Xem mẫu
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Trường đại học ngoại thương
KHOA KINH TẾ NGOẠI TH ƯƠNG
*****
KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP
Tên đ ề tài:
THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ VÀ THỰC TRẠNG
ỨNG DỤNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRONG
DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ Ở VIỆT NAM
GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN: THS. NGUYỄN QUANG MINH
Sinh viên thực hiện: Lê Thu Phương
Lớp: A5 - K38B
H À NỘI - 2003
1
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
MỤC LỤC
Lời mở đầu 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 4
I. Khái niệm và sự ra đời của thương mại điện tử 4
1 . Khái niệm thương mại điện tử 4
2 . Sự ra đời của thương mại điện tử 6
7
II. Các phương thức hoạt động của thương mại điện tử
1 . Các phương tiện kỹ thuật sử dụng trong thương mại điện tử 7
2 . Các hình thức hoạt động chủ yếu của thương mại điện tử 10
3 . Các loại giao tiếp trong thương m ại điện tử 13
4 . Các giao dịch thương mại điện tử 13
III. Lợi ích của thương mại điện tử 17
1 . Giúp doanh nghiệp nắm đ ược thông tin phong phú 17
2 . Giúp khách hàng dễ dàng hơn trong việc lựa chọn khi mua 18
hàng
3 . Giảm chi phí sản xuất 18
4 . Giảm chi phí bán hàng và tiếp thị 19
5 . Giảm chi phí giao dịch 19
6 . Giúp thiết lập và củng cố quan hệ đối tác 20
7 . Tạo điều kiện sớm tiếp cận “nền kinh tế số hoá” 20
IV. Tình hình phát triển thương mại điện tử trên thế giới 20
CHƯƠNG 2: THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRONG DOANH NGHIỆP
VỪA VÀ NHỎ Ở VIỆT NAM 25
25
I. TỔNG QUAN VỀ THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM
1 . Nhận thức về thương m ại đ iện tử 26
2 . Hạ tầng cơ sở pháp lý cho thương mại điện tử 28
3 . Hạ tầng cơ sở công nghệ thông tin và viễn thông 30
2
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
4 . Hạ tầng cơ sở nhân lực 39
5 . Thanh toán điện tử 42
6 . Bảo mật thông tin 44
7 . Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ 45
II. Thực trạng áp dụng thương mại điện tử trong doanh nghiệp
vừa và nhỏ ở Việt Nam 46
1. Doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam 46
2. Thực trạng ứng dụng thương mại điện tử trong các doanh nghiệp
vừa và nhỏ ở Việt Nam 48
3. Một số hạn chế trong việc ứng dụng thương m ại điện tử ở doanh
nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam 56
III. Triển vọng ứng dụng thương mại điện tử trong doanh
nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam 59
1 . Triển vọng ứng dụng thương mại điện tử trong doanh nghiệp 59
vừa và nhỏ ở Việt Nam
2 . Thuận lợi và khó khăn đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ 60
trong việc ứng dụng thương m ại điện tử
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN
ỨNG DỤNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRONG DOANH NGHIỆP
VỪA VÀ NHỎ VIỆT NAM 67
I. Phương hướng phát triển thương mại điện tử trong doanh
nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam 67
1 . Quan điểm và mục tiêu phát triển thương mại điện tử ở Việt
N am 67
2 . Phương hướng phát triển thương mại điện tử trong doanh
nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam 69
II. Giải pháp phát triển ứng dụng thương mại điện tử trong các
doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam 73
3
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
1 . Về phía Chính phủ 73
2 . Về phía các doanh nghiệp 78
82
Kết luận
Tài liệu tham khảo
4
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
N hững tiến bộ to lớn về công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin trong
những thập niên cuối của thế kỷ 20 đã tạo ra bước ngoặt mới cho sự phát triển
kinh tế xã hội toàn cầu. Chính trên nền tảng đó, một phương thức thương mại
mới đã xuất hiện và phát triển nhanh chóng, đó là thương mại điện tử.
Thương mại điện tử chính là một công cụ hiện đại sử dụng mạng Internet giúp
cho các doanh nghiệp có thể thâm nhập vào thị trường thế giới, thu thập thông
tin nhanh hơn, nhiều hơn và chính xác hơn. Với thương mại điện tử, các
doanh nghiệp cũng có thể đưa các thông tin về sản phẩm của mình đ ến các
đối tượng khách hàng tiềm năng khác nhau ở mọi nơi trên thế giới với chi phí
thấp hơn nhiều so với các phương pháp truyền thống.
Trong xu thế phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử trên thế giới,
các doanh nghiệp Việt Nam đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, bộ phận
chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số các doanh nghiệp Việt Nam, cũng đã bước đầu
nhận thức đ ược ích lợi và tầm quan trọng của việc ứng dụng thương mại điện
tử. Tuy nhiên, do còn nhiều hạn chế trong nhận thức của bản thân các doanh
nghiệp cũng như các điều kiện cơ sở hạ tầng, việc ứng dụng thương mại điện
tử trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam có thể nói mới ở mức độ sơ
khởi. Vì thế, các doanh nghiệp vừa và nhỏ cần xây dựng cho mình một chiến
lược kinh doanh phù hợp với điều kiện thực tế hiện nay nhằm tiếp cận nhiều
hơn nữa với thương mại điện tử để có thể khai thác tối đa lợi ích mà phương
thức kinh doanh này đem lại. Đây cũng là lý do để tác giả lựa chọn đề tài
“Thương mại điện tử và thực trạng ứng dụng thương mại điện tử trong doanh
nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam” làm đ ề tài cho khoá luận tốt nghiệp của mình.
2. Mục đích và phạm vi nghiên cứu của đề tài
5
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Thứ nhất, bước đầu tìm hiểu một số khái niệm về thương mại điện tử để
tiến tới một nhận thức toàn diện hơn về thương mại điện tử, điều mà các
doanh nghiệp vừa và nhỏ nên biết khi quan tâm đến việc ứng dụng thương
mại điện tử.
Thứ hai, nhấn mạnh xu thế tất yếu phải tham gia vào thương mại điện tử
qua vài nét phác hoạ về tình hình phát triển thương mại điện tử trên thế giới,
một số khu vực kinh tế và một số nước điển hình.
Thứ ba, phân tích tình tình phát triển thương m ại điện tử ở Việt Nam nói
chung và ở các doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam nói riêng, qua đó đưa ra
một vài đánh giá sơ bộ về thực trạng áp dụng thương mại điện tử trong các
doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam.
Thứ tư, trên cơ sở phân tích đánh giá, đưa ra một số phương hướng phát
triển ứng dụng thương m ại điện tử ở các doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam,
đồng thời đề cập đến một số giải pháp về phía chính phủ và về phía bản thân
các doanh nghiệp để có thể phát triển hơn nữa ứng dụng thương mại điện tử.
Thương mại điện tử đã và đ ang bắt đầu được áp dụng trong nhiều doanh
nghiệp Việt Nam nhất là các doanh nghiệp lớn có điều kiện thuận lợi về vốn
và công nghệ. Tuy nhiên, trong điều kiện giới hạn về thời gian và tài liệu,
khoá luận này chỉ xin tập trung nghiên cứu việc ứng dụng thương m ại điện tử
trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam hiện nay.
3. Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp nghiên cứu sử dụng cho đề tài bao gồm phân tích, tổng
hợp, so sánh, kết hợp lý thuyết với thực tiễn. Đồng thời, để cung cấp thông tin
được chính xác, cập nhật, đề tài có sử dụng một số sách, đề tài nghiên cứu về
các vấn đề có liên quan, các tạp chí và thông tin trên Internet.
4. Kết cấu của đề tài:
6
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
N goài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, kết cấu
của đề tài gồm 3 chương:
Chương 1: Tổng quan về thương m ại điện tử.
Chương 2: Thực trạng ứng dụng thương mại điện tử trong doanh nghiệp
vừa và nhỏ ở Việt Nam.
Chương 3: Phương hướng và giải pháp phát triển ứng dụng thương mại
điện tử trong doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam.
Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn chân thành và lòng biết ơn sâu sắc tới
thầy giáo, ThS. Nguyễn Quang Minh, người đ ã trực tiếp hướng dẫn em trong
quá trình thực hiện và hoàn thành đ ề tài khoá luận tốt nghiệp này. Đồng thời,
em cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo Trường Đại học Ngoại
thương cùng các bạn đã giúp đỡ em thực hiện đề tài.
7
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
CHƯƠNG I:
TỔNG QUAN VỀ THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
I. KHÁI NIỆM VÀ SỰ RA ĐỜI CỦA TH ƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
1. Khái niệm thương mại điện tử
Thương mại điện tử từ khi ra đời đã có nhiều tên gọi khác nhau như
“thương mại trực tuyến”(online trade) (hay còn gọi là “thương mại tại
tuyến”), “thương mại điều khiển học” (cybertrade), “kinh doanh điện tử”
(electronic business), “thương mại không có giấy tờ” (paperless commerce
ho ặc paperless trade)…Tuy nhiên, cho đ ến nay, tên gọi “thương mại điện tử”
(electronic commerce) được sử dụng nhiều nhất rồi trở thành quy ước chung
và được đưa vào văn bản pháp luật quốc tế, dù rằng các tên gọi khác vẫn có
thể được dùng và hiểu với cùng một nội dung.
Theo quan niệm phổ biến, thương mại điện tử (Electronic Commerce),
một yếu tố hợp thành của “nền kinh tế số hoá”, là hình thái hoạt động th ương
mại bằng các phương pháp điện tử; là việc trao đổi thông tin thương mại
thông qua các công ngh ệ điện tử mà nói chung là không cần phải in ra giấy
trong bất kỳ công đoạn nào của quá trình giao dịch (nên còn gọi là “thương
mại không có giấy tờ”)
Trong định nghĩa trên, chữ “thông tin” (information) không được hiểu
theo nghĩa hẹp là “tin tức” mà là bất cứ cái gì có thể truyền tải bằng kỹ thuật
điện tử, bao gồm cả thư từ, các tập tin văn bản (text-based file), các cơ sở dữ
liệu (database), các bảng tính (spreadsheet), các bản vẽ thiết kế bằng máy tính
điệ tử (computer-aid design: CAD), các hình đồ hoạ (graphical image), quảng
cáo, hỏi hàng, đơn hàng, hoá đơn, biểu giá, hợp đồng, hình ảnh động(video
image), âm thanh,...
Theo Đạo luật mẫu về thương mại điện tử do Uỷ ban thuộc Liên hợp
8
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
quốc về Luật thương m ại quốc tế soạn thảo và đã được Liên hợp quốc thông
qua thì “Thương mại” (Commerce) trong “thương mại điện tử” (Electronic
Commerce) bao quát các vấn đề nảy sinh ra từ mọi mối quan hệ mang tính
chất thương mại, dù có hay không có hợp đồng. Các mối quan hệ mang tính
thương mại (commercial) bao gồm, nhưng không chỉ bao gồm, các giao dịch
sau đây: bất cứ giao dịch thương mại nào về cung cấp hoặc trao đổi hàng hoá,
dịch vụ; thoả thuận phân phối; đại diện hoặc đại lý thương m ại; uỷ thác hoa
hồng (factoring); cho thuê dài hạn (leasing); xây dựng các công trình; tư vấn;
kỹ thuật công trình (engineering); đầu tư; cấp vốn; ngân hàng; b ảo hiểm; thoả
thuận khai thác hoặc tô nhượng; liên doanh và các hình thức khác về hợp tác
công nghiệp hoặc kinh doanh; chuyên chở hàng hoá, hành khách bằng đ ường
biển, đường không, đường sắt hoặc đường bộ.
U ỷ ban châu Âu cũng đưa ra định nghĩa thương mại điện tử như sau:
Thương mại điện tử được hiểu là việc thực hiện kinh doanh qua các ph ương
tịên điện tử. Nó d ựa trên việc xử lý và truyền dữ liệu điện tử dưới dạng văn
bản, âm thanh và hình ảnh. Thương mại điện tử trong định nghĩa này gồm
nhiều hành vi, trong đó có hoạt động mua bán hàng hoá; dịch vụ; giao nhận
các nội dung kỹ thuật số trên m ạng; chuyển tiền điện tử; mua bán cổ phiếu
điện tử; đấu giá thương mại; hợp tác thiết kế; tài nguyên mạng; mua sắm công
cộng; tiếp thị trực tiếp tới người tiêu dùng và các dịch vụ sau bán hàng; đối
với thương mại hàng hoá (ví dụ như hàng tiêu dùng, các thiết bị y tế chuyên
dụng) và thương mại dịch vụ (ví dụ như d ịch vụ cung cấp thông tin, dịch vụ
pháp lý, tài chính); các hoạt động truyền thống (như chăm sóc sức khoẻ, giáo
dục) và các hoạt động mới (ví dụ như siêu thị ảo).
Theo Tổ chức thương m ại thế giới (WTO), Thương mại điện tử bao gồm
việc sản xuất, quảng cáo, bán hàng và phân phối sản phẩm được mua bán và
thanh toán trên mạng Internet, nh ưng được giao nhận một cách hữu hình cả
các sản phẩm được giao nhận cũng như các thông tin số hoá qua mạng
9
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Internet.
Còn theo Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), Thương mại
điện tử được định nghĩa sơ bộ là các giao dịch thương mại dựa trên truyền dữ
liệu qua các mạng truyền thông như Internet.
N hư vậy, “thương mại” trong “thương mại điện tử” không chỉ là buôn
bán hàng hoá (trade) theo cách hiểu thông thường mà còn bao quát một phạm
vi rộng hơn nhiều, do đó, việc áp dụng thương mại điện tử sẽ làm thay đổi
cách thức hoạt động của hầu hết các hoạt động kinh tế. Theo ước tính hiện
nay, thương mại điện tử có tới trên 1300 lĩnh vực ứng dụng, trong đó buôn
bán hàng hoá và dịch vụ chỉ là một lĩnh vực ứng dụng.
2. Sự ra đời của thương mại điện tử
Thương mại điện tử ra đời trên cơ sở sự ra đời và phát triển của Internet -
mạng máy tính to àn cầu. Ý tưởng về Internet xuất hiện từ những năm 1960
khi Bộ quốc phòng Mỹ bắt tay vào thực hiện việc nghiên cứu kết nối các máy
tính thành một mạng lưới chằng chịt để khi một mối liên kết bị phá hỏng thì
các máy tính vẫn có thể nối kết với nhau bằng các mối liên hệ khác. Trong
thời gian này, Cơ quan nghiên cứu các dự án quốc phòng cao cấp của Mỹ
(ARPA) đã tìm kiếm các công nghệ truyền thông cho phép truyền thông liên
tục thậm chí cả khi các trung tâm điều khiển không hoạt động được. Điều này
dẫn tới việc nghiên cứu các công nghệ chuyển mạch gói. Kết quả là, tới năm
1977, hai giao thức chuyển mạch gói là Giao thức điều khiển truyền thông
(TCP) và Giao thức Internet (IP) được phát minh và trở thành hai giao thức cơ
bản của Internet.
Một bước quan trọng trong cuộc cách mạng Internet là việc Trung tâm
khoa học quốc gia Hoa Kỳ (NSF) thiết lập ra một số trung tâm siêu máy tính
quốc gia vào năm 1986. NSF đã liên kết các siêu máy tính và cho phép các
mạng máy tính của khu vực và các trường đại học được kết nối vào. Hơn thế
10
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
nữa, để sử dụng mạng truy cập từ xa các siêu máy tính của NSF, người ta đã
phát triển các chương trình ứng dụng như là thư điện tử, giao thức truyền tệp
và các nhóm tin để việc chia sẻ thông tin được thuận tiện hơn. Liên kết của
các trường đại học với mạng của NSF để kết nối được với các siêu máy tính
chính là nguồn gốc của Internet ngày nay.
Internet tiếp tục phát triển rộng thành mạng toàn cầu khi các nước khác
cũng xin gia nhập mạng. Đặc biệt, khi có sự phát triển của World Wide Web
(www) và sự ra đời của các trình duyệt web đồ hoạ, Internet đã nhanh chóng
thu hút được sự quan tâm chú ý của những người ở ngo ài cộng đồng giáo dục
và chính phủ. Với tính chất quốc tế và những tiện ích của các dịch vụ Internet,
các nhà quảng cáo và sau đó là các doanh nghiệp đ ã không bỏ lỡ cơ hội làm
ăn trên mạng. Từ đó, một phương thức kinh doanh mới của thương mại to àn
cầu xuất hiện và khái niệm thương m ại điện tử ra đời. Sau đó, Đạo luật mẫu
về thương mại điện tử do Uỷ ban Liên Hiệp Quốc về thương mại quốc tế
(UNCITRAL: United Nations Comission on International Trade Law) so ạn
thảo đã được Liên Hiệp Quốc chính thức thông qua, trở thành một cơ sở pháp
lý chính thức cho thương mại điện tử trên thế giới.
II. CÁC PHƯƠNG THỨC HOẠT ĐỘNG CỦA THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
1. Các phương tiện kỹ thuật sử dụng trong thương mại điện tử
1.1 Điện thoại
Đ iện thoại là một phương tiện được sử dụng nhiều trong giao dịch
thương mại bởi tính dễ sử dụng và sự phát triển rộng rãi của mạng điện thoại
trên toàn cầu, đặc biệt là sự phát triển của điện thoại di động và liên lạc qua
vệ tinh. Qua điện thoại, các đối tác có thể liên lạc, trao đổi trực tiếp với nhau
bằng giọng nói. Với đặc điểm này, nhiều loại dịch vụ có thể cung cấp trực
tiếp qua điện thoại như dịch vụ bưu điện, ngân hàng, hỏi đáp, tư vấn, giải trí...
11
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Tuy nhiên, hạn chế của điện thoại là chỉ truyền tải được âm thanh, giao dịch
chính thức vẫn phải thực hiện trên giấy tờ. Ngoài ra, chi phí cho giao d ịch qua
điện thoại, nhất là điện thoại đường dài trong nước và quốc tế vẫn còn cao nên
hiệu quả kinh tế thấp.
1.2 Máy Fax
Ư u điểm lớn nhất của máy fax là cho phép truyền các văn bản trên giấy
trong thời gian rất ngắn, giúp tiết kiệm được rất nhiều thời gian so với cách
gửi thư và công văn truyền thống, đặc biệt là khi các đối tác giao dịch ở các
nước khác nhau. Tuy nhiên, máy fax có một số hạn chế như không thể truyền
tải được âm thanh, hình ảnh động, hình ảnh ba chiều nên ít hấp dẫn đối với
người sử dụng. Hơn nữa, giá thiết bị và chi phí sử dụng còn cao nên việc sử
dụng máy fax có tính kinh tế thấp.
1.3 Truyền hình
Mức độ phổ thông của máy thu hình trên toàn thế giới và tầm phủ sóng
rộng rãi của vô số các kênh truyền hình đặc biệt là với sự phát triển của hệ
thống cáp quang và truyền hình phủ sóng qua vệ tinh đã khiến các nhà kiinh
doanh tìm thấy ở truyền hình một phương tiện kinh doanh hữu hiệu với việc
thực hiện các chương trình quảng cáo trên truyền hình. Tuy nhiên, điểm hạn
chế là truyền hình chỉ là công cụ viễn thông một chiều. Qua truyền hình,
những khách hàng quan tâm đến sản phẩm được quảng cáo không thể tìm
kiếm các dịch vụ chào hàng cũng như đàm phán với người bán về các điều
khoản cụ thể. Hiện nay, nhờ được kết nối với máy tính điện tử, công dụng của
máy thu hình đ ã được mở rộng hơn và nhược điểm này có thể đ ược khắc
phục.
1.4 Thiết bị kỹ thuật thanh toán điện tử
Trong thương m ại điện tử việc thanh toán có thể được thực hiện thông
qua các hệ thống thanh toán điện tử và chuyển tiền điện tử. Đây thực chất là
các phương tiện cho phép tự động chuyển tiền từ tài khoản này sang tài khoản
12
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
khác. Những phương tiện đ ược sử dụng rộng rãi trong thanh toán điện tử là
máy rút tiền tự động (ATM: Automatic Teller Machine), các loại thẻ tín dụng
(credit card), thẻ mua hàng (purchasing card), thẻ thông minh (smart card - là
một loại thẻ từ có gắn vi chíp điện tử mà thực chất là một máy tính điện tử rất
nhỏ)...
1.5 Intranet và Extranet
Mạng nội bộ (Intranet) theo nghĩa rộng là m ạng thông tin trong nội bộ
một cơ quan, một doanh nghiệp. Bằng sự nối kết giữa các máy tính điện tử
trong cơ quan, doanh nghiệp cùng với các liên lạc di động , các thành viên
trong cơ quan, doanh nghiệp đó có thể liên lạc, trao đổi thông tin và phối hợp
ho ạt động với nhau thông qua mạng này. Theo nghĩa hẹp, mạng nội bộ có thể
là m ạng kết nối các máy tính ở gần nhau, gọi là mạng cục bộ (LAN: Local
Area Network), hoặc mạng kết nối các máy tính trong một khu vực rộng lớn
hơn, gọi là m ạng miền rộng (WAN: Wide Area Network). Hai hay nhiều
mạng nội bộ liên kết với nhau sẽ tạo thành một liên mạng nội bộ hay còn gọi
là m ạng ngoại bộ (Extranet) và tạo ra một cộng đồng điện tử liên xí nghiệp
(inter-enterprise electronic community) .
1.6 Internet và Web
K hi nói Internet là nói tới một phương tiện liên kết các mạng với nhau
trên phạm vi toàn cầu trên cơ sở giao thức chuẩn quốc tế TCP/IP. Công nghệ
Internet chỉ thực sự trở thành công cụ đắc lực khi áp dụng thêm giao thức
chuẩn quốc tế HTTP (HyperText Transfer Protocol - Giao thức truyền siêu
văn bản) với các trang siêu văn bản viết bằng ngôn ngữ đánh dấu siêu văn b ản
H TML (HyperText Markup Language), tạo ra hàng chục dịch vụ khác nhau,
nhưng nổi bật nhất tới nay là dịch vụ World Wide Web ra đời năm 1991
(thường gọi tắt là web, viết tắt là WWW). Web là công nghệ sử dụng các siêu
liên kết văn bản (hyper link, hyper text), là một giao thức để tạo ra các liên
kết động trong hoặc giữa các văn bản, hay nói cách khác là tạo ra các văn bản
13
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
chứa nhiều tham chiếu tới các văn bản khác. Nó cho phép người sử dụng tự
động chuyển từ một cơ sở dữ liệu này sang một cơ sở dữ liệu khác. Bằng cách
đó, người sử dụng có thể truy cập các thông tin thuộc nhiều lĩnh vực khác
nhau và dưới nhiều hình thức khác nhau như văn bản, đồ hoạ, âm thanh...
Web với tư cách là một không gian ảo cho thông tin đã được toàn thế giới
chấp nhận làm tiêu chuẩn giao tiếp thông tin.
N gày nay, do công nghệ Internet được áp dụng rộng rãi vào việc xây
dựng các mạng nội bộ và liên mạng nội bộ nên càng ngày người ta càng hiểu
các mạng này là các “phân mạng” (subnet) của Internet. Sự ra đời và phát
triển của Internet đã tạo đà thúc đẩy mạnh mẽ quá trình toàn cầu hoá, tạo ra
bước phát triển mới của ngành truyền thông và đã trở thành công cụ quan
trọng nhất của thương mại điện tử. Dù có hay không có Internet/Web, ta vẫn
có thể làm thương mại điện tử (qua các mạng nội bộ và liên mạng nội bộ cùng
với các phương tiện điện tử khác), song ngày nay, nói tới thương mại điện tử
thường có nghĩa là nói tới Internet/Web, vì thương mại đã và đang trong tiến
trình toàn cầu hoá và hiệu quả hoá, nên cả hai xu hướng ấy đều đòi hỏi phải
sử dụng triệt để Internet và Web như các phương tiện đ ã được quốc tế hoá cao
độ và có hiệu quả sử dụng cao.
2. Các hình thức hoạt động chủ yếu của thương mại điện tử
2.1 Thư điện tử (e-mail)
Các đối tác (người tiêu dùng, doanh nghiệp, các cơ quan chính phủ) sử
dụng hòm thư điện tử để gửi thư cho nhau m ột cách “trực tuyến” thông qua
mạng, gọi là thư điện tử (electronic mail, gọi tắt là e-mail). Đây là một thứ
thông tin ở dạng “phi cấu trúc” (unstructured form), nghĩa là thông tin không
phải tuân thủ một cấu trúc đã thoả thuận trước.
2.2 Thanh toán điện tử (electronic payment)
Thanh toán điện tử là việc thanh toán tiền thông qua thông điệp điện tử
(electronic message). Sự hình thành và phát triển của thương m ại điện tử đã
14
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
hướng thanh toán điện tử mở rộng sang các lĩnh vực mới , đó là:
Trao đổi dữ liệu điện tử tài chính ( FE DI - Financial Electronic Data
Interchange) chuyên phục vụ cho việc thanh toán điện tử giữa các công ty
giao d ịch với nhau bằng điện tử.
Tiền mặt Internet (Internet Cash) là tiền mặt được mua từ một nơi phát
hành (ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng), sau đó đ ược chuyển đổi tự do sang
các đồng tiền khác thông qua Internet. Tất cả đều được thực hiện bằng kỹ
thuật số hoá, vì thế tiền mặt này còn có tên gọi là “tiền mặt số hoá” (digital
cash), công nghệ đặc thù chuyên phục vụ mục đích này có tên gọi là “mã hoá
khoá công khai/bí mật” (Public/Private Key Crypto-graphy). Thanh toán bằng
tiền mặt Internet đang trên đà phát triển nhanh vì có hàng loạt ưu điểm nổi
bật:
- Có thể dùng cho thanh toán những món hàng giá trị nhỏ;
- Có thể tiến hành giữa hai con người hoặc hai công ty b ất kỳ mà không
đòi hỏi phải có một quy chế được thoả thuận trước, các thanh toán là vô hình;
- Tiềnmặt nhận được đảm bảo là tiền thật, tránh được nguy cơ tiền giả.
Túi tiền điện tử (electronic purse, còn gọi là “ví điện tử”) nói đơn giản
là nơi để tiền mặt Internet mà chủ yếu là thẻ thông minh (smart card, hay còn
gọi là thẻ giữ tiền - stored value card); tiền được trả cho bất cứ ai đọc đ ược
thẻ đó; kỹ thuật của túi tiền điện tử về cơ bản là kỹ thuật “mã hoá khoá công
khai/bí mật” tương tự như kỹ thuật áp dụng cho “tiền mặt Internet”.
Thẻ thông minh (smart card) nhìn bề ngoài tương tự như thẻ tín dụng,
nhưng ở mặt sau của thẻ, thay vì d ải từ, lại là một chip máy tính điện tử có
một bộ nhớ nhỏ để lưu trữ tiền số hoá, tiền ấy chỉ được chi trả khi người sử
dụng và thông điệp (ví dụ xác nhận thanh toán hoá đơn) được xác thực là
“đúng”.
G iao dịch ngân hàng số hoá (digital banking) và giao dịch chứng
khoán số hoá (digital securities trading). Hệ thống thanh toán điện tử của ngân
15
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
hàng là một đại hệ thống, gồm nhiều tiểu hệ thống:
- Thanh toán giữa ngân hàng với khách hàng (qua điện thoại, tại các
điểm bán lẻ, các ki-ốt, giao dịch cá nhân tại nhà, giao d ịch tại trụ sở khách
hàng, giao dịch qua Internet, chuyển tiền điện tử, thẻ tín dụng...);
- Thanh toán giữa ngân hàng với các đại lý thanh toán (nhà hàng, siêu
thị...);
- Thanh toán trong nội bộ một hệ thống ngân hàng;
- Thanh toán giữa hệ thống ngân hàng này với hệ thống ngân hàng khác.
2.3 Trao đổi dữ liệu điện tử (EDI - Electronic Data Interchange)
Trao đổi dữ liệu điện tử là việc trao đổi các dữ liệu dưới dạng “có cấu
trúc” (structured form) từ máy tính điện tử này sang máy tính điện tử khác
trong nội bộ công ty, hay giữa các công ty hoặc tổ chức đã thoả thuận buôn
bán với nhau theo cách này một cách tự động mà không cần có sự can thiệp
của con người (gọi là dữ liệu có cấu trúc vì các bên đối tác phải thoả thuận từ
trước khuôn dạng cấu trúc của các thông tin). Uỷ ban Liên hiệp quốc về luật
thương mại quốc tế đã đưa ra định nghĩa pháp lý sau: “Trao đổi dữ liệu điện
tử (EDI) là việc chuyển giao thông tin từ máy tính điện tử này sang máy tính
điện tử khác bằng phương tiện điện tử mà sử dụng một tiêu chuẩn đã đ ược
thoả thuận về cấu trúc thông tin”.
EDI ngày càng được sử dụng rộng rãi trên bình diện to àn cầu và chủ yếu
được thực hiện thông qua các mạng nội bộ và liên mạng nội bộ.
Thương m ại điện tử qua biên giới (Cross-border electronic commerce) về
bản chất là trao đổi dữ liệu điện tử giữa các doanh nghiệp đ ược thực hiện giữa
các đối tác ở các quốc gia khác nhau, với các nội dung: giao dịch kết nối, đặt
hàng, giao d ịch gửi hàng (shipping) và thanh toán. Trên bình diện này, nhiều
khía cạnh còn phải tiếp tục xử lý, đặc biệt là buôn bán giữa các nước có quan
điểm, chính sách và luật pháp thương mại khác nhau về căn bản, đòi hỏi phải
có từ trước một dàn xếp pháp lý trên nền tảng thống nhất quan điểm về tự do
16
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
hoá thương mại và tự do hoá việc sử dụng Internet. Chỉ như vậy mới có thể
đảm bảo được tính khả thi, tính an toàn và tính hiệu quả của trao đổi dữ liệu
điện tử.
2.4 Giao gửi số hoá các dung liệu (Digital delivery of content)
G iao gửi số hoá các dung liệu là việc mua bán, trao đổi các sản phẩm mà
người ta cần nội dung, tức là hàng hoá, chứ không cần tới vật mang hàng hoá
như phim ảnh, âm nhạc, các chương trình truyền hình, phần mềm máy tính...
Các ý kiến tư vấn, vé máy bay, vé xem phim, xem hát, hợp đồng bảo hiểm...
nay cũng đ ã được đưa vào danh mục các dung liệu (content). Đồng thời, trên
giác độ kinh tế - thương mại, các loại thông tin kinh tế và kinh doanh trên
Internet đều có ở mức phong phú, do đó một nhiệm vụ quan trọng của công
tác thông tin ngày nay là khai thác trực tiếp được lượng thông tin trên Web và
phân tích tổng hợp lượng thông tin này sao cho phù hợp với mục đích sử
dụng.
2.5 Bán lẻ hàng hoá hữu hình (retail of tangible goods)
Đ ể tận dụng tính năng đa phương tiện (multimedia) của môi trường Web
và Java, người bán xây dựng trên mạng các cửa hàng ảo (virtual shop) để
thực hiện việc bán hàng. Người sử dụng Internet/Web tìm trang Web của cửa
hàng, xem hàng háo hiển thị trên màn hình, xác nhận mua và trả tiền bằng
thanh toán điện tử. Vì là hàng hoá hữu hình nên tất yếu sau đó cửa hàng phải
dùng các phương tiện gửi hàng truyền thống để đưa hàng tới tay khách. Điều
quan trọng nhất là khách hàng có thể mua hàng tại nhà (home shopping) mà
không cần phải đích thân đi tới cửa hàng.
3. Các loại giao tiếp trong thương mại điện tử
- Giao tiếp giữa người với người: qua điện thoại, thư điện tử, máy fax;
- Giao tiếp giữa người với máy tính điện tử: trực tiếp hoặc qua các mẫu
biểu điện tử (Electronic form) và qua mạng Internet;
- Giao tiếp giữa máy tính điện tử với người: qua thư tín do máy tính tự
17
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
động sinh ra, qua máy fax và thư điện tử;
- Giao tiếp giữa máy tính điện tử với máy tính điện tử: qua việc trao đổi
dữ liệu có cấu trúc, thẻ thông minh, các dữ liệu mã hoá bằng vạch (barcoded
data, cũng gọi là dữ liệu mã vạch).
4. Các giao dịch thương mại điện tử
4.1 Căn cứ theo đối tượng giao dịch
Các giao dịch thương m ại điện tử hiện nay được xây dựng dựa trên các
mối quan hệ giữa các chủ thể bao gồm chính phủ, doanh nghiệp, người tiêu
dùng. Do vậy, căn cứ theo đối tượng giao dịch, trong thương mại điện tử có
thể có các giao dịch sau:
- B to B (Business to Business): là giao d ịch giữa các doanh nghiệp với
nhau và giao d ịch bên trong doanh nghiệp (Business to Employee). Các doanh
nghiệp thường sử dụng hình thức giao dịch này để trao đổi chứng từ, thanh
toán tiền hàng và trao đổi thông tin. Hình thức trao đổi này thường được các
doanh nghiệp sử dụng mạng Intranet và Extranet để giao dịch.
- B to C (Business to Consumer): là giao dịch giữa doanh nghiệp và
người tiêu dùng, minh hoạ cụ thể là việc bán hàng qua mạng, làm cho việc
mua sắm của người tiêu dùng trở nên thuận tiện hơn vì người tiêu dùng có thể
thực hiện việc xem hàng, mua hàng và thanh toán tại nhà mà không cần phải
đến tận cửa hàng. Đây chính là sự thể hiện việc điện tử hoá tiêu thụ khi mạng
toàn cầu ra đời và phát triển.
- B to G (Business to Government): giao dịch giữa doanh nghiệp với
chính phủ, bao gồm việc trao đổi thông tin, mua sắm chính phủ theo kiểu trực
tuyến (online government procurement) và quản lý nhà nước về thuế, hải
quan...
- C to G (Consumer to Government): giao dịch giữa người tiêu dùng với
các cơ quan chính phủ nhằm trao đổi các thông tin về thuế, dịch vụ hải quan
và các thông tin khác.
18
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
- G to G (Government to Government): giao dịch giữa các chính phủ
nhằm mục đích trao đổi thông tin.
Trong các giao dịch trên, giao dịch giữa các doanh nghiệp (B to B hoặc
B2B) và giữa doanh nghiệp với người tiêu dùng (B to C hoặc B2C) là hai
dạng giao dịch phổ biến trong thương mại điện tử đặc biệt là nếu xét trên góc
độ thuần tuý kinh doanh.
Giao dịch bên trong doanh nghiệp và giữa các doanh nghiệp
Thư tín điện tử trong nội bộ doanh nghiệp
X uất bản trực tuyến (trên Web) các tài liệu của công ty
Tra cứu các tài liệu, các dự án và các thông tin khác
Truyền gửi các thông tin khẩn cấp tới nhân viên
Q uản lý tài chính và nhân sự
Q uản lý vật tư
Phục vụ hậu cần
G ửi các thông tin hoặc báo cáo về xử lý đ ơn hàng cho người cung
cấp hàng.
Giao dịch giữa doanh nghiệp với người tiêu dùng
Tra cứu thông tin về sản phẩm và hàng hoá (trên Web)
Đ ặt hàng
Thanh toán các hàng hoá và dịch vụ
Cung cấp các lao vụ trực tuyến cho khách hàng
Trước hết, về giao dịch B2B, đây là quan hệ giao dịch chiếm tỷ lệ chủ
yếu trong tổng số các giao dịch thương mại điện tử hiện nay. Khi áp dụng
B2B, các doanh nghiệp xây dựng cho mình các Website trên mạng Internet
nhằm giới thiệu về doanh nghiệp cũng như các sản phẩm của doanh nghiệp
cho các đối tác, đồng thời những đối tác quan tâm có thể giao dịch trực tiếp
với doanh nghiệp ngay trên Website này. Bên cạnh đó, Website cũng là mạng
19
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
- Kho¸ luËn tèt nghiÖp
nội bộ giữa doanh nghiệp với một số khách hàng đã và đang làm việc với
doanh nghiệp. Ngoài ra, đối với đa số các công ty, các Website này cũng kiêm
luôn chức năng bán lẻ hàng hoá cho người tiêu dùng khi họ truy cập tìm hiểu
sản phẩm và đặt hàng như các khách hàng là doanh nghiệp khác.
Trong phương thức B2B, thông qua mạng Internet, các doanh nghiệp có
thể theo dõi, quản lý được quá trình cung c ấp nguyên liệu, dịch vụ từ phía nhà
cung cấp cũng như việc giao hàng hoá cho các đại lý tiêu thụ của m ình và các
nhà phân phối độc lập khác. Đồng thời, trong quá trình này, doanh nghiệp
cũng liên tục được cập nhật thông tin từ phía các đối tác do đó có thể nhanh
chóng nắm bắt kịp thời các cơ hội kinh doanh. Về phía nội bộ doanh nghiệp,
tất cả các thành viên trong doanh nghiệp đều được quản lý, được tham gia vào
sản xuất một sản phẩm bằng cách truy cập thông tin về sản phẩm, đóng góp ý
kiến về sản phẩm, được thông báo cũng như đóng góp ý kiến về các quyết
định của doanh nghiệp thông qua mạng nội bộ của doanh nghiệp đó. Với
nguồn thông tin từ nhiều phía cả bên trong lẫn bên ngoài, doanh nghiệp có thể
bổ sung, hoàn thiện sản phẩm cho phù hợp với yêu cầu của thị trường từ đó
nâng cao kết quả và hiệu quả kinh doanh.
V ề giao dịch B2C, đây là một phương thức giao dịch ngày càng phổ biến
bởi những tiện ích m à nó đem lại cho cả doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng.
V ới sự phát triển của Internet, người tiêu dùng ngày càng quen dần với việc
mua hàng trên mạng, một thị trường điện tử nơi người bán và người mua gặp
nhau mà trong tương lai có thể dần thay thế cho các thị trường truyền thống.
K hi mua hàng trên mạng, hạn chế về khoảng cách đ ịa lý được xoá bỏ, người
tiêu dùng có thể tự do lựa chọn các sản phẩm, dịch vụ cũng như các nhà cung
cấp chỉ bằng việc truy cập các Website đang xuất hiện ngày một nhiều hơn
trên mạng.
G iao dịch B2C có ảnh hưởng nhiều đến kênh bán lẻ bởi thông qua
20
Lª Thu Ph¬ng A5 - K38B
nguon tai.lieu . vn
