngành ngh .
Hi n nay nư c ta, các vùng nông thôn v i 76% dân s và 70% lao ng
c a c nư c, t ai canh tác l i b h n ch b i gi i h n c a t nhiên - ây là m t
thách ln i v i s phát tri n nông nghi p và kinh t nông thôn. V n t
ra là ph i làm sao gi i quy t ư c công ăn vi c làm cho l c lư ng lao ng này,
ng th i tăng thu nh p cho các h gia ình trong i u ki n s n xu t nông nghi p
còn h t s c h n ch . Theo tính toán c a các chuyên gia thì hi n nay th i gian lao
ng dư th a trong nông thôn còn kho ng 1/3 chưa s d ng. Nghĩa là có kho ng
trên 10 tri u lao ng dư th a. Do v y v n gi i quy t công ăn vi c làm cho lao
ng nông thôn tr nên h t s c khó khăn, òi h i s h tr v nhi u m t và ng
b c a các ngành ngh và các lĩnh v c. S phát tri n c a các LNTT ã kéo theo
s phát tri n và hình thành c a nhi u ngh khác, nhi u ho t ng d ch v liên
quan xu t hi n, t o thêm nhi u vi c làm m i, thu hút nhi u lao ng. Ngh ch
bi n lương th c, th c ph m không ch có tác d ng thúc y ngh tr ng các lo i
cây ph c v cho ch bi n phát tri n, mà còn t o i u ki n cho chăn nuôi phát
tri n. Ngoài các ho t ng d ch v ph c v s n xu t tr c ti p còn có m t lo i d ch
v khác n a, ó là d ch v tín d ng, ngân hàng. Các lo i d ch v này cũng ư c
phát tri n do yêu c u s n xu t trong các LN ngày càng tăng.
Vai trò t o vi c làm c a các LN còn th hi n r t rõ s phát tri n lan
to sang các làng khác, vùng khác, ã gi i quy t vi c làm cho nhi u lao
- 18
ng, t o ra ng l c cho s phát tri n KT-XH khu v c nông nghi p và
nông thôn.
LN góp ph n làm tăng thu nh p cho ngư i lao ng nông thôn. nơi
nào có ngành ngh phát tri n thì nơi ó có thu nh p cao và m c s ng cao
hơn v i các vùng thu n nông. N u so sánh v i m c thu nh p c a lao ng
nông nghi p thì thu nh p c a lao ng ngành ngh cao hơn kho ng 2 n4
l n, c bi t là so v i chi phí v lao ng và di n tích s d ng t th p hơn
nhi u so v i s n xu t nông nghi p. Có nh ng LN có thu nh p cao như làng
g m Bát Tràng: m c bình quân thu nh p c a các h th p cũng t 10 – 20
tri u ng/ năm, c a các h trung bình là 40 – 50 tri u ng/năm, còn các h
có thu nh p cao t t i hàng trăm tri u ng/năm. Thu nh p t ngh s c a
Bát Tràng chi m t i 86% t ng thu nh p c a toàn xã. Vì v y, thu nh p các
LN ã t o ra s thay i khá l n trong cơ c u thu nh p c a h gia ình và c a
a phương.
- Các làng ngh ã b o t n và phát tri n nhi u ngành ngh truy n
th ng t o i u ki n phát huy kh năng c a i ngũ ngh nhân, th gi i.
Các LNTT g n li n v i l ch s phát tri n c a n n văn hoá Vi t Nam.
Các s n ph m LNTT ch a ng nh ng phong t c, t p quán, tín ngư ng...
mang s c thái riêng c a dân t c Vi t Nam. Nhi u s n ph m LN truy n th ng
có giá tr minh ch ng s th nh vư ng c a qu c gia, cũng như th hi n nh ng
thành t u, phát minh mà con ngư i Vi t Nam t ư c. Cho n nay, nhi u
s n ph m LNTT là hàng th công m ngh tinh x o, c áo, t trình cao
v m thu t còn ư c lưu gi , trưng bày t i nhi u vi n b o tàng nư c ngoài.
S n ph m c a ngh th công truy n th ng là s k t tinh lao ng v t
ch t và lao ng tinh th n, nó ư c t o nên b i bàn tay tài hoa và óc sáng t o
c a ngư i th th công. Nhi u s n ph m truy n th ng có tính ngh thu t cao,
m i s n ph m là m t tác ph m ngh thu t, trong ó ch a ng nh ng nét c
- 19
s c c a văn hoá dân t c, ng th i th hi n nh ng s c thái riêng, c tính
riêng c a m i LN. Ngh truy n th ng, c bi t là ngh th công m ngh là
nh ng di s n quý giá mà các th h cha ông ã sáng t o ra và truy n l i cho
các th h sau.
Ngày nay, n n s n xu t công nghi p hi n i phát tri n m nh m , các
s n ph m công nghi p ư c s d ng và tiêu th kh p nơi. Tuy nhiên, các
s n ph m th công truy n th ng v i tính c áo và tinh x o c a nó v n
r t c n thi t và có ý nghĩa i v i nhu c u i s ng c a con ngư i. Nh ng s n
ph m này là s k t tinh, s b o t n các giá tr văn hoá lâu i c a dân t c, là
s b o lưu nh ng tinh hoa ngh thu t và k thu t truy n t i này sang i
khác, t o nên nh ng th h ngh nhân tài ba v i nh ng s n ph m c áo
mang b n s c riêng. Vì v y, nh ng công ngh truy n th ng quan tr ng c n
ư c b o lưu và phát tri n theo hư ng hi n i trong quá trình CNH, H H
t nư c.
- Các làng ngh góp ph n t o l p cơ s v t ch t k thu t và chuy n
d ch cơ c u kinh t nông thôn theo hư ng công nghi p hoá, hi n i hoá.
Trong quá trình v n ng và phát tri n, các LN ã có vai trò tích
c c trong vi c góp ph n tăng t tr ng c a công nghi p, ti u th công
nghi p và d ch v , thu h p t tr ng c a nông nghi p, chuy n lao ng t
s n xu t nông nghi p có thu nh p th p sang ngành ngh phi nông nghi p
có thu nh p cao hơn. Th c t trong l ch s , s ra i và phát tri n các LN
ngay t u ã làm thay i cơ c u kinh t nông thôn. S tác ng này ã
t o ra m t n n kinh t a d ng nông thôn, v i s thay i v cơ c u,
phong phú, a d ng v lo i hình s n ph m. LN không ch cung c p tư li u
s n xu t cho khu v c nông nghi p mà còn có tác d ng chuy n d ch cơ c u
trong n i b ngành nông nghi p. Ch ng h n khi ngành ngh ch bi n phát
tri n, yêu c u nguyên li u t nông nghi p ph i nhi u hơn, a d ng hơn và
nguon tai.lieu . vn
