Luận văn Thạc sỹ: Một số biện pháp phát triển kỹ năng tự học cho học sinh qua sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học Lịch sử ở trường trung học phổ thông - Nguyễn Hồng Nhung

Một số biện pháp phát triển kỹ năng tự học cho học sinh qua sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thong Nguyễn Hồng Nhung Trường Đại học Giáo dục Luận văn ThS ngành: Lí luận và phương pháp dạy học; Mã số: 60 14 10 Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Thế Bình Năm bảo vệ: 2012 Abstract: Nghiên cứu cơ sở lý luận về tự học nói chung và tự học của học sinh (HS) qua sử dụng tài liệu tham khảo (TLTK) lịch sử nói riêng. Tìm hiểu thực tiễn việc phát triển kỹ năng tự học của HS trung học phổ thông (THPT) qua sử dụng tài liệu tham khảo. Tìm hiểu khái quát chương trình Lịch sử THPT và đi sâu tìm hiểu chương trình Lịch sử Việt Nam 1945-1954 làm căn cứ để xác định, đề xuất một số biện pháp phát triển kỹ năng tự học cho HS qua sử dụng TLTK. Thực nghiệm sư phạm và đánh giá hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất. Keywords: Phương pháp giảng dạy; Môn Lịch sử; Kỹ năng tự học; Tung học phổ thông Content 1. Lý do chọn đề tài Yêu cầu bức thiết đặt ra trong xã hội hiện đại: giáo dục, đào tạo thế hệ trẻ không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ tri thức mà phải hướng tới việc bồi dưỡng cho học sinh khả năng tự học. Rèn luyện năng lực tự học cho HS THPT có vị trí quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu bộ môn và góp phần đào tạo ra những con người lao động có năng lực thực hành, tự chủ, năng động. Vấn đề tự học đã được quan tâm, tuy nhiên đa số mới chỉ dừng lại ở lý luận, còn trong thực tiễn dạy học, GV vẫn còn gặp nhiều khó khăn, lúng túng. Nhiều GV và HS vẫn chưa ý thức được tầm quan trọng của việc tự học nên chưa quan tâm chú trọng tới việc rèn kỹ năng này. Đối với môn Lịch sử, còn nhiều quan niệm Lịch sử là môn phụ, phương pháp dạy học Lịch sử không hiệu quả và tạo hứng thú cho HS. Việc đổi mới phương pháp dạy học cũng chưa được quan tâm. Phương pháp tốt nhất để HS tiếp nhận đầy đủ và sâu sắc về các sự kiện, nhân vật, vấn đề lịch sử là phải phát huy được tính tích cực, chủ động của HS. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn vấn đề “Một số biện pháp phát triển kỹ năng tự học cho HS qua sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học lịch sử ở trường THPT” làm đề tài nghiên cứu. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Các nhà nghiên cứu giáo dục, các nhà sư phạm đã quan tâm giải quyết vấn đề này dưới nhiều góc độ và mức độ khác nhau. 2.1. Trên thế giới Từ thời cổ đại, vấn đề tự học đã khẳng định được vai trò và ý nghĩa to lớn của nó. Điều này được thể hiện rõ trong tư tưởng giáo dục của Khổng Tử, R.R.Sing. Các ông nhấn mạnh người học phải tích cực, chủ động trong quá trình học kiến thức và nhận ra các tiềm năng của bản thân. Đối với các nhà khoa học phương Tây, vấn đề này cũng được quan tâm, nghiên cứu sâu trên từng khía cạnh cụ thể. Nhà giáo dục vĩ đại của Hi Lạp cổ đại Xôcrat (469-399 TCN) được biết đến với phương pháp dạy học gọi là “thuật đỡ đẻ” nhằm phát huy tính tích cực tư duy của HS. J.A.Cômenxki (1562-1670) nhà sư phạm Tiệp Khắc đưa ra những biện pháp dạy học hướng HS phải tìm tòi, suy nghĩ để nắm được bản chất của sự vật, hiện tượng. J.J.Rousseau (1712-1778), Tohr Dewey (1859-1952), TS N.Đ.Đairi hay I.F.Kharlamov đều khẳng định: công tác tự học giữ vai trò to lớn trong việc nâng cao tính tích cực hoạt động trí tuệ của HS. Vai trò quan trọng của tự học còn được khẳng định qua nghiên cứu của các nhà giáo dục tiêu biểu thế kỷ XVII – XIX như Petalogi (1824-1890), Ditecvec (1790-1886), và Usinxki (1824-1870), Rubaki, Nhà sư phạm T.Makiguchi (1871-1944)… Tóm lại, các quan điểm trên tuy đề cập đến những góc độ khác nhau nhưng đều khẳng định năng lực thực tiễn của trẻ em dưới hình thức tự học, tự phát triển. 2.2. Các tác giả trong nước GS Nguyễn Cảnh Toàn đã đóng góp nhiều công sức trong việc tìm hiểu vấn đề tự học ở nhiều loại hình đào tạo khác nhau, thể hiện qua các tác phẩm: “Quá trình dạy – tự học”, “Luận bàn về kinh nghiệm tự học… Về phương pháp tự học trong môn Lich sử, cũng có nhiều công trình đi sâu nghiên cứu về vấn đề này: cuốn “Đối mới việc dạy, học lịch sử lấy HS làm trung tâm” GS Phan Ngọc Liên chủ biên, cuốn “Phát huy tính tích cực của HS trong dạy học Lịch sử ở trường THCS” của GS Phan Ngọc Liên, PGS Trịnh Đình Tùng, tác phẩm “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học Lịch sử ở trường phổ thông” của GS TS Nguyễn Thị Côi, cuốn “Hệ thống các phương pháp dạy học lịch sử ở trường THCS” do PGS Trịnh Đình Tùng chủ biên… Vấn đề tự học đã được luận bàn sôi nổi trên các tạp chí như: Giáo dục và thời đại; Nghiên cứu giáo dục; Nghiên cứu Lịch sử; tạp chí Giáo dục. Các bài viết của tác giả Nghiêm Đình Vì, PGS Trịnh Đình Tùng, Th.S Võ Hoàng Ngọc, Vũ Duy Yên, PGS TS Nguyễn Văn Đản, GS Phan Trọng Luận, Nguyễn Thị Thế Bình... đã đi sâu nghiên cứu vào các khía cạnh khác nhau của vấn đề tự học nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn. Bên cạnh đó, vấn đề tự học cũng được đi sâu tìm hiểu qua nhiều luận án và luận văn thạc sĩ… Như vậy, có không ít các công trình nghiên cứu về vấn đề tự học và kỹ năng tự học qua TLTK. Các tài liệu tập trung nghiên cứu khá sâu sắc và hệ thống về mặt lý luận: vai trò ý nghĩa, hình thức, các biện pháp phát triển kỹ năng tự học... Tuy nhiên chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu việc phát triển kỹ năng tự học qua sử dụng TLTK. Những kết quả nghiên cứu của các tác giả đi trước chính là nguồn tài liệu quý báu, là nhữngcăncứ, gợiýcógiátrịchochúngtôithựchiệnluận vănnày. 3. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là quá trình dạy học môn Lịch sử ở trường THPT 4. Phạm vi nghiên cứu Đề tài không đi sâu nghiên cứu vấn đề tự học nói chung, mà tập trung nghiên cứu vấn đề phát triển kĩ năng tự học với TLTK cho HS và đề xuất một số biện pháp sư phạm nhằm phát triển kỹ năng tự học qua sử dụng TLTK cho HS trong dạy học lịch sử ở trường THPT. Do thời gian hạn chế nên đề tài giới hạn việc vận dụng các biện pháp phát triển kỹ năng tự học qua sử dụng TLTK cho HS trong dạy học Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945-1954 lớp 12 THPT (chương trình chuẩn) - Phần thực nghiệm, chúng tôi chỉ tiến hành qua một bài học trên lớp. - Phạm vi thực nghiệm giới hạn ở một số trường phổ thông tại Hà Nội và các tỉnh phía Bắc như: THPT Phạm Hồng Thái (Hà Nội), THPT Trần Hưng Đạo (Hà Nội), THPT Hồng Thái (Đan Phượng, Hà Nội), THPT Hùng Vương (Thái Bình), THPT Chuyên Hạ Long (Quảng Ninh), THPT Chuyên Amsterdam (Hà Nội), Trung tâm GDTT Thuận Thành (Bắc Ninh) 5. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở khẳng định tầm quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng tự học với TLTK cho HS THPT, đề tài đi sâu đề xuất một số biện pháp phát triển kỹ năng tự học cho HS qua sử dụng TLTK trong dạy học lịch sử ở trường THPT (vận dụng qua phần LSVN giai đoạn 1945-1954, lớp 12 THPT - Chương trình chuẩn). 6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về tự học nói chung và tự học của HS qua sử dụng TLTK lịch sử nói riêng. - Tìm hiểu thực tiễn việc phát triển kỹ năng tự học của HS THPT qua sử dụng tài liệu tham khảo. - Tìm hiểu khái quát chương trình Lịch sử THPT và đi sâu tìm hiểu chương trình Lịch sử Việt Nam 1945-1954 làm căn cứ để xác định, đề xuất một số biện pháp phát triển kỹ năng tự học cho HS qua sử dụng TLTK. - Thựcnghiệmsưphạmvàđánhgiáhiệuquảcủacácbiệnphápđãđềxuất. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: sưu tầm, đọc và phân tích các nguồn tài liệu như: sách, báo, Internet, tạp chí, luận văn, luận án... - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn bao gồm: quan sát, dự giờ, trao đổi với GV, HS, điều tra xã hội học, phương pháp thống kê toán học.. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm 8. Giả thuyết nghiên cứu Trong thực tế giảng dạy lịch sử ở trường THPT hiện nay, nhiều GV chưa chú ý đến việc phát triển kỹ năng tự học với TLTK cho HS. Chất lượng dạy học Lịch sử ở trường THPT sẽ được nâng cao, đáp ứng mục tiêu môn học nếu vận dụng được các biện pháp phát triển kỹ năng tự học cho HS qua sử dụng TLTK như luận văn đưa ra. 9. Những đóng góp của đề tài Vê lí luân: Góp phần làm phong phú lí luận PPDH lịch sử ở trường phổ thông về vân đê tự học qua sử dụng TLTK Vê thưc tiên: Kêt qua nghiên cưu cua đê t ài là những gợi ý, tham khao bô ich cho giáo viên, sinh viên cac trương Đai hoc sư pham , Cao đăng sư ph ạm, cho giao viên va học sinh ở trường THPT trong việc thực hiện tốt vi ệc hướng dẫn cho HS trong học tập môn Lịch sử 10. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn bao gồm 2 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc phát triển kỹ năng tự học của HS qua sử dụng TLTK trong dạy học lịch sử ở trường THPT Chương 2: Một số biện pháp phát triển kỹ năng tự học cho HS qua sử dụng TLTK trong dạy học lịch sử ở trường THPT (vận dụng trong dạy học Lịch sử Việt Nam 1945-1954) CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TỰ HỌC CHO HS QUA SỬ DỤNG TLTK TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG THPT 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Khái niệm tự học ... - tailieumienphi.vn