- Trang Chủ
- Nông - Lâm - Ngư
- Luận văn tiến sỹ kinh tế: Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn tỉnh bắc ninh từ 1986 đến nay
Xem mẫu
- Luận văn tiến sỹ kinh tế
Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa
nông nghiệp, nông thôn tỉnh Bắc Ninh từ
1986 đến nay – Thực trạng, kinh nghiệm,
giải pháp
- M CL C
L I CAM OAN
M CL C
DANH M C CÁC KÝ HI U, CH VI T T T
DANH M C CÁC B NG, BI U , TH , MÔ HÌNH
1
M U
Chương 1: M T S VN LÝ LU N V CNH, H H NÔNG NGHI P, NÔNG
6
THÔN VÀ KINH NGHI M TRONG VÀ NGOÀI NƯ C ……………..
1.1. M t s v n lý lu n v CNH, H H nông nghi p, nông thôn …… 6
1.2. Mô hình và bài h c kinh nghi m trong và ngoài nư c…………………. 45
Chương 2: TH C TR NG CNH, H H NÔNG NGHI P, NÔNG THÔN T NH
N NAY ………………………………….. 66
B C NINH T NĂM 1986
2.1 i u ki n t nhiên, kinh t , xã h i c a t nh B c Ninh tác ng n
quá trình CNH, H H nông nghi p, nông thôn …………………… 66
2.2. Ch trương chính sách c a trung ương và c a t nh B c Ninh v CNH,
H H nông nghi p, nông thôn …………………………………………… 70
2.3. K t qu th c hi n ch trương chính sách v CNH, H H nông nghi p, nông
77
thôn t nh B c Ninh ……………………………………………..
2.4. M t s kinh nghi m rút ra t quá trình CNH, H H nông nghi p, nông
thôn t nh B c Ninh …………………………………………………….. 126
Chương 3: PHƯƠNG HƯ NG VÀ GI I PHÁP Y NHANH CNH, H H NÔNG
N NĂM 2015 …………. 132
NGHI P, NÔNG THÔN T NH B C NINH
3.1 Nh ng thu n l i, khó khăn và thách th c i v i quá trình CNH,
132
H H nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh ……………………
3.2. Nh ng quan i m y nhanh quá trình CNH, H H nông nghi p, nông
thôn t nh B c Ninh trong giai o n t i ………………………………… 136
3.3. Phương hư ng y nhanh CNH, H H nông nghi p, nông thôn B c Ninh n
139
năm 2015 ……………………………………………………..
3.4. Nh ng gi i pháp ch y u nh m y nhanh quá trình CNH, H H nông nghi p,
148
nông thôn t nh B c Ninh n năm 2015 .....................................
K T LU N VÀ KI N NGH .................................................................................. 184
DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U C A TÁC GI . ................. 186
DANH M C TÀI LI U KHAM KH O ................................................................. 187
- 1
M U
1. Tính c p thi t c a tài
Công nghi p hoá nói chung và công nghi p hoá, hi n i hoá nông
nghi p, nông thôn nói riêng là m t quá trình t t y u chuy n m t n n nông
nghi p l c h u thành m t n n công nghi p hi n i. nhi u qu c gia trên th
gi i quá trình này di n ra và m t s nư c thành công. M y th p k g n ây,
công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn nh ng nư c công
nghi p m i (NICs) ã ti n hành cũng ư c lu n bàn, khái quát thành kinh
nghi m và mô hình công nghi p hoá khác nhau.
Vi t Nam, v n công nghi p hoá, trong ó có vi c ưa nông
nghi p lên s n xu t l n ã ư c ng và Nhà nư c ta ra t nh ng năm 60
c a th k trư c, tuy ã t m t s thành t u áng k nh t là nh ng năm i
m i v a qua, nhưng n nay nông nghi p, nông thôn v n là khu v c còn
nhi u khó khăn, tr ng i.
Bư c vào th i kỳ i m i, công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p,
nông thôn là m t trong nh ng nhi m v hàng u, gi v trí quan tr ng trong
toàn b ti n trình công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c, ph n u t m c
tiêu n năm 2020 nư c ta cơ b n tr thành nư c công nghi p theo hư ng
hi n i. Vì v y, nhi m v t ra là c n ph i phân tích sâu s c th c tr ng kinh
t nông nghi p, nông thôn và t ó ra các gi i pháp y nhanh quá trình
này trong giai o n t i.
B c Ninh là t nh thu c vùng ng b ng sông H ng, li n k v i th ô Hà
N i, là m t trong tám t nh n m trong vùng kinh t tr ng i m B c B . Nh ng
năm i m i v a qua, cùng v i nh ng chính sách c a ng và Nhà nư c v
nông nghi p và nông thôn, t nh B c Ninh ã có nh ng ch trương, chính sách
và bi n pháp tác ng thúc y công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p,
nông thôn và mang l i nh ng thành t u quan tr ng v kinh t , chính tr , xã h i.
Tuy nhiên, xét ng thái công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p và nông
thôn t nh B c Ninh v n b c l không ít nh ng h n ch và b t c p v cơ ch
chính sách và nh ng gi i pháp h u hi u c n ph i ư c quan tâm gi i quy t.
- 2
góp ph n làm sáng t cơ s lý lu n và th c ti n cho vi c ra ch
trương, chính sách và nh ng gi i pháp cho quá trình y nhanh công nghi p
hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn, nghiên c u sinh ch n tài lu n án
ti n sĩ: “Quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn
t nh B c Ninh t năm 1986 n nay: th c tr ng, kinh nghi m và gi i pháp”
làm n i dung nghiên c u c a lu n án.
2. T ng quan tình hình nghiên c u
Nh ng năm qua v n nông nghi p, nông thôn ã ư c nhi u nhà
khoa h c, t p th quan tâm nghiên c u. ã có khá nhi u công trình thu c
nhi u chuyên ngành, nhi u lĩnh v c khác nhau xu t phương hư ng và ưa
ra nh ng gi i pháp tích c c nh m y nhanh quá trình công nghi p hóa, hi n
i hóa nông nghi p, nông thôn như:
- Ngh quy t H i ngh l n th năm Ban ch p hành Trung ương khoá IX
tháng 3 năm 2002 v : “ y nhanh công nghi p hoá, hi n i hoá nông
nghi p, nông thôn, th i kỳ 2001 - 2010”.
- Ban Tư tư ng Văn hoá Trung ương, B Nông nghi p và Phát tri n
nông thôn: “Con ư ng công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông
thôn Vi t Nam”. Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia, Hà N i năm 2002.
- B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn Vi t Nam: “M t s v n v
công nghi p hoá, hi n i hoá trong phát tri n nông nghi p và kinh t nông thôn
th i kỳ 2001 – 2020”. Nhà xu t b n Nông nghi p, Hà N i năm 2001.
- GS.TS Hoài Nam: “M t s v n công nghi p hoá, hi n i hoá
Vi t Nam”. Nhà xu t b n Khoa h c xã h i, Hà N i năm 2004.
- GS.TS Nguy n K Tu n: “Công nghi p hoá, hi n i hoá nông
nghi p, nông thôn Vi t Nam, con ư ng và bư c i”. Nhà xu t b n Chính
tr Qu c gia, Hà N i năm 2006.
- TS Mai Th Thanh Xuân: “Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p,
nông thôn B c Trung B ”. Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia, Hà H i năm 2004.
- GS.TS Nguy n ình Phan: “Nh ng bi n pháp ch y u thúc y công
nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn vùng ng b ng sông
H ng”. Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia, Hà N i năm 2002
- 3
- TS ng Kim Sơn: “Công nghi p hoá t nông nghi p, lý lu n th c ti n và
tri n v ng áp d ng Vi t Nam”. Nhà xu t b n Nông nghi p, Hà N i năm 2001.
Nhìn chung, các công trình nghiên c u u t p trung vào phân tích
các khía c nh t nh ng v n v lý lu n cơ b n, vai trò, y u t tác ng,
s c n thi t và n i dung c a công nghi p hoá nói chung và công nghi p
hoá nông nghi p, nông thôn nói riêng. M t s công trình c p nh
hư ng chi n lư c phát tri n công nghi p nông thôn; có công trình khoa
h c i sâu nghiên c u cơ s khoa h c xây d ng tiêu chí bư c i, cơ
ch chính sách c a công nghi p hoá nông nghi p, nông thôn. Có công
trình nghiêu c u và t v n khá c th v phương hư ng, n i dung và
gi i pháp th c hi n chuy n i cơ c u nông nghi p và kinh t nông thôn
ho c v n phát tri n công nghi p ph c v nông nghi p, nông thôn. Các
công trình ã nghiên c u và ư c công b ch y u là phân tích, ánh giá
tình hình hi n nay trên ph m vi c nư c ho c m t vùng kinh t c a t
nư c và xu t các gi i pháp cho nh ng năm t i. Song có l cho t i nay
chưa có m t lu n án, công trình nào nghiên c u, ánh giá v công nghi p
hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh theo m t quá
trình l ch s t năm 1986 n nay m t cách tương i y và có h
th ng. Trong quá trình nghiên c u và qua th c ti n công tác c a mình, tác
gi lu n án mong mu n ư c góp ph n làm sáng t m t s v n v lý
lu n, xu t các quan i m, phương hư ng và gi i pháp thúc y
nhanh công nghi p hóa, hi n i hóa nông nghi p, nông thôn trên a bàn
t nh B c Ninh n năm 2015.
3. M c ích nghiên c u
M c ích nghiên c u c a lu n án là trên cơ s h th ng hoá và làm sáng t
nh ng v n lý lu n v công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn.
Lu n án phân tích th c tr ng và ra phương hư ng, m c tiêu và nh ng gi i pháp
ch y u y nhanh quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông
thôn B c Ninh trong giai o n t i: Ph n u n năm 2010 B c Ninh là m t t nh
phát tri n khá trong c nư c, n năm 2015 cơ b n tr thành t nh công nghi p
theo hư ng hi n i.
- 4
4. i tư ng và ph m vi nghiên c u
- Lu n án l y quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p,
nông thôn t nh B c Ninh làm i tư ng nghiên c u.
- Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn là v n rt
r ng l n và ph c t p, ph m vi nghiên c u c a lu n án t p trung vào nh ng
n i dung cơ b n v chuy n d ch cơ c u kinh t nông nghi p và nông thôn;
phát tri n các làng ngh truy n th ng, làng ngh m i, phát tri n các khu, c m
công nghi p làng ngh ; xây d ng k t c u h t ng nông nghi p, nông thôn;
phát tri n ngu n nhân l c…th i gian t năm 1986, mà ch y u t năm 1997
n nay (sau khi t nh B c Ninh ư c tái l p).
5. Phương pháp nghiên c u
Lu n án s d ng các phương pháp lu n duy v t bi n ch ng và duy v t
l ch s ; phương pháp l ch s và lôgíc; phương pháp phân tích, t ng h p;
phương pháp th ng kê, mô hình hoá và ti p c n h th ng; phương pháp kh o
sát, i u tra th c t .
6. Nh ng óng góp khoa h c c a lu n án
- H th ng hoá m t s v n lý lu n cơ b n v công nghi p hoá, hi n
i hoá nông nghi p, nông thôn và kinh nghi m m t s nư c, m t s t nh .
- Phân tích, ánh giá th c tr ng công nghi p hoá, hi n i hoá nông
nghi p, nông thôn và tác ng c a nó n quá trình phát tri n kinh t - xã h i
t nh B c Ninh t năm 1986, mà ch y u t khi tái l p t nh (1997) n nay,
trên cơ s ó rút ra nh ng bài h c kinh nghi m t th c ti n a phương.
- Xây d ng ư c quan i m phát tri n nông nghi p, nông thôn t nh B c
Ninh, ng th i ưa ra phương hư ng, m c tiêu, xu t các gi i pháp mang
tính khoa h c phù h p v i tình hình, c i mc a a phương và s phát tri n
chung c a c nư c nh m y nhanh quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá
nông nghi p, nông thôn c a t nh n năm 2015.
- Nh ng k t qu nghiên c u c a lu n án có th ư c s d ng làm tài
li u tham kh o trong quá trình ho ch nh và th c hi n chính sách phát tri n
nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh
- 5
7. K t c u c a lu n án
Ngoài ph n m u, k t lu n, danh m c tài li u tham kh o, lu n án
k t c u g m 3 chương:
Chương 1: M t s v n lý lu n v công nghi p hoá, hi n i hoá
nông nghi p, nông thôn và kinh nghi m trong và ngoài nư c.
Chương 2: Th c tr ng công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p,
nông thôn t nh B c Ninh t năm 1986 n nay.
Chương 3: Phương hư ng và gi i pháp y nhanh công nghi p hoá,
hi n i hoá nông nghi p, nông thôn t nh B c Ninh n năm 2015.
- 6
Chương 1
M TS V N LÝ LU N
V CÔNG NGHI P HOÁ, HI N I HOÁ NÔNG NGHI P,
NÔNG THÔN VÀ KINH NGHI M TRONG VÀ NGOÀI NƯ C
1.1. M T S VN LÝ LU N V CÔNG NGHI P HOÁ, HI N I HOÁ NÔNG
NGHI P, NÔNG THÔN
1.1.1. Th c ch t và s c n thi t công nghi p hoá, hi n i hoá nông
nghi p, nông thôn
1.1.1.1. Quan ni m v công nghi p hoá
- Các quan ni m v công nghi p hoá
M i phương th c s n xu t u có cơ s v t ch t - k thu t thích ng
v i nó. Cơ s v t ch t k thu t là h th ng các y u t v t ch t c a l c
lư ng s n xu t s n xu t ra c a v t ch t, nh m áp ng các nhu c u ngày
càng a d ng c a xã h i.
S bi n i và phát tri n m nh m c a l c lư ng s n xu t, c a ti n b
khoa h c - k thu t, năng l c và quy mô tích lu , s tác ng c a quy lu t
nhân kh u, quan h kinh t i ngo i... là nh ng nhân t cơ b n nh hư ng r t
l n n trình c a cơ s v t ch t - k thu t. Ngoài ra, tính ch t và trình
c a các quan h s n xu t, có nh hư ng không nh và có m i quan h h u cơ
i v i cơ s v t ch t - k thu t.
Nói n cơ s v t ch t - k thu t c a m t phương th c s n xu t nào ó
là nói n trình , s v n ng và bi n i c a nó theo xu hư ng nào.
c trưng c a cơ s v t ch t - k thu t c a phương th c s n xu t trư c
ch nghĩa tư b n là k thu t th công, l c h u.
Ch nghĩa tư b n xu t hi n, v i nh ng bư c chuy n bi n có tính quy
lu t c a nó, t t y u ưa s n xu t d a trên k thu t th công lên hi n i, công
nghi p i cơ khí. Vì v y, c trưng cơ s v t ch t - k thu t c a ch nghĩa tư
b n là n n i công nghi p cơ khí hoá v i trình khoa h c - k thu t cao.
i v i nh ng nư c xã h i ch nghĩa, vi c xây d ng cơ s v t ch t - k
thu t cho n n s n xu t l n hi n i là m t trong nh ng nhi m v kinh t to
- 7
l n và là m t yêu c u khách quan. B i vì, cơ s v t ch t - k thu t c a n n
s n xu t l n hi n i òi h i ph i d a trên trình k thu t, công ngh ngày
càng cao hơn, hi n i hơn. i u ó không ch d ng l i ch , nh ng y u t
c a tư li u s n xu t ư c cơ khí hoá và ngày càng hi n i hoá, mà còn
trình công ngh tiên ti n và thư ng xuyên i m i.
V y có th khái quát: “Cơ s v t ch t c a n n s n xu t hi n i, ch có
th là n n i công nghi p cơ khí hoá cân i và hi n i d a trên trình
khoa h c – công ngh ngày càng phát tri n cao...”[20]. có ư c c t v t
ch t k thu t như v y, t t c các nư c ph i ti n hành xây d ng nó. Nói cách
khác, xây d ng cơ s v t ch t - k thu t c a n n s n xu t l n, hi n i là quy
lu t chung, ph bi n i v i t t c các nư c trong quá trình phát tri n. Công
nghi p hoá chính là con ư ng và bư c i t t y u t o ra cơ s v t ch t - k
thu t cho n n s n xu t l n hi n i.
Trong l ch s , nhi u nư c ã ti n hành công nghi p hoá, m i nư c,
quá trình công nghi p hoá ang di n ra khác nhau v bư c i, t c và n i
dung c th . Nư c Anh ã ti n hành công nghi p hoá trong nh ng i u ki n
hoàn toàn khác v i hi n nay. ó là nư c ti n hành công nghi p hoá u tiên.
Nư c Anh ch có th b t u công nghi p hoá t nông nghi p, tích lu v n,
m r ng th trư ng, tìm ki m ngu n lao ng... và ph i b ng nh ng bi n pháp
cư ng ch tàn b o.
Trong b Tư b n, C.Mác có c p “...nh ng ngư i nông dân b tư c
o t b ng vũ l c, b xua u i và b bi n thành nh ng k lang thang l i b
ngư i ta dùng nh ng o lu t kỳ quái ánh p, óng d u b ng s t nung ,
tra t n ghép vào m t k lu t c n thi t cho ch làm thuê...”[12]
Hơn n a, nư c Anh vì là nư c u tiên ti n hành công nghi p hoá, nên
ph i b t u t nghiên c u, t sáng t o, t áp d ng vào s n xu t và công nghi p
hoá là m t con ư ng v a dài, v a gian nan. Nư c Anh ã m t kho ng 100
năm v i s bóc l t, tư c o t tàn b o hàng tri u ngư i lao ng m i t ư c
n n công nghi p d n u th gi i vào cu i th k XVIII, u th k XIX.
Nư c M i sau ã h c t p kinh nghi m công nghi p hoá c a nư c
Anh, ã nh p kh u ư c k thu t, ã thu hút ư c v n, lao ng, k thu t
- 8
công ngh t Châu Âu chuy n sang và có th trư ng Châu Âu, Châu Á, Châu
M . ó là nh ng lý do chính làm rút ng n th i gian công nghi p hoá M
xu ng còn kho ng 80 năm.
Nư c Nh t ti n hành công nghi p hoá kho ng 60 năm v i nh ng c
i m n i b t là: Nh t ã k th a k thu t, công ngh và v n th trư ng c a
Châu Âu và Châu M . ng th i, ngư i Nh t ã s d ng nh ng ưu th v n
có c a n n văn hoá và xã h i Nh t vào quá trình công nghi p hoá.
Liên Xô (cũ), quan ni m cho r ng: công nghi p hoá là quá trình xây
d ng n n i công nghi p cơ khí có kh năng c i t o c nông nghi p. ó là
phát tri n các ngành công nghi p n ng mà c t lõi là ngành cơ khí, do ó t
tr ng công nghi p trong t ng s n ph m xã h i ngày càng l n.
STa-Lin vi t: “Quan tr ng hơn, vì n u không phát tri n công nghi p
n ng, thì chúng ta không th xây d ng ư c ngành công nghi p nào c , chúng
ta không th th c hi n ư c m t công cu c công nghi p hoá nào c ”.[41]
Theo V.I.Lê Nin: “Ch có i công nghi p cơ khí m i có th làm cho
công nghi p và nông nghi p hoàn toàn tách r i nhau... chính n n s n xu t
b ng máy móc, ã c t t h n m i quan h gi a công nhân v i ru ng t”
[54]. Như v y, công nghi p hoá Liên Xô (cũ) trong giai o n ó là phù h p
v i b i c nh l ch s c a th gi i và tình hình trong nư c. Mô hình công
nghi p hoá này ã em l i nh ng k t qu áng k , song bên c nh ó cũng còn
nhi u h n ch mà n th p k 80, 90 c a th k XX ã có s i u ch nh cho
h p lý.
Các nư c và lãnh th (NICs) ông Á i sau, rút ng n quá trình công
nghi p hoá hơn n a, ch còn kho ng 40 năm. Do h ã ti p thu ư c kinh
nghi m c a c Châu Âu, Châu M và Nh t B n. Ngày nay, m t s nư c
ASEAN còn có th rút ng n quá trình công nghi p hoá này xu ng còn kho ng
30 năm, trong ó ài Loan là vùng lãnh th ti n hành công nghi p hoá thành
công.
T th c ti n v công nghi p hoá c a t nư c, có th khái quát m t s
quan ni m v công nghi p hoá:
+ Quan ni m ơn gi n nh t cho r ng: công nghi p hoá là ưa tính c
- 9
thù công nghi p cho m t ho t ng (c a m t vùng, m t nư c) v i các nhà
máy, các lo i hình công nghi p. Theo quan i m này, có nh ng i m chưa
h p lý, vì th nh t là n i dung quan ni m này g n như ng nh t quá trình
công nghi p hoá v i quá trình phát tri n công nghi p. Th hai là không th
hi n ư c tính l ch s c a qúa trình công nghi p hoá. Th ba là không th
hi n ư c m c tiêu c a quá trình công nghi p hoá. Quan ni m v công nghi p
hoá nêu trên ư c hình thành trên cơ s khái quát quá trình l ch s công
nghi p hoá c a các nư c Tây Âu và B c M và do có nh ng i m chưa h p
lý, nên quan ni m này ít ư c v n d ng trong th c ti n.
+ Quan ni m Liên Xô (cũ) và các nư c xã h i ch nghĩa trư c ây thì
khi ti n hành công nghi p hoá nh n m nh là phát tri n công nghi p n ng. Cho
r ng: công nghi p hoá là quá trình xây d ng n n i công nghi p cơ khí có kh
năng c i t o c nông nghi p. ó là s phát tri n công nghi p n ng v i trung
tâm là ch t o máy. V i ư ng l i công nghi p hoá như v y, công nghi p n ng
có vai trò c bi t quan tr ng và trong m t ch ng m c nh t nh nó phù h p
v i hoàn c nh Liên Xô khi bư c vào th i kỳ công nghi p hoá: ch nghĩa
qu c bao vây, ch ng i, không có s tr giúp t bên ngoài, trong khi yêu c u
ph i xây d ng m t n n s n xu t l n, hi n i và b o v ch nghĩa xã h i.
Liên Xô c n th c hi n công nghi p hoá v i t c nhanh, ph i t p trung
vào phát tri n công nghi p n ng, nh m m b o các nhu c u trong nư c. Do v y,
ch trương v công nghi p hoá này ch úng v i giai o n l ch s Liên Xô lúc ó.
S sai l m n u hi u công nghi p hoá như v y trong m i hoàn c nh, m i phương
di n. B i vì, công nghi p hoá không ch ơn thu n là phát tri n i công nghi p.
+ Quan ni m m i v công nghi p hoá: năm 1963, t ch c phát tri n
công nghi p c a Liên h p qu c (UNIDO) ã ưa ra quan ni m:
Công nghi p hoá là quá trình phát tri n kinh t . Trong quá trình này, m t
b ph n ngu n c a c i qu c dân ư c ng viên phát tri n cơ c u kinh t
nhi u ngành trong nư c v i k thu t hi n i. c i m c a cơ c u kinh t
này, có m t b ph n công nghi p ch bi n luôn thay i s n xu t ra nh ng tư
li u s n xu t và hàng tiêu dùng, có kh năng m b o cho n n kinh t phát tri n
v i nh p cao, m b o t t i s ti n b v kinh t -xã h i [23].
- 10
Do ó, công nghi p hoá không ch hi u là quá trình phát tri n n n
kinh t d a trên trình k thu t, công ngh hi n i mà còn là quá trình
phát tri n, m b o t o ra cơ c u s n ph m v t ch t, bao g m các i u
ki n s n xu t và i u ki n sinh ho t, m b o các m c tiêu phát tri n
kinh t và s ti n b xã h i.
- Quan ni m v công nghi p hoá, hi n i hoá
Kinh nghi m v công nghi p hoá c a các nư c i trư c và qua th c t
ki m nghi m, k t h p v i s phát tri n m nh c a khoa h c công ngh và
quan h kinh t qu c t ngày càng ư c m r ng, quan ni m v công nghi p
hoá, hi n i hoá ư c hi u như sau: Công nghi p hoá chính là m t cu c
cách m ng v l c lư ng s n xu t, làm thay i căn b n k thu t, công ngh
s n xu t, tăng năng su t lao ng. Hi n i hoá là quá trình thư ng xuyên
c p nh t và nâng c p nh ng công ngh hi n i nh t, m i nh t trong quá
trình công nghi p hoá. Trong th i i ngày nay, công nghi p hoá luôn g n
li n v i hi n i hoá.
Công nghi p hoá, hi n i hoá là quá trình trang b k thu t và công
ngh hi n i cho n n kinh t qu c dân, trư c h t là các ngành gi v trí quan
tr ng, bi n m t nư c có n n kinh t kém phát tri n thành m t nư c có n n
kinh t phát tri n, có công nghi p hi n i.
Hi n nay, Vi t Nam công nghi p hoá, hi n i hoá theo quan i m
ca ng C ng s n Vi t Nam là:
Quá trình chuy n i căn b n, toàn di n các ho t ng s n xu t, kinh
doanh, d ch v và qu n lý kinh t - xã h i, t s d ng lao ng th công là
chính sang s d ng ph bi n s c lao ng cùng v i công ngh , phương ti n
và phương pháp tiên ti n, hi n i, d a trên s phát tri n c a công nghi p và
ti n b khoa h c- công ngh , t o ra năng su t lao ng xã h i cao [22].
Quan ni m này nói lên ph m vi và vai trò c bi t quan tr ng c a công
nghi p hoá, hi n i hoá trong phát tri n kinh t - xã h i, g n li n ư c hai
ph m trù, không th tách r i là công nghi p hoá và hi n i hoá. Xác nh vai
trò không th thi u ư c c a khoa h c-công ngh trong quá trình công nghi p
hoá, hi n i hóa.Công nghi p hoá và hi n i hoá có m i quan h m t
- 11
thi t v i nhau, quá trình ti n hành công nghi p hoá là cái ích tt i
hi n i hoá. Vi c ti n hành công nghi p hoá ph thu c nhi u vào i u
ki n và hoàn c nh c a m i nư c và tình hình chung c a khu v c và th
gi i. Xu hư ng hi n nay các nư c ang phát tri n là v a ti n hành công
nghi p hoá theo nh ng kinh nghi m truy n th ng, nhưng ng th i cũng
thư ng xuyên c p nh t, h i nh p nh ng thành t u khoa h c- k thu t m i
nh t, va m b o phát tri n tu n t , v a phát tri n nh y v t nh ng
th i i m, nh ng ngành ngh có i u ki n và kh năng.
1.1.1.2. Th c ch t công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn
- Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p
C ông nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p là quá trình chuy n
n n nông nghi p truy n th ng phát tri n thành nông nghi p hi n i, v
th c ch t là hi n i hoá các bi n pháp s n xu t nông nghi p, hi n i
hoá công ngh s n xu t, hi n i hoá qu n lý s n xu t kinh doanh và
hi n i hoá l c lư ng lao ng ngành nông nghi p; làm thay i căn
b n tính ch t, phương th c s n xu t, cơ c u s n xu t, hình th c t ch c
qu n lý s n xu t c a m t n n nông nghi p s n xu t t cung, t c p, d a
ch y u vào i u ki n t nhiên v i k thu t th công sang m t n n nông
nghi p s n xu t hàng hoá v i k thu t công ngh tiên ti n, trong i u
ki n thương m i hoá toàn c u và ph i m b o cho s phát tri n b n
v ng v t nhiên, kinh t - xã h i.
Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p là m t b ph n c a công
nghi p hoá nông thôn. N i dung ch y u c a nó là ưa máy móc thi t b và
phương pháp s n xu t công nghi p cùng v i các hình th c t ch c s n xu t ki u
công nghi p vào lĩnh v c s n xu t nông nghi p, nh m khai thác tri t l i th
c a m i ngành, trên cơ s ó nâng cao năng su t, ch t lư ng s n ph m tiêu dùng
và xu t kh u. N i dung này ư c c th hoá trên các m t cơ gi i hoá, i n khí
hoá, thu l i hoá, sinh h c hoá trong các ngành s n xu t nông, lâm, ngư nghi p,
thúc y nhanh quá trình chuy n d ch cơ c u kinh t nông nghi p. ng th i làm
tan rã d n n n nông nghi p ch m phát tri n và nông nghi p truy n th ng.
- 12
L ch s phát tri n nông nghi p th gi i và các nư c trong khu v c u
ch ng minh r ng, mu n có m t n n nông nghi p b n v ng, năng su t lao
ng cao không th d a vào nông c thô sơ và s c kéo trâu bò là ch y u. Ch
có cơ gi i hoá, i n khí hoá, thu l i hoá, hoá h c hoá m i t o ra n n nông
nghi p hàng hoá, có ch t lư ng s n ph m cao, có quy mô l n g n v i công
nghi p ch bi n và xu t kh u. M t khác, nông nghi p không th t c i t o k
thu t, không th t mình gi i quy t v n phát tri n. S phát tri n c a nông
nghi p ư c quy t nh b i b n thân quá trình n n s n xu t xã h i th c hi n
ư c, quá trình phát tri n v i hai ti n trình th trư ng hoá và công nghi p hoá.
ó là quá trình chuy n t làn sóng nông nghi p sang làn sóng công nghi p.
S phát tri n này khi n cho nông nghi p m t v trí n n t ng c a n n kinh t .
Quy lu t chung c a quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá là làm gi m t l
GDP c a nông nghi p trong cơ c u chung n n kinh t , lao ng ngành nông
nghi p có t l nh trong cơ c u lao ng chung c a các ngành kinh t .
Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p di n ra ng th i v i công
nghi p hoá, hi n i hoá các ngành kinh t c a t nư c. Không th ti n hành
công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p bó h p trong quan ni m phát tri n
trong ph m vi ngành nông nghi p, mà nó ph i g n v i s phát tri n và s
chuy n i cơ c u c a toàn b n n kinh t . Chính s phát tri n công nghi p, du
l ch, d ch v , cơ s h t ng trong i u ki n hi n i hoá làm thay i phương
th c s n xu t, cơ c u c a n n s n xu t xã h i và là s thay i b n ch t kinh t
c a nông nghi p. Chuy n t lĩnh v c t t y u thành lĩnh v c kinh doanh, thành
c c tăng trư ng và b t bu c ph i t n t i phát tri n trong cơ ch th trư ng.
Quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p ph i m b o vai trò
duy trì và phát tri n c nh quan thiên nhiên, xã h i cho phù h p v i yêu c u c a
cu c s ng trình văn minh cao, trình văn hoá cao. Tái s n xu t h sinh thái,
duy trì phát tri n môi trư ng s ng b n v ng. Gi gìn và phát tri n truy n th ng
lâu i c a c ng ng các dân t c. Tham gia c l c trong vi c hình thành s k t
h p hài hoà gi a cu c s ng công nghi p, ô th và thiên nhiên, gi a lao ng thư
giãn và gi i trí cho các t ng l p dân cư và c ng ng các dân t c.
- 13
- Công nghi p hoá, hi n i hoá nông thôn
Công nghi p hoá, hi n i hoá nông thôn là quá trình thay i căn b n
phương th c ho t ng, cơ c u kinh t c a nông thôn và thay i căn b n t ng
l p g n li n v i s n xu t nông nghi p là nông dân.
Công nghi p hoá, hi n i hoá nông thôn làm thay i căn b n khái
ni m v nông thôn truy n th ng: Nông thôn là m t xã h i ư c t ch c trên
n n t ng s n xu t nông nghi p và dân cư c a nó là nh ng ngư i làm ru ng.
Quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá di n ra cùng v i quá trình ô th hoá,
ã làm thay i h th ng xã h i các phương di n: t p trung hoá s n xu t, do
ó t p trung hoá dân cư, tăng m t cách căn b n các quá trình trao i, giao
d ch d ch v , s phát tri n c a xã h i tiêu dùng, phát tri n m nh h t ng kinh
t - xã h i. S thay i này ã d n t i s thay i căn b n trong phương th c
s n xu t và phương th c sinh ho t xã h i, văn hoá.
Cùng v i ti n trình công nghi p hoá, hi n i hoá ã c i t toàn b xã h i
theo di n m o công nghi p-thương m i hoà nh p vào xu th toàn c u hoá và s
bi n chuy n c a xã h i nông thôn cũng không th n m ngoài xu hư ng chung
này. Cơ c u ngh nghi p thay i, xu hư ng cơ b n là chuy n t ho t ng
nông nghi p sang cơ c u dân cư nghiêng v phi nông nghi p, t l h nông
thôn làm nông nghi p gi m, t l h phi nông nghi p tăng lên. Tuy nhiên, các
nư c phát tri n, dân cư chuy n vào s ng trong các ô th ngày càng tăng cùng
v i dân cư nông thôn gi m i áng k (t l dân nông thôn các nư c công
nghi p phát tri n ch còn 10 – 25%).
Công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn g n li n v i
yêu c u chuy n d ch cơ c u kinh t nông thôn theo hư ng ti n b : tăng t
tr ng công nghi p và dich v , gi m t tr ng nông nghi p. Vì v y, công
nghi p hoá không th thi u phát tri n nông nghi p, các ngành ngh phi nông
nghi p trên a bàn nông thôn, áp d ng phương pháp công nghi p vào s n
xu t nông nghi p, chuy n i cơ c u ngành ngh lao ng nông thôn, t o
thêm vi c làm tăng thu nh p cho dân cư nông thôn.
- 14
Qua quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá, ti n trình phát tri n xã
h i ã có s thay i căn b n, ó là quá trình phát tri n ô th hoá kèm theo
thu h p xã h i nông thôn, v m t cơ s h t ng cho s n xu t, cơ s h t ng
văn hoá, i s ng (h t ng v kinh t và xã h i) là s thay i v ch t c a xã
h i nông thôn. S chênh l ch thu nh p, i s ng v t ch t, văn hoá xã h i c a
dân cư nông thôn và dân cư thành th ư c thu h p.
Như v y, công nghi p hoá, hi n i hoá nông thôn là xây d ng nông
thôn m i có nông nghi p hi n i, công ngh k thu t cao, d ch v phát
tri n theo hư ng văn minh, hi u qu . Quan h s n xu t tiên ti n phù h p
v i tính ch t và trình c a l c lư ng s n xu t, cơ s h t ng nông thôn
hoàn thi n, i s ng v t ch t tinh th n c a nông dân không ng ng ư c c i
thi n, xã h i n nh và công b ng.
1.1.1.3. S c n thi t c a công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn
Trong khi coi công nghi p hoá, hi n i hoá là nhi m v trung tâm
trong su t th i kỳ quá lên ch nghĩa xã h i nư c ta, ng ta v n xác
nh n i dung c a công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c trong nh ng năm
trư c m t là: “coi tr ng công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p và nông
thôn”[20]. i u ó b t ngu n t vai trò c a nông nghi p, nông thôn trong quá
trình phát tri n kinh t -xã h i và nh ng l i th phát tri n c a Vi t Nam hi n
nay. C th , vi c ti n hành công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông
thôn nư c ta xu t phát t nh ng cơ s ch y u sau:
Th nh t, xu t phát t yêu c u m b o an ninh lương th c qu c gia
Lương th c là s n ph m tiêu dùng thi t y u i v i cu c s ng con
ngư i, nh t là i v i m t nư c có truy n th ng tiêu dùng lúa g o như Vi t
Nam. Vì v y, v n m b o an ninh lương th c qu c gia là nhân t quan
tr ng hàng u n nh kinh t , chính tr , xã h i, nh ó thúc y nhanh
quá trình chuy n d ch cơ c u kinh t nông thôn, th c hi n phân công l i lao
ng xã h i h p lý hơn. Không ch Vi t Nam, mà ngay c các nư c ông
Á, s phát tri n nông nghi p v n ư c coi là m t trong các nhân t quan tr ng
t o nên s th n kỳ c a h trong n a cu i th k trư c.
- 15
Quy mô dân s Vi t Nam ngày càng tăng nên nhu c u v lương th c,
th c ph m cũng tăng lên r t nhanh, trong khi ó qu t nông nghi p c a
nư c ta l i ít. Do ó, áp ng y nhu c u lương th c cho hơn 80 tri u
dân òi h i nông nghi p ph i ư c công nghi p hoá, hi n i hoá t os
phát tri n vư t b c v năng su t, cây tr ng, v t nuôi. V l i, n u nông
nghi p không s n xu t lương th c thì vi c dùng ngo i t nh p kh u
lương th c s è n ng lên chi tiêu c a Chính ph , do ó s ngăn c n vi c
nh p kh u máy móc, công ngh , nguyên nhiên v t li u ph c v công nghi p
hoá t nư c. Th c t nói lên r ng, n u trong cơ c u kinh t qu c dân mà
không có m t n n nông nghi p phát tri n mb o y lương th c cho
con ngư i thì toàn b n n kinh t s g p không ít khó khăn trong vi c t o ra
tc tăng trư ng cao. Do ó, v n an ninh lương th c là nhi m v
thư ng xuyên c a qu c gia cũng như t ng a phương.
Th hai, xu t phát t yêu c u c a s phát tri n công nghi p và d ch v
Nông nghi p và nông thôn không ch s n xu t ra s n ph m tiêu dùng tr c
ti p cho con ngư i, mà còn là nơi cung c p ngu n nguyên li u cho công nghi p,
trư c h t là cho công nghi p ch bi n lương th c, th c ph m, công nghi p hàng
tiêu dùng và hàng su t kh u. Vì v y, s l c h u hay ti n b c a nông nghi p,
nông thôn có nh hư ng r t l n n phát tri n công nghi p và d ch v .
Th c t nhi u nư c ã ch ra r ng, s l c h u c a l c lư ng s n xu t t i
nông thôn ã h n ch n s tăng trư ng c a công nghi p thành th , vì ngu n
tích lu th p, m c u tư b gi m xu ng. Trong trư ng h p ó, khu v c công
nghi p thành th không sc c i t o khu v c nông nghi p c truy n
nông thôn như vai trò v n có c a nó, mà ngư c l i c công nghi p và nông
nghi p u rơi vào tình tr ng kém phát tri n. Ch công nghi p hoá, hi n i hoá
nông nghi p, nông thôn, làm cho năng su t lao ng nông nghi p tăng lên, kh i
lư ng nguyên li u cung c p cho công nghi p nhi u hơn, khi ó công nghi p m i
có cơ h i phát tri n, và n lư t nó công nghi p s thúc y tr l i i v i s
phát tri n nông nghi p và các ngành khác. Như v y, công nghi p hoá, hi n i
hoá nông nghi p, nông thôn ã t o ra quy mô và t c tăng trư ng c a các
ngu n nguyên li u nông nghi p, là nhân t có tác ng quan tr ng n quy mô
và t c tăng trư ng c a công nghi p, d ch v và các ngành kinh t khác.
- 16
M t khác, nông nghi p, nông thôn là a bàn r ng l n tiêu th các s n
ph m c a công nghi p, t tư li u s n xu t, v t tư thi t b n các s n ph m
hàng hoá và d ch v tiêu dùng. Nhi u nhà kinh t ã kh ng nh r ng, v i vai
trò là th trư ng tiêu th hàng hoá cho lĩnh v c công nghi p và d ch v , nông
nghi p, nông thôn ã tr thành ng l c thúc y công nghi p, d ch v phát
tri n, và như v y nó còn quan tr ng hơn c vai trò ngu n cung c p “ u vào”
cho công nghi p. T c tăng trư ng thu nh p và quy mô dân s trong lĩnh
v c nông nghi p s tác ng n dung lư ng c a th trư ng n i a i v i
hàng hoá c a khu v c công nghi p. Nói cách khác, tăng trư ng c a lĩnh v c
công nghi p ph thu c vào tăng trư ng c a khu v c nông nghi p và kinh t
nông thôn. Do ó, “bóc l t” lĩnh v c nông nghi p, nông thôn vư t quá m c
u tư tr l i cho nó thì s làm cho khu v c này rơi vào tình tr ng trì tr , d n
t i gi m sút t c tăng trư ng c a khu v c công nghi p. Ch t ch H Chí
Minh cũng ã t ng xác inh: “Mu n phát tri n công nghi p, phát tri n kinh t
nói chung ph i l y vi c phát tri n nông nghi p làm g c, làm chính”[26].
Ngoài ra, nông nghi p, nông thôn còn là nơi cung c p ngu n nhân l c
d i dào cho các ngành kinh t khác. Dư i tác ng c a khoa h c và công
ngh , quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá s gi i phòng m t b ph n lao
ng ra kh i nông nghi p chuy n nhanh sang lĩnh v c công nghi p và d ch
v , do ó công nghi p và d ch v s có cơ h i phát tri n nhanh.
H c thuy t kinh t và kinh nghi m các nư c ã qua công nghi p hoá u
ch ra r ng, quá trình phát tri n kinh t theo hư ng hi n i u g n li n v i vi c
chuy n d ch cơ c u kinh t và lao ng t nông thôn ra thành th , t nông nghi p
sang phi nông nghi p. Trong vòng 30 năm t 1965-1995, t i nhi u nư c châu Á
th c hi n công nghi p hoá, t l lao ng nông nghi p gi m i khá nhanh và s
lao ng ó ư c chuy n vào các ngành công nghi p và d ch v có năng su t
cao hơn. nh ng nư c có t c công nghi p hoá nhanh, t c tăng trư ng
kinh t cao thì t c chuy n d ch lao ng nông nghi p ngày càng l n.
Công nghi p hoá g n li n v i ô th hoá và thu hút ph n l n lao ng
t nông nghi p chuy n sang các ngành ngh phi nông nghi p, ch y u t d ch
v . Quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá tuy không òi h i tăng nhanh s
- 17
lư ng lao ng vào các ho t ng thu n tuý công nghi p, nhưng nó òi h i
nhi u lao ng d ch v h tr như: v n chuy n hàng hoá, óng gói, phân lo i
s n ph m, thông tin th trư ng, ti p th , y t , văn hoá, giáo d c…khi các ho t
ng này tăng nhanh c v s lư ng và năng l c thì nó òi h i ngu n lao
ng b sung r t l n t nông nghi p.
Th ba, xu t phát t yêu c u tích lu v n cho n n kinh t - i u ki n tiên
quy t công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn
Là m t nư c nông nghi p v i a ph n dân s sinh s ng nông thôn,
th m nh c a nư c ta là th m nh v nông nghi p và các ngành ngh phi nông
nghi p nông thôn. ây là ti m năng to l n c n khai thác t o ngu n v n
tích lu và cũng là m c tiêu c a ch trương dân giàu, nư c m nh, xã h i công
b ng, dân ch , văn minh.
Th c hi n công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn s
cho phép khai thác tri t và có hi u qu ti m năng a d ng c a nông, lâm,
ngư nghi p nư c ta nh m t o giá tr thu nh p cao. Vi c phát tri n công ngh
sinh h c, m t thành t u c a ti n trình công nghi p hoá, hi n i hoá s t o ra
nhi u gi ng cây, con m i phù h p v i i u ki n sinh thái, rút ng n th i gian
canh tác, do ó s tăng v , tăng s n lư ng và giá tr trên m t ơn v di n tích.
Vi c áp d ng thành t u khoa h c - k thu t hi n i trong ánh b t và ch
bi n h i s n s làm tăng s n lư ng và giá tr c a ngu n l i t bi n, t ó s
t o ngu n thu nh p cao cho ngư dân.
Nông nghi p, nông thôn nư c ta óng vai trò quan tr ng trong quá trình
tích lu tư b n cho công nghi p hoá. Trong nhi u năm trư c ây, nông nghi p
ã t o ra trên 40% thu nh p qu c dân và hi n nay ngành này ã t o ra g n
30% GDP và hơn 45% giá tr xu t kh u c a các nư c, chưa k các s n ph m
công nghi p l y nguyên li u t s n xu t nông, lâm, ngư nghi p là ch y u. Vì
v y, nông nghi p phát tri n m nh, năng su t hàng hóa nhi u v s lư ng, a
d ng v ch ng lo i và t t v ch t lư ng, là ti n v t ch t quan tr ng c a
công nghi p hoá nói chung và công nghi p ch bi n nói riêng. M t khác,
nh ng năm qua, cùng v i s phát tri n c a s n xu t, t l dành (tích lu )
trong khu v c nông nghi p và kinh t nông thôn tăng d n t 5,2% năm 1990
- 18
lên 10% năm 1995 và kho ng 14,15% năm 2000. Tích lu ó ch y u do k t
qu c a phát tri n nông nghi p và ngành ngh th công trong nông thôn.
các nư c ang phát tri n, ngoài ngu n v n t vi n tr và u tư nư c
ngoài thì c n thi t ph i có ngu n v n t ti t ki m trong nư c, trong ó ngu n
th ng dư nông nghi p là quan tr ng. i v i Vi t Nam, trong giai o n u,
ngu n v n t t y u ph i d a vào nông nghi p và nông thôn, vì ây là khu v c
r ng l n, xét c v khía c nh lao ng và t ng s n ph m qu c dân. Ngu n
v n do nông nghi p, nông thôn t o ra s ư c u tư trư c h t và ch y u vào
các ho t ng kinh doanh nông nghi p và m t s ho t ng phi nông nghi p
và kinh t nông thôn. S phát tri n m nh m c a nông nghi p và kinh t nông
thôn s làm tăng áng k ngu n v n tích lu cho n n kinh t , t o i u ki n
thúc y s nghi p công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c.
Th tư, xu t phát t yêu c u c a phát tri n b n v ng, nâng cao i
s ng xã h i nông thôn
S phát tri n m nh m c a nông nghi p và kinh t nông thôn do công
nghi p hoá, hi n i hoá t o ra m b o i s ng v t ch t và tinh th n cho
g n 80% dân s sinh s ng t i nông thôn, do ó là i u ki n căn b n to
nên s n nh chính tr - xã h i c a t nư c. M t chân lý rút ra t th c
ti n: dân có giàu thì nư c m i m nh, 73% dân s s ng nông thôn (năm
2005) mà ch y u là nông dân, n u nông dân không giàu thì t nư c làm
sao giàu m nh ư c? Do v y, ph i làm cho nông dân giàu lên, tăng s c mua
nông thôn chính là t o ra th trư ng thúc y công nghi p hoá, hi n i
hoá t nư c. ó cũng là bài h c rút ra t kinh nghi m công nghi p hoá
các nư c i trư c như B c M , Tây Âu, Singapo, Hàn Qu c. Nông thôn phát
tri n, i s ng nông dân no , h s tin tư ng vào cu c s ng, vào ch xã
h i. Do ó mà yên tâm làm giàu, xây d ng nông thôn giàu p, n nh. S
n nh c a nông thôn s có tác ng r t l n n s n nh c a c nư c.
Hi n nay, Vi t Nam v n là m t nư c nông nghi p l c h u, l i tr i qua nhi u
năm b chi n tranh tàn phá, do ó ang t n t i s chênh l ch khá xa v kinh
t và văn hoá gi a thành th và nông thôn, gi a ng b ng trung du và mi n
núi, do ó ti m n nguy cơ s b t n nh.
nguon tai.lieu . vn
