Xem mẫu
- LUẬN VĂN:
Phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành
phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa
- Mở đầu
Cho đến cuối những năm 80 của thế kỷ 20, về cơ bản trong nền kinh tế nước ta sản
xuất nhỏ vẫn còn là phổ biến, trạng thái kinh tế tự nhiên hiện vật, tự cung, tự cấp còn
chiến ưu thế. Xã hội Việt Nam về cơ bản vẫn dựa trên nền tảng của văn minh nông
nghiệp lúa nước, nông dân chiếm đại đa số. Vì vậy Việt Nam vẫn là nước nghèo nàn, lạc
hậu và kém phát triển, Do đó phát triển trở thành nhiệm vụ, mục tiêu số 1 đối với toàn
Đảng, toàn dân ta trong những bước đường đi tới. Muốn vậy phải chuyển nền kinh tế
quốc dân sang trạng thái của sự phát triển, là phát triển nền kinh tế thị trường cùng với nó
là thực hiện công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá.
Để làm được điều đó chúng ta cần phải phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều
thành phần theo định hướng XHCN là giải pháp cơ bản để chuyển từ sản xuất nhỏ lên sản
xuất lớn ở nước ta hiện nay. Chuyển nền kinh tế từ hoạt động theo cơ chế kế hoạch hoá
tập trung, hành chính, quan liêu bao cấp sang phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành
phần vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước, theo định hướng
XHCN là nội dung, bản chất và đặc điểm khái quát nhất đối với nền kinh tế của nước ta
trong hiện tại và trong tương lai để đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu theo hướng
công nghiệp hoá hiện đại hoá để huy động sức mạnh của toàn dân vào việc khắc phục
nguy cơ tụt hậu ngày càng xa, cần phải phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần
theo định hướng XHCN. Đó là chủ trương có tính chiến lược trong công cuộc xây dựng
và phát triển kinh tế xã hội của nước ta hiện nay mà Đảng và nhà nước ta đã xác định.
Vấn đề “Phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng
XHCN” là giải pháp cơ bản để chuyển từ sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn ở n ước ta hiện
nay được giải quyết ở trong nội dung của đề án này với những ý chính sau:
I. Cơ sở lý luận của việc phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần trong thời
kỳ quá độ lên XHCN nói chung.
II. Tính tất yếu khách quan phải phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần ở
nước ta.
III. Những giải pháp để phát triển kinh tế hàng hoá Việt Nam
- I. cơ sở lý luận của việc phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần trong thời kỳ
quá độ đi lên cnxh nói chung.
1. Lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin về sự phát sinh và phát triển của sản
xuất hàng hoá và kinh tế hàng hoá, sự khác biệt giữa chúng để làm rõ vấn đề đã nêu
ở trên.
Trước khi đi vào nghiên cứu sản xuất hàng hoá và kinh tế hàng hoá ta cần hiểu rõ
hàng hoá là gì?
- Hàng hoá là sản phẩm của lao động mà. Một là: nó có thể thoả mãn được nhu
cầu nào đó của con người; Hai là: nó được sản xuất ra không phải để người sản xuất ra nó
tiêu dùng mà là để bán. Vì vậy hàng hoá trước hết là một đối tượng bên ngoài, là một vật
nhờ có thuộc tính của nó mà thoả mãn được bất cứ loại nhu cầu nào của con người. Dù
nhu cầu đó là do dạ dày hay do ảo tưởng mà có, thì tính chất của những nhu cầu đó
không làm cho vấn đề thay đổi gì cả.
- Hàng hoá có hai thuộc tính: giá trị và giá trị sử dụng. Trong đó giá trị sử dụng là
thuộc tính tự nhiên còn giá trị là thuộc tính xã hội của hàng hoá, hai thuộc tính là hai mặt
đối lập cùng tồn tại trong hàng hoá.
+ Giá trị sử dụng của hàng hoá:
Đó là những công dụng khác nhau do thuộc tính tự nhiên của vật mang lại có thể
thoả mãn một nhu cầu nào đó của con người.
Ví dụ: cơm để ăn, áo để mặt, máy móc, thiết bị nguyên nhiên vật liệu để sản
xuất…
Giá trị sử dụng của vật phẩm chỉ được thể hiện ra khi đem tiêu dùng chúng. Khoa
học kỹ thuật và công nghệ càng phát triển thì dần dần người ta sẽ tìm ra nhiều tính có ích
của các vật phẩm.
Giá trị sử dụng của hàng hoá rất phong phú nó vừa thoả mãn nhu cầu vật chất
đồng thời nó còn thoả mãn nhu cầu tinh thần: như sách báo, băng hình băng tiếng… giá
trị sử dụng là một phạm trù vĩnh viễn nhưng trong nền kinh tế hàng hoá thì giá trị sử
dụng đồng thời là một vật mang giá trị trao đổi tức là nó có thể được đổi lấy vât khác.
Hàng hoá phải có giá trị sử dụng nhưng không phải mọi vật có giá trị sử dụng lại
là hàng hoá.
Ví dụ: không khí, ánh sáng..
- + Giá trị của hàng hoá: giá trị của hàng hoá là một phạm trù rất trìu tượng bởi vì
nó là thuộc tính xã hội của hàng hoá và muốn hiểu được giá trị của hàng hoá chúng ta
phải xuất phát từ việc nghiên cứu giá trị trao đổi.
Khái niệm giá trị trao đổi: giá trị trao đổi đó là quan hệ tỷ lệ về lượng mà một giá
trị sử dụng này được trao đổi với một giá trị sử dụng khác mà phương thức biểu hiện giá
trị trao đổi có dạng. Ví dụ như: 1 rìu = 20kg thóc.
Từ phương thức này thì có hai vấn đề cần được giải đáp:
Vì sao hàng hoá có công dụng khác nhau lại được trao đổi với nhau.
Tại sao 2 hàng hoá lại được trao đổi với nhau theo một tỷ lệ nhất định (như 1 =20).
Giải đáp
2 hàng hoá có công dụng khác nhau mà được trao đổi lẫn nhau, vì vậy giữa chúng
phải có cơ sở chung. Cái chung đó không phải là thuộc tính tự nhiên của vật phẩm. Nếu
loại trừ điều đó ra thì các hàng hoá mang ra trao đổi chỉ còn một thuộc tính chung duy
nhất đó là chúng đều là sản phẩm của lao động con người và nhờ thuộc tính này chúng
được trao đổi với nhau.
Việc trao đổi hàng hoá đó chính là việc trao đổi lao động của người sản xuất hàng
hoá đã được kết tính trong hàng hoá. Trong phương trình trên thì thời gian lao động để
làm ra một rìu bằng thời gian lao động làm ra 20 kg thóc vì vậy tỷ lệ này là 1 và 20.
Tóm lại: thông qua trao đổi hàng hoá (giá trị trao đổi) thì chúng ta phát hiện ra
được thuộc tính thứ hai của hàng hoá đó là giá trị.
Kế luận về thực thể giá trị: thực thể của giá trị hàng hoá (chất của giá trị hàng hoá)
đó là lao động của người sản xuất hàng hoá được kết tinh ở trong hàng hoá, giá trị biểu
hiện quan hệ sản xuất giữa những người sản xuất hàng hoá hay có thể nói giá trị chính là
một quan hệ xã hội.
Một vật không phải là sản phẩm của lao động thì vật đó không có giá trị. Không
phải bất kỳ lao động nào cũng tạo thành thực thể của giá trị mà chỉ trong kinh tế hàng hoá
thì lao động của con người mới tạo thành thực thể lao động.
a. Sự ra đời và phát triển của sản xuất hàng hoá:
-Quá trình chuyển từ sản xuất tự cung tự cấp lên sản xuất hàng hoá.
+ Khái niệm sản xuất tự cung tự cấp: đó là một kiểu tổ chức sản xuất mà trong đó
sản phẩm của lao động làm ra để thoả mãn nhu cầu tiêu dùng của nội bộ của từng hộ gia
- đình, từng công xã hay từng cá nhân riêng lẻ. Sản xuất tự cung tự cấp hay còn được gọi là
sản xuất tự túc tự cấp hoặc nền kinh tế tự nhiên. Đây là kiểu tổ chức khép kín tức là
không có sự giao lưu với bên ngoài vì vậy nó thường gắn liền với sự bảo thủ, trì trệ, bị
giới hạn bởi nhu cầu hạn hẹp, kỹ thuật thô sơ lạc hậu. Nền kinh tế tự nhiên tồn tại trong
các giai đoạn phát triển thấp của xã hội: thời nguyên thuỷ, nô lệ, phong kiến.
Nhưng ở nước ta hiện nay thì kinh tế tự nhiên vẫn còn tồn tại ở các vùng sâu, vùng
xa, vùng núi phía bắc, tây nguyên,vùng đồng bào các dân tộc thiểu số.
+ Sự xuất hiện của sản xuất hàng hoá.
Trong quá trình sản xuất công cụ dần dần được cải tiến, lực lượng sản xuất phát
triển làm cho sản phẩm sản xuất ra được nhiều nhiều hơn điều đó dẫn tới việc trao đổi
hàng hoá và dẫn tới sự ra đời của nền sản xuất hàng hoá. Sản xuất hàng hoá là nền sản
xuất trong đó người ta sản xuất ra những sản phẩm để mang ra trao đổi trên thị trường.
Sản xuất hàng hoá được ra đời khi có đầy đủ 2 điều kiện sau:
Phải có sự phân công lao động sản xuất: đó là việc mỗi người sản xuất hoặc mỗi
ngành sản xuất chỉ chuyên môn sản xuất ra một loại sản phẩm nào đó cho nhu cầu của xã
hội. Cho đến nay trong lịch sử đã diễn ra ba cuộc phân công lớn đó là: làm cho việc chăn
nuôi ra khỏi trồng trọt, làm cho thủ công nghiệ tách ra khỏi nông nghiệp hình thành các
ngành sản xuất độc lập như: rèn, gồm…, Dẫn tới làm xuất hiện ngành thương nghiệp. Sự
phân công lao động dẫn tới kết quả là tạo nên sự phụ thuộc lẫn nhau giữa những người
sản xuất bởi vì mỗi người sản xuất chỉ làm ra một loại sản phẩm nhất định nhưng trong
đời sống của người đó phải cần đến nhiều loại sản phẩm vì vậy họ có nhu cầu cần trao
đổi sản phẩm của mình với sản phẩm của những người khác.
Ví dụ: trong điều kiện sản xuất tự cung, tự cấp một gia đình vừa trồng lúa, vừa tạo
ra các công cụ lao động sản xuất như: xẻng, cuốc, cày, bừa. Khi có sự phân công lao
động xã hội người nông dân chuyên môn hoá sản xuất còn việc chế tạo ra công cụ sản
xuất thì do người thợ rèn đảm nhiệm. Người nông dân không chỉ cần có lương thực để
ăn, mà còn phải có công cụ để sản xuất, người thợ rèn cũng vậy họ không thể sống bằng
xẻng, cuốc, cày, bừa mà cần có lúa gạo. Điều đó làm cho người nông dân và người thợ
rèn phải có mối liên hệ trao đổi sản phẩm cho nhau và phụ thuộc vào nhau.
Chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất.
- Tức là tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu của từng cá nhân và vì vậy người ta có
quyền chi phối đối với sản phẩm làm ra. Chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất đã làm cho
những ngành sản xuất trở thành độc lập với nhau trong điều kiện đó để thoả mãn các nhu
cầu khác của mình thì người sản xuất có quyền sử dụng sản phẩm của mình để trao đổi
với các sản phẩm khác.
Hai điều kiện trên làm cho những người sản xuất vừa phụ thuộc lẫn nhau và vừa
độc lập đối với nhau. Đây là một quan hệ mang tính thuẫn và để giải quyết mâu thuẫn
này người ta phải tiến hành trao đổi hàng hoá. Vì vậy muốn có sản xuất hàng hoá phải có
đầy đủ cả hai điều kiện nêu trên.
- Ưu thế của sản xuất hàng hoá.
+ Sản xuất hàng hoá làm cho phân công lao động ngày càng phát triển. Làm cho
trình độ chuyên môn hoá, hợp tác hoá ngày càng nâng cao. Thiết lập mối liên hệ giữa các
ngành, các vùng, các đơn vị sản xuất như vậy nó sẽ xoá bỏ được tính tự túc tự cấp sự bảo
thủ trì trệ và góp phần vào việc đẩy mạnh quá trình sản xuất hàng hoá.
+ Sản xuất hàng hoá buộc những người sản xuất phải cạnh tranh trên thị trường
bằng cách phải cải tiến kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất để hạ giá thành. Nâng cao chất
lượng hàng hoá. Những việc làm đó có tác dụng thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển.
Sản xuất hàng hoá càng phát triển quy mô của nó càng lớn thì hiệu quả kinh tế của nó đối
với xã hội càng lớn và ưu thế của nó so với sản xuất nhỏ cũng tăng lên.
+ Sản xuất hàng hoá góp phần vào việc thúc đẩy quá trình tích tụ và tập trung sản
xuất mở rộng giao lưu kinh tế trong nước và nước ngoài, hoà nhập vào kinh tế thế giới.
Với những tác dụng kể trên hiện nay trên thế giới có nhiều nước (trong đó có nước
ta) tập trung vào phát triển kinh tế hàng hoá.
b. Sự tồn tại khách quan của kinh tế hàng hoá trong thời kỳ quá độ nói chung và ở
Việt Nam
- ở Anh, Đức kinh tế hàng hoá xuất hiện từ cuối chế độ cộng sản nguyên thuỷ và
phát triển tới ngày nay. ở mỗi nước tính chất và phạm vi của kinh tế hàng hoá có mức độ
khác nhau. Hiện nay hầu hết trên thế giới các nước đều thực hiện kinh tế hàng hoá đó là
mô hình kinh tế mà giai đoạn phát triển cao là kinh tế thị trường.
Kinh tế hàng hoá: là một kiểu tổ chức kinh tế xã hội mà trong đó hình thái phổ
biến của sản xuất là sản xuất ra sản phẩm để bán, để trao đổi trên thị trường.
- Đây cũng chính là những điểm hoàn toàn khác biệt giữa sản xuất hàng hoá và kinh
tế hàng hoá muốn có kinh tế hàng hoá phải có sản xuất hàng hoá.
Sự tồn tại khách quan của kinh tế hàng hoá thời kỳ quá độ của Việt Nam là một
trong những tất yếu khác quan vì điều kiện ra đời và phát triển của kinh tế hàng hoá vẫn
được duy trì hoàn toàn giống như trên chỉ khác là Việt Nam đi từ thời kỳ phong kiến lên
CNXH. Phân công lao động với tư cách là cơ sở của sự trao đỏi.
- Nền kinh tế đa và đang tồn tại nhiều hình thức sở hữu khác nhau về tư liệu sản
xuất và sản phẩm lao động. Công nghệ mới, trình độ quản lý nhằm tạo cơ sở để phát triển
hàng hoá. Trong thời kỳ quá độ từ TBCN lên XHCN, xét về mặt sở hữu đó là quá trình
chuyển từ sở hữu tư nhân về TLSX lên sở hữu xã hội về tư liệu sản xuất. Cho nên trong
nền kinh tế sẽ tồn tại nhiều hình thức sở hữu khác nhau. Do vậy ứng với nó là nền kinh tế
nhiều thành phần do đặc điểm của thời kỳ quá độ: đặc điểm nổi bật nhất của nền kinh tế
là sự tồn tại của nền kinh tế nhiều thành phần và ứng với nó là một xã hội có nhiều giai
cấp.
+ Thành phần kinh tế: đó là những tổng thể kinh tế bao gồm những cơ sở về nền
kinh tế với những quan hệ kinh tế có những đặc trưng nhất định và những quan hệ kinh tế
này là do chế độ sở hữu TLSX quyết định. Khi cách mạng vô sản thành công thì chúng ta
phải cải tạo nền kinh tế dựa trên chế độ tư hữu. Bao gồm hai loại chính sau:
Tư bản lớn:
Nguyên tắc cải tạo: phải quốc hữu hoá các tư liệu sản xuất và phải tiến hành qua
nhiều giai đoạn trong 1 thời gian dài, tiến hành bằng nhiều biện pháp thích hợp. Vì vậy
trong thời kỳ quá độ vẫn tồn tại thành phần kinh tế tư bản tư nhân và người ta hướng
thành phần này theo con đường CNTB nhà nước.
Tư hữu nhỏ: là tư hữu của những người sản xuất cá thể, những người sản xuất
hàng hoá nhỏ. Với loại này về nguyên tắc thì không tịch thu các TLSX của họ mà cải tạo
họ một cách dần dần thông qua công cuộc hợp tác hoá. Vì vậy trong thời kỳ quá độ tồn
tại nền kinh tế hợp tác xã.
Hiện nay ở nước ta còn tồn tại nhiều trình độ phát triển của lực lượng sản xuất:
hiện đại có, thô sơ có, nửa cơ khí có. Vì vậy việc thiết lập quan hệ sở hữu đối với TLSX
cũng phải đa dạng do đó ở nước ta còn nhiều thành phần kinh tế. Trong quá trình xây
- dựng nên kinh tế mới thì có thể xuất hiện thêm một số thành phần kinh tế khác: kinh tế
nhà nước, kinh tế tư bản nhà nước.
+ Cơ cấu thành phần kinh tế trong thời kỳ quá độ ở nước ta.
Theo tư tưởng của Lênin và căn cứ vào điều kiện kinh tế của nước ta, tại Đại hội
VIII của Đảng thì ở nước ta đang tồn tại 5 thành phần kinh tế:
Thành phần kinh tế nhà nước (kinh tế quốc doanh)
Thành phần kinh tế hợp tác xã
Thành phần kinh tế tư bản nhà nước
Thành phần kinh tế cá thể và tiểu thủ
Thành phần kinh tế tư bản tư nhân.
Thành phần kinh tế nhà nước
Khái niệm: đây là thành phần kinh tế tồn tại dựa trên chế độ sở hữu nhà nước đối
với tư liệu sản xuất chủ yếu. Kinh tế nhà nước bao gồm 3 bộ phận sau:
Các doanh nghiệp nhà nước: đây là bộ phận quan trọng và chủ yếu nhất của
thành phần kinh tế nhà nước, các doanh nghiệp này trực tiếp sản xuất ra của cải vật chất
cho xã hội.
Các ngành kinh tế thuộc sở hữu nhà nước: những ngành này thì nó cung cấp hàng
hoá hoặc dịch vụ cho xã hội. Bao gồm: hệ thống cơ sở hạ tầng: giao thông, bưu điện….
Nó bao gồm toàn bộ hệ thống ngân hàng, tài chính, bảo hiểm, các xí nghiệp liên doanh
với các nước ngoài trong đó vốn của nhà nước chiếm tỷ lệ khống chế 51% trở lên.
Những lực lượng vật chất thuộc sở hữu nhà nước như là đất đai, các nguồn tài
nguyên, khoáng sản, các vùng trời, vùng biển thuộc chủ quyền của Việt Nam.
Sự hình thành: các doanh nghiệp nhà nước được hình thành như sau:
Nhà nước đầu tư vốn để xây dựng mới hoàn toàn từ đầu.
Nhà nước góp vốn để liên doanh với nước ngoài với tỷ lệ 51% trở lên.
Nhà nước quốc hữu hoá các xí nghiệp tư bản tư nhân.
Vai trò của kinh tế nhà nước: trong thời kỳ quá độ và trong nền kinh tế nhiều
thành phần thì thành phần kinh tế nhà nước cần phải giữ được vai trò chủ đạo: kinh tế nhà
nước phải trở thành đòn bẩy để đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế và giải quyết các
vấn đề xã hội. Kinh tế nhà nước phải giữ vai trò là người mở đường hướng dẫn và hỗ trợ
- cho các thành phần kinh tế khác cùng phát triển. Kinh tế nhà nước phải trở thành lực
lượng vật chất chủ yếu để nhà nước thực hiện chức năng điều tiết và quản lý vĩ mô toàn
bộ nền kinh tế. Kinh tế nhà nước phải tạo được nền tảng cho chế độ xã hội mới tức là
phải trở thành mẫu mực về mọi mặt. Năng suất lao động cao, phải tận dụng hết công suất,
máy móc, công cụ, làm đủ trách nhiệm với nhà nước, bảo vệ tốt môi trường.
Kinh tế nhà nước ở nước ta hiện nay mặc dù là nắm giữ một lượng tài sản tương
đối lớn (chiếm 2/3 tài sản quốc gia, 80% lực lượng lao động lành nghề) nhưng kinh tế
nhà nước hoạt động chưa hiệu quả: năng suất lao động thấp, chưa sử dụng hết máy móc,
thiết bị, nhiều xí nghiệp là ăn thua lỗ, phá sản làm thất thoát vốn của nhà nước. Hiện nay
nước ta có 600 doanh nghiệp nhà nước, 35% làm ăn có lãi còn lại 60% làm ăn không có
lãi trong đó 25% liên tục bị lỗ. Vì vậy để củng cố thành phần kinh tế nhà nước thì: nhà
nước phải đầu tư một cách đồng bộ cả vốn, công nghệ, nhân lực cho những nhân lực kinh
tế đang nắm những khâu then chốt của nền kinh tế quốc dân. Ví dụ: ngành điện, dầu
khí… Thành lập các Tổng công ty nhà nước để tạo thành những ngành mũi nhọn trong
nền kinh tế. Tích cực đẩy nhanh tiến trình cổ phần hoá một số doanh nghiệp nhà nước.
Biến doanh nghiệp nhà nước thành các công ty cổ phần. Đối với những doanh nghiệp
thường xuyên làm ăn thua lỗ thì giải quyế bằng bán hoặc cho thuê hoặc cho tổ chức đấu
thầu, khoán.
Thành phần kinh tế hợp tác
Khái niệm: đây là thành phần kinh tế dựa trên chế độ sở hữu tập thể về tư liệu
sản xuất nó bao gồm các đơn vị kinh tế do cá nhân những người lao động tự nguyện góp
vốn, góp sức kinh doanh theo nguyên tắc tự nguyện, dân chủ và cùng có lợi. Nó tồn tại
dưới các dạng sau: hợp tác xã nông nghiệp, hợp tác xã tiểu thủ công nghiệp, hợp tác xã
mua bán, hợp tác xã tín dụng.
Đặc điểm: các hợp tác xã được hình thành với những quy mô và mức độ khác
nhau tuỳ theo sự phát triển của lực lượng sản xuất. Người lao động thì được tự do trong
việc tham gia cũng như rút lui khỏi hợp tác xã.
Nếu xét về hiệu quả kinh tế thì hợp tác xã ở nước ta làm ăn hiệu quả hơn. Nhiều
hợp tác xã có doanh thu lớn, thu nhập xã viên cao, hàng hoá có sức cạnh tranh. Tuy nhiên
ở nước ta hiện nay vẫn còn những hợp tác xã làm ăn thua lỗ, hiệu quả kém, thu nhập
thấp, nhiều tiêu cực tron quản lý.
- Phương pháp củng cố: phải giải quyết thoả đáng vấn đề tư hữu về tư liệu sản
xuất. Nhất là đất đai trong nông nghiệp phải thực hiện giao quyền sử dụng lâu dài đối với
đất, rừng, mặt nước cho các hộ sử dụng. Phát triển các hình thức hợp tác đa dạng trong
nhiều lĩnh vực: giao thông vận tải, xây dựng chế biến nông lâm hải sản… Mở rộng các
hình thức kinh tế hợp tác nhưng phải triệt để theo đúng nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng
dân chủ và việc tổ chức các hợp tác xã này phải theo đúng luật hợp tác mới ban hành năm
1997. Nhà nước có những biện pháp cần thiết hỗ trợ, giúp đỡ các hợp tác xã về vốn, về
nhân lực, về tiêu thụ sản phẩm.
Thành phần kinh tế cá thể.
Khái niệm: đây là thành phần kinh tế dựa trên sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất
dựa trên lao động của bản thân người sản xuất nên không có hiện tượng bóc lột lao động.
Thành phần này chịu sự tác động của quy luật giá trị và tác động của thị trường.
Đặc điểm: do làm chủ về tư liệu sản xuất và sức lao động nên thành phần này có
thể nói là họ rất năng động, linh hoạt dễ thích nghi với thị trường, vì vậy thành phần này
có thể khai thác triệt để các thế mạnh về vốn, về lao động, về tay nghề của từng cá nhân,
từng gia đình hoặc từng cộng đồng để làm ra nhiều hàng hoá trong xã hội.
Vị trí: trong suốt thời kỳ quá độ thì thành phần này giữ một vị trị rất quan trọng
nó cùng với một số ngành công nghiệp nhẹ khác cung cấp những mặt hàng tiêu dùng thiết
yếu cho nhân dân: lương thực, thực phẩm, đồ dùng gia đình…
Thực trạng phát triển: trước năm 1986 thành phần này bị phân biệt đối xử do đó
không được phát triển. Sau năm 1986 thành phần này được coi trọng và được khuyến
khích phát triển với tền gọi là kinh tế gia đình.
Thành phần kinh tế tư bản tư nhân
Khái niệm: đây là thành phần kinh tế dựa trên chế độ tư hữu tư bản về tư liệu sản
xuất có thuê mướn lao động nên có hệ thống bóc lột lao động làm thuê: Các xí nghiệp tư
nhân của người Việt Nam, các xí nghiệp tư nhân của người Việt Nam và người nước
ngoài cùng cộng tác, các công ty và các tổ chức làm dịch vụ.
Thế mạnh: quá nhiều phương pháp linh hoạt để huy động vốn phục vụ sản xuất
kinh doanh. Nó có khả năng sử dụng khoa học kỹ thuật công nghệ mới và đổi mới nhanh
các thiết bị. Nó có trình độ quản lý cao, có kinh nghiệm trong việc điều hành sản xuất vì
vậy có thể nói thành phần này có vai trò lớn trong việc phát triển sản xuất.
- Nhược điểm: do chạy theo lợi nhuận tối đa nên nhiều doanh nghiệp tư bản tư nhân
có việc làm trái pháp luật: bóc lột công nhân quá mức, bắt công nhân làm quá giờ, tăng
ca. Họ kinh doanh những mặt hàng trái với đăng ký trong giấy phép, trốn thuế, gian lận
trong thương mại.
Thái độ của nhà nước ta: Một mặt vẫn tạo điều kiện thuận lợi cho thành phần kinh
tế phát triển nhưng mặt khác cần phải tăng cường kiểm soát, giám sát những hành động
của thành phần này đưa các thành phần này theo con đường chủ nghĩa tư bản nhà nước.
Thành phần kinh tế tư bản nhà nước
Khái niệm: đây là thành phần kinh tế được ra đời dựa trên lý luận về chủ nghĩa tư
bản nhà nước của Lênin.
Sự hình thành: được hình thành trên cơ sở nhà nước và các tư bản cùng góp vốn
kinh doanh và nó tồn tại dưới các dạng sau:
Các xí nghiệp công ty hợp doanh tồn tại ở nước ta sau năm 1954 ở Miền Bắc và
sau 1975 ở Miền Nam.
Các liên doanh nước ngoài: sản xuất ô tô, lắp ráp xe máy, sản xuất các mặt hàng
điện tử.
Nhà nước cho thuê tài sản: cho thuê đất.
Vai trò và tác dụng: trong thời kỳ quá độ ở nước ta thành phần này giữ vai trò là
những hình thức kinh tế giữ sinh ra để chuyển biến từ những thành phần kinh tế phi
XHCN thành thành phần kinh tế XHCN: nó tạo thêm công ăn việc làm, làm tăng thêm
sản phẩm xã hội và nó là điều kiện để chúng ta tiếp xúc với công nghệ mới, cách thức
quản lý mới và qua đây ta hoà nhập được với thế giới.
ii. tính tất yếu khách quan phải phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần ở
nước ta
Đại hội VI Đảng Cộng Sản Việt Nam đã xác định: "cần có chính sách sử dụng và
cải tạo các thành phần kinh tế …Đó là giải pháp có ý nghĩa chiến lược, là sự vận dụng
quan điểm của Lênin coi nền kinh tế có cơ cấu nhiều thành phần là một đặc trưng của
thời kỳ quá độ". Hội nghị lần thứ 6, Đảng ta xác định rõ hơn: "chính sách kinh tế hàng
hoá nhiều thành phần có ý nghĩa chiến lược lâu dài có tính quy luật từ sản xuất nhỏ đi lên
XHCN…" Tới Đại hội toàn quốc lần thứ VII qua thực tiến 5 năm đổi mới, Đảng ta khẳng
định: "Phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng XHCN, vận
- hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước" coi đó là một trong những
phương hướng mà Đảng và nhà nước ta nắm vững trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc.Tổng kết 10 năm đổi mới, tại Đại hội Đảng lần thứ VIII, Đảng ta một lần nữa lại
khẳng định: "tiếp tục phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị
trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN"
Nền kinh tế nhiều thành phần tồn tại và phát triển ở nước ta là tất yếu khách quan
bởi vì: nền kinh tế nhiều thành phần là một cái tồn tại khách quan của lịch sử và trong
thời kỳ quá độ thì có những thành phần kinh tế vẫn có lợi cho sự phát triển đất nước: kinh
tế cá thể. Phát triển như vậy nhằm thực hiện nhu cầu của quy luật mà là quan hệ sản xuất
phải phù hợp với tính chất và sự phát triển của lực lượng sản xuất. Phát triển kinh tế
nhiều thành phần ở nước ta là nhằm cho sản xuất phát triển liên tục không bị gián đoạn.
Phát triển như vậy là nhằm tạo ra sự cạnh tranh giữa các thành phần kinh tế trong cơ chế
thị trường hiện nay
1. Do yêu cầu của việc phát triển lực lượng sản xuất và thực chất của nó là
chuyển từ sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn (XHCN).
Về phương diện kinh tế, có thể khái quát rằng lịch sử phát triển sản xuất và đời
sống xã hội của nhân loại đã và đang trải qua hai kiểu tổ chức kinh tế thích ứng với trình
độ phát triển của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội, hai thời đại kinh tế
khác hẳn nhau về chất. Đó là thời đại kinh tế tự nhiên, tự cung, tự cấp; và thời đại kinh tế
hàng hoá.
Kinh tế tự nhiên là kiểu tổ chức kinh tế xã hội đầu tiên của nhân loại. Đó là
phương thức sinh hoạt kinh tế ở trình độ thấp ban đầu là sử dụng những tặng vật của tự
nhiên và sau đó được thực hiện thông qua những tác động trực tiếp vào tự nhiên để tạo ra
những giá trị sử dụng trong việc duy trì của con người. Nó được bó hẹp trong mỗi quan
hệ tuần hoàn khép kín giữa con người và tự nhiên. kinh tế tự nhiên lấy quan hệ trực tiếp
giữa con người và tự nhiên mà tiêu biểu là giữa lao động và đất đai làm nền tảng. Hoạt
động kinh tế đó gắn liền với xã hội sinh tồn, với kinh tế nông nghiệp, tự cung, tự cấp. Nó
đã tồn tại và thống trị trong các xã hội: Cộng sản nguyên thuỷ, nô lệ, phong kiến và tuy
không còn giữ địa vị kinh tế. Kinh tế tự nhiên, hiện vật,sinh tồn, tự cung, tự cấp, gắn liền
với kém phát triển và lạc hậu. Kinh tế hàng hoá bắt đầu bằng kinh tế hàng hoá đơn giản,
ra đời từ khi chế độ công sản nguyên thuỷ, dựa trên hai tiền đề cơ bản đó là có sự phân
công lao động xã hội và có sự tách biệt về kinh tế do chế độ sở hữu khác nhau về tư liệu
- sản xuất. Chuyển từ kinh tế tự nhiên, tự cung, tự cấp sang kinh tế hàng hoá là đánh dấu
bước phát triển rất lớn của lực lượng sản xuất, bước chuyển sang thời đại kinh tế của sự
phát triển, thời đại văn minh của nhân loại.
Sự ra đời và phát triển của kinh tế hàng hoá là quá trình kinh tế khách quan. Nó
bắt đầu khi kinh tế tự nhiên phát triển với trình độ làm xuất hiện những tiền đề của kinh
tế hàng hoá. Trong lịch sử những quan hệ hiện vật, tự nhiên và quan hệ hàng hoá tồn tại
đan xen và mâu thuẫn với nhau. Sự xuất hiện của kinh tế hàng hoá cũng chính là sự xuất
hiện tiền đề phủ định kinh tế tự nhiên và khẳng định kinh tế hàng hoá. Mỗi bước phát
triển của kinh tế hàng hoá là một bước đẩy lùi kinh tế tự nhiên. Như vậy, trong quá trình
vận động và phát triển kinh tế hàng hoá đã phủ định dần kinh tế tự nhiên như vậy trong
quá trình vận động và phát triển, kinh tế hàng hoá đã phủ định dần kinh tế tự nhiên và
khẳng định mình là một kiểu tổ chức kinh tế xã hội độc lập. Quá trình xuất hiện, vận
động và phát triển của kinh tế hàng hoá diễn ra với sự tác động mạnh mẽ của những tiền
đề sau: phân công lao động xã hội, sự độc lập tương đối về kinh tế giữa mọi người, lưu
thông hàng hoá và lưu thông tiền tệ, hệ thống thông tin và giao thông vận tải.
2. Do nước ta hiện nay tồn tại nhiều thành phần kinh tế.
Nền kinh tế nước ta trước Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI gắn liền với việc
thực thi chính sách công cộng hoá, hiện vật hoá trong cơ chế quản lý hành chính tập
trung. Cùng với thời gian, tính chất và cơ chế quản lý đó ngày càng bộc lộ thêm nhiều
khuyếm khuyết. Vì vậy, đến Đại hội VII, quan điểm phát triển kinh tế hàng hoá nhiều
thành phần được thực hiện trên thực tế trong chính sách và cơ chế quản lý kinh tế đổi
mới. Đường lối phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần tất yếu đưa đến sự cấu trúc
lại nền kinh tế, từng bước chuyển nền kinh tế thuần khiết chủ yếu với hai thành phần kinh
tế là nhà nước và tập thể sang nền kinh tế thị trường hỗn hợp gồm nhiều thành phần,
nhiều khu vực kinh tế và nhiều hình thức sở hữu tồn tại đan xen lẫn nhau.
Sở dĩ nước ta hiện nay tồn tại nhiều thành phần kinh tế vì: hiện nay ở n ước ta còn
tồn tại nhiều trình độ phát triển của lực lượng sản xuất: hiện đại có, thô sơ có, nửa cơ khí
có vì vậy việc thiết lập quan hệ sở hữu với tư liệu sản xuất cũng phải đa dạng do đó ở
nước ta còn nhiều thành phần kinh tế. Trong quá trình xây dựng nền kinh tế mới thì có
thể xuất hiện thêm một số thành phần kinh tế khác: kinh tế nhà nước, kinh tế tư bản nhà
nước. ở nước ta hiện nay, quan hệ, hình thức, quy mô sở hữu đối với tư liệu sản xuất luôn
là căn cứ cho việc phân định các thành phần kinh tế khác nhau. ở dạng tổng quát nhất, có
- thể nói rằng trong nền kinh tế nước ta đang tồn tại 3 hình thức sở hữu cơ bản: sở hữu nhà
nước (toàn dân), sở hữu tư nhân và sở hữu hỗn hợp (gồm giữa nhà nước với nước ngoài,
giữa nhà nước với tư nhân nước ngoài và trong nước, giữa nhà nước và tư nhân trong
nước, giữa tư nhân với tư nhân, giữa nhà nước vói tư nhân và người lao động..). Từ ba
hình thức sở hữu tư bản đó đã hình thành nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần và
những loại hình doanh nghiệp đa dạng và phong phú.
3. Phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần ở nước ta nó đòi hỏi phải
nâng cao đời sống nhân dân:
Mặc dù nền kinh tế nước ta đang nằm trong tình trạng lạc hậu và kém phát triển
nhưng khi nước ta chuyển sang phát triển kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trường thì thế giới
đã chuyển sang giai đoạn kinh tế thị trường hiện đại. Bởi vậy chúng ta không thể và
không nhất thiết phải trải qua giai đoạn kinh tế hàng hoá giản đơn và giai đoạn kinh tế thị
trường tự do mà đi thẳng vào phát triển kinh tế thị trường hiện đại. Đây là nội dung và sự
yêu cầu của sự phát triển rút ngắn. Mặt khác thế giới vẫn đang nằm trong thời đại qúa độ
từ CNTB lên CNXH, cho nên sự phát triển kinh tế xã hội nước ta phải theo định hướng
XHCN là cần thiết, khách quan và cũng là nội dung, yêu cầu của sự rút ngắn. Sự nghiệp
"dân giầu, nước mạnh, xã hội công bằng và văn minh" vừa là mục tiêu, vừa là nội dung
nhiệm vụ của việc phát triển kinh tế nhiều thành phần vận hành theo c ơ chế thị trường có
sự quản lý của nhà nước, theo đinh hướng XHCN ở nước ta. Đảng và nhà nước khuyến
khích mọi người dân trong xã hội làm giầu một cách hợp pháp. Dân có giầu thì n ước mới
mạnh, nhưng dân giầu phải làm cho nước mạnh, đảm bảo độc lập, tự chủ và toàn vẹn
lãnh thổ của quốc gia.
Nhà nước ta quản lý nên kinh tế là nhà nước pháp quyền XHCN là nhà nước của
dân do dân và vì dân. Thành tố quan trọng mang tính quyết định trong nền kinh tế hàng
hoá vận hành trong nền kinh tế thị trường hiện đại là nhà nước tham gia vào các quá trình
kinh tế. Nhưng khác với nhà nước của nhiều nền kinh tế trên thế giới, nhà nước ta là nhà
nước của dân, do dân và vì dân, nhà nước công nông. Nhà nước của đại đa số nhân dân
lao động, đặt dước sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam. Nó có đủ bàn lĩnh, khả
năng và đang đổi mới để bảo đảm và giữ vững định hướng XHCN trong việc phát triển
nền kinh tế thị trường hiện đại ở nước ta. Sự khác biệt về bản chất nhà nước là một nội
dung và là một điều kiện, một tiền đề cho sự khác biệt về mô hình kinh tế thị trường ở
nước ta so với nhiều mô hình kinh tế thị trường khác hiện có trên thế giới.
- Mở cửa, hội nhập nền kinh tế trong nước với nền kinh tế thế giới trên cơ sở giữ
vững độc lập, tự chủ và toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia là một nội dung quan trọng của
nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận hành theo c ơ chế thị trường ở nước ta. Quá
trình phát triển của nó đi liền với xã hội hoá nền sản xuất xã hội. Tiến trình xã hội hoá
trên cơ sở phát triển của kinh tế thị trường đi liền với xã hội hoá nền sản xuất xã hội. Tiến
trình xã hội hoá trên cơ sở của phát triển nền kinh tế thị trường là không có biên giới
quốc gia về phương diện kinh tế. Một trong những đặc trưng quan trọng của kinh tế thị
trường hiện đại là việc mở rộng giao lưu kinh tế với nước ngoài. Xu hướng quốc tế hoá
đời sống kinh tế với những khu vực hoá và toàn cầu hoá đang ngày càng phát triển và trở
thành xu thế tất yếu trong thời đại của cuộc cách mạnh khoa học và công nghệ hiện nay.
Tất cả các nước trên thế giới, dù muốn hay không muốn phải ít nhiều đều bị lôi cuốn, thu
hút vào các quan hệ kinh tế quốc tế. Tranh thủ thuận lợi và cơ hội, tránh nguy cơ tụt hậu
xa hơn và vượt qua thách thức là yêu cầu nhất thiết phải thực hiện. Để phát triển trong
điều kiện của nền kinh tế thị trường hiện đại. Việt Nam không thể đóng cửa, khép kín
nền kinh tế trong trạng thái tự cung, tự cấp mà phải mở cửa, hộin nhập với nền kinh tế thế
giới. Sự mở cửa, hội nhập được thực hiện trên 3 nội dung chính là: thương mại, đầu tư và
chuyển giao khoa học công nghệ. Tuy nhiên, sự mở cửa hội nhập không có nghĩa là sự
hoà tan, đánh mất mình mà phải trên cơ sở phát huy lợi thế so sánh và không ngừng nâng
cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, giữ vững độc lập, tự chủ và toàn vẹn lãnh thổ quốc
gia.
III -Những giải pháp để phát triển kinh tế hàng hoá Việt Nam
1-Nội dung của kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ
nghĩa
chuyển nền kinh tế nước ta sang nền kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế
thị trường, có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa là yêu cầu
khách quan, phát triển lực lượng sản xuất xã hội. Quá trình đó phù hợp với xu thế của
thời đại và phù hợp với nguyện vọng của nhân dân ta. Quá trình chuyển nền kinh tế n ước
ta sang kinh tế nhiều thành phần theo cơ chế thị trường, theo đinh hướng xã hội chủ
nghĩa tất yếu đòi hỏi phải nghiên cứu những đặc trưng của mô hình kinh tế hướng tới quá
trình hình thành phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường,
theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta là một quan hệ phức tạp, có nhiều khó khăn,
không nên quan niệm giản đơn và nóng vội, cần phải tuân thủ những tính quy luật của
- quá trình hình thành và phát triển kinh tế thị trường. Quá trình đó trải qua các giai đoạn
sau đây:
-Giai đoạn quá độ chuyển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng
xã hội chủ nghĩa ở nước ta .
Về mặt lịch sử giai đoạn này được bắt đầu từ năm 1979 với mốc lịch sử rất quan
trọng là nghị quyết hội nghị BCH trưng ương lần thứ VI ( khoá VI ) tháng 9 năm 1979.
Về mặt logic, giai đoạn này bắt đầu từ việc hình thành và củng cố những đơn vị sản xuất
hàng hoá theo đúng nghĩa nhằm tạo ra mối quan hệ vừa tự chủ, vừa lệ thuộc lẫn nhau
giữa các chủ thể sản xuất.
Nội dung chủ yếu của giai đoạn này là khắc phục tính hiện vật của quan hệ trao đổi,
hình thành quan hệ hàng hoá tiền tệ trên thị trường .
Nội dung trên được thực hiện với những giải pháp chủ yếu sau:
Một là, hình thành và củng cố những đơn vị sản xuất hàng hoá nhằm chuyển quan
hệ trao đổi có tính hiện vật sang quan hệ hàng hoá tiền tệ. Cả về lý luận và thực tiễn đều
cho thấy không thể có được nền kinh tế hàng hoá nếu như không có đơn vị sản xuất hàng
hoá. Những tưởng kinh tế quan trọng của hội nghị TW VI ( khoá VI ) có liên quan tới
giải pháp trên là:
Thừa nhận thành phần kinh tế tư nhân và thị trường tự do là bộ phận của nền kinh tế quốc
dân và của thị trường xã hội .
Bảo đảm quyền tự chủ về tài chính cho các cơ sở kinh tế. Nhà nước để những cơ sở này
được chủ động phát triển sản xuất và lưu thông hàng hoá.
Nhấn mạnh lợi ích cá nhân người lao động và lợi ích của các đơn vị sản xuất cơ sở.
Bãi bỏ chế độ giao nộp nông sản đối với nông dân, chuyển sang chế độ thu mua nông sản
theo hợp đồng 2 chiều.
Thực hiện nghị quyết hội nghị Trung ươgn VI sản xuất được bung ra kể cả sản xuất của
quốc doanh, tập thể, tư nhân. Tuy nhiên trong lĩnh vực lưu thông hàng hoá vẫn chưa có
những thay đổi đáng kể.
Hai là: Đẩy mạnh phân công lao động xã hội nhằm mở rộng thị trường
Ba là: chuyển quan hệ sở hữu có tính đơn nhất sang quan hệ sở hữu có tính đa dạng với
nhiều hình thức sở hữu khác nhau.
- Quan hệ sở hữu về TLSX được coi là một điều kiện không thể thiếu được của điều kiện
tồn tại và phát triển nền kinh tế hàng hoá. ở nước ta để khắc phục tình trạng vô chủ, lãi
giả, lỗ thật trong các doanh nghiệp nhà n ước, để tạo ra sự tự do kinh tế và hình thành
nhiều nhà kinh doanh giỏi thích ứng với cơ chế thị trường, tất yếu phải đa dạng hoá các
hình thức sở hữu. Nó bắt nguồn từ trình độ phát triển của lực lượng sản xuất xã hội và xu
hướng chung của thế giới. Trong điều kiện của nước ta chúng ta đã điều chỉnh cơ cấu sở
hữu theo những hướng sau:
Phát huy hình thức kinh tế hộ nông dân, thợ thủ công bằng cách tạo thị trường cho chúng,
trước hết là thị trường nông thôn rộng lớn.
Xây dựng khu vực kinh tế công cộng với chức năng là bảo đảm sự ổn định và là cơ sở
cho sự phát triển các thành phần kinh tế. Khư vực kinh tế công cộng tập trung những
ngành kinh tế then chốt: năng lượng, dầu khí, hệ thống giao thông vận tải, thông tin, an
ninh quốc gia, bảo vệ môi trường… cơ cấu của khu vực kinh tế này không phải là cố
định, nhưng nó phải luôn luôn có trình độ công nghệ tiên tiến và trình độ quản lí tốt.
Hình thành và phát triển các công ty cổ phần. Đây là xu thế khách quan của nền kinh tế
thị trường. ở nước ta hình thức công ty cổ phần còn phát sinh từ quá trình điều chỉnh khu
vực kinh tế nhà nước.
Bốn là đổi mới chính sách kinh tế nhằm chuyển các quan hệ kinh tế theo chiều dọc sang
các quan hệ kinh tế theo chiều ngang.
Trong các chính sách kinh tế chúng ta đã đặc biệt quan tâm chính sách giá cả. Đã từng
bước thực hiện tự do hoá giá cả. Thực chất của việc điều chỉnh giá cả ỏ nước ta trong
những năm 80 là thay cơ chế 2 giá bằng cơ chế 1 giá, cơ chế 2 giá thực chất là 2 cơ chế
xử lý giá cả: Một là cơ chế xử lý giá cả trên cơ sở tập trung tính toán giá cả và điều chỉnh
giá theo luật hành chính. Hai là, cơ chế sử lý giá cả trong quan hệ hạch toán theo nguyên
tắc thoả thuận trên thị trường. Cả hai cơ chế đó đều đạt được mục tiêu làm chủ giá cả.
Nhưng chúng khác nhau về cách thực hiện. Cơ chế đó dựa vào quyền lực hành chính là
chủ yếu, còn cơ chế thứ hai lại dựa vào quan hệ thị trường là chủ yếu. Mục đích của việc
điều chỉnh giá cả là nhằm từ bỏ cơ chế cũ chuyển sang cơ chế thị trường. Đây là khâu
quan trọng tạo tiền đề cho đổi mới cơ chế trong các lĩnh vực khác như tài chính tiền tệ,
tiền lương, quản lý thị trường. Việc tự do hoá giá cả làm cho sản xuất thích ứng nhạy cảm
với nhu cầu thị trường và đem lại sức sống mới cho sản xuất.
-Giai đoạn phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng XHCN:
- Đại hội VI của đảng năm 1986 đã đặt nền móng vững chắc cho quan điểm phát triển
kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng XHCN ở nước ta quan điểm này
được tái khảng định rõ hơn ở đại hội lần thứ VII và lần thứ VIII của đảng ta. Nội dung
chủ yếu của giai đoạn phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng
XHCN ở nước ta là: Phát triển và mở rộng quan hệ hàng hoá tiền tệ tạo tiền đề cho kinh
tế hàng hoá phát triển.
Giai đoạn hình thành và phát triển kinh tế thị trường theo định hướng XHCN:
Nội dung chủ yếu của giai đoạn này là tiền tệ hoá các quan hệ kinh tế tạo lập c ơ sở
kinh tế cho các quy luật kinh tế của kinh tế thị trường phát huy tác dụng một cách đầy đủ,
phát triển kinh tế trong nước và hoà nhập vớ kinh tế thế giới. Nội dung này được thực
hiện với những giải pháp then chốt sau đây:
Một là, phát triển cơ cấu kinh tế mở nhằm hiện đại hoá nền kinh tế quốc dân. đây là
giải pháp có tính thời đại. Cần lựa chọn các dự án đầu tư nước ngoài trên các mặt: kinh
tế, môi trường, công nghệ theo hướng bảo đảm lợi thế so sánh và chủ quyền của nước ta.
Hai là, hoàn thiện và phát triển kinh tế thị trường các yếu tố sản xuất nhằm đáp ứng
nhu cầu về vốn, về sức lao động và các điều kiện vật chất khác cho sản xuất; Cần tạo các
điều kiện để tăng nhanh tính cơ động của các nguồn nhân lực. Nhà nước chủ động điều
tiết và kiểm soát các nguồn nhân lực thông qua kế hoạch đào tạo và các quy chế về tiền
lương, về thuế thu nhập và luật lao động. Cần hình thành nhanh chóng thị trường tiền
vốn.
Ba là, lựa chọn chính sách khoa học công nghệ vì mục tiêu phát triển. Cần quan
niệm khoa học và công nghệ là biến số có ý nghĩa chiến lược của sự phát triển. Tiêu
chuẩn quan trọng để lựa chọn cơ cấu công nghệ là phù tính phù hợp và tính hiệu quả.
Hướng công nghệ được lựa chọn ở tầm quốc gia là công nghệ điện tử, tin học, công nghệ
sinh học và gia công vật liệu …. Hướng công nghệ này sẽ khắc phục sự khan hiếm các
nguồn lực và đưa nền kinh tế phát triển theo chiều sâu trong đó lao động trí tuệ trở thành
đặc trưng nổi bật.
2. Thực trạng nền kinh tế hàng hoá của nước ta hiện nay.
Khi chuyển sang kinh tế thị trường, chúng ta đứng trước một thực trạng là: đất nước
đã và đang từng bước quá độ lên CNXH từ một xã hội vốn là thộc địa nửa phong kiến với
trình độ phát triển của với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất xã hội rất thấp. đất
- nước lại trải qua hàng trục năm chiến tranh, hậu quả để lại rất nặng nề, những tàn dư thực
dân phong kiến còn nhiều, lại chịu ảnh hưởng nặng nề của cơ chế tập trung quan liêu bao
cấp.
Với những điểm xuất phát như trên có thể thấy rằng: Nền kinh tế nước ta không còn
không còn hoàn toàn là kinh tế tự nhiên, tự cấp, tự túc nhưng vẫn chưa phải là kinh tế
hàng hoá theo nghĩa đầy đủ. Mặt khác, do có sự đổi mới về mặt kinh tế cho nên cho nên
nền kinh tế nước ta càng không còn là nền kinh tế chỉ huy. Có thể nói thực trạng nền kinh
tế nước ta khi chuyển sang kinh tế thị trường là nền kinh tế hàng hoá kém phát triển còn
mang nặng tính chất tự túc, tự cấp và chịu ảnh h ưởn nặng nề của cơ chế tập trung quan
liêu bao cấp. Thực trạng đó được biểu hiện ở các mặt sau đây.
- Kinh tế hàng hoá còn kém phát triển, nền kinh tế còn mang nặng tính chất tự cấp,
tự túc. Sự yếu kém của kinh tế hàng hoá nước ta được thể hiện ở những dấu hiệu có tính
điển hình dưới đây:
+Trình độ cơ sở vật chất, kỹ thuật và công nghệ sản xuất còn thấp kém.
+Hệ thống kết cấu hạ tầng dịch vụ sản xuất và dịch vụ xã hội ch ưa dủ để phát triển
kinh tế thị trường ở trong nước và chưa có khả năng để mỏ rộng giao lưu với thị trường
quốc tế.
+ Cơ cấu kinh tế còn mất cân đối và kén hiệu quả. Từ điểm xuất phát thấp, nền kinh
tế còn phổ biến là sản xuất nhỏ cho nên cơ cấu kinh tế nước ta còn mang nặng đặc trưng
của mộtt cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Hiện tượng độc canh cây lúa vẫn còn tồn tại. Ngành
nghề chưa phát triển. Từ Đại hội lần thứ VI của Đảng đến nay, tuy cơ cấu kinh tế ngành
và cơ cấu thành phần kinh tế đã có nhiều thay đổi, nhưng vẫn chưa hình thành được một
cơ cấu kinh tế mới hợp lý và có hiệu quả.
Một cơ cấu kinh tế được coi là hợp lý và có hiệu quả khi nó phản ánh đúng yêu cầu
của quy luật khách quan, khi nó cho phép khai thác mọi năng lực của đất nước và thực
hiện được sự phân công, hợp tác quốc tế.
+ Chưa có thị trường theo đúng nghĩa của nó:
Nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần ở nước ta đã được hình thành và đang phát
triển, vì vậy thị trường ở nước ta cũng đang được hình thành và phát triển. Xem xét một
cách khái quát về thị trường ở nước ta trong những năm vừa qua thì thấy thị trường ở
nước ta còn là thị trường ở trình độ thấp, tính chất của nó còn hoang sơ. Dung lượng thị
- trường còn thiếu và có phần rối loạn. chúng ta mới từng bước có thị trường hàng hoá nói
chung, trước hết là thị trường hàng têu dùng thông thường với hệ giá cả và quan hệ mua
bán bình thường theo cơ chế thị trường. Về cơ bản nước ta vẫn chưa có thị trường sức lao
động hoặc chỉ mới có thị trường này ở khu vực kinh tế ngoài quốc doanh với hình thức
thuê mướn còn thô sơ. Trong khu vực kinh tế nước ngoài về cơ bản còn số đông chế độ
lao động theo biên chế. Chúng ta vẫn chưa có thị trường tiền tệ và thị trường tiền vốn
hoặc chỉ có thị trường ở khu vực ngoài quốc doanh với hình thức thuê mướn còn thô sơ.
Khu vực kinh tế nhà nước vẫn sử dụng lãi suất, trị giá và quan hệ tc tiền tệ do nhà nước
quy định. Chưa có lãi suất, tỷ giá và tín dụng thực sự theo cơ chế thị trường.
Thực trạng trên của thị trường nước ta là hậu quả của nhiều nguyên nhân khác nhau.
Về mặt khách quan đó là do trình độ phát triển của phần công lao động xã hội còn thấp.
Nền kinh tế con mang nặng tính tự cấp, tự túc. Về mặt chủ quan là do những nhận thức
chưa đúng đắn về nền kinh tế XHCN, do sự phân biệt duy ý chí giữa thị trường có tổ
chức và thị trường tự do. Một thời gian khá dài ở nước ta đã tồn tại quan niệm cho rằng
những tư liệu sản xuất lưu chuyeern trong nội bộ các xí nghiệp quốc doanh là những
hàng hoá đặc biệt. Nó không được mua bán một cách tự do và sở dĩ như vậy là vì vai trò
đặc biệt quan trọng của những tư liệu sản xuất. Nếu TLSX rơi vào tư nhân nó sẽ trở thành
phương tiện nô dịch lao động của người khác. Số lao động thị trường vốn cùng được
quan niệm không phải là hàng hoá … mặt khác, do quản lý theo chiều dọc, theo chức
năng kinh doanh của từng ngành (công nghiệp, nông nghiệp vận tải, nội th ương, ngoại
thương) một cách máy móc, cho nên đã dẫn tới hiện tượng cửa quyền, cắt đứt mối liên
hệ tự nhiên giữa các ngành dẫn tới thị trường bị chia cắt và manh mún. Điều cần thiết
phải rút ra từ thực trạng của thị trường trên đây là: với tất cả tính phức tạp và các mặt tiêu
cực đã xảy ra trên thị trường, việc chuyển sang nền kinh tế thị trường vẫn chưa tới bước
tiến bộ về mặt kỹ thuật hơn hẳn trước đây và tạo ra khả năng dẫn tới bước ngoặt quyết
định. Nhiệm vụ đặt ra hiện nay là phải tiếp tục thúc đẩy quá trình hình thành và phát triển
thống nhất trên phạm vi cả nước, gắn thị trường trong nước với thị trường thế giới.
+Năng suất LĐXã HẫI và thu nhập quốc dân tính theo đầu người còn thấp.
Phần này phản ánh tổng hợp thực trạng kinh tế hàng hoá còn kém phát triển. Do c ơ
sở vật chất kỹ thuật và công nghệ còn thấp, kết cấu hạ tầng dịch vụ sản xuất và dịch vụ xã
hội còn kém, cơ cấu kinh tế còn mất cân đối, thị trường trong nước chưa phát triển cho
nên năng suất lao động xã hội và thu nhập bình quân đầu người ở nước ta tất yếu vẫn còn
nguon tai.lieu . vn
